مصوب ربیع‌الثانی ۱۳۲۵ قمری [اردیبهشت ۱۲۸۶]
فصل اول – در تشکیل انجمنهای ایالتی
۱- ایالت قسمتی از مملکت است که دارای حکومت مرکزی و ولایات حاکم‌نشین جزو است.
۲- در مرکز هر ایالتی انجمنی موسوم به انجمن ایالتی به تفصیل ذیل تشکیل میشود.
۳- اعضای انجمن ایالتی مرکب میشود از منتخبین کرسی ایالت و توابع آن و مبعوثینی که از انجمنهای ولایتی فرستاده میشوند.
۴- عده منتخبین کرسیهای ایالت دوازده نفر خواهد بود و عده مبعوثینی که از ولایات جزو بکرسی ایالت فرستاده میشوند موافق عده ولایات حاکم‌نشین جزو خواهد بود باین معنی که هر یک از انجمنهای ولایتی فقط یک نفر از میان خودشان به اکثریت آراء به اطلاع حکومت انتخاب نموده با اعتبارنامه بامضای انجمن ولایتی بانجمن ایالتی میفرستند.
۵- ایلاتی که در قلمرو ایالتی سکونت دارند میتوانند یک نفر منتخب بانجمن ایالتی بفرستند.
شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان در شهرها
۶- انتخاب‌کنندگان اعضاء انجمنهای ایالتی در شهرها باید دارای شرایط ذیل باشند:
اولاً تابعیت ایرانیه
ثانیاً اکمال بیست و یک سال اقلاً
ثالثاً داشتن ملک یا خانه در آن ایالت یا دادن مالیات مستقیم.
۷- اشخاص ذیل حق انتخاب ندارند:
اولاً اشخاصی که بواسطه جنحه یا جنایتی مجازات قانونی دیده‌اند
ثانیاً اشخاصی که معروف بفساد عقیده و بارتکاب قتل یا سرقت باشند
ثالثاً اشخاص ورشکسته بتقصیر
رابعاً طایفه نسوان
خامساً اشخاص خارج از رشد.
۸- اشخاص ذیل از شرکت در انتخابات به شرط ممنوعند:
اولاً حکام و معاونین آنها در محل حکومت
ثانیاً عمال نظمیه شهری که در آن انتخابات بعمل می‌آید
ثالثاً مأمورین نظامی بری و بحری داخل در نظام.
۹- شرایط انتخاب شدن همان شرایط انتخاب کردن است. بعلاوه باید انتخاب‌شدگان سواد فارسی کامل داشته باشند و سنشان کمتر از سی سال نباشد و داخل خدمت دولتی نباشند.
۱۰- اشخاصی که انتخاب میشوند باید قبل از وقت یا خودشان داوطلب انتخاب‌شدن باشند یا بکلیف انتخاب‌کنندگان قبول انتخاب شدن را نموده باشند.
ترتیب انتخاب اعضاء در شهرها
۱۱ – در هر شهری که انتخابات بعمل می‌آید انجمنی برای نظارت در انتخابات تشکیل می‌یابد که مرکب از شش نفر از معاریف انتخاب‌کنندگان شهر و در تحت نظارت حاکم یا نایب‌الحکومه یا معاونشان خواهد بود.
۱۲ – پس از تشکیل اعضاء انجمن از میان خودشان یکنفر رئیس و یک منشی انتخاب خواهند نمود.
۱۳ – نظم مجلس و حفظ قوانین انتخاب با رئیس و نوشتن صورت‌مجلس با منشی خواهد بود.
۱۴ – انجمن نظار فقط مشغول امر انتخاب خواهد بود و بهیچوجه داخل در گفتگوی دیگری نخواهد شد.
۱۵ – انجمن نظار اعلانی مرتب نموده دو هفته قبل از روز انتخاب که جمعه خواهد بود در شهر اشاعه میدهند.
۱۶ – اعلان مذکور در ماده فوق مطالب ذیل را دارا خواهد بود:
اول محل و ایام و اوقاتی که انجمن نظار خواهد بود برای دادن تعرفه باشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند دوم مواد شش‌گانه این قانون را سوم محل و روز و مدتی را که انجمن نظار حاضر خواهد بود برای گرفتن اوراق انتخاب از دارندگان تعرفه انتخاب چهارم عده اعضایی که باید انتخاب‌شوند.
۱۷ – محل اجتماع انجمن نظار حتی‌المقدور قسمی انتخاب خواهد شد که در مرکز شهر واقع باشد تا مردم بتوانند بسهولت آزادی ورود کرده تعرفه بگیرند یا روز انتخاب رأی بدهند مثل مساجد یا مدارس.
۱۸ – تعرفه که با نمره و تاریخ بمهر اعضای انجمن نظار بانتخاب‌کنندگان داده میشود محتوی اسم خود و پدر و سن و شغل و منزل انتخاب‌کننده خواهد بود همچنین تعیین روز و محلی را مینماید که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد.
۱۹ – انجمن نظار تمام تعرفه‌هایی را که میدهند بترتیب نمره در کتابچه ثبت خواهد نمود و روز انتخاب که فقط یک روز خواهد بود و بوسیله اعلان و تعرفه معین گردیده انجمن نظار از صبح تا شام در محلی که معین شده حاضر میشود.
۲۰ – روز انتخاب انجمن اقلاً ده ساعت برای تحصیل آراء حاضر خواهد بود ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب قبل از وقت اعلان خواهد شد.
۲۱ – پس از انقضای وقتی که معین شده دیگر ورقه انتخاب از کسی قبول نخواهد شد.
۲۲ – دادن رأی باید مخفی باشد و از این جهت دارنده تعرفه باید قبل از دخول بمجلس انتخاب مطابق عده‌ای که اعلان شده است اسم یک یا چند نفر را که دارای شرایط انتخاب شدن باشند روی یک قطعه کاغذ سفید بی‌نشان نوشته تا کند و با خود داشته باشد.
۲۳ – پس از حضور اعضای انجمن و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع بگرفتن اوراق انتخاب رئیس انجمن نظار جعبه‌ای که برای ضبط اوراق انتخاب است در حضور اعضای انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را مینماید.
۲۴ – دارندگان تعرفه برای ورود بمجلس انتخاب باید تعرفه ورقه انتخاب خود را در دست داشته باشند.
۲۵ – اشخاصی که تعرفه ندارند حق دخول و مزاحمت را ندارند.
۲۶ – هر یک از دارندگان تعرفه پس از ورود بمجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه انتخاب خود را به رئیس خواهند داد.
۲۷ – رئیس نمره تعرفه را به صورت بلند میگوید تا یکی از اعضای انجمن نمره را در کتابچه ثبت تعرفه پیدا نموده نشان کند پس از نشان آن نمره رئیس تعرفه را بصاحبش رد نموده ورقه انتخاب او را بدون نگاه کردن در جعبه‌ای انتخاب میاندازد.
۲۸ – انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه انتخاب و پس گرفتن تعرفه در صورت تنگی جای و اختلال نظم و ترتیب انتخاب و امر رئیس از مجلس انتخاب خارج خواهند شد.
۲۹ – رئیس از حضور عده‌ای از انتخاب‌کنندگان در مجلس انتخاب مضایقه نخواهد نمود مگر اینکه موجب تنگی مکان و معطلی و بی‌نظمی امر انتخاب بشود در این صورت اطاعت امر رئیس لازم است.
۳۰ – دخول در مجلس انتخاب با داشتن حربه ممنوع است.
۳۱ – پس از انقضای وقت مجلس انتخاب یا نشان شدن تمام نمره‌ها در کتابچه ثبت تعرفه رئیس ختم انتخاب را بصورت بلند اعلان مینماید و پس از آن دیگر از کسی ورقه انتخاب قبول نمیشود.
۳۲ – پس از اعلان ختم انتخاب رئیس جعبه انتخاب را در حضور اعضای انجمن نظار و حاضرین از انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر به استخراج اسامی مینمایند.
۳۳ – کار اول تعیین عده اوراق انتخاب خواهد بود و نتیجه آن بتوسط منشی انجمن در صورت مجلس روز انتخاب ثبت میشود.
۳۴ – پس از تعیین عده اوراق انتخاب یکی از اعضاء اسامی مرقومه روی اوراق را یک یک بصوت بلند میخواند و بیکنفر دیگر از اعضاء میدهد.
۳۵ – منشی مجلس باید اسامی که خوانده میشود در بالای صفحه کاغذی سیاهه نموده هر چند دفعه که یک اسم مکرر میشود زیر آن برای شماره علامتی بگذارد.
۳۶ – در صورتی که روی اوراق انتخاب بیشتر یا کمتر از عده معینه در اعلان اسامی نوشته باشند نقضی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد در‌صورت اول آن عده اسمی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نخواهد شد.
۳۷ – از اوراق آنچه سفید یا لایقرء باشد یا آنکه صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضای انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک ورق باشد محسوب نخواهد بود ولی عیناً ضمیمه صورت مجلس میشود.
۳۸ – بلافاصله پس از استخراج و شماره آراء رئیس نتیجه را بصوت بلند اعلان مینمایند و اوراق انتخاب را پاره و باطل مینمایند باستثنای آنهائی که در ماده فوق ذکر شد که ضمیمه صورت مجلس میشود.
۳۹ – انتخاب‌شدگان اشخاصی خواهند بود که اکثریت نسبی آراء بطرف ایشان باشد.
۴۰ – صورت مجلس انتخابات را منشی در دو نسخه تحریر نموده بامضای انجمن نظار میرساند یک نسخه بحاکم یا نایب‌الحکومه داده خواهد شد و نسخه دیگر با کتابچه ثبت تعرفه و اوراق مذکور در ماده ۳۸ در نزد یکی از اعضا که انجمن نظار معین کند امانت میماند که پس از تشکیل بانجمن ایالتی یا ولایتی تسلیم نماید.
۴۱ – در صورت تساوی آراء منتخب بحکم قرعه معین میشود.
۴۲ – در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود جمعه آینده خواهد بود.
۴۳ – اگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی در حین انتخاب شکایت یا ایرادی در امر انتخاب داشته باشد مانع از انجام انتخاب نخواهد شد ولی شرح آن شکایت باید در صورت مجلس درج شود.
۴۴ – شکایات و ایرادات راجعه به انتخابات باید در ظرف یک هفته بعد از ختم انتخابات بانجمن نظار اظهار شود تا انجمن رسیدگی نموده حکم خود را بدهد و نتیجه را ضمیمه صورت‌مجلس انتخاب نماید.
۴۵ – متشکیان از انتخابات اگر از حکم انجمن نظار راضی نباشند می توانند پس از افتتاح انجمن ایالتی یا ولایتی شکایات خودشان را در ظرف هفته اول تجدید نمایند و حکم انجمن ایالتی و ولایتی قطعی خواهد بود.
۴۶ – حق اعتراض و ایراد بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را داشته باشند.
۴۷ – انجمن نظار یک هفته بعد از انجام انتخابات متفرق خواهد شد.
شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان بلوک
۴۸ – انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان بلوک باید دارای صفات ذیل باشند:
اولاً تابعیت ایرانیه
ثانیاً کمتر نبودن سن از بیست و پنج سال
ثالثاً داشتن زراعت و دادن مالیات
رابعاً معروف نبودن به قتل یا سرقت
خامساً داخل نبودن در خدمت نظامی.
۴۹ – انتخاب‌شوندگان باید علاوه بر آنچه در ماده فوق ذکر شده کمتر از سی سال نداشته باشند و در امور محلی صاحب بصیرت و اطلاع باشند و داخل در خدمت دولتی نباشند.
ترتیب انتخاب اعضاء در بلوک
۵۰ – از قریه یک نفر بانتخاب اهل قریه انتخاب میشود و تمام منتخبین قراء یک بلوک در مرکز بلوک جمع شده با یکنفر منتخب آنجا به اطلاع نایب‌الحکومه بلوک یک نفر را باکثریت آراء از میان خود منتخب نموده باعتبارنامه که امضای نایب‌الحکومه و انتخاب‌کنندگان را خواهد داشت بانجمن روانه میدارند و بمنازل خود مراجعت مینمایند.
۵۱ – منتخبینی که از طرف اهالی قراء به مرکز بلوک برای انتخاب نماینده فرستاده میشوند باید اعتبارنامه
بامضای ریش‌سفیدان قریه خود داشته باشند.
۵۲ – منتخبین قراء مختارند اگر بخواهند برای نمایندگی در انجمن از اهل شهر کسی را انتخاب کنند.
ترتیب انجمن ایالتی
۵۳ – یک هفته بعد از انجام انتخاب در شهرها انجمن ایالتی منعقد گشته مشغول امور راجعه بخود میشود. رأی انجمن در غیبت مبعوثین توابع مناط اعتبار و اجرا است.
۵۴ – انجمن ایالتی اعتراضات به اتتخابات را موافق قوانین مقرره رسیدگی خواهد کرد و باید در ظرف یک ماه پس از رسیدن اعتراضات بانجمن آنها را قطع و فصل کنند چنانچه رجوع اعتراضات بمحاکم عمومی لزوم یابد ابتدای آن یک ماه از روزی خواهد بود که این ارجاع مقرر میشود رسیدگی و محاکمه انجمن فقط در ایرادات مرقومه در ورقه اعتراضیه است.
۵۵ – اعضای انجمن ایالتی که انتخاب آنها مورد ایراد است تا زمانی که ایرادات به ثبوت نرسیده میتوانند در اجلاسات حضور بهم رسانیده رأی دهند.
۵۶ – هر یک از اعضای انجمن میتوانند از عضویت استعفا نمایند و همچنین انجمن یا شورای ملی میتوانند یکی از اعضاء انجمن را بعد از ثبوت تقصیر بحکم قانون از عضویت انجمن معاف دارند.
۵۷ – هر یک از اعضاء که شرط عضویت از وی سلب شود بحکومت انجمن از عضویت معاف میشود.
۵۸ – هر یک از اعضاء که در ده اجلاس متوالی بدون عذر موجه در انجمن حاضر نشود بحکم انجمن از عضویت خارج میشود.
۵۹ – هر عضوی که موافق مواد فوق از عضویت معاف شده باشد می تواند در این خصوص بمجلس شورای ملی شکایت کند تا بشکایت او‌رسیدگی شود.
۶۰ – هر عضوی که میخواهد از عضویت استعفا نماید باید استعفاء خود را کتباً و صریحاً برئیس انجمن عرضه دارد تا از طرف انجمن بتوسط حکومت اقدامات لازمه در انتخابات عضو دیگری بجای او بشود.
۶۱ – مدت دوره انتخابیه اعضای انجمنهای ایالتی چهار سال خواهد بود و پس از انقضای دو سال اول نصف از اعضاء بحکم قرعه از عضویت خارج و عوض آنها انتخاب میشود از این ببعد در رأس هر دو سال آن نیمه‌ای از اعضاء که دوره چهار سال عضویت آنها بسر آمده بموجب انتخاب جدید تبدیل یا تجدید میشود.
۶۲ – در صورتی که عضوی قبل از انقضای دوره انتخابیه بسبب استعفا یا معاف شدن از انجمن خارج بشود عوض او باید در ظرف یک ماه از محل خود انتخاب شده در انجمن حاضر بشود و انجمن ایالتی باید مواظب اجرای این امر باشد.
۶۳ – انجمن ایالتی در تمام سال منعقد خواهد بود ولی در سه ماه تابستان در هر ماه ثلث اعضاء به حکم قرعه حق تعطیل دارند.
۶۴ – در موقع افتتاح انجمن اعضائی که حاضر هستند یک نفر رئیس یک نفر نایب رئیس و دو منشی از میان خود باکثریت آراء برای یک سال انتخاب خواهند نمود و در این موقع باید اقلاً سه ربع از اعضاء حضور داشته باشند.
۶۵ – انجمنهای ایالتی موافق نظامنامه داخلی امور داخلی خود را مرتب خواهند کرد.
۶۶ – انجمنهای ایالتی میتوانند یک یا چند نفر از اعضاء انجمن را برای رسیدگی باموری که راجع بآنها است مأمور نمایند.
۶۷ – رؤسای شعب مختلفه ادارات دولتی در ایالت باید اطلاعات کتبی و شفاهی که انجمن بخواهد و راجع بآن ایالت باشد بدهند.
۶۸ – انجمن ایالتی میتواند مستقیماً بدون واسطه حاکم مکاتبه با شعبات مختلفه ادارات دولتی در ایالت بنماید به استثنای اداراتی که در تحت ریاست خود حاکم واقعند که در این صورت طرف مکاتبات خود حاکم خواهد بود.
۶۹ – حاکم یا معاون او حق حضور و نطق در اجلاسات انجمن ایالتی دارد مگر در مواردی که بمحاسبات حکومتی رسیدگی میشود.
۷۰ – اجلاسات انجمن علنی است ولی بر حسب خواهش پنجنفر از اعضاء یا حاکم یا رئیس با رعایت اکثریت آراء میتوان مجلس محرمانه بدون حضور تماشاچی تشکیل داد.
۷۱ – اشاعه صورت‌مجلس محرمانه موقوف برای کسی است که انجمن محرمانه را خواسته است.
۷۲ – نظم داخلی انجمن بعهده رئیس است هر یک از اعضاء که بر خلاف نظم انجمن رفتار نماید بحکومت خود انجمن موافق نظامنامه داخلی مجازاتش مقرر میشود و اگر از غیر اعضاء حرکتی مخالف انتظامات مجلس ظهور کند رئیس میتواند بتوسط مأمورین نظمیه که در تحت اطاعت او هستند مقصر را اخراج یا توقیف کند و عده مأمورین نظمیه برای انجمن ایالتی از شش الی دوازده نفر و برای انجمن ولایتی از دو الی شش نفر مقرر‌است.
۷۳ – در صورتی که در انجمن جنحه یا جنایتی واقع شود صورت واقعه را رئیس امضاء میکند و بمحکمه که در این باب باید حکم کند میرساند.
۷۴ – در صورتی که برای حفظ نظم داخلی انجمن حضور دسته از مأمورین نظامی یا نظمیه لازم باشد رئیس میتواند بقدر کفایت آنها را از حاکم بخواهد.
۷۵ – در صورتی که بیش از نصف اعضاء حاضر باشند شروع به مذاکرات می شود.
۷۶ – برای تحصیل رأی اقلاً حضور دو ثلث اعضاء لازم است.
۷۷ – در صورتی که عده اعضاء در اجلاسی از عده مقرره کمتر باشد مذاکرات و کسب رأی موکول بمجلس آینده میشود و در اجلاس ثانی بدون مراعات عدد مذاکرات میشود و اکثریت آراء حاضرین مناط اعتبار خواهد بود و در صورت‌مجلس انجمن اسامی غائبین باید نوشته شود.
۷۸ – در صورتی که ربع اعضاء حاضر خواهش کنند کسب رأی مخفی میشود.
۷۹ – در صورت تساوی آراء رأی رئیس بمنزله دو رأی محسوب است در انتخاب اشخاص حتماً رأی مخفی گرفته میشود و نتیجه رأی و عده رأی دهندگان باید در صورت مجلس ثبت گردد.
۸۰ – همه روزه صورت‌مجلس رسمی بطور خلاصه باید مرتب و محرر شود و در ظرف چهل و هشت ساعت بعد از اختتام هر اجلاسی آن صورت بروزنامه‌نویسان در صورت مطالبه داده شود.
۸۱ – روزنامه‌های محلی هر گاه عقاید خود را در خصوص مذاکرات انجمن خواسته باشند طبع نمایند باید قسمتی از صورت مجلس انجمن را که مربوط به آن است نیز درج نمایند و الا مورد مؤاخذه و موافق قانون انطباعات مجازات میشوند.
۸۲ – صورت مجالس باید بتوسط یکی از منشیان نوشته شده در ابتدای اجلاس آینده به امضای رئیس و منشی برسد و این صورت باید محتوی باشد بر مذاکرات و اسامی اعضائی که داخل در مباحثه شده‌اند و خلاصه اظهارات آنها.
۸۳ – کلیه اشخاصی که حق انتخاب دارند یا در ولایات مالیات‌بده باشند حق دارند صورت‌مجالس علنی را بخوانند و از روی آنها صورت بردارند و‌بتوسط روزنامجات منتشر سازند.
۸۴ – کلیه مذاکرات و مباحثاتی که خارج از وظیفه انجمن است از درجه اعتبار ساقط است و بموقع اجرا گذارده نمیشود هر کس حق دارد به این قبیل اقدامات که خارج از وظیفه انجمن است ایراد و اعتراض کند.
۸۵ – اعلیحضرت همایونی به تصویب وزیر داخله نظر بدلائل موجه میتواند انجمنی را بموجب فرمان مرخص و در همان فرمان امر بتجدید انتخاب فرمایند که در ظرف یک ماه امر انتخابات جدیده انجام یابد و باید انجمن بعد از تکمیل امر انتخابات بفاصله یک هفته تشکیل یابد و منعقد شود.
۸۶ – مردم مختارند که هر کدام از اعضاء سابق را که بخواهند و از آنها رضایت داشته باشند دوباره انتخاب نمایند.
فصل دوم- در وظایف انجمنهای ایالتی
۸۷ – وظایف انجمنهای ایالتی منحصر است به نظارت در اجرای قوانین مقرره و رسیدگی و قرارداد در امور خاصه ایالت موافق شرح ذیل یا اخطار و صلاح‌اندیشی در صرفه و امنیت و آبادی ایالت.
۸۸ – ایجاد قانون از وظیفه انجمنهای ایالتی خارج است.
۸۹ – انجمنهای ایالتی میتوانند در کلیه شکایاتی که از حاکم ایالات و ولایات میرسد رسیدگی کرده هرگاه رفتار حاکم بر خلاف قانون باشد نقض قوانین را باو اخطار نمایند و در صورت عدم ظهور نتیجه مراتب را بادارات مرکزی دولت اظهار داشته احقاق حق متظلمین را بخواهند.
۹۰ – مادامی که ادارات عدلیه تشکیل نشده در صورتی که کسی از حکمی که درباره او از یکی از محکمه‌های عرفیه صادر شده باشد بانجمن شکایت و تظلم کند انجمن میتواند در همان محکمه امر باستیناف و تجدید رسیدگی کند و اگر این استیناف رفع شکایت محکوم‌علیه را نکند انجمن حق دارد رسیدگی در آن امر را بادارات مرکزیه ارجاع کند.
۹۱ – انجمن ایالتی حق نظر در وصول و ایصال مالیات بهر عنوآن که موافق قانون مقرر شده باشد دارد تصفیه شکایات راجعه بمالیات و همچنین تحقیق در باب استدعای تخفیفات و تشخیص امر آفات بر عهده انجمن‌ها است و نتیجه تحقیقات بتوسط حاکم ایالت باید بوزارت مالیه ابلاغ شود که با تصویب وزارت مالیه بموقع اجرا گذارده شود.
۹۲ – انجمن ایالتی میتواند در مواردی که برای مصارف محلی از قبیل راه‌سازی و تأسیس مدارس و پل‌سازی و غیره وجهی لازم شود آن وجه را به نسبت تقسیم مالیات همان محل سرشکن اهالی نماید موافق حدی که در قانون مالیه مقرر است
۹۳ – انجمن ایالتی می تواند در موقع احتیاج برای احداث پاره تأسیسات عام‌المنفعه از قبیل راه و پل و مدرسه و غیرها مبلغی استقراض کند مشروط بر اینکه محل ادای آن استقراض از عایدات معمولی یا فوق‌العاده همان ایالت باشد و این استقراض بدون تصویب مجلس شورای ملی و امضای ملوکانه صورت‌پذیر نخواهد شد.
۹۴ – در صورتی که انجمن اخذ مالیاتی فوق‌العاده علاوه بر حدود مقرره لازم داند باید موافق قانون اساسی به تصویب مجلس شورای ملی برسد.
۹۵ – مالیات فوق‌العاده فقط بمحلی تعلق میگیرد که فائده تأسیسات مذکوره در مواد فوق راجع بآن است چنانچه فائده تأسیسات راجع بتمام ایالت باشد مالیات هم سرشکن تمام ایالت میشود و اگر فائده آن به بلد یا بلوکی خاصه تعلق گیرد مالیات مزبور هم فقط از همان بلد یا بلوک گرفته خواهد شد.
تنبیه – وجوهی که بموجب مواد فوق بر سبیل فوق‌العاده سرشکن اهالی میشود باید بنسبت مالیاتی باشد که پس از ممیزی جدید مقرر خواهد‌شد.
۹۶ – قراردادهای انجمن در امور ذیل باکثریت آراء واجب‌الاجرا است مگر آنکه حاکم در مدت بیست روز پس از صدور حکم اخطار کند که قرارداد انجمن مخالف قانون یا خارج از وظیفه انجمن است و نسخ آن را بخواهد اگر انجمن متقاعد نشد حاکم باید ناسخ آن قرارداد را در ظرف دو ماه به تصویب مجلسین و صحه همایونی صادر نماید و الا قرارداد انجمن باید بموقع اجرا گذارده شود.
۹۷ – قراردادهای مذکوره در ماده فوق از قرار ذیل است:
اول ) در خصوص خرید و فروش و معاوضه اموال منقوله و غیر منقوله ایالتی باستثناء ابنیه حکومتی و محکمه‌ها و مدارس و محبس‌ها و عمارات نظمیه و اشیاء منقوله متعلق بآنها
دوم ) در ترتیب اداره و نگاهداری اموال منقوله و غیر منقوله
سوم ) در اجاره و استجاره مستغلات و املاک برای صرفه یا رفع حاجت ایالت
چهارم ) در خارج کردن عمارت یا ملکی از تصرف اداره و بتصرف اداره دیگر دادن باستثناء ابنیه حکومتی و محکمه‌ها و مدارس و محبس‌ها و عمارات نظمیه که باید با تصویب ادارات مرکزی باشد
پنجم ) در رد و قبول عطایا نسبت بایالت مشروط بر آنکه اعتراضی بر آنها نشده باشد
ششم ) در بیمه کردن عمارت و ابنیه ایالتی
هفتم ) در اداره شوارع ایالتی و رسیدگی بنقشها و بازدید کارهائی که برای ساختن و تعمیر راههای ایالتی لازم است و در تعیین اداراتی که ساختن و مرمت این راهها بآنها باید واگذار شود و در باب طرق شوسه و غیره که در تحت امتیاز خارجه یا داخله است وظیفه انجمن فقط نظارت است بر اینکه بشروط مقرره امتیازنامه عمل شده باشد و در صورتی که انجمن تخلفی از مواد امتیازنامه معلوم دارد باید ملاحظات خود را بدون مداخله بوزارت فواید عامه اطلاع دهد.
هشتم ) در اداره شوارع عمومی که منافع آنها بچندین ولایت میرسد و تعیین بلوکاتیکه باید شرکت در ایجاد و نگاه داری آن راهها بنمایند و تعیین وجه سالیانه پس از تحصیل آراء انجمنهائی که در این امر شرکت دارنده و تقسیم وجوهی که دولت یا ایالت از برای کلیه این قبیل راهها می دهند و تعیین اداراتی که ساختن این شوارع به آنها واگذار میشود و تبدیل بی گاریها بوجوه نقدیه.
نهم ) در ایجاد وسائل عبور و حمل و نقل از قبیل کشتی‌های کوچک و کرجی جهت عبور از رودخانه‌ها و غیره ها تعیین حق‌العبور.
دهم ) در رسیدگی بنقشه و بازدید کلیه کارهائی که مخارج آنها از وجوه ایالت داده میشود و تعیین اداره‌ای که اجرای این کارها بعهده او محلول خواهد شد.
یازدهم ) در رسیدگی به اظهارات اهالی بلوکات و قراء و قصبات و شرکتها و اشخاص مختلفه برای کمک نقدی در انجام کارهائیکه منافع ایالتی دارد.
دوازدهم ) در تعیین سهم نقدی ایالت در مخارجی که منافع آنها هم به ایالت هم به بلوکات میرسد.
سیزدهم ) در حفظ حقوق علایق و املاک ایالتی در محکمه‌ها.
چهاردهم ) در رسیدگی بمحاسبات مریضخانه‌های ایالتی و همچنین قرارداد با مریضخانهای متفرقه در خصوص پذیرفتن مرضای فقرا.
پانزدهم ) در اداره دارالایتام.
شانزدهم ) در تعیین سهم بلوکات جهت مخارج مریضخانه‌ها و دارالایتام و تشخیص مأخذ این تقسیم.
هفدهم) در تأسیس و اداره کردن دارالعجزه ایالتی.
هیجدهم) در تأسیس و اداره صندوق وظیفه برای مأمورینی که حقوق آنها از وجوه ایالتی پرداخته میشده و بواسطه پیری و ناتوانی و قدمت خدمت معاف از خدمت شده‌اند و همچنین برای ورثه اشخاصی که در سر خدمت وفات کرده‌اند.
نوزدهم) در معاونت نقدی برای تکمیل تحصیل شاگردان قابل بی‌بضاعت بموجب راپرت مفتشین انجمنهای علمی و ادارات مدارس و سلب این امتیاز در صورت عدم استحقاق یا ظهور تقصیر.
بیستم) در تأسیس مجلس امتحان برای انتخاب شاگردانی که بآنها جهت تکمیل تحصیل معاونت میشود.
بیست و یکم) در رسیدگی باختلافاتی که مابین دو یا چند بلوک در خصوص تقسیم مخارج مشترکه حاصل شود.
بیست و دوم) در رسیدگی بقراردادهای انجمنهای بلدی در خصوص برقرار نمودن یا توقیف یا تغییر دادن مکانها و میدانهائی که جهت بارانداز و فروش امتعه دائماً یا موقتاً برقرار میشود.
بیست و سوم ) در قریه را از بلوکی خارج کردن و جزو بلوک دیگر محسوب داشتن با موافقت انجمنهای ولایاتی.
بیست و چهارم ) در رسیدگی بصورت اسامی اشخاصی که در بلوک حق انتخاب کردن دارند.
۹۸ – چون انجمنهای ایالتی بصیرت در امور و حوائج ایالات دارند لازم است اولیای دولت قبل از اقدام به تغییرات در ایالات رأی انجمنهای مزبوره را بخواهند ولی مجبور به پیروی رأی آنها نیستند.
۹۹ – اولیای دولت باید در مسائل ذیل رأی انجمن را بخواهند:
اول- در صورتی که بخواهند حدود ایالت یا بلوکات و یا مقر حکومت را تغییر بدهند
دوم- در صورتی که بخواهند بعضی از مراتع را تبدیل به جنگل نمایند.
۱۰۰ – صلاح‌اندیشی در وجوهی که از خزانه دولتی برای مخارج عمومی ایالت بعنوان کمک داده میشود بعهده انجمن ایالتی است و باید از قرارداد انجمن بی‌اندازه تجاوز نشود.
۱۰۱ – در خصوص اعانه‌هائی که از طرف ادارات دولتی برای مخارج مساجد و تأسیسات خیریه یا معاونت در ایجاد یا مرمت مدارس و دارالعجزه و همچنین کمک به انجمنهای زراعتی و فلاحتی میشود انجمن میتواند صلاح‌اندیشی خود را با رعایت ترتیب اهمیت بادارات دولتی اظهار نماید.
۱۰۲ – انجمن ایالتی میتواند بتوسط رئیس انجمن ایرادات خود را در اموری که راجع بمنافع ایالت است و همچنین اعتراضاتی که در خصوص ترتیب و حوائج ادارات متعلقه بایالت دارد بوزارتخانه‌ها اظهار کند.
۱۰۳ – در کلیه امور معاشی و اداره انجمن ایالتی میتواند رأی خود را اظهار کند لیکن در امور سیاسی حق مذاکره ندارد.
تنبیه – امور سیاسی عبارت از مسائلی است که راجع باصول اداره و قوانین اساسی مملکت و پلتیک دولت باشد.
۱۰۴ – ایرادات انجمن در خصوص منافع ایالتی به یکی از ملاحظات سه‌گانه ذیل راجع تواند شد:
(اول) اینکه در اجرای آن امور منافع مخصوصه آن ایالت منظور نشده باشد
(دوم) آنکه از منافع مخصوصه آن ایالت صرف نظر کرده باشند
(سوم) آنکه بملاحظه منافع دیگر چشم از منابع آن ایالت پوشیده باشند.
فصل سوم – بودجه محاسبات ایالت و ولایت
۱۰۵ – هر ایالت یا ولایت صاحب بودجه خواهد بود که جمع و خرج معمولی و فوق‌العاده آن از قرار تفصیل ذیل است.
۱۰۶ – جمعهای معمولی بودجه ایالت یا ولایت از این قرار است:
(اول) وجهی که بعد از ممیزی و تعدیل مالیات بر طبق قانون مالیه و بر حسب حکم دولت و تصویب مجلس شورای ملی از مالیات هر ایالت و ولایتی برای مخارج محلی آنجا واگذار میشود
(دوم) منافع اموال ایالتی یا ولایتی
(سوم) منافع حاصله از حق‌العبور طرق و معابری که بتوسط ایالت و ولایت ساخته شده و حق اخذ آن را دارند
(چهارم) سهمی که بلوکات از بابت نگاهداری طرق و شوارع به ایالت یا ولایت میدهند.
جمعهای فوق‌العاده ایالات و ولایات از قرار ذیل است:
(اول) مالیات فوق‌العاده که بر حسب اقتضای ضرورت و بحکم قانون موقتاً علاوه بر معمول دریافت میشود
(دوم) وجه استقراض که در موقع لزوم بر حسب قانون استقراض آن تصویب میشود
(سوم) عطیات و بخششهائی که بایالات و ولایات میشود
(چهارم) قیمت اموال ایالتی که بفروش رسیده باشد
(پنجم) سایر فواید متفرقه که بر حسب اتفاق ممکن است پیدا شود.
۱۰۷ – مخارج معمول بودجه ایالت یا ولایت از قرار ذیل است:
اول ) اجاره یا مرمت دارالحکومه و همچنین اثاثیه و مرمت آن.
دوم ) اجاره یا مرمت محل و اثاثیه که برای انجمن معارف لازم است.
سوم ) اجاره یا مرمت قراولخانه‌ها و محل قراسورانها.
چهارم ) اجاره یا مرمت محاکم عدلیه و اثاثیه آنها.
پنجم ) مخارج طبع و انتشار اعلانات و صورت‌های لازمه از اسامی اشخاصی که حق انتخاب در ایالت یا ولایت دارند.
ششم ) کلیه مخارجی که از طرف دولت بعهده ایالت یا ولایت محول است.
هفتم ) ادای اقساط قروض ایالتی.
۱۰۸ – مخارج فوق‌العاده بودجه ایالت یا ولایت مخارجی است که بطور موقتی و اتفاقی ضرورت پیدا میکند.
۱۰۹ – وجوهی که در یک دوره معامله مالیاتی که عبارت از یک سال شمسی است بمصرف مقرره در بودجه نرسیده باشد در بودجه سال بعد به‌عنوان همان مصرف بخرج منظور میشود و هرگاه در یک دوره دخل بودجه از مخارج مقرره بیشتر باشد باقی بودجه آن سال در بودجه سال بعد ابوابجعی میشود انجمن مصارف آن را معین مینمایند.
۱۱۰ – مأمور مالیه هر یک از ایالات یا ولایات باید مواظبت نماید که وجوه عایدی ایالت وصول شود و مسئولیت امر بعهده او محول است حکم ایصال این وجوه باید از طرف حاکم به مأمور مالیه ابلاغ شود.
۱۱۱ – مأمور مالیه باید موافق میزان بودجه و بر طبق حواله حاکم وجوه مخارج را بپردازد.
۱۱۲ – انجمن ایالتی یا ولایتی بودجه سالیانه را که حاکم ترتیب داده است رسیدگی نموده باکثریت آراء اصلاح مینمایند و این بودجه پس از آنکه در انجمن تصویب شد باید به تصویب وزارت مالیه برسد.
۱۱۳ – حاکم باید در ماه اول هر سال جزء کلیه مخارج سال گذشته را بانجمن ارائه دهد.
۱۱۴ – بودجه ایالت باید طبع و مجاناً منتشر شود.
فصل چهارم – در تشکیل انجمنهای ولایتی
۱۱۵ – ولایت قسمتی از مملکت است که دارای یک شهر حاکم‌نشین و توابع باشد اعم از اینکه حکومت آن تابع پایتخت یا تابع مرکز ایالتی باشد.
۱۱۶ – در شهر حاکم‌نشین هر ولایتی انجمنی موسوم بانجمن ولایتی منعقد میشود.
۱۱۷ – اعضای انجمنهای ولایتی مرکب خواهند بود از منتخبین شهر حاکم‌نشین و مبعوثینی که از بلوکات و توابع آن ولایت بانتخاب اهالی آنها فرستاده میشوند.
۱۱۸ – عده منتخبین شهر حاکم‌نشین که محل انعقاد انجمن ولایتی است شش نفر خواهد بود.
۱۱۹ – عده مبعوثینی که از بلوکات و توابع آن ولایت بانجمن ولایتی فرستاده میشوند مطابق عده بلوکات و توابع آن ولایت خواهد بود.
۱۲۰ – هر یک از بلوکات و توابع ولایتی فقط یک نفر منتخب به انجمن ولایتی خواهد فرستاد که در بلاد موافق قواعد انتخابات شهرها و در بلوک موافق ترتیب انتخاب بلوک معین میشود.
۱۲۱ – هر یک از ایالات عمده که در قلمرو ولایتی هستند میتوانند یک نفر منتخب به انجمن ولایتی بفرستند.
۱۲۲ – وظایف و ترتیبات انجمنهای ولایتی در قلمرو هر ولایت که عبارت از شهر و توابع و بلوکات آن است مطابق خواهد بود با وظایف و حقوقی که برای انجمنهای ایالتی مقرر شده ولی انجمنهای ولایاتی که جزء ایالتی هستند در مطالب لازمه بانجمن ایالتی که در کرسی آن ایالت تشکیل میشود رجوع خواهند نمود و ولایاتی که مستقل هستند و در تحت ایالت دیگر نیستند مستقیماً بادارات مرکزی دولت که در دارالخلافه است طرف میشوند.
تبصره – انجمن ایالتی در مرکز ایالت و انجمن ولایتی در شهر حاکم‌نشین ولایت برقرار خواهد بود لاغیر.