در اجرای ماده ۹ قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور به سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور (مصوب ۶ /۱۱ /۱۳۶۴) آیین نامه اجرایی قانون یاد شده به شرح زیر تصویب میگردد:
بخش نخست: امور کلی
فصل نخست: تعریف ها و واژه شناسی
ماده ۱ ـ سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، سازمانی است مستقل که بطور مستقیم زیر نظر رییس قوه قضاییه انجام وظیفه می نماید و به اختصار در این آیین نامه سازمان نامیده می شود.
ماده ۲ ـ همه ساله در موعد مقرر بودجه سازمان در ردیف مستقل پیش بینی می شود و پس از موافقت رییس قوه قضاییه برای تصویب به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارسال می گردد.
ماده ۳ ـ زندان محلی است که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شده است با معرفی مقام های صلاحیت دار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دایم به منظور تحمل کیفر، با هدف حرفه آموزی، بازپروری و بازسازگاری نگهداری می شوند.
ماده ۴ ـ بازداشتگاه، محل نگهداری متهمانی است که با قرار کتبی مقام های صلاحیت دار قضایی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی می شوند.
تبصره ۱ ـ تا هنگامی که بازداشتگاههای موضوع این ماده ایجاد نشده است، در زندان ها محل جداگانه ی طبقه بندی شده ای برای نگهداری متهمان تحت قرار در نظر گرفته می شود و نگهداری متهمان با محکومان در یک مکان ممنوع است.
تبصره ۲ ـ با اجرای طرح ساماندهی منطقه ای زندان های کشور، که از سوی سازمان تعیین و ابلاغ می شود می توان محکومان به حبسهای کوتاه مدت تا ۶ ماه را در بازداشتگاه نگهداری کرد.
ماده ۵ ـ زنـدان ها به زندان بستـه، مراکز حرفـه آموزی و اشتغال که خود شامل مؤسسه های حرفه آموزی و کاردرمانی (اردوگاه) است، تقسیم می شوند.
تبصره- [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
مؤسسه ی کیفری اعم از زندان، مرکز حرفه آموزی و اشتغال، و سایر مؤسسه های تخصصی یا مراکزی است که در این آیین نامه، نام آنها ذکر شده است.
ماده ۶ ـ زندان بسته، زندانی است محصور که با برجهای دیده بانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت کامل باشد.
تبصره ـ در این نوع زندان، محکومان شبها در خوابگاههای اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه های آموزشی و فنی حرفه ای و تفریحی استفاده می نمایند و در کارگاههای داخل زندان به کار گمارده می شوند.
ماده ۷ ـ مراکز حرفه آموزی و اشتغال مکانی است که می تواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب یا نامحصور و بدون حفاظت و مأمور انتظامی و یا در حالتی بینابین باشد که در آن محکومان بطور گروهی بکار اعزام می گردند و پس از خاتمه کار دوباره به آسایشگاههای خود بازگشت داده می شوند.
تبصره ـ سازمان می تواند برنامه های حرفه آموزی، آموزش و اصلاح را در مورد متهمان نیز اجرا نماید.
ماده ۸ ـ کلیه محکومان با توجه به نوع و میزان محکومیت، پیشینه کیفری، شخصیت، اخلاق و رفتار بر اساس تصمیم شورای طبقه بندی، حسب مورد در زندان های بسته یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال نگهداری می شوند، مگر آنکه مقام قضایی صادرکننده حکم در رأی صادره محل خاصی را برای نگهداری محکوم تعیین نموده باشد.
تبصره ـ محکومانی که در مراکز حرفه آموزی و اشتغال مرتکب تخلف گردند با نظر شورای انضباطی به زندان بسته منتقل خواهند شد.
ماده ۹ ـ رییسان مراکز حرفه آموزی و اشتغال باید به شیوه های مقتضی طرز اخلاق و رفتار و نظم و ترتیب کار محکومان را کنترل نمایند.
تبصره ـ کارکنان مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند، طرز رفتار و اخلاق و نظم و ترتیب کار محکومان را برابر مقررات سازمان کنترل نموده و تخلف های آنان را به سرعت به اطلاع رییس مؤسسه مربوط برسانند. در این صورت رییس مرکز ظرف مدت بیست و چهار ساعت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای انضباطی منعکس خواهد کرد.
ماده ۱۰ ـ رییسان مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند پس از ورود محکومان، آنان را با برنامه ریزی آموزشی و حرفه آموزی مؤسسه ها آشنا نمایند.
ماده ۱۱ ـ محکومانی که در مراکز حرفه آموزی، اشتغال می یابند در تمامی ساعت های کار و حرفه آموزی، حق خروج از محل کار را نداشته و پس از خروج از آسایشگاه باید بطور مستقیم به محل کار رفته و به موقع نیز مراجعت نمایند. زمان ورود و خروج آنان در محل کار به دقت باید ثبت شود.
تبصره ـ در هر مورد که محکوم مقررات مربوط را رعایت ننماید و یا صلاحیت حرفه آموزی و کار در محلهای یاد شده را نداشته باشد با نظر رییس مرکز به زندان بسته اعزام گشته تا حسب مورد تصمیم نهایی از سوی شورای طبقه بندی و انضباطی مربوط اتخاذ گردیده و مراتب به قاضی ناظر زندان جهت اطلاع اعلام گردد.
ماده ۱۲ ـ مؤسسه کاردرمانی (اردوگاه)، مرکزی است برای نگهداری متهمان و محکومان جرایم مواد مخدر و اعتیاد.
ماده ۱۳ ـ محکومان بنا بر تصمیم شورای طبقه بندی به منظور اشتغال به کار یا حرفه آموزی به مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی زیر اعزام می شوند:
1ـ مؤسسه های درون زندان (این مؤسسه ها ممکن است در مالکیت زندان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا مؤسسه های خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنان باشد).
2ـ مؤسسه های خارج از سازمان (این مؤسسه ها ممکن است در مالکیت سازمان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا غیردولتی یا عام المنفعه یا مؤسسه های خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنها باشد).
تبصره ۱ ـ مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی با توجه به وضعیت ساختمان و کیفیت حفاظت آنها به پیشنهاد رییس مؤسسه و تشخیص رییس سازمان می توانند بعنوان مراکز حرفه آموزی و اشتغال تلقی گردند.
تبصره ۲ ـ مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج از سازمان باید دست کم واجد محلهای کافی، جهت نمازخانه، کتابخانه، وسایل ارتباط جمعی، خوابگاه، غذاخوری، محلی برای ملاقات محکومان و سایر زمینه های تفریحات سالم باشند.
ماده ۱۴ ـ مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی مؤسسه هایی هستند که در آنجا متهمان و محکومان قبل و بعد، یا ضمن اجرای مجازات یا مستقل از آن تا رفع حالتی که آنها را در آینده در مظان ارتکاب جرم قرار می دهد، به حکم یا قرار کتبی مراجع قضایی نگهداری می شوند.
ماده ۱۵ ـ مؤسسه های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و نظایر آن مؤسسه هایی هستند که تحت نظارت سازمان با امکانات لازم از راه سرمایه گذاری دولت یا مشارکت بخش خصوصی و تعاونی به منظور اشتغال و آموزش فنی حرفه ای و نیل به خودکفایی با هدف بازپروری محکومان تاسیس می شوند.
تبصره ـ دستورالعمل ویژه این بخش با نظر حوزه معاونت امور اشتغال، خودکفایی و حرفه آموزی تهیه و پس از تایید رییس سازمان ابلاغ خواهد شد.
ماده ۱۶ ـ اداره های مراقبت بعد از خروج مراکزی هستند که حمایت محکومان آزاد شده و واجد شرایط را بر عهده می گیرند.
ماده ۱۷ ـ کانون اصلاح و تربیت مرکزی است که اطفال و نوجوانان بزهکار کمتر از ۱۸سال تمام در آنجا برای اصلاح، تربیت و آموزش نگهداری می شوند.
فصل دوم ـ وظایف سازمان و مسئولان اداره کننده و ناظر زندان، بازداشتگاهها، مراکز حرفه آموزی و اشتغال و سایر مراکز وابسته به سازمان
ماده ۱۸ ـ وظایف سازمان به شرح زیر می باشد:
الف ـ نگهداری متهمان تحت قرار و محکومان به حبس، بنا بر دستور کتبی مقام های قضایی و به موجب مقررات و قوانین مربوط؛
ب ـ اداره ی کلیه امور زندان ها مراکز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاهها و مراکز اقدامات تامینی و تربیتی کشور و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
ج ـ ایجاد مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان ها، بازداشتگاهها و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه های لازم برای نگهداری، بازپروری، حرفه آموزی و اشتغال به کار متهمان و محکومان؛
د ـ انجام تحقیقات و پژوهشهای نوین کیفرشناسانه به منظور بهبود شیوه ها و خدمات زندانبانی؛
هـ ـ تعیین خط مشی، اداره و نظارت بر اجرای کلیه امور مربوط به زندان ها و مؤسسه ها و مراکز وابسته به آن؛
و ـ تهیـه پیـش نویـس قوانیـن و مقـررات مورد نیاز و پیشـنهاد آن بـه مـراجع صلاحیت دار؛
ز ـ ایجاد امکانات و تسهیلات لازم و مناسب به منظور تصدی امور بازپروری نظیر اصلاح، ارشاد، آموزش و بازسازگاری محکومان؛
ح ـ انجام خدمات مشاوره ای و نیز کمک و مساعدت به منظور حل مشکلات محکومان و خانواده آنان؛
ط ـ جذب هرگونه کمک از قبیل کمکهای مردمی، مؤسسه های خیریه برنامه ریزی در جهت به کارگیری صحیح اینگونه کمکها با هدف بهبود امور زندان ها و مساعدت به محکومان و یا خانواده آنان؛
ی ـ سیاست گذاری و برنامه ریزی کلیه امور مربوط به، اشتغال و حرفه آموزی محکومان و خودکفایی مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان ها و مؤسسه های وابسته؛
ک ـ تهیه آمار و اطلاعات مورد نیاز از محکومان و متهمان تحت نظارت به روش های علمی به منظور استفاده در امور اجرایی، سیاستگزاری ها و مطالعات کیفرشناسانه و انتشار آنها بصورت سالنامه ی آماری کیفری؛
ل ـ تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط آزادی مشروط و ارایه آن به قاضیان ناظر زندان؛
م ـ تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط عفو و ارایه آن به هیات عفو.
ن ـ برنامه ریزی برای مراقبت بعد از خروج محکومان با همکاری دستگاه های مربوط؛
ص ـ آموزش کارکنان همسو با موازین کیفرشناسی نوین و سیاست های توسعه قضایی قوه قضاییه.
ماده ۱۹ ـ سازمان می تواند با ایجاد تشکیلات مناسب نسبت به انجام تحقیقات و مطالعات علمی کیفرشناسانه لازم رأساً اقدام نماید.
تبصره ۱ ـ کلیه پژوهش های سازمان باید همساز با مبانی نوین کیفرشناسی بوده، نتیجه آن برای سازمان و بهینه سازی اداره امور کاربرد عملی داشته باشد.
تبصره ۲ ـ منظور از کیفرشناسی نوین؛ مطالعه، تحقیق، ارزیابی و بررسی روش های علمی اجرایی است که به فایده مندی فردی و اجتماعی شیوه های اجرای کیفرها، می پردازد.
ماده ۲۰ ـ استانداردهای مورد نیاز در مورد تشکیلات اعم از تعداد کارمندان، مربیان تربیتی، مأموران انتظامی و مربیان مذهبی و متخصصان در زندان ها و مؤسسه ها و مراکز وابسته به سازمان به تناسب موقعیت و احتیاجهای محل و آمار شناور محکومان توسط سازمان تعیین و به تصویب سازمان مدیریت و برنامه ریزی خواهد رسید.
ماده ۲۱ ـ در هر مرکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان، بازداشتگاه و یا سایر مراکز وابسته به سازمان در صورت ضرورت، واحد آمار و رایانه تشکیل می گردد تا کلیه آمار مورد نیاز را ثبت نماید.
تبصره ـ مسـئول واحد یاد شده موظف است اطلاعات جمع آوری شده را بنا بر دستورالعمل های صادر شده تهیه و به مقام مافوق ارایه نماید.
ماده ۲۲ ـ تاسیس، احداث و اداره کلیه مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان ها، بازداشتگاهها و سایر مؤسسه ها و مراکز وابسته به سازمان و نیز تغییر محل آنها بطور انحصاری در اختیار سازمان می باشد. مراجع قضایی، اجرایی، اطلاعاتی، نظامی و انتظامی از داشتن زندان و بازداشتگاههای اختصاصی ممنوع می باشند.
تبصره – بازداشتگاههای انضباطی نیروهای مسلح از شمول این آییننامه خارج است.
ماده ۲۳ ـ انتظامات و حفاظت فیزیکی از مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان ها و بازداشتگاهها و سایر مراکز وابسته بعهده سازمان است که توسط یگان انتظامی و نیروهای انتظامی تحت امر اعمال خواهد شد.
تبصره ـ نیروهای یاد شده تحت امر رییس سازمان بوده و وی می تواند اختیارات خود را رأساً اعمال نموده یا با تفویض به معاون انتظامی سازمان، به مدیران کل استانها و رییسان زندان ها واگذار نماید.
ماده ۲۴- [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
وظایف رییسان مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان ها، بازداشتگاهها، مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه ها و مراکز وابسته به سازمان عبارت است از:
الف ـ اجرای قوانین، مقررات و آیین نامه های وضع شده؛
ب ـ اجرای تصمیم های شورای طبقه بندی با رعایت مقررات مربوط؛
ج ـ محافظت و مراقبت کامل از زندان ها مراکز حرفه آموزی و اشتغال محکومان و متهمان بوسیله عوامل در اختیار و پیش بینی تمهیدهای لازم برای جلوگیری از فرار آنان و همچنین مراقبت در نحوه رفتار مأموران با محکومان و متهمان؛
د ـ آموزش توجیهی، هدایت و نظارت بر یگان حفاظت زندان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال؛
هـ ـ برنامه‌ریزی و اهتمام و اقدام در جهت تهذیب، اصلاح و تربیت محکومان و نیز تأمین بهداشت، تغذیه، تربیت بدنی و تفریح های سالم آنان در محیط زندان یا مراکز وابسته؛
و ـ اجرای برنامه های آموزش حرفه ای، فنی، کشاورزی، خدماتی، علمی و مذهبی با همکاری سازمانهای مربوط؛
ز ـ اعمال نظارت و بازرسی مداوم و کسب اطلاعات لازم از وضعیت عمومی و فردی محکومان و متهمان و رسیدگی مقدماتی به تقاضای آنان و اعلام به مقام های مسئول؛
ح ـ همکاری و مساعدت در اجرای برنامه های انجمن حمایت از زندانیان، ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه، مراکز مراقبت بعد از خروج و مؤسسه های صنعتی کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
ط ـ مراقبت در اجرای برنامه روزانه و دو نوبت سرشماری از محکومان و متهمان و گزارش اتفاقها و آمار روزانه به مقام های بالاتر برابر دستورالعمل های صادر شده؛
ی ـ گزارش نتایج حاصله از اجرای برنامه های محوله به مقام های بالاتر برابر دستورالعمل های صادر شده؛
ک ـ تهیه برنامه و بودجه سالیانه واحد تحت سرپرستی و ارایه آن به مدیرکل استان؛
ل ـ انجام سایر وظایف پیش بینی شده در این آیین نامه.
ماده ۲۵ ـ رییس زندان یا مراکز وابسته شخصاً و در غیاب وی مسئول مربوط به محض اطلاع از وقوع حادثه باید در محل حاضر شده، ضمن اتخاذ تدابیر لازم و عاجل برای برقراری نظم و آرامش، در صورت لزوم مراتب را در اسرع وقت به مقام های بالاتر گزارش نماید رونوشت آن نیز برای دادستان یا قاضی ناظر زندان ارسال می گردد.
ماده ۲۶ ـ حفاظت از زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال، استقرار نظم و تأمین امنیت آنها با استفاده از طرحها، عوامل و موانع حفاظت فیزیکی و برخورد مناسب و مقابله لازم با هرگونه اخلال نظم، اغتشاش، شورش و اقدام های مخلّ امنیت مراکز حرفه آموزی و اشتغال بوسیله ی یگان حفاظت تحت نظارت و هدایت رییس مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان انجام می گیرد.
ماده ۲۷ ـ مدیران و رییسان زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند فهرست متهمان تحت قرار در زندان تحت مدیریت خویش را که حداکثر یک ماه از تاریخ صدور قرار آنان سپری شده، هر ماه تهیه کرده و به منظور تعیین تکلیف نهایی در اختیار مراجع قضایی مربوط قرار دهند.
ماده ۲۸ ـ معاون زندان بر حسب وظیفه و عنوان اختصاصی (هر یک از معاونتها) و بر اساس درجه زندان یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال در انجام تکالیف مقرر با زندان همکاری و معاضدت نموده و دستورهای قانونی او را به مورد اجرا می گذارد و در غیاب رییس یکی از معاونان به پیشنهاد وی و تصویب مدیرکل استان مسئولیت امور را بر عهده خواهد داشت.
ماده ۲۹ ـ وظایف فرمانده قرارگاه زندان به شرح زیر است:
۱ ـ نظارت بر امور حفاظت فیزیکی زندان و تأیید لوحه نگهبانی، گشت و کنترل و تأیید لوحه پاسداری؛
۲ ـ نظارت بر حضور و غیاب پرسنل انتظامی زندان و اقدام لازم در این خصوص؛
۳ ـ بازدید و بررسی وضع ظاهری کارکنان حاضر به خدمت در هنگام برگزاری مراسم صبحگاه و انجام وظیفه و ارائه آموزشها و تذکرات ضروری به آنها؛
۴ ـ نظارت در تمرین پرسنل نسبت به طرح‌های دفاعی و امنیتی زندان با پرسنل؛
۵ ـ بازدید از اماکن زندان و اسلحه و مهمات و تجهیزات و نظارت بر امر نظافت و نگهداری آنها؛
۶ ـ نظارت بر نحوه اعزام و انتقال زندانیان به مراجع قضائی و دیگر مراجع؛
۷ـ نظارت، بررسی، هدایت و راهنمایی مسئول نگهبانی و افسر آموزش و یگان عملیات و سایر عوامل کشیک و گشت در انجام وظایف محوله؛
۸ ـ ابلاغ دستورات مقامات مافوق و بخشنامه‌های اداری و انتظامی به مأمورین مربوط و نظارت بر حُسن اجرای آنها؛
۹ ـ عهده دار شدن امور در غیاب مسئول امور انتظامی؛
۱۰ ـ تدوین، ارائه و پیشنهاد طرحها و دستورالعمل های لازم در زمینه هر یک از موارد فوق در جهت بهبود امور جاری و تسهیل و تسریع کار برابر مقررات؛
۱۱ ـ جلوگیری از وقوع هرگونه بی نظمی و نظارت بر تحقیقات اولیه و تشکیل پرونده و اعزام متهم یا متهمین به مراجع قضایی در وقت قانونی؛
۱۲ ـ ارائه گزارش لازم از وقایع اتفاقیه به مقام مافوق؛
۱۳ ـ انجام سایر امور محوله طبق دستور.
ماده ۳۰ ـ وظایف افسر نگهبان عبارت است از:
۱ ـ حضور به موقع در محل خدمت و مطالعه مندرجات ۲۴ ساعت گذشته دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه به منظور پیگیری و اجرای دستورهای صادره از سوی مقام مافوق و اطلاع از وقایع مربوط.
۲ ـ کنترل عوامل نگهبانی، نظارت بر تحویل اسلحه و مهمات به آنان، تطبیق نام آنان با لوحه نگهبانی، اعلام پرسنل غایب به مقام مافوق و ثبت اسامی و مأمورین حاضر در دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه؛
۳ ـ نظارت بر امور کمک افسر نگهبان مبنی بر اعزام به موقع عوامل نگهبانی به محل مأموریت؛
۴ ـ تحویل و تحول امور نگهبانی با توجه به وقعات روز قبل؛
۵ ـ تنظیم و ثبت وقعات و گزارشهای نهایی به صورت صحیح و بدون خط خوردگی و تراشیدگی و الحاق برابر دستورالعملهای صادره؛
۶ ـ رسیدگی به پرونده های متشکله باقیمانده از نگهبانی قبل جهت تکمیل و به جریان انداختن و آماده نمودن آنها برای ارسال به مراجع قضایی؛
۷ـ نظارت بر انجام وظیفه مأمورین اطلاعات درب ورودی و راهنمایی مراجعه کنندگان و نگهداری اشیاء ممنوعه ارباب رجوع؛
۸ ـ بازدید از عوامل نگهبانی و اماکن انتظامی در طول مدت خدمت؛
۹ ـ تقدیم گزارش از وضعیت حفاظت فیزیکی زندان در زمینه مشکلات، نواقص، ایرادات و نارسائیها به فرمانده انتظامی در مدت نگهبانی؛
۱۰ ـ نظارت بر امور محوله داخلی بین پوسته دوم زندان مانند نظافت کلیه اماکن انتظامی، اطمینان از عدم وجود اشکال در ساختمان و تأسیسات؛
۱۱ ـ تعیین افراد جیره بگیر، امور رفاهی مامورینی که بطور شبانه روزی در زندان بسر می برند، وضعیت ظاهری و شئونات اسلامی، رعایت موارد انضباطی و جلوگیری از حرکات یا اعمال سوء مأمورین و نظارت بر اجرای برنامه های دسته جمعی از جمله نماز جماعت، سخنرانی و اجرای دستورات انضباطی و تنبیهی در مورد هر یک از کارکنان و ارائه گزارش نواقص، معایب مشهود در هر مورد به مقام بالاتر؛
۱۲ ـ اجرای مراسم صبحگاه و شامگاه؛
۱۳ ـ اعمال نظارت لازم بر بازرسی بدنی از زندانیان، ملاقات کنندگان و بازرسی دقیق وسائط نقلیه و سایر تجهیزات در هنگام ورود و خروج از زندان بدون استثناء.
۱۴ ـ هدایت و نظارت کمک نگهبان در انجام وظایف و امور محوله؛
۱۵ ـ ارائه گزارش سوانح و حوادث غیرمترقبه حادث شده به مقام مافوق در اسرع وقت؛
۱۶ [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
اجرای کامل مقررات و آئین نامه های مربوطه و نظارت کامل در حُسن جریان امور انتظامی و سرکشی و بازدید مرتب از اماکن مختلف پستی و ارتباط آنان با یکدیگر و بطور کلی برقراری نظم و آرامش در محدوده فیزیکی تحت مسئولیت و اعمال مراقبت دائم در مورد جلوگیری از ورود هرگونه سلاح سرد و گرم به زندان؛
۱۷ ـ آمارگیری از کارکنان تحت امر بمنظور آگاهی بر تعداد کارکنان موجود، غائب، در حال مرخصی، بیمار، فراری، منتسب و غیره و تنظیم آمار لازم و درج آن در دفتر نگهبانی؛
۱۸ ـ انجام سایر امور محوله طبق دستور.
ماده ۳۱ ـ مسئول بازدید و کنترل ورود و خروج افراد و وسایل موظف است علاوه بر امور محوله، اقدامات زیر را انجام دهد:
۱ ـ بازرسی دقیق از وسائط نقلیه و اشیائی که به هر نحو به زندان وارد و یا خارج می شوند و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه؛
۲ ـ بازرسی بدنی از زندانیان و مراجعین به هنگام ورود یا خروج از زندان و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه؛
۳ ـ اجرای مقررات مربوط به ورود اشخاص به زندان؛
۴ ـ تنظیم و ثبت دفتر ورود و خروج به زندان؛
۵ ـ ارائه گزارش موارد تخلفات زندانی و ارباب رجوع و معرفی آنان به مسئول مربوط؛
۶ ـ کنترل ورود و خروج خودروها از حیث ثبت تاریخ و ساعت و شماره خودرو با نام راننده مربوط و گرفتن کارت شناسایی معتبر از راننده و در مواقع ضروری گرفتن کارت ماشین.
ماده ۳۲ ـ وظایف سایر مسئولین و کارکنان در زندانها، بازداشتگاهها، مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسات و مراکز وابسته بر اساس شرح وظائف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
ماده ۳۳ ـ ترک نگهبانی، صحبت کردن در موقع نگهبانی، خوابیدن و نشستن و خارج شدن از محوطه پاسگاه، غذا خوردن، استعمال دخانیات، انجام حرکاتی که باعث انصراف خاطر آنان از خدمت و مراقبت از زندانیان در تکالیف مقرره آنان شود ممنوع می باشد. نگهبانان باید طبق آئین نامه داخلی همیشه مجهز و ملبس به لباس رسمی، تمیز و مرتب بوده، مواقعی که در داخل زندانها مأموریت داشته باشند بدون اسحله [اسلحه] انجام وظیفه نمایند. اسلحه، مهمات و تجهیزات زندان باید در پوشش خارج بند در جای امن و مستحکم نگهداری شود. هنگامی که نگهبانان زندانی را طبق دستور رسمی و کتبی مقامات صلاحیتدار قانونی برای محاکمه یا بازپرسی یا انتقال به زندان یا محل دیگر از زندان خارج می نمایند باید مسلح باشند و در طول راه حق توقف و مذاکره و حرف زدن با متهم و دیگران را ندارند و مکلفند زندانی را برابر مقررات مربوط تحت مراقبت کامل از جای خلوت مستقیماً به مرجع احضارکننده بدرقه نموده پس از انجام کار او را بلافاصله و به همان نحو مستقیماً به زندان عودت داده به افسر نگهبان خارج تحویل نمایند. نگهبانان به هنگام نگهبانی، بدرقه و حفاظت زندانیان از ادای احترامات معاف خواهند بود. اگر زندانی مبادرت به فرار نماید نگهبان موظف است ضمن استمداد از اطرافیان با تمام توان او را تعقیب نموده و چنانچه با بکار بردن تلاشهای ممکن موفق به دستگیری او نشود سه مرتبه با صدای بلند و رسا ایست داده هرگاه باز هم توقف ننمود، با رعایت اطراف و جوانب و توجه به اینکه باعث قتل یا جرح کسی نگردد با استفاده از اسلحه و خالی کردن تیر هوائی و در مقام ناچاری با نشانه گیری ساق پای زندانی از فرار او جلوگیری نماید. هرگاه نگهبان بدون اجازه رسمی و کتبی مقامات مربوط از بازداشت هر زندانی، اطلاعی به خارج از زندان داده یا اطلاعات و پیامها و نوشته ها یا اجناس و اشیائی از طرف زندانیان به خارج برساند یا از خارج برای آنان بیاورد به نسبت اهمیت تخلف تحت تعقیب قرار خواهد گرفت. نگهبان در مواقعی که خلافی از یکنفر زندانی مشاهده نماید بدون اینکه حق داشته باشد او را مجازات یا حتی ملامت کند بایستی مراتب را با ذکر جزئیات امر کتباً به افسر نگهبان گزارش دهد چنانچه در مقام رسیدگی خلاف گزارش وی ثابت شود مؤاخذه خواهد شد.
تبصره ـ تخلف از مقررات ماده فوق علاوه بر تعقیب قانونی موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده ۳۴ ـ در هر زندان مرکز حرفه آموزی و اشتغال یا با توجه به نوع آن به تعداد کافی پست سازمانی جهت انجام امور مربوط در نظر گرفته خواهد شد. شرح وظایف هر یک از مشاغل توسط مسئولان مربوط در ستاد مرکزی تصویب و به مسئولان زندان ها مراکز حرفه آموزی و اشتغال و جهت ابلاغ به متصدیان مشاغل ابلاغ خواهد شد.
تبصره ـ مسئول هر واحد موظف است شرح وظایف مشاغل تحت سرپرستی خویش را مطالعه و به متصدیان مشاغل ابلاغ نماید. افزون بر آن ضمن ارایه آموزشهای لازم به کارکنان برای اجرای شرح وظایف یک نسخه از شرح وظایف هر فرد را در محل کار وی و در جایی که توسط مراجعان به راحتی دیده می‌شود نصب نماید.
ماده ۳۵ ـ وظایف سایر مسئولان و کارکنان سازمان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاهها، مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه ها و مراکز وابسته بر اساس شرح وظایف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
تبصره ۱ـ مسوولان پست های مصوب با توجه به امکانات و نیروی انسانی بر اساس تخصص های مربوط به پست مورد تصدی منصوب خواهند شد، رییس سازمان به منظور پیاده شدن راهبرد توسعه قضایی، اصل تخصص گرایی را در انتصاب ها ملاک قرار خواهد داد.
تبصره ۲ـ کلیه مسئوولان بازرسی سازمان خواه در ستاد و خواه در استان ها باید از میان حقوقدانان مسلط به حقوق زندانیان انتخاب شوند.
تبصره ۳ـ به منظور فراهم شدن زمینه های نهادینه سازی سیاست های نوین کیفری و فایده مندسازی شیوه های اجرای کیفر سلب آزادی، ترجیحاً رییسان مراکز آموزشی و پژوهشی سازمان و مسئولان واحدهای آموزش و پژوهش این مراکز از میان متخصصان کیفرشناسی انتخاب خواهند شد.
ماده ۳۶ ـ رییس دفتر زندان مکلف است در حُسن جریان کلیه امور مربوط به دبیرخانه و یا بایگانی و تقویم و ابلاغ و اجرای احکام، نظارت کامل داشته و مراقبت نماید تا کارهای جاری بدون وقفه و تاخیر و به موقع انجام شده، پاسخ نامه های رسیده در اسرع وقت تهیه و به مقصد ارسال شود، کلیه نامه ها و احکام و قرارهای رسیده در دفاتر مربوط ثبت، پس از ابلاغ به محکومان و اجرای مفاد آن در پرونده مربوط به هر محکوم درج و بایگانی گردد. بدیهی است نتیجه اجرای حکم را به مرجع قضایی مربوط ارسال خواهد نمود. دفاتر داخلی مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان عبارتند از:
دفتر نامه ها و احکام و قرارها، دفتر ثبت اسامی محکومان، دفتر حضور و غیاب محکومان، دفتر ثبت تقویم و احتساب محکومیت ها با تعیین تاریخ دقیق آزادی محکومان، دفتر ثبت اسامی محکومان پیشینه دار، دفتر ثبت احضاریه، دفتر آزادی محکومان، دفتر ورود و خروج محکومان، دفتر ملاقات.
تبصره ـ نظارت کامل در اجرای محکومیتهای حبس بدل از جزای نقدی محکومان نیز در زندان ها یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال، از وظایف ذاتی مسئول اجرای احکام هر مؤسسه یا زندان که زیر نظر مسؤول مربوط انجام می شود.
ماده ۳۷ ـ مسئول شعبه اموال و انبار که صاحب جمع اموال مؤسسه یا زندان شناخته می شود مکلف است طبق مقررات آیین نامه مربوط در محافظت و نگهداری اثاثیه و اموال دولتی و لوازم و اشیاء و اسناد متعلق به محکومان مراقبت و اهتمام شایسته بعمل آورده و وظایف مشروح زیر را انجام دهد:
ـ پیش بینی و اقدام به موقع و لازم در تهیه و تدارک اثاثیه و ملزومات و مایحتاج داخل مؤسسه یا زندان از قبیل لباس و پوشاک ماموران و محکومان، تأمین احتیاج های مربوط به سوخت و روشنایی و استحمام و نظافت و بهداشت محکومان و مکانهای زندان و هرگونه ضرورت های دیگر؛
ـ جلوگیری از تفریط و تضییع و حیف و میل اموال و اثاثیه دولتی و لوازم شخصی محکومان و اشیایی که به طور امانت می سپارند؛
ـ تهیه و تنظیم دفاتر مربوط به ثبت نامه های اداری؛
ـ وصول و تحویل اموال و لوازم و اشیاء دولتی، نوشت افزار اداری، البسه دولتی محکومان و ماموران مؤسسه یا زندان؛
ـ ثبت اموال و اثاثیه دولتی بنا بر نمونه رسمی و منطبق با مقررات آیین نامه اموال دولتی؛
ـ ثبت درخواستهای مربوط به تهیه اشیاء و لوازم مورد احتیاج؛
ـ ثبت البسه و لوازم شخصی و اسناد عادی و قیمتی محکومان و هر چیزی که محکوم موقع ورود به مؤسسه یا زندان با خود دارد در دفاتر مربوط؛
ـ تفکیک و نگهداری کیسه های محتوی لباس و اشیاء محکومان به ترتیب شماره ردیف (لباس و لوازم شخصی هر محکوم به محض ورود او به مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان باید بوسیله متصدی انبار تنظیف و ضد عفونی شـده در کیسـه مخصوص با ذکر شماره در برگ صورت مجلس تنظیمی تحویل و تحـول که یک نسخه آن با قبـض انبار به محکوم تسلیم می شود لفاف شده و در حفظ و حراست آن از گزند موش و بید و آفات دیگر دقت و مراقبت کافی بعمل می آید)؛
ـ تنظیم اسناد و درخواست رسمی برای تهیه و تدارک اجناس مورد لزوم و امضاء و گزارش رییس مؤسسه یا زندان و مقام های مالی مربوط؛
ـ مراقبت در نظافت و حفاظت کامل اموال دولتی و امکانات محکومان؛
دقت و مراقبت کافی در تحویل صحیح و سالم امانت های محکومان به هنگام آزادی یا انتقال آنان و ارسال صورت مجلس تنظیمی با امضاء محکوم به دفتر مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان.
ماده ۳۸ ـ اداره ها و واحدهای مددکاری و خدمات اجتماعی در جهت شناخت شخصیت محکومان و کشف و حل معضلات و مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی آنان با کسب نظر روان شناس، تحقیقات و اقدام لازم را نموده، یک نسخه از تحقیقات را جهت ضبط در پرونده شخصیت محکوم به رییس زندان و نسخه دیگر را جهت اقدام لازم به اداره متبوع خود تسلیم می نماید. مددکاران باید با ابراز شفقت و جلب اعتماد محکوم برای بازگشت آنان به زندگی عادی و سالم اجتماعی اقدام و اهتمام لازم بعمل آورند.
تبصره ـ مدیران کل استان ها مکلفند هر سال بودجه ای را ترجیحاً با جلب کمکهای مردمی و مؤسسه های خیریه به منظور زندان زدایی و بصورت تنخواه در اختیار واحدهای مددکاری هر ندامتگاه قرار دهند؛ واحدهای مددکاری، ضمن تلاش برای جلب رضایت شاکی، بدهی های مالی تا سقف دو میلیون ریال را از بودجه در اختیار پرداخت نموده؛ تا بدینوسیله موجبات جلب رضایت شاکیان و آزادی محکومان مالی یا بهره مندی آنان از آزادی مشروط را فراهم کنند.
ماده ۳۹ ـ از تاریخ تصویب این آیین نامه واحدهای فرهنگی ـ تربیتی زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال به «واحد بازپروری» تغییر نام می یابند. مسؤولان واحدهای بازپروری مکلفند کلیه ی اقدام ها، فعالیت ها، برنامه ها و امکانات مادی و معنوی واحد خود را به سوی بازپروری و بازسازگاری محکومان هدفمند سازند به نحوی که نتیجه اقدام های آنان کاهش ماهانه و سالانه میزان تکرار بزه و افزایش میزان خروجی محکومان باشد.
افزون بر وظایف مقرر در پست های مصوب، مسؤولان واحدهای بازپروری موظفند:
۱ [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
برای کلیه فعالیت های خود به منظور بازپروری برنامه ریزی نموده؛ ضمن تعریف و تعیین اهداف عینی و اختصاصی خود؛ هم سو با بازپروری نسبت به تدابیری که موثر در اصلاح، بازپروری و بازسازگاری محکومان با جامعه و نیز کاهش میزان بازگشت محکومان به زندان است اقدام نمایند.
۲ـ کلیه برنامه ها و اقدامهای بازپرورانه واحدهای خود را با محیط زندان یا مراکز محل خدمت، شرایط اقلیمی، فرهنگی و بومی و ویژگی های مردم شناسانه ی محکومان همساز و همگرا گردانند.
۳ـ آثار برنامه ها و فعالیت های اجرا شده واحد خود بر محکومان و تأثیر پیشرفت آن بر کاهش میزان تکرار بزه را مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهند و ضمن اصلاح، تعدیل یا حذف برنامه های نامناسب؛ برنامه های نوین بازپرورانه جایگزین آن نموده، گزارش های ماهانه و سالانه خود را به رییس زندان یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال محل خدمت و شورای طبقه بندی به منظور اتخاذ تصمیم های بهتر و مناسب تر ارسال نمایند.
تبصره ـ گزارش های سالانه یاد شده هر سال توسط مدیران کل استان های مربوط به منظور بهینه سازی تصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها به معاونت بازپروری سازمان تسلیم خواهند شد. معاونت یاد شده مکلف به مطالعه کارشناسانه، برنامه ریزی و ابلاغ برنامه های بهینه ساخته به واحدهای بازپروری می باشد.
ماده ۴۰ ـ روانشناسان زندان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند با همکاری مددکاران و بخش معاونت بازپروری و ملاحظه پرونده شخصیتی محکومان ضمن بررسی ناسازگاری و ناهنجاریهای روانی آنان مراتب را به شورای طبقه بندی اعلام و اقدام لازم را برای ایجاد سازگاری و در صورت لزوم درمان آنان بعمل آورند.
ماده ۴۱ ـ مسئول بهداری مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان موظف است با همکاری متخصصان مربوط چون روانپزشک، پزشک و یا روانشناس نسبت به بستری کردن بیماران روانی به منظور معالجه آنان اقدام نموده در صورتی که بیماری افراد یاد شده منجر به جنون یا اختلال مشاعر تشخیص داده شود مراتب را در اسرع وقت بوسیله رییس مؤسسه یا زندان به پزشکی قانونی جهت اعلام نظر و اطلاع به مقام های قضایی گزارش نموده و در صورت نیاز برای انتقال و معالجه آنان در یک مؤسسه درمانی و تامینی تدابیر شایسته قانونی را اتخاذ نماید.
ماده ۴۲ ـ مربیان زندان ها، مراکز حرفه آموزی و اشتغال، صنعتی، کشاورزی و خدماتی موظفند ضمن اجرای دستورهایی که از طرف رییس مؤسسه به آنان ابلاغ می شود، در روز دست کم دو بار صبح و عصر از محکومان و متهمان سرشماری و حضور و غیاب بعمل آورده و ضمن گشت، افراد مشغول بکار را تحت نظر گرفته و از هرگونه تماس آنان با افراد خارج و یا خروجشان از محوطه مؤسسه یا فرار آنان جلوگیری کنند و در صورت بروز حادثه یا مشاهده هرگونه تخلف فوری بنا بر مقررات این آیین نامه اقدام نموده، مراتب را به رییس زندان یا مراکز مربوط گزارش نمایند.
تبصره ۱ ـ شرح وظایف مربیان بر اساس ویژگی های مؤسسه یا زندان محل خدمت و متناسب با آن، متفاوت خواهد بود و شورای برنامه ریزی سازمان مکلف است در تعریف شرح وظایف مربیان تفاوت های مؤسسه ای را رعایت کند.
تبصره ۲ ـ اعزام و بدرقه محکومان و متهمان بوسیله نیروهای مربی ممنوع است. در موارد اضطراری یا در مورد محکومان و متهمان زن؛ این امر به همراهی دیگر ضابطان انجام خواهد شد.
ماده ۴۳ ـ متهمان و محکومان در طول اقامت در مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان و یا مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و یا اقامت در مؤسسه های اقدامات تامینی و تربیتی از حیث تحولات حاصله در ویژگی های اخلاقی و مذهبی و تشخیص سلامت بدنی و روحی تحت مراقبت و بررسی متخصصان زندان یا مؤسسه مربوط قرار خواهند داشت.
تبصره ـ اقدام های مقرر در این ماده در بازداشتگاهها نیز اعمال خواهد شد.
ماده ۴۴ [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
به منظور توسعه و ترویج مبانی و موازین حقوق شهروندی در زندان ها، بازداشتگاهها و مؤسسه های تحت نظر سازمان، رعایت موازین حقوق اسلامی و انسانی، تسهیل روند زندان زدایی و بازسازگاری محکومان با جامعه دفتری به نام «دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان» زیر نظر رییس سازمان و با تعداد لازم کارشناس، تشکیل می شود.
وظایف این دفتر به شرح زیر است:
۱ـ مطالعه، بررسی و پیگیری موارد نقض حقوق شهروندی در زندان ها، بازداشتگاهها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال و اعلام آن به رئیس سازمان؛
۲ ـ مـطالعه پرونده هـای قضایی افراد تحت قرار و تذکر گذشت موعدهای قانونی به قاضیان ناظر و مقام های قضایی مربوط؛
۳ ـ تهیه کتابچه ای در مورد حقوق و تکالیف قانونی محکومان و متهمان و تفهیم ماهانه این حقوق و تکالیف به افراد تازه وارد؛
۴ [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
همکاری مستمر و نظام مند با هیأت نظارت بر اجرای قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی، ستاد حقوق بشر قوه قضاییه و سایر نهادهای حقوق بشری پس از هماهنگی با رییس سازمان؛
۵ ـ نظارت بر حُسن اجرای این آیین نامه و سایر اموری که به این دفتر به موجب قانون ارجاع می شود.
تبصره ۱ ـ مسؤول دفتر، از میان حقوقدانان آگاه به موازین حقوق شهروندی توسط رئیس سازمان انتخاب می‌شود.
تبصره ۲ـ مسئوول دفتر موظف است از وضعیت حقوق شهروندی مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان ها بطور ماهیانه به رییس سازمان گزارش دهد.
تبصره ۳ ـ گزارش سالیانه حقوق شهروندی سازمان بوسیله مسئوول دفتر تهیه گشته از طریق رییس سازمان تسلیم رییس قوه قضاییه خواهد شد.
تبصره ۴ ـ در کلیه اداره های کل استانی واحد حمایت از حقوق شهروندی زندانیان تأسیس خواهد شد.
ماده ۴۵ ـ افزون بر نظارت بر حُسن اجرای قوانین و مقررات مربوط به زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال و سایر وظایفی که به موجب دیگر مقررات بر عهده قاضیان ناظر زندان گذارده شده است، وظایف آنان با رعایت مقررات این آیین نامه عبارت است از:
۱ـ اعمال نظارت بر امور محکومان از حیث پیشبرد اهداف بازپرورانه و اتخاذ تدابیر مناسب به منظور فردی سازی هر چه بیشتر کیفرها؛
۲ ـ شرکت در شورای طبقه بندی، ملاحظه پرونده شخصیت محکوم و اتخاذ تصمیم در مورد شیوه اعمال کیفر؛
۳ ـ اعلام تخلف های آیین نامه ای و قانونی محکومان و متهمان به مراجع قضایی مربوط؛ در مواردی که متضمن جرم باشد؛
۴ـ صدور مجوز به منظور ملاقات نمایندگان سیاسی و کنسولی اتباع خارجی که در حال تحمل کیفر یا بازداشت اند؛
۵ ـ اعطای مرخصی به محکومان با ملاحظه پیشرفت های بازپرورانه و مقررات آیین نامه؛
۶ ـ مطالعه پرونده افراد تحت قرار بازداشت موقت یا کسب اطلاع از پرونده آنان بوسیله دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان یا طرق دیگر و اعلام مراتب گذشت مدت های قانونی موضوع بند ط ماده ۳ قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب (مصوب ۲۸/ ۷/ ۱۳۸۱) صرفاً جهت اطلاع به مراجع یاد شده؛
۷ ـ صدور مجوز قانونی به منظور ملاقات وکیلان و مشاوران حقوقی با موکلان خود؛
۸ ـ برگزاری جلسه های هفتگی پرسش و پاسخ با محکومان یا متهمان به منظور حل مشکلات قانونی بر آمده از نحوه اجرای کیفرها و پاسخ گویی به مشکلات حقوقی آنان؛
ماده ۴۶ـ در هر زندان، مرکز حرفه آموزی و اشتغال، یا مؤسسه صنعتی، کشاورزی و خدماتی هر یک ماه یک بار کمیسیونی با مسئولیت رییس زندان، مؤسسه و یا نماینده وی و با شرکت متخصصان روانشناسی، مددکاری، فرهنگی، تربیتی و در صورت لزوم کارشناس صلاحیت دار دیگر تشکیل و خلاصه دیدگـاههای کمیسیون یاد شـده نسبت به محکوم در پرونده شخصیت او منعکس و رونوشت نظر کمیسیون برای قاضی ناظر زندان ارسال می گردد.
بخش دوم : مقررات عمومی
فصل نخست ـ پذیرش، تشخیص و طبقه بندی
ماده ۴۷ ـ واحد پذیرش و تشخیص محلی است برای پذیرش، بررسی و شناخت شخصیت محکومان و متهمان که زیر نظر مسئول مربوط انجام وظیفه می نماید.
ماده ۴۸ ـ پذیرش از هنگامی آغاز می گردد که متهم یا محکوم به موجب برگ رسمی به امضاء و مهر مقام قضایی صادرکننده قرار یا حکم، متضمن مشخصات کامل متهم یا محکوم (شهرت ـ نام ـ نام پدر ـ سن ـ شماره شناسنامه ـ شماره ملی ـ کدپستی ـ شغل ـ نوع جرم و اتهام یا محکومیت ـ نوع و میزان مجازات ـ شماره قرار یا حکم ـ تاریخ شروع بازداشت) وسیله مأمور شناخته شده قبلی که باید کارت شناسایی رسمی ملصق به عکس خود را ارایه دهد به مراکز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاه، زندان یا سایر مراکز وابسته تحویل می گردد.
تبصره ۱ ـ عدم ذکر نام و نام خانوادگی، نام پدر، نوع اتهام، شماره قرار و نیز عدم مهر و امضای مقام قضـایی و قـانونی موجـب عدم پذیرش فرد خواهد بـود مگر در مواردیـکه به ولگردی یا بی هویتی و امثال آن تصریح گردد که در این صورت زندان و مرجع قضایی بایستی به هر نحو ممکن مشخصات دقیق وی را به دست آورده و در سوابق ثبت کند.
تبصره ۲ ـ سازمان موظف است فهرست مقام های صلاحیتدار قانونی را که بر اساس سایر قوانین موضوعه مجاز به معرفی متهمان یا محکومان به زندان می باشند به اداره های کل زندان ها اعلام نماید.
ماده ۴۹ ـ از هر محکوم به محض ورود در قسمت پذیرش و تشخیص توسط ماموران نیروی انتظامی انگشت نگاری و عکاسی به عمل می آید و پس از تنظیم دو برگ انگشت نگاری (یگ برگ برای زندان و یک برگ برای ارسال به مراکز اسناد قانونی) برای تعیین پیشینه با ذکر شماره عکس محکوم به انضمام مدارک رسمی نسبت به تحویل زندانی اقدام می گردد و افزون بر شماره کلاسه دفاتر ثبت کل و ثبت قرارها و محکومیت ها ذکر شماره عکس نیز در کلیه مکاتبه های مربوط بازداشتی ها و محکومان الزامی است.
تبصره ۱ـ هر محکوم یا متهم مکلف است هنگام ورود مشخصات صحیح و کامل، کدپستی و کد ملی خود را به واحد پذیرش اعلام نماید و در صورت ارایه مشخصات غلط بنا بر مقررات این آیین نامه تنبیه انضباطی خواهد شد، مسوولان زندان ها یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال مکلف اند پس از احراز هویت واقعی مراتب را به مراجع قضایی مربوط اعلام نمایند.
تبصره ۲ـ محکوم یا متهم هنگام ورود باید دست کم یک نفر را معرفی نماید که در صورت بروز هرگونه اتفاقی برای وی در اسرع وقت به فرد یاد شده اطلاع داده شود.
ماده ۵۰ [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
در زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال باید دفاتر ثبت کل حاوی نکات زیر، صفحه بنـدی و به امضـاء و مهر رییس زنـدان رسیـده و مشخصـات محکوم و متهم به محض ورود و پیش از تحویل او به زندان بشرح زیر در آن ثبت شود (ذکر هویت کامل متهم یا محکوم، شامل: نام و نام خانوادگی کنونی و پیشین، نام مستعار، لقب، نام پدر و مادر، وضع شرایط و ویژگی های خانوادگی، جنسیت، مذهب، تابعیت، شغل، سن، وضعیت تاهل، میزان سواد، پیشینه کیفری، شماره عکس، علایم مخصوص بدنی، نوع اتهام یا محکومیت، نوع قرار یا مجازات، مدت محکومیت، تاریخ شروع بازداشت، تاریخ آزادی از زندان، شماره قرار یا حکم، مرجع صدور قرار یا حکم، نشانی دائم، شماره تلفن و شماره و محل صدور شناسنامه) صحت انطباق مشخصات یاد شده با محکوم معرفی شده باید در زیر معرفی نامه بوسیله مامور و آورنده نامه محکوم یا متهم تایید و پس از ثبت مراتب در دفتر ثبت کل صحت آن به امضاء محکوم معرفی شده در ستون آخر دفتر یاد شده گواهی شود.
ماده ۵۱ ـ پس از ثبت مشخصات کامل محکوم یا متهم در دفاتر (دفاتر ذکر شده در ماده ۳۷) برای هر فرد به ترتیب شماره دایمی عکس پرونده تشکیل می گردد و کارت شناسایی ملصق به عکس همچنین کارت بایگانی به ترتیب حروف الفبا تهیه و در ردیف مربوط نگهداری می گردد.
ماده ۵۲ ـ شماره مکاتبه های اداری درباره محکوم یا متهم به این شرح خواهد بود:
متهم: (شماره ردیف، شماره عکس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محکومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت کل، علامت ممیزه زندان).
محکوم: (شماره ردیف، شماره عکس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محکومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت کل، علامت ممیزه زندان).
ماده ۵۳ ـ کلیه پرونده های محکومان و متهمان، بایستی ملصق به عکس و حاوی برگ انگشت نگاری و شرح حال و خلاصه پیشینه شخصی، خانوادگی، اجتماعی و کیفری آنها به امضاء مسئول بایگانی زندان باشد.
ماده ۵۴ ـ برای هر محکوم کارت شناسایی ملصق به عکس شامل مشخصات کامل به شرح مندرج در ماده ۴۹ تهیه و در هرگونه نقل و انتقالی به عنوان معرف و مبین مشخصات محکوم مورد استناد و استفاده لازم قرار می گیرد.
ماده ۵۵ ـ رییس زندان مراکز حرفه آموزی و اشتغال، یا جانشین آنها مکلف است هر روز اول وقت اداری از محکومان و متهمان تازه وارد بازدید نموده و الزام اجرای مقررات و مراعات نظم و انضبـاط را در محیط بازداشتـگاه، مراکز حرفه آموزی و اشتـغال و زندان به آنان تفهیم نموده و دفترچه راهنمای مقررات و حقوق وظایف آنان را میان آنها توزیع نماید.
ماده ۵۶ ـ در صـورت فقـدان منـع قانـونی، هر محـکوم می تواند در اسـرع وقـت به وسایل ممکن به یکی از نزدیکان مورد اعتماد خود اطلاع دهد که در زندان حضور یافته، نسبت به تحویل اشیاء و لوازم شخصی او با حضور خود محکوم اقدام نماید، در هر نوبت صورتمجلس تحویل و تحول بایستی در دفاتر نگهبانی و انبار زندان یا بازداشتگاه و پرونده محکوم ثبت شود.
ماده ۵۷ ـ هرگاه محکوم بطور کتبی تقاضا نماید که اشیاء و لوازم شخصی خود را به وسیله پست سفارشی یا به وسیله مطمئن دیگر برای یکی از بستگان خویش ارسال دارد نسبت به بسته بندی و لاک و مهر آن با تنظیم صورتمجلس به امضای خود محکوم و مسئول امور نگهبانی و انباردار حاوی مشخصات و جزئیات و تعداد محتویات بسته اقدام می گردد. هزینه بسته بندی و حمل آن بعهده محکوم می باشد.
ماده ۵۸ ـ در صورتی که محکوم یا متهم نتواند شخص مطمئن را برای تحویل دادن اسناد و اشیاء و لوازم شخصی و قیمتی خود معرفی نماید، تعیین تکلیف و محل و نحوه سپردن و نگهداری آن در محلی غیر از مؤسسه یا زندان از قبیل صندوق امانات پستی یا یکی از بانکها و غیره موکول به تقاضای کتبی وی خواهد بود. هزینه نگهداری به عهده محکوم یا متهم است.
ماده ۵۹ ـ هنگام انتقال محکوم یا متهم به زندان دیگر باید تشریفات تحویل و تحول و بسته بندی لوازم و اشیاء دیگر او با تنظیم صورتمجلس و ثبت مراتب در دفاتر نگهبـانی و انبـار به طور کـامـل انجام شـده و یـک نسخه از صورتمجلس به همـراه وی به مؤسسه یا زندان مقصد ارسال شود.
ماده ۶۰ ـ محکومان یا متهمان مجازند در مؤسسه یا زندان تنها از لوازم و اشیاء شخصی زیر استفاده نمایند در غیر این صورت بنا بر نظر شورای انضباطی با آنها برخورد خواهد شد. کتاب و نشریات مجاز، خمیردندان و مسواک غیرفلزی، جای صابون غیرفلزی، صابون و شامپو، ابر حمام، شانه غیرفلزی، دو عدد حوله کوچک، دو جفت جوراب، لباس زیر بنا به ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (کاغذ، پاکت، مداد، خودکار) عینک طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه بهداری، زندان، ناخن گیر فاقد چاقو، ماشین اصلاح دستی، رادیو یک موج باطری دار.
ماده ۶۱ ـ به استثناء لوازم ذکر شده در ماده یاد شده نگهداری و استفاده از اشیاء دیگر موکول به پیشنهاد رییس مؤسسه یا زندان و تصویب مدیرکل استان می باشد. (این اشیاء در هنگام ورود با ذکر مشخصات کامل در دو نسخه صورتجلسه شده که یک نسخه در اختیار آورنده و نسخه دیگر در پرونده محکوم یا متهم ضبط می گردد).
ماده ۶۲ ـ محکوم یا متهم حـق آوردن لـوازم و ابزار کار از کارگاه و آموزشـگـاه را به داخل مؤسسه یا زندان یا بازداشتگاه ندارد.
ماده ۶۳ ـ در هر مرکز حرفه آمـوزی و اشتغال یا زنـدان قسمتی به نام تشخیـص به منظور شناخت شخصیت محکومان و متهمان و طبقه بندی آنان با استفاده از خدمات کارشناسان متخصص تشکیل می گردد که تهیه و تنظیم و نگهداری پرونده شخصیتی آنان به شرح مواد بعدی بعهده این قسمت است.
ماده ۶۴ ـ محکومان حداکثر دو ماه در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایشگاههای پزشکی، روانپزشکی ، آزمونهای روانشناسی و شناخت شخصیت و استعداد قرار گرفته و میزان سلامت جسمی و روانی معلومات و اطلاعات مذهبی و علمی و فنی آنان را در جهت شناخت شخصیت بررسی و تعیین می گردد. مددکاران اجتماعی طبق فرمهای تنظیمی که بر اساس موازین اسلامی از سوی سازمان تهیه می شود در مورد پیشینه زندگی تحقیقات لازم به عمل آورده گزارش کاملی از گذشته محکوم یا متهم از دوران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش در محیط های مختلف خانوادگی، تحصیلی، محلی، حرفه ای و غیره را با اظهارنظر خود تهیه می نماید. در انقضاء مدت اقامت آنان در قسمت پذیرش و تشخیص کلیه گزارشهای متخصصان در پرونده او متمرکز می شوند تا در شورای طبقه بندی مطرح شود.
ماده ۶۵ ـ در هر زندان، مرکز حرفه آموزی و اشتغال یا، شورایی با ترکیب زیر به نام شورای طبقه بندی تشکیل می شود: قاضی ناظر زندان به عنوان رئیس شورا؛ رییس زندان یا مرکز مربوط به عنوان دبیر شورا مسئولان واحدهای قضایی، بازپروری، انتظامی، رییس اندرزگاه مربوط، یک نفر روانشناس و یک نفر مددکار که در قسمت تشخیص فعالیت می نمایند با انتخاب رییس مرکز یا زندان.
تبصره ۱ ـ شورای طبقه بندی در اتخاذ تصمیم های مربوط به محکومان یا متهمان در صورت نیاز نظر واحد حفاظت و اطلاعات را اخذ می نماید.
تبصره ۲ ـ در زندان یا مراکزی که دارای قاضیان ناظر متعدد باشد، انتخاب قاضی ناظر رییس شورا بر عهده ی دادستان است.
تبصره ۳ ـ در صورت عدم حضور سایر قاضیان ناظر در جلسات شورا؛ مصوبات شورای طبقه بندی بایستی به استحضار آنان برسد.
ماده ۶۶ ـ شورای طبقه بندی در موارد زیر اتخاذ تصمیم می نماید:
الف ـ تعیین و تقسیم محل استقرار محکومان و متهمان؛
ب ـ اشتغال یا عدم اشتغال به کار محکومان در مراکز اشتغال داخل و خارج از مؤسسه یا زندان؛
ج ـ اظهارنظر در زمینه احراز شرایط آزادی مشروط و عفو محکومان با رعایت مقررات مربوط.
تبصره ـ نقل و انتقال محکوم یا متهم در داخل در اختیار رییس مؤسسه یا زندان می باشد.
ماده ۶۷ ـ شورای طبقه بندی دست کم هفته ای یک بار تشکیل و با حضور اکثریت اعضا رسمیت می یابد، تصمیم های شورا با اکثریت آراء قطعی قابل اجرا است در صورت لزوم به دعوت رییس مؤسسه یا زندان جلسه فوق العاده تشکیل خواهد شد.
ماده ۶۸ ـ مدیرکل استان یا رییس زندان یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال با تصویب شورای طبقه بندی و به منظور تشویق محکومان، پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط آنها را با توجه به علاقه ی محکومان و پیشرفت آنان در اشتغال و رعایت مواد مربوط در این آیین نامه تقدیم می دارند.
تبصره ـ اشتغال به کار کلیه محکومان در صورت عدم ممنوعیت در حکم، با تصویب شورای طبقه بندی و در صورت نیاز پس از گذارندن یک دوره حرفه آموزی و آموزش، بلامانع است.
ماده ۶۹ ـ محکومان حسب پیشینه، سن، جنس، تابعیت، نوع جرم، مدت مجازات وضع جسمانی و روانی، چگونـگی شخصیـت و استعـداد و میزان تحصیـلات و تخصـص به یکی از قسمتهای مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان یا مؤسسه های تامینی و تربیتی معرفی می گردند.
تبصره ۱ ـ محکـومان و متهمان زن می توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند. رییسان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال می توانند در هر مؤسسه یا زندان نسبت به تفکیک و جداسازی اطفال ۲ تا ۶ سال در محل مجزا (مهد کودک) اقدام و یا نسبت به انتقال اطفال موصوف به بهزیستی یا مؤسسه های نگهداری اطفال مبادرت نمایند.
تبصره ۲ ـ محکومان معرفی شده به زندان یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال که وضعیت ظاهری آنها حکایت از بیماریهای روانی و جسمانی دارد، باید پیش از پذیرش توسط پزشک معتمد مورد معاینه قرار گرفته و در صورت نیاز به مراقبت های پزشکی و بیمارستانی، مراتب به قاضی مربوط اعلام گردد.
فصل دوم ـ امور داخلی، برنامه ریزی روزانه، تغذیه و بهداشت
ماده ۷۰ ـ در صورت امکان به محکوم یک اتاق با وسایل لازم داده می شود و هرگاه محکومان بطور دسته جمعی نگهداری شوند باید منتهای کوشش و دقت را در انتخاب افراد یک گروه از حیث تناسب سن و جهات دیگر بویژه به هنگام خواب به عمل آورده و در شب بازدید و نظارت بیشتری درباره آنان اعمال گردد. برای محکومانی که حسب دستور مقام های قضایی صلاحیت دار می بایست بطور جداگانه نگهداری شوند باید اتاقی با امکانات لازم در نظر گرفته شود.
ماده ۷۱ـ لوازم آسایشگاه برای هر محکوم عبارت است از: تختخواب، تشک، بالش، دو تخته پتو، ملحفه برای پتو، تشک و بالش (تغییر محل این لوازم در آسایشگاه به دلخواه محکوم ممنوع است).
ماده ۷۲ ـ محکومان مکلفند در حفظ و نگهداری و نظافت کامل لوازم مؤسسه یا زندان مراقبتهای لازم را به عمل آورند.
ماده ۷۳ ـ محکومان به هیچ وجه حق روشن کردن آتش و استفاده از چراغهای خوراک پزی و نگهداری نفت و بنزین و وسایل برقی و سایر مواد محترقه را در داخل مؤسسه، زندان یا بازداشتگاه ندارد.
ماده ۷۴ـ برنامه روزانه مؤسسه ها، زندان ها و بازداشتگاهها بایستی بدون تبعیض و استثناء درباره کلیه محکومان یکسان به مورد اجرا گذارده شود. برنامه مؤسسه ها، زندان ها و بازداشتگاهها به شرح زیر است:
اذان صبح، بیدارباش و تا طلوع آفتاب، انجام امور واجب مذهبی، استحمام، نظافت آسایشگاه، امور شخصی، طلوع آفتاب، ورزش صبحگاهی، صرف صبحانه و سپس شرکت در کلاسها یا کارگاهها، از ظهر تا ۲ بعدازظهر انجام امور واجب مذهبی، صرف نهار و استراحت، ۲ بعدازظهر و پس از آن شرکت در کلاسها و کارگاهها، مغرب بجای آوردن امور واجب مذهبی، شام و ساعت خاموشی.
تبصره ـ در صورتی که تلویزیون برنامه آموزشی مفیدی برای محکومان داشته باشد ریاست مؤسسه یا زندان می تواند خاموشی را تا پایان برنامه تلویزیون به تاخیر اندازد.
ماده ۷۵ ـ بیماران و افراد سالخورده با صدور گواهی معذوریت از طرف پزشک زندان و تایید آن توسط مسئول بهداری برای مدتی که در گواهی تصریح می گردد از اجرای برنامه های روزانه معاف خواهند بود.
ماده ۷۶ـ در موقع امتحانها و بنا به ضرورت، برای مطالعه و به منظور تشویق محکومان با کسب اجازه کتبی از مسئول مؤسسه یا زندان، استفاد [استفاده] از روشنایی با رعایت سکوت کامل بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران مجاز می باشد.
ماده ۷۷ ـ پس از خاموشی باید در محوطه مؤسسه یا زندان سکوت کامل برقرار باشد. همچنین در موقع کار، تحصیل، گردش، ورزش، تفریحات سالم و انجام وظایف جاری رعایت نزاکت، ادب، احترام و متانت در گفتار، کردار و رفتار در همه جا و تمام ساعت های شبانه روز الزامی است.
ماده ۷۸ـ فریاد زدن، آواز خواندن با صدای بلند، جر و بحث و گفتگوهای تند که مخل امنیت مؤسسه یا زندان گردد، مشاجره و ارتکاب هر عمل فردی یا دسته جمعی که نظم و آرامش داخل مؤسسه یا زندان را مختل سازد، صحبت و اشاره کردن به هر نحوی از انحاء از پنجره های زندان با خارج بطور مطلق ممنوع است.
ماده ۷۹ ـ بازدید بدنی و لوازم همراه محکومان هنگام ورود و خروج به مؤسسه یا زندان و آسایشگاه به هر علتی الزامی است.
ماده ۸۰ ـ متهمان و محکومان باید بر اساس موازین اسلامی تحت نظارت مربیان مسئول امور تربیتی زندان بوده و از آنان دست کم روزی دو نوبت صبحها پیش از شروع ورزش و شبها هنگام ورود به آسایشگاه سرشماری به عمل آید.
ماده ۸۱ ـ محل کار و آسایشگاه و اشیاء محکوم یا متهم بر اساس دستور رییس زندان یا جانشین او بازرسی می شود. تمرد یا مقاومت در برابر ماموران بازرسی و سرپیچی از اجرای دستورهای آنها موجب تنبیه های انضباطی متمرد خواهد شد.
ماده ۸۲ ـ برای حفظ آرامش و امنیت داخل مؤسسه یا زندان و بازداشتگاه باید دست کم ماهی یکبار کلیه اماکن و لوازم و اشیاء محکومان بوسیله گروهی با انتخاب رییس مؤسسه یا زندان یا جانشین او و تحت تعلیم و نظارت آنان بازرسی شود و با تنظیم صورتمجلس گزارش کار بطور مرتب در پوشه مخصوص بازرسی مؤسسه یا زندان یا بازداشتگاه بایگانی شود.
ماده ۸۳ ـ میخ زدن یا نوشتن روی دیوارهای مؤسسه یا زندان یا بازداشتگاه، ترسیم و نقاشی و الصاق عکس و هرگونه نوشته ای در آسایشگاه ممنوع است مگر در موارد خاص با اجازه رییس مؤسسه یا زندان.
ماده ۸۴ ـ دست زدن متهمان یا محکومان به سیم کشی و تغییر محل لوازم الکتریکی یا تعویض آن به وسیله آنان در مؤسسه یا زندان و بازداشتگاه به کلی ممنوع است.
ماده ۸۵ ـ متهم یا محکوم باید هر روز صبح پیش از خروج از آسایشگاه نسبت به نظافت اتاق و لوازم آن و مرتب کردن رختخواب خود اقدام نماید. آویزان کردن لباس و لوازم شخصی در آسایشگاه ممنوع است بدین منظور اشکافهایی مخصوص تهیه و در اختیار محکومان قرار می گیرد.
ماده ۸۶ ـ استعمال دخانیات در مکانهای سقف دار بطور مطلق ممنوع است، مسئولان مربوط در مؤسسه یا زندان مکلفند تمهیدهای لازم به منظور ترک سیگار را فراهم نمایند.
ماده ۸۷ ـ متهمان و محکومان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نمی باشند و به منظور رفع نیازمندیها و احتیاجهایشان، مسئولان زندان مکلفند با استفاده از روشهای قابل اجرا تمهیدهایی را فراهم نموده تا محکومان بتوانند از محل موجودی خود نسبت به خرید از فروشگاهها و تهیه سایر کالاهای مورد نیاز خود اقدام نمایند. دستورالعمل موضوع این ماده از سوی سازمان به اداره های کل زندان ها ابلاغ خواهد شد.
تبصره : در صورت کشف وجوه نقدی و اوراق بهادار چنانچه محکوم، از وجه نقد استفاده های نامشروع از قبیل قماربازی و دادن رشوه نماید، وجوه یاد شده توقیف و مراتب طی گزارشی به قاضی ناظر زندان ارسال می گردد و چنانچه استفاده های نامشروع از آن بعمل نیامده باشد ضمن طرح موضوع در شورای انضباطی وجوه یاد شده به حساب وی منظور گردیده و در مورد اوراق بهادار حسب مورد تصمیم قانونی اتخاذ می گردد.
ماده ۸۸ ـ در صورت کشف اشیاء ممنوعه چنانچه صرف نگهداری آنها جرم باشد، موضوع طی گزارشی به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم ارسال می گردد و در غیراین صورت ضمن طرح در شورای انضباطی تا پایان مدت حبس اشیاء یاد شده توقیف و نگهداری و یا طی صورتجلسه تحویل خانواده محکوم می شود.
ماده ۸۹ ـ مواد ذکر شده در دو ماده پیش در سه نسخه صورتجلسه شده یک نسخه نزد قاضی ناظر و یک نسخه در پرونده محکوم بایگانی و نسخه دیگر به محکوم تحویل می گردد.
ماده ۹۰ ـ پوشیدن لباس ویژه ی محکوم، برای محکومان الزامی نیست مگر به تشخیص سازمان زندان ها.
ماده ۹۱ ـ به تشخیص دایره مددکاری از سوی زندان سالیانه به متهمان و محکومان نیازمند به میزان مناسب لباس داده شده و نیازمندی های بهداشتی ضروری متهمان و محکومان زن نیز تأمین می شود.
تبصره ـ استفاده از بند شلوار و کمربند و نظایر آن بجز شرکت در برنامه های ورزشی که از سوی سازمان مجاز تشخیص داده می شود ممنوع می باشد.
ماده ۹۲ـ برنامه غذایی متهمان و محکومان به تناسب فصل های سال به وسیله مدیرکل هر استان تصویب و به زندان ها ابلاغ می گردد. اداره های مالی و تدارکاتی و انبارهای زندان بر اساس برنامه تنظیمی نسبت به تأمین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه و دقت در مرغوبیت نوع آن اقدام می نمایند.
تبصره ـ مدیران کل استانها می بایست با توجه به شرایط و احتیاجهای اقلیمی هر محل نسبت به تغییرات برنامه غذایی در محدوده اعتبار مصوب اقدام نمایند.
ماده ۹۳ـ غذای روزانه در سه وعده به ترتیب زیر به متهمان و محکومان داده می شود. صبحانه، نهار، شام و اغذیه لازم که دارای کالری و ویتامینهای کافی باشد بر اساس برنامه های غذایی مصوب و متناسب با شرایط آب و هوا در هر محل با چای یا آب آشامیدنی سالم در اختیار محکومان گذارده می شود. در تهیه وسایل ضروری برای جلوگیری از فساد اولیه خواروبار و در تنظیف ظروف و محوطه آشپزخانه از طرف مسئولان مربوطه اهتمام کافی و مستمر به عمل آید.
تبصره ۱ ـ متهمان و محکومان باید غذای خود را در صورت امکان در سالن غذاخوری زندان صرف نمایند.
تبصره ۲ ـ متهمان و محکومان بیمار طبق برنامه و نظریه پزشک معالج در مدتی که برای آنان تعیین شده است از غذای مخصوص بهداری استفاده خواهند نمود.
ماده ۹۴ ـ برنامه روزانه متهمان و محکومان و برنامه غذایی آنان در ماه مبارک رمضان از سوی سازمان اعلام خواهد شد.
ماده ۹۵ ـ حداقل برنامه غذایی عبارت است از:
نان و پنیر و چای برای صبحانه و نهار یا شام، سبزیجات تازه یا خشک، برنج، سیب زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم مرغ و میوه فصل می باشد و در هر هفته حداقل سه بار به محکومان نهار و شام با گوشت داده می شود.
تبصره ـ نوع غذا برای کلیه محکومان هر زندان یکسان طبخ و توزیع می گردد.
ماده ۹۶ ـ لوازم غذاخوری برای هر محکوم عبارت است از: بشقاب ـ کاسه ـ لیوان و قاشق (در صورت امکان از جنس ملامین).
ماده ۹۷ ـ نظافت آشپزخانه، سالن غذاخوری، شستشو و خشک کردن ظروف و لوازم آنها بدون تبعیض و استثناء بر اساس برنامه مؤسسه یا زندان به عهده کلیه محکومان می باشد.
ماده ۹۸ـ در داخل مؤسسه یا زندان ها به اندازه احتیاج با سرمایه بنگاه تعاون، حرفه آموزی و صنایع زندانیان کشور و یا زندان، فروشگاههای لازم تاسیس و رییس مؤسسه یا زندان از نظر حفاظت و مسئولیتی که به عهده دارد بر آنها نظارت خواهد داشت.
تبصره ۱ـ تعیین اجناس و مواد مجاز برای فروش در فروشگاههای زندان با توجه به ضرورت حفـظ بهداشت و امنیت داخلی با رییس زنـدان و نرخ آنها بر اساس قیمت عادلانه ی روز خواهد بود.
تبصره ۲ ـ اجناس و لوازم فروشگاههای زندان نباید بیش از قیمت عادلانه روز بوده و در صورت وجود اجناس تعاونی الزاماً با قیمت تعاونی فروخته می شود.
تبصره ۳ ـ صورت ریز مواد و اجناس موجود به نرخ عادلانه به امضای مسئول فروشگاههای مؤسسه یا زندان در تابلویی که به همین منظور در مدخل فروشگاه نصب می گردد درج و در معرض دید مشتریان گذارده می شود.
تبصره ۴ ـ رییسان زندان ها مکلفند نظارت کامل بر نرخ اجناس داشته باشند و چنانچه تخلفی صورت گیرد متخلفان را به مراجع مربوط معرفی می نمایند.
ماده ۹۹ ـ محکومان و ملاقات کنندگان می توانند اقلام مورد نیاز خود را از فروشگاههای داخل مؤسسه یا زندان تهیه نمایند؛ مگر اینکه محکوم به علت تنبیه انضباطی یا دستور پزشک از این امر منع گردیده باشد.
تبصره ـ فروش لوازم تجملی و مواد محرکه و دارو و وسایل برقی در فروشگاههای مؤسسه یا زندان ممنوع است.
ماده ۱۰۰ـ وضـع اماکن مؤسسه یا زندان عموماً و آسایشگاه محکومان بویژه باید بر اساس اصول بهداشتی باشد.
ماده ۱۰۱ـ نظافت داخل آسایشگاه، راهروها، حیاط هواخوری، سرویسها، سالن اجتماعات، نمازخانه، کتابخانه، کارگاهها و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و امثال آن تحت برنامه ریزی و نظارت به عهده محکومان است. اجیر کردن محکوم توسط محکومی دیگر به هر نحو ممنوع است.
تبصره ـ با محکومان بیمار و سالخوردگان و کسانی که قادر به انجام کارهائی چون موضوع ماده پیش نباشند بر اساس ماده ۷۶ رفتار خواهد شد.
ماده ۱۰۲ـ بهداری مؤسسه یا زندان مکلف است دست کم ماهی یکبار نسبت به تست پزشکی کلیه محکومان اقدام نماید.
ماده ۱۰۳ـ تا جایی که امکانپذیر است باید ترتیبی اتخاذ شود که احتیاج های درمانی و بهداشتی محکومان بیمار در داخل مؤسسه یا زندان تأمین شود تا به انتقال محکوم به خارج از مؤسسه یا زندان نیازی نباشد. با این همه در موارد ضروری خروج محکوم از زندان برای معالجه بایستی با تأیید بهداری زندان و اجازه رییس مؤسسه یا زندان و موافقت قاضی ناظر باشد. در موارد فوری محکومی بیمار به دستور پزشک یا بهداری زندان و اجازه رییس مؤسسه یا زندان یا جانشین او به بیمارستان اعزام می گردد و مراتب باید در اسرع وقت به صورت کتبی به قاضی ناظر گزارش شود.
تبصره ـ قاضی ناظر و مسئولان مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان ها موظفند وضع محکومان بیمار صعب العلاج یا غیرقابل علاج را رسیدگی کرده، حسب مورد بر اساس مقررات قانون آئین دادرسی کیفری اقدام کنند.
ماده ۱۰۴ـ هزینه درمان عوارض و بیماریهایی که ضرورت یا فوریت درمان ندارند و یا در اثر تقصیر ناشی شده است به عهده محکوم و یا مقصر است.
ماده ۱۰۵ـ کلیه اماکن زندان ها و اماکن وابسته باید دست کم ماهی یکبار ضد عفونی شود مگر اینکه به علت ظهور حشره ها یا بروز اپیدمی و اشاعه ویروس، بیماریهای موسمی و محلی ایجاب نماید زودتر از موعد مقرر نسبت به گندزدائی لوازم مربوط و سمپاشی اتاقها در محوطه زندان اقدام شود.
ماده ۱۰۶ـ در کارگاهها و اماکنی که محکومان در آن اشتغال به کار دارند پنجره ها باید به اندازه کافی وسیع باشد تا نور و هوای آزاد به مقدار کافی داخل شود و در صورت لزوم برای کار و مطالعه آنها نور مصنوعی فراهم گردد. مجاری فاضلاب همیشه باید باز باشد و در رفع عفونت و آلودگی در محوطه و مکانهای زندان ها مراقبت و اقدام لازم و دائم به عمل آید.
ماده ۱۰۷ـ در هر مؤسسه یا زندان باید وسایل استحمام محکومان فراهم بوده، محکوم به محض ورود به مؤسسه یا زندان استحمام نماید.
ماده ۱۰۸ـ گرمابه و مستراح و دستشوئی زندان باید همیشه تمیز و نظیف باشد و به اندازه کافی دوش سرد و گرم در دسترس محکومان گذاشته شود تا بتوانند با توجه به فصل های سال در هفته یکبار استحمام نمایند.
ماده ۱۰۹ـ تراشیدن موی سر محکوم الزامی نیست، ولی به لحاظ رعایت مسائل بهداشتی کوتاه کردن موی سر آنان در حد متعارف الزامی است.
ماده ۱۱۰ـ بهداری مؤسسه یا زندان مکلف است برای پیشگیری از سرایت بیماریهای واگیر مانند بیماریهای آمیزشی، سل و نظایر آن وارد عمل شده، با استفاده از همکاری و کمکهای مالی و فنی وزارتخانه ها و مؤسسه ها و انجمنها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان کامل بیماران یاد شده و همچنین معتادان مواد مخدر یا الکل اقدام نماید.
ماده ۱۱۱ـ بهداری مؤسسه یا زندان موظف است از محکوم تازه وارد معاینه های کامل پزشکی به عمل آورده، در صورت لزوم با انجام آزمایشهای تشخیص طبی برنامه ریزی و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراکز مربوط اقدام نماید کلیه اقدام های پزشکی باید در پرونده محکوم درج گردد.
ماده ۱۱۲ـ هرگاه محکومی تازه وارد نسخه یا داروئی همراه داشته باشد اخذ و در اختیار بهداری زندان قرار می گیرد تا به تجویز پزشک به او داده شود و هرگاه دارو جنبه حیاتی برای وی دارد بایستی فوراً پس از معاینه و تجویز پزشک در اختیار وی قرار گیرد.
ماده ۱۱۳ـ محکوم به محض احساس کسالت جریان را به مسئول امور نگهبانی زندان اطلاع داده و با اخذ معرفی نامه به بهداری مؤسسه یا زندان اعزام و دارو و دستورهای لازم پزشکی را دریافت می دارد.
ماده ۱۱۴ـ محکوم باید در حضور پزشک یا پزشکیار و یا سایر مسئولان داروی مورد احتیاج را مصرف نماید. نگهداری دارو در آسایشگاه جز به هنگام ضرورت، ممنوع است.
تبصره ـ تشخیص هنگام ضرورت به عهده پزشک زندان یا مؤسسه ی محل گذران محکومیت می باشد.
ماده ۱۱۵ـ با تشخیص پزشک بهداری مؤسسه یا زندان در صورت ضرورت، محکوم بیمار در بیمارستان زندان بستری خواهد شد گواهی تشخیص ضرورت باید بطور کتبی در پرونده بیمار قید گردد.
ماده ۱۱۶ـ محکومان مبتلا به بیماریهای روانی، واگیر و پرخطر باید با لحاظ نظر پزشک متخصص و نیز سیاستهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به صورت مجزا نگهداری و معالجه شوند.
تبصره [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
افزون بر بیماری های روانی؛ در صورتی که بیماری شخص جزء بیماری های خاص باشد؛ رییس زندان مکلف است پیشنهاد عفو او را با رعایت سایر قوانین به قاضی ناظر، یا کمیسیون عفو و بخشودگی تسلیم نماید.
ماده ۱۱۷ـ سازمان می تواند در صورت لزوم نسبت به بیمه درمانی محکومان و یا انعقاد قرارداد با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اقدام نماید.
ماده ۱۱۸ـ معاینه و در صورت نیاز معالجه محکومان بیمار به عهده اداره زندان یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال است.
تبصره ـ در صورت نیاز محکومان بی بضاعت، به دندان مصنوعی، عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخدار و عینک انجمن حمایت از زندانیان مکلف به تأمین آن می باشد.
ماده ۱۱۹ـ تمارض محکومان به تشخیص پزشک زندان موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده ۱۲۰ـ رییس بهداری زندان موظف است همه روزه اول وقت از کلیه محکومان بیمار که در بیمارستان زندان بستری هستند عیادت نماید و پس از پرسش از وضعیت آنان و حصول اطمینان از حُسن مراقبت پزشکان و پرستاران نسبت به معالجه و تغذیه صحیح بیماران نظارت کامل و مستمری بعمل آورد.
تبصره : رییس بهداری هر زندان باید پزشک باشد و در مراکزی که این امکان وجود ندارد، فرد مطلع و آشنا به مسائل پزشکی عهده دار این مسئولیت خواهد بود.
ماده ۱۲۱ـ در صورت فوت محکوم، رییس زندان مکلف است مراتب را فوری به پزشک قانونی، قاضی ناظر و مرجع قضایی محل اعلام داشته، پس از صدور مجوز از سوی مرجع قضایی مربوط جنازه را حسب مورد به بستگان او تحویل داده یا پس از تشییع، دفن نموده و وجوه و لوازم شخصی او با نظر قاضی ناظر بر اساس صورتمجلس و رعایت نکات لازم به ورثه قانونی وی تحویل و رسید اخذ گردد. هرگاه متوفی بدون وارث باشد باید در اسرع وقت با نظر مقام قضایی صلاحیت دار نسبت به تعیین تکلیف لوازم شخصی او در زندان اقدام شود و در صورت امکان تجهیز متوفی با اذن اولیاء باشد.
فصل سوم ـ اشتغال و حرفه آموزی
ماده ۱۲۲ـ سازمان به منظور توسعه برنامه های بازپرورانه، کاهش آسیب ها و نارسایی های نظام زندان، کمک به رفع مشکلات مادی و معنوی محکومان و خانواده آنان و نیل به خودکفایی باید از محل درآمدهای بنگاه تعاون و حرفه آموزی، جذب کمکهای مردمی و مؤسسه های خیریه یا درآمد حاصل از مؤسسه های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و فرهنگی تحت نظارت و بودجه مصوب اعتبار لازم را به منظور حرفه آموزی و اشتغال محکومان تأمین و هزینه نماید.
ماده ۱۲۳ـ سازمان می تواند در جهت ایجاد اشتغال برای محکومان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و یا کمکهای دولتی و یا از رهگذر دریافت وام یا با مشارکت بانکها و نهادهای دولتی، تعاونیها و یا بخش خصوصی اقدام نماید.
ماده ۱۲۴ـ محکومان و متهمان داوطلب پس از آزمایشهای لازم و تشخیص استعداد و ذوق و تخصص آنها با کسب نظر شورای طبقه بندی و رعایت مقررات این آئین نامه در کارگاههای داخل زندان، مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج از زندان بکار گمارده می شوند.
تبصره ۱ـ اعزام محکومان داوطلب کار به محیط های اشتغال داخل یا خارج از زندان از اختیارات ذاتی رئیسان زندان ها و سایر مراکز وابسته به سازمان بوده و آنان می توانند رأساً بدان اقدام نمایند. این اقدام نیاز به اخذ تأمین ندارد.
تبصره ۲ـ شورای طبقه بندی یا مقامات قضایی صالح می توانند به منظور بازگشت زندانیانی که برای اشتغال، حرفه آموزی یا مرخصی به مکان های خارج از زندان اعزام می شوند وثیقه و یا تعهد مناسبی در قالب قراردادهای مدنی یا تأمین های مذکور در مقررات آئین دادرسی کیفری را از محکومان، متهمان و یا اشخاص ثالث معرفی شده از سوی ایشان اخذ نمایند. در این صورت ادارات ثبت محل مکلفند نسبت به بازداشت وثیقه مدنی ارسالی از شورای طبقه بندی اقدام لازم را معمول دارند.
ماده ۱۲۵ـ تقاضاهای مرخصی واصله به این شورا باید حداکثر ظرف مدت سه روز رسیدگی شوند.
ماده ۱۲۶ـ محکومان و متهمان باید به حرفه هایی که مستلزم دیدن دوره های تعلیماتی برای کسب مهارت و تخصص می باشد و از طرف سازمان ابلاغ می شود بکار گمارده شوند تا در طول زمان بتوانند با طی مراحل مختلف آموزشی به اخذ گواهینامه مهارت فنی در رشته مخصوص نائل گردند.
تبصره ـ سازمان مکلف است این قبیل حرفه آموزان را نزد شرکت های بیمه در قبال حوادث ناشی از کار، بیمه نماید.
ماده ۱۲۷ـ محکومان و متهمان می توانند با موافقت رییس زندان در ساعت های بیکاری و فراغت در آسایشگاه خود به کارهای دستی اشتغال داشته باشند. مواد اولیه این نوع کارها بطور انحصاری بوسیله فروشگاه مرکز یا زندان در اختیار آنان گذاشته می شود.
تبصره ۱ـ هرگاه محکوم نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوطه نماید، این مواد و لوازم بوسیله زندان یا انجمن حمایت زندانیان تهیه و در اختیار وی گذارده خواهد شد. در این صورت پس از کسر هزینه تهیه لوازم اولیه یک چهارم از سود حاصله به عنوان سهم سرمایه برداشت و به حساب صندوق مرکز یا زندان یا انجمن حمایت از محکومان واریز و بقیه به حساب محکوم منظور می گردد.
تبصره ۲ـ محکوم مجاز است کار دستی خود را پس از قیمت گذاری توسط زندان و با استفاده از نظر خبره به هرنحو که خود می داند به مؤسسه یا زندان یا به اشخاص دیگر واگذار یا به فروش برساند. در صورت فروش یا واگذاری به غیر قیمت فروش نباید از قیمت تعیین شده توسط زندان کمتر باشد.
ماده ۱۲۸ـ ساعت های کار و استراحت محکومان در موسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی داخل و خارج از زندان با توجه به موقعیت محل و نوع و کیفیت کار و با رعایت فصل دوم از بخش دو این آیین نامه از طرف رییس کارگاه یا مؤسسه مربوط با هماهنگی رییس زندان تعیین و به مورد اجرا گذاشته می شود.
ماده ۱۲۹ـ مزد روزانه محکومان به تناسب درجه مهارت و کاردانی هر یک از آنان و میزان و نوع کاری که انجام می دهند بصورت کارمزدی بوسیله مدیرکل استان تعیین می شود.
ماده ۱۳۰ ـ مزد ماهیانه کار محکوم به شرح زیر تقسیم می گردد:
1ـ پنجاه درصد (۵۰% ) به حساب بانکی سرپرست موقت عائله تحت تکفل محکوم واریز می گردد.
2ـ بیست و پنج درصد (۲۵% ) به حساب محکوم واریز می شود که در موقع آزادی به او پرداخت گردد.
3ـ بیست درصد (۲۰% ) به حساب خود محکوم برای مخارج ضروری پرداخت می شود.
4ـ پنج درصد ( ۵% ) برای جبران خسارت و حوادث ناشی از کار بر اساس قرارداد میان سازمان و محکومان شاغل اختصاص داده خواهد شد.
تبصره : در صورتی که محکوم فاقد عائله تحت تکفل باشد مبلغ ۵۰% دستمزد ذکر شده در بند (۱) نیز به حساب خود وی واریز می گردد.
ماده ۱۳۱ـ به هنگام انتقال محکوم به زندان یا موسسه دیگر در اسرع وقت کلیه مطالبات او پس از تسویه حساب کامل به محل مؤسسه یا زندان جدید حواله و منتقل می شود.
ماده ۱۳۲ـ مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی مکلفند:
الف ـ در صورت بروز حوادث ناشی از کار هزینه خسارت وارده به محکومان را از محل پنج درصد (۵%) موضوع بند ۴ ماده ۱۳۰ پرداخت نمایند؛
ب ـ کلیه مقررات ایمنی، حفاظتی، بهداشتی را بر اساس ضوابط قانونی رعایت نمایند؛
ج ـ دفاتر رسمی قانونی مالی متناسب با اصول سیستم حسابداری استاندارد و پذیرفته شده جامعه حسابداران رسمی تنظیم نمایند؛
تبصره ۱: پرداخت موجودی حساب پس انداز هنگام آزادی به شرط آنکه منع قانونی نداشته باشد پس از تسویه حساب کلیه قسمتهای زندان بلامانع است.
تبصره ۲: در صورت رایانه ای شدن واحد مربوط مندرجات دفاتر یاد شده به رایانه منتقل خواهد شد.
ماده ۱۳۳ـ نحوه اداره کارگاهها و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی به شرح زیر خواهد بود:
الف ـ مسئولیت اداره امور کارگاهها و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید، کیفیت و کمیت کار، خرید و فروش و معاملات و انعقاد و انجام قراردادها و مسایل فنی و تخصصی و سایر موارد از این قبیل بر عهده مدیریت کارگاه یا مؤسسه ها می باشد.
ب ـ مسئولیت امور انتظامی و امنیتی و در اختیار قرار دادن کارگران، نحوه و کیفیت اعزام آنان به کارگاه و نیازهای فرهنگی، بهداشتی محکومان بر عهده سازمان می باشد.
ماده ۱۳۴ـ استفاده از محکومان در امور نگهبانی و انتظامی و اداری مؤسسه یا زندان و دیگر دستگاهها ممنوع است.
ماده ۱۳۵ـ انجام امور خدماتی داخل بندها و اندرزگاهها و مؤسسه های صنعتی، خدماتی و کشاورزی و همچنین کارگاهها بطور نوبتی بدون تبعیض توسط محکومان انجام می گیرد.
تبصره ـ اگر محکوم بدون عذر موجه از انجام وظایف محوله در داخل زندان و مؤسسه های وابسته خودداری نماید کوتاهی وی تخلف به شماره [شمار] آمده، به تشخیص شورای انضباطی تنبیه خواهد شد.
فصل چهارم ـ برنامه های بازپرورانه
ماده ۱۳۶ـ به منظور سوادآموزی، ارتقاء سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت محکومان و همچنین تقویت اراده و پرورش فکر و استعدادهای نهفته آنان در کلیه مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان ها از رهگذر وزارتخانه های مربوط و مؤسسه های آموزشی، علمی و فنی، حرفه ای و دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمانهای خیریه و نهضت سوادآموزی و با همکاری آنان، تحت نظر واحدهای مربوط در مؤسسه یا زندان، آموزش فنی، حرفه ای و مذهبی داده می شود.
ماده ۱۳۷ـ محکومان در مدت اقامت خود در مؤسسه یا زندان با توجه به مدت محکومیتشان و کیفیت و نوع برنامه های آموزش علمی، دینی و فنی، حرفه ای پیش بینی شده در زندان ها به فراگیری سواد و ادامه تحصیلات علمی، دینی و حرفه ای اشتغال خواهند داشت.
تبصره : شرکت افراد بی سواد کمتر از شصت سال در کلاسهای سوادآموزی اجباری است، عدم شرکت در کلاسهای یاد شده می تواند موجب محرومیت از امتیازها گردد.
ماده ۱۳۸ـ تدریس در آموزشگاههای علمی و فنی حرفه ای زندان ها با همکاری وزارتخانه ها و سازمانها و مؤسسه های آموزش عالی و فنی حرفه ای به وسیله مربیان علمی و فنی حرفه ای و بر اساس برنامه تنظیمی توسط واحدهای مربوط در مؤسسه یا زندان انجام می گردد.
ماده ۱۳۹ـ آزمون سالیانه باید بر اساس برنامه رسمی دستگاههای مربوط در داخل زندان ها بعمل آید و به محصل هر کلاس گواهینامه رسمی بدون اشاره به محکوم بودن او با انجام تشریفات خاص که جنبه تشویق به تحصیل داشته باشد اعطاء می گردد.
ماده ۱۴۰ـ به منظور کمک به بازسازگاری اجتماعی محکومان و جذب کامل آنها در محیط اجتماعی، سازمان مکلف است وسایل تحصیلی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی و دوره های تخصصی، علمی و فنی حرفه ای را برای علاقه مندان به ادامه تحصیل با اجرای برنامه های عادی یا مکاتبه ای و رعایت مقررات مربوط بوسیله وزارتخانه ها و مؤسسه های مربوط و با همکاری آنان در داخل مؤسسه یا زندان فراهم نماید.
ماده ۱۴۱ـ پرداخت هزینه های مربوط به تحصیلات عالی از رهگذر برنامه های عادی یا مکاتبه ای با خود محکوم است سازمان مکلف است به هزینه محکوم کتابها و وسایل لازم را تهیه کرده، در اختیار او قرار دهد.
تبصره : در صورتی که محکوم به جهت عدم بضاعت قادر به پرداخت هزینه های ذکر شده در این ماده نباشد پرداخت هزینه ها بوسیله انجمن حمایت از زندانیان صورت می گیرد.
ماده ۱۴۲ـ امتحانهای نهایی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی با نظارت مستقیم وزارتخانه ها و مؤسسه های مربوط در داخل مؤسسه یا زندان انجام می شود.
ماده ۱۴۳ـ محکوم با موافقت رییس زندان به عنوان فعالیتهای فردی و ممتاز افزون بر اجرای برنامه های تحصیلی می تواند مطالعات دانشگاهی، فنی، حرفه ای و تحقیقاتی خود را شخصاً در مؤسسه یا زندان انجام دهد و وسایل و لوازم مورد نیاز خود را با رعایت مقررات داخلی مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان ها به هزینه شخصی خود و در صورت امکان به هزینه دولت بوسیله مسئولان برنامه های آموزشی زندان تدارک نماید.
ماده ۱۴۴ـ هر مؤسسه یا زندان با جلب کمک و همکاری وزارتخانه ها، سازمانها و نهادها، کتابخانه مجهزی با توجه به تعداد محکومان تاسیس کرده و کتابهای علمی، مذهبی، اخلاقی و فنی در حد نیاز برای مطالعه محکومان تهیه می نماید. محکومان می توانند در ساعات مقرر در کتابخانه به مطالعه پرداخته و با اجازه مسئولان کتابخانه ها از کتابخانه کتاب به امانت گرفته، سپس با رعایت نظافت کامل و بدون عیب و نقص آنرا به کتابخانه مسترد نمایند.
ماده ۱۴۵ـ هر محکومی که نسبت به حفظ نظافت و یا بازگرداندن به موقع کتاب به کتابخانه مسامحه نماید با نظر مسئول کتابخانه و موافقت رییس زندان باید غرامت مربوط را عهده دار گردد.
ماده ۱۴۶ـ استفاده از مجله ها و روزنامه های مجاز در داخل مؤسسه یا زندان مانعی ندارد.
ماده ۱۴۷ـ با جلب و همکاری نهادهای مربوط در مؤسسه یا زندان وسایل آموزشی سمعی و بصری لازم برای محکومان تدارک و تأمین می گردد.
ماده ۱۴۸ـ هنگام پذیرش محکوم دین رسمی او در برگه پرسشنامه درج و به منظور تقویت و تحکیم مبانی دینی محکومان و اجرای آداب و مراسم دینی آنان با جلب کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوسیله مسئولان مربوط در زندان (در محل) تسهیلات لازم به منظور انجام امور واجب مذهبی آنها فراهم می گردد.
ماده ۱۴۹ـ هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد می تواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی، کتاب دعا، سجاده و مهر نماز برای اجرای امور واجب مذهب خود نگهداری نماید.
ماده ۱۵۰ـ هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور است در صورت لزوم می تواند تقاضا نماید تا پس از موافقت رییس زندان نماینده مذهبی او در مؤسسه یا زندان حضور یافته در اجرای آداب و مسائل مذهبی او را راهنمایی و ارشاد نماید.
ماده ۱۵۱ـ در هر زندان در صورت امکان وسایل و امکانات ورزشی و تربیت بدنی از قبیل کادر مربیان ورزشی و تدارک سالن سرپوشیده و زمین و وسایل لازم برای ورزشهای فردی و گروهی فراهم می گردد.
ماده ۱۵۲ـ به منظور سلامت جسم و روح محکومان، اجرای برنامه های ورزش صبحگاهی در زندان ها برای محکومانی که قادر به انجام ورزش می باشند، اجباری است و بنا بر برنامه ای که برای آنان تنظیم می شود باید دست کم روزانه نیم ساعت در هوای آزاد ورزش نمایند.
ماده ۱۵۳ـ محکوم می تواند به پیشنهاد رییس زندان، موافقت مدیرکل زندان های استان مربوط و قاضی ناظر با اجرای تشریفات قانونی و انتظامی در مسابقه های ورزشی و فعالیتهای فرهنگی و مذهبی خارج از زندان شرکت نماید.
تبصره ـ شرکت در مسابقه های خارج از کشور افزون بر رعایت مفاد ذکر شده مشمول مقررات خاص خود نیز می باشد.
ماده ۱۵۴ـ به منظور پرورش افکار و استعدادهای هنری و ارتقاء سطح معلومات محکومان به پیشنهاد معاونت بازپروری، موافقت رییس زندان و با جلب کمک و همکاریهای وزارتخـانه ها، نهادها و سـازمانهای مربوط، در زندان ها برنامه های نمایش ماهانه ترتیب داده می شود.
محکومانی در نمایشهای ماهانه شرکت خواهند کرد که رییس زندان از طرز کار و رفتار آنان رضایت داشته و صلاحیت اخلاقی آنها را شورای طبقه بندی تأیید نماید. همچنین به منظور پرورش روح و جسم محکومان با پیشنهاد رییس زندان و موافقت مدیرکل و قاضی ناظر، محکومانی که دارای حُسن رفتار بوده و مقررات مؤسسه یا زندان را کاملاً اجرا می نمایند، دست کم ماهی یکبار به نمایشگاهها یا تفریحگاههای عمومی شهر که از سوی مؤسسه یا زندان به این کار اختصاص داده شده اعزام خواهند شد. بدیهی است حفاظت از محکومان در چنین مواردی با رعایت مفاد این آیین نامه به عهده ماموران انتظامی زندان خواهد بود و در صورت لزوم از سایر نیروهای انتظامی محل استفاده خواهد شد.
ماده ۱۵۵ـ نمایش فیلمهای آموزنده و اخلاقی تحت نظر معاونت بازپروری در مؤسسه یا زندان با جلب کمک و همکاری اداره ها و سازمانهای مربوط با رعایت ماده پیش مانعی ندارد.
ماده ۱۵۶ ـ محکومان می توانند در ساعت های فراغت خود با رعایت نظم و ترتیب بر اساس برنامه تنظیمی از برنامه های رادیو و تلویزیون استفاده نمایند.
ماده ۱۵۷ـ متهمان واجد صلاحیت می توانند با صلاحدید مسئولان زندان از برنامه های بازپرورانه استفاده نمایند مگر اینکه به لحاظ عدم شایستگی اخلاقی و نوع و اهمـیت جـرم ارتکـابی و یا دستور قضایی، اجتماع آنان با سایر متهمان و محکومان به مصلحت نباشد.
ماده ۱۵۸ـ از تاریخ تصویب این آیین نامه معاونت بازپروری سازمان بوسیله ی واحدهای بازپروری درون مؤسسه ها و زندان ها، مکلف است کلیه اقدام های بازپرورانه مقرر در این فصل اعم از آموزشی، حرفه آموزی، مذهبی و مانند آنها را با توجه به تاثیر آنها در بازسازگاری محکومان و کاهش تکرار بزه مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهد و در صورت نافایده مندی هر یک از این برنامه ها، باید برنامه های بازپرورانه هدفمند که اجرای آن کاهش میزان تکرار بزه را در پی داشته باشد، تهیه، تدوین و اجرا گردد؛ رونوشت گزارش های ارزیابی ماهانه و سالانه به استحضار رییس سازمان خواهد رسید.
تبصره ـ بی توجهی به مقررات این ماده تخلف به شمار آمده، موجب پیگرد در هیأت های رسیدگی به تخلف های اداری است.
ماده ۱۵۹ـ محکومان می توانند از اخبار کشور بوسیله وسایل ارتباط جمعی مجاز در داخل مؤسسه یا زندان مانند رادیو، تلویزیون و دست کم یک روزنامه کثیرالانتشار اطلاع حاصل نمایند.
ماده ۱۶۰ـ در صورت امکان در هر زندان می بایست زیرنظر واحد بازپروری نشریه ماهانه منتشر و اطلاعات مربوط به فعالیتهای بازپرورانه و مقررات انتظامی مؤسسه یا زندان با درج مقاله هایی که بوسیله مربیان یا محکومان تهیه می شود در آن منعکس گردد. محکوم حق ندارد در ضمن مقاله های خود کمکهای مادی یا انجام خدمتی را از مردم طلب نماید و مطالب مندرج در نشریه زندان باید صرفاً واجد جنبه های اخلاقی، تربیتی، ادبی، علمی، تفریحی، هنری و سرگرم کننده باشد.
ماده ۱۶۱ـ اجازه بازدید از زندان به دستور کتبی مدیرکل زندان ها یا مقام های قضایی صلاحیت دار افزون بر مقام های رسمی کشور تنها به کسانی داده می شود که در رشته های مربوط به علوم مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، کیفرشناسی، جزایی و علوم اداره زندان ها تدریس یا تحقیق می نمایند یا آنهایی که در انجمنهای خیریه به فعالیتهای مذهبی، اجتماعی و اصلاح محکومان عضویت دارند.
ماده ۱۶۲ـ مقام های مجاز برای ورود به زندان ها و مؤسسه های تأمینی و تربیتی عبارتند از:
رییس قوه قضائیه و معاونان وی، رییس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، وزیر دادگستری، دادستان انتظامی قضات رییس سازمان و معاونان او، مدیران کل سازمان، بازرسان اعزامی رییس قوه قضائیه، ماموران دفاتر بازرسی و حفاظت اطلاعات سازمان، بازرسان سازمان بازرسی کل کشور بر اساس ابلاغ صادر شده، مسوول دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان و مسوولان واحدهای استانی این دفتر در حوزه ی استان محل خدمت، رییسان دادگستری، قاضیان ناظر زندان، دادستان و معاونان وی و قاضیان دادگاهها و دادسراها در مورد پرونده های مطرح شده نزد آنان و همچنین رییسان سازمان قضایی نیروهای مسلح، دادستان و معاونان وی در مورد متهمان و محکومان مربوط به این سازمان.
تبصره ۱ـ اشخاص زیر با اطلاع و اجازه رییس زندان و رعایت سایر مقررات این آیین نامه در حدود وظائف و شغل خود و در صورت نیاز می توانند وارد مؤسسه یا زندان شوند:
مدیرعامـل، رییـس هیات مدیره، کارکنان و مددکاران انجمن حمایت از زندانیان شهرستان محل.
تبصره ۲ـ ورود و خروج نیروهای اطلاعاتی وزارت اطلاعات به منظور انجام امور محول شده پس از معرفی و هماهنگی لازم با سازمان تنها در حدود قانون و مقررات تشکیل وزارت اطلاعات خواهد بود.
تبصره ۳ـ ورود ماموران با سلاح گرم یا سرد به پوسته داخلی مؤسسه ها، زندان ها، بندها و اندرزگاهها به استثناء موارد بحرانی بر اساس دستور ممنوع است و تخلف از آن حسب مورد موجب تعقیب قانونی خواهد بود.
ماده ۱۶۳ـ عکسبرداری، رد و بدل کردن اشیاء ، نامه، حمل ضبط صوت، دوربین عکاسی، مواد ممنوعه و نظایر این اعمال برای بازدیدکنندگان در مواقع بازدید ممنوع می باشد.
ماده ۱۶۴ـ بازدیدکنندگان باید از پیش اجازه مخصوص به امضای رییس مؤسسه یا زندان را اخذ نموده، و به هنگام ورود برگ شناسائی و اجازه کتبی خود را به مسئول امور نگهبانی زندان ارایه دهند، ساعت ورود و مشخصات کامل و علت بازدید و ساعت خروج آنها باید در دفتر مخصوص بازدیدکنندگان ثبت گردد. هرگاه بازدیدکننده دیدگاههایی اصلاحی یا انتقادی داشته باشد نتیجه مشاهده ها و استنباط های خود را در دفتر یاد شده منعکس می نماید در این صورت مراتب باید بوسیله اداره کل به سازمان گزارش شود تا از این گونه همکاریها و راهنماییها در بهبود وضع مؤسسه ها و زندان ها حداکثر استفاده بعمل آید.
ماده ۱۶۵ـ تهیه فیلم و خبر و انتشار شرح احوال و عکس محکومان بطوری که باعث شناسایی، هتک حیثیت و رسوایی آنان نشود و یا خود بطور کتبی به آنها رضایت دهند با اجازه معاونت بازپروری سازمان مجاز خواهد بود.
ماده ۱۶۶ـ انجام عقد نکاح و طلاق و تنظیم هرگونه سند معامله و قرارداد یا تعهدی که یک طرف آن محکوم باشد بایستی با اجازه مقام قضایی مربوط یا قاضی ناظر زندان انجام و در صورت لزوم در مؤسسه یا زندان بوسیله یکی از سردفتران اسناد رسمی با شرائط عادلانه تر از سایر دفترهای اسناد رسمی انجام پذیرد تا موجب تضییع حقوق محکوم یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر نشود.
فصل پنجم ـ تخلف ها و تنبیه های درون مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان ها
ماده ۱۶۷ـ اعتراض، شکایت و تقاضای ملاقات به صورت دسته جمعی و اعتصاب محکومان و متهمان به کلی ممنوع است ولی هر محکوم می تواند بطور شفاهی یا کتبی تقاضای ملاقات با قاضی ناظر زندان یا رییس مؤسسه یا زندان را بنماید و اگر شکایت یا اعتراضی دارد آنرا در صندوقهای مربوط بیندازد، به همین منظور صندوقهایی در محلهای مناسب نصب گشته، دست کم هفته ای یک بار توسط قاضی ناظر تخلیه و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تبصره ـ به گزارش های نامربوط به مؤسسه یا زندان، یا بدون امضاء و مشخصات نویسنده ترتیب اثر داده نخواهد شد.
ماده ۱۶۸ـ هر محکوم باید به محض اطلاع از وقوع حوادث و پیشامدهای سوء احتمالی و اعمالی که تحقق آن مخل نظم داخلی مؤسسه یا زندان می گردد، مراتب را فوری به مسئول امور نگهبانی یا به هر یک از مقام های مسئول زندان گزارش دهد.
ماده ۱۶۹ـ تندخویی، دشنام، ادای الفاظ رکیک یا تنبیه بدنی متهمان و محکومان و اعمال تنبیه های خشن، مشقت بار و موهن در مؤسسه ها و زندان ها به کلی ممنوع است.
ماده ۱۷۰ـ مقید نمودن محکوم و متهم به دستبند به منظور کنترل و جلوگیری از خودزنی، ایذاء و آزار دیگران، ایراد خسارت به اموال و ممانعت از فرار وی به هنگام اعزام و بدرقه برابر نظریه رییس مؤسسه یا زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول در مؤسسه یا زندان مجاز می باشد.
ماده ۱۷۱ـ در هنگام شورش محکومان یا متهمان، کارکنان مؤسسه ها و زندان ها نهایت تلاش خود را در برقراری آرامـش و جلوگیری از بروز خونریزی یا ایراد خسارت به افراد و اموال خواهند نمود و در صورت لزوم از مقام های انتظامی محل استمداد نموده، جلوی گسترش شورش را می گیرند و متخلفان را حسب مورد به دستگاه قضایی و شورای انضباطی، مؤسسه یا زندان معرفی خواهند کرد.
ماده ۱۷۲ـ کلیه محکومان و متهمان مکلف به حُسن رفتار و سلوک با یکدیگر و اطاعت از دستورهای ماموران مؤسسه یا زندان و رعایت کلیه مقررات داخلی زندان هستند و در صورت تخلف حسب مورد در شورای انضباطی مطرح و تصمیم های اتخاذی درباره آنها اجرا خواهد شد.
ماده ۱۷۳ـ هرگاه محکومان یا متهمان با یکدیگر اختلافی داشته باشند بایستی موضوع را به اطلاع مربی تربیتی بند رسانده تا رییس اندرزگاه را در جریان امر قرار دهد و رییس اندرزگاه موظف است به شیوه ای مقتضی رفع اختلاف نماید و هرگاه موفق به حل اختلاف نشود جریان را به رییس مؤسسه یا زندان گزارش خواهد کرد تا رییس مؤسسه یا زندان حسب مورد اقدام لازم را بعمل آورد.
تبصره ـ زد و خورد در زندان، خودزنی، اقدام به خودکشی یا تهدید به انجام آن و هر نوع عملی که بنا بر مقررات خلاف محسوب می شود، ممنوع بوده، متخلف بر اساس نظر شورای انضباطی تنبیه و حسب مورد به مراجع قضایی معرفی خواهد شد.
ماده ۱۷۴ـ به منظور رسیدگی به تخلف های محکومان و متهمان شورای انضباطی با ترکیب اعضای زیر تشکیل می گردد: مسئولان واحدهای قضایی، بازپروری، حفاظت اطلاعات، رییس اندرزگاه مربوط و یک نفر مددکار با انتخاب رییس زندان، تصمیم های اتخاذی با اکثریت آراء قابل اجراست.
ماده ۱۷۵ ـ تنبیه های انضباطی عبارتند از:
1ـ محرومیت از ملاقات حداکثر سه نوبت.
2ـ محرومیت از مرخصی تا ۳ ماه.
3 ـ عدم پیشنهاد عفو و آزادی مشروط حداکثر تا ۶ ماه.
4ـ نگهداری در واحدهای تک نفره حداکثر تا بیست روز.
تبصره ۱ـ اعمال ۳/ ۱ از هر یک از تنبیه های ذکر شده بطور مستقیم از سوی شورای انضباطی امکان پذیر بوده و بیش از آن موکول به موافقت قاضی ناظر می باشد.
تبصره ۲ـ رییس زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول در مؤسسه یا زندان می تواند خارج از وقت اداری و یا در ایام تعطیل نسبت به معرفی محکومانی که در نظم اخلال نموده اند به واحدهای تک نفره تا آغاز وقت اداری اقدام نموده؛ مراتب را به منظور اتخاذ تصمیم مناسب به شورای انضباطی منعکس نماید.
ماده ۱۷۶ـ شورای انضباطی پس از اتخاذ تصمیم می تواند تنبیه های مقرر شده را به اکثریت آراء بطور کلی یا جزیی به مدت شش ماه تعلیق نماید هرگاه در این مدت محکوم مرتکب تخلف یا جرمی نشود تنبیه های ذکر شده اجرا نمی گردد. در غیراین صورت افزون بر مجازات تخلف یا جرم ارتکابی اخیر، تنبیه های مقرر شده در شورای انضباطی نیز به مورد اجرا گذارده خواهد شد.
ماده ۱۷۷ـ آرای شورای انضباطی در مورد تنبیه محکومان یا متهمان به دستور رییس زندان یا جانشین او اجرا و صورتمجلس حاکی از ذکر نوع تنبیه و اجزای آن تنظیم و در پرونده محکوم درج و بایگانی می گردد. هرگاه محکوم متخلف از تاریخ آخرین تخلف خود به مدت یکسال مرتکب تخلف یا جرم دیگری نشود و از خود بطور مستمر حسن اخلاق و رفتار نشان دهد آثار تبعی تنبیه مقرر منتفی می گردد. در غیراین صورت در مواقع عفو و بخشودگی در جدول رفتار محکوم به عنوان امتیاز منفی منظور و موردنظر قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۷۸ـ هرگاه اعمال ارتکابی محکوم افزون بر تخلف انضباطی واجد وصف جزایی یا حقوقی باشد، ضمن محکومیت به تنبیه های مندرج در آیین نامه مراتب به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم گزارش می گردد.
ماده ۱۷۹ـ محکوم یا متهم مکلف است کلیه خسارتهایی را که مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان و مؤسسه های وابسته وارد می کند جبران نماید و در صورت عمدی بودن یا عدم جبران بنا بر مقررات قانونی به قاضی ناظر معرفی می گردد. همچنین در صورتی که وجه خسارت تا مبلغ یک میلیون ریال باشد رییس مؤسسه یا زندان یا جانشین او می تواند با موافقت قاضی ناظر وجه ذکر شده را از حساب یا وجه مربوط به محکوم یا متهم برداشت نموده و موضوع را به طور کتبی به محکوم ابلاغ نماید.
بخش سوم ـ رابطه محکوم با خارج از مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان
فصل نخست : ملاقات
ماده ۱۸۰ـ کلیه محکومان و متهمان تحت نظارت کامل و طبق مقررات این آیین نامه مجاز به داشتن ارتباط با بستگان و آشنایان خود می باشند و این ارتباط بوسیله ملاقات و مکاتبه ها انجام می پذیرد.
تبصره ـ چنانچه ملاقات یا مکاتبه متهمی خلاف حُسن جریان محاکمه باشد قاضی مربوط می بایست بطور کتبی ملاقات با محکوم یا مکاتبه وی را ممنوع اعلام کند. در این صورت و در مدت ممنوعیت حسب مورد ملاقات با محکوم و یا مکاتبه او تنها با اجازه کتبی مراجع قضایی صلاحیت دار مجاز می باشد. تخلف از مفاد این تبصره موجب تعقیب انتظامی یا اداری متخلف خواهد بود ولی پس از آغاز محاکمه وکیل مدافع شخص بازداشت شده حق خواهد داشت که با او ملاقات نماید و هیچ یک از ماموران انتظامی یا اداری و قضایی نمی توانند به هیچ وجه از ملاقات جلوگیری نمایند.
ماده ۱۸۱ـ محل ملاقات عمومی محکومان دست کم بایستی مجهز به دیوارهای شیشه ای نشکن و وسایل تلفن و لوازم ضد صوت باشد و وسایل ذکر شده باید طوری تعبیه گردد که هنگام ملاقات و مکالمه محکومان با اشخاص، مزاحمت برای سایر اشخاص فراهم نگردد و مکالمه ها به سهولت انجام پذیرد.
تبصره ـ مسئولان مؤسسه ها و زندان ها می توانند برای ایجاد چنین محلهایی که در جهت رفاه خانواده محکومان احداث می گردد از اعتبارات انجمنهای حمایت از زندانیان محل استفاده نمایند.
ماده ۱۸۲ـ زوج یا زوجه، پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان محکوم یا متهم و همچنین پدر و مادر همسر وی حق دارند بر اساس شرایط ملاقاتهای هفتگی با محکوم ملاقات کنند و سایر بستگان و دوستان محکوم در صورت درخواست با کسب اجازه از طرف رییس مؤسسه یا زندان یا قاضی ناظر می توانند ملاقات کنند.
ماده ۱۸۳ـ محکومانی که حُسن رفتار و کردار داشته باشند با صلاحدید رییس مؤسسه یا قاضی ناظر می توانند با همسر و فرزندان و پدر و مادر و برادر و خواهر و پدر و مادر همسر خود با حضور مامور مراقب ملاقات حضوری نمایند.
ماده ۱۸۴ـ محکومان کارگاه های حرفه آموزی خارج از زندان نیز می توانند دست کم هفته ای یک بار با اشخاص ذکر شده در ماده ۱۸۲ ملاقات نمایند. محل ملاقات این گروه از محکومان در محل مناسبی که به این منظور اختصاص داده می شود انجام خواهد شد در این صورت حضور یک مامور مراقب ضروری است.
ماده ۱۸۵ـ محکومان یا متهمان با موافقت رییس مؤسسه یا زندان یا قاضی ناظر در مواردی می‌توانند ملاقات خصوصی بدون حضور مراقب با همسر و فرزندان خود داشته باشند.
ماده ۱۸۶ـ اداره کل شوراهای حل اختلاف کشور می تواند در هر مرکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان با نظر سازمان و در چارچوب قانون و آیین نامه اجرایی شوراهای حل اختلاف، شعبه ای برای حل اختلاف محکومان و شاکیان خصوصی آنان ایجاد نماید. رییسان زندان ها، بازداشتگاهها و مراکز حرفه آموزی اشتغال نیز مکلفند برای انجام این امر اقدام و در حد توانایی ها همکاری لازم بعمل آورند.
ماده ۱۸۷ـ وکلای دادگستری در صورت داشتن وکالتنامه رسمی برای حفظ حقوق موکل خود می توانند با اخذ مجوز کتبی از قاضی مربوط یا قاضی ناظر در ساعت های اداری به زندان مراجعه و با ارایه وکالتنامه رسمی به رییس زندان، در صورت امکان در اتاق مخصوص و مجزی از اتاق ملاقات عمومی با موکلان خود ملاقات نمایند و در صورت ممنوع الملاقات بودن محکوم، ملاقات با نظر مقام های قضایی مربوط انجام می گیرد. بدیهی است مقدمات تنظیم وکالتنامه رسمی توسط مسئولان مؤسسه یا زندان فراهم خواهد شد.
تبصره ۱ـ کانون وکلا می تواند در هر زندان به هزینه خود با نظر سازمان اتاقی بسازد که برای ملاقات وکلای دادگستری با موکلان آنها اختصاص داده شود.
تبصره ۲ـ مفاد این ماده نسبت به وکلا و مشاوران حقوقی قوه قضاییه نیز قابل تسری است.
ماده ۱۸۸ـ برنامه ملاقات عمومی در هر مؤسسه یا زندان از نظر روز و ساعت متناسب با فصل های سال و نیاز هر محل بوسیله رییس مؤسسه یا زندان تهیه و با تصویب مدیرکل مربوط آگهی می شود.
تبصره ۱ـ برنامه ملاقات باید به گونه ای تنظیم شود که زنان و مردان ملاقات کننده و ملاقات شونده بتوانند به طور جداگانه با یکدیگر ملاقات نمایند.
تبصره ۲ـ برنامه ملاقات عمومی باید به گونه ای تنظیم شود که هر محکوم دست کم هفته ای یکبار ملاقات داشته باشد و مدت آن کمتر از ۲۰ دقیقه نباشد.
ماده ۱۸۹ـ افزون بر مقام های قضایی صلاحیت دار رییس مؤسسه یا زندان و مدیرکل زندان های استان نیز در صورت تشخیص ضرورت می توانند اجازه ملاقات با محکوم را با اشخاص مجاز در آیین نامه صادر نمایند.
تبصره ـ در صورتی که برای محکوم از سوی شورای انضباطی محدودیت ملاقات در نظر گرفته شود و قاضی ناظر نیز تایید نموده باشد، موضوع با ذکر دلیل به مراجع ذکر شده در ماده پیش اعلام می گردد تا از دادن ملاقات خودداری نمایند.
ماده ۱۹۰ـ رییس زندان می تواند تسهیلات ملاقات محکومان بیمار را که در بیمارستان بستری بوده یا قادر به حرکت نیستند با نظر پزشک فراهم آورد.
ماده ۱۹۱ـ رد و بدل کردن نامه و اشیاء مجاز بدون اجازه رییس زندان یا نماینده وی به هرگونه که باشد، میان ملاقات کننده و محکوم به کلی ممنوع است و مامور ملاقات موظف به حفظ انتظام، انضباط کامل و اجرای دقیق مقررات ملاقات خواهد بود.
تبصره ـ تخلف مامور ملاقات و یا قصور و تقصیر وی موجب تعقیب انتظامی یا اداری خواهد بود.
ماده ۱۹۲ـ ملاقات اتباع بیگانه با خانواده و غیر آن باید با حضور یک نفر مترجم مورد اعتماد انجام شود مگر آنکه مکالمه ها به زبان فارسی انجام گیرد، پرداخت دستمزد با سازمان است.
ماده ۱۹۳ـ ملاقات نماینده سیاسی و کنسولی با اتباع محکوم خود با معرفی وزارت امور خارجه و با اجازه دادستان، قاضیان رسیدگی کننده یا ناظر زندان می باشد.
تبصره ـ محکومانی که کشور آنها در ایران نماینده سیاسی ندارند می توانند با رعایت ماده پیش با نماینده سیاسی و کنسولی دولتی که حافظ منافع آنان می باشد ملاقات نمایند.
ماده ۱۹۴ـ در تمام مواردی که شخص خارجی با محکوم یا متهم ملاقات می نماید باید با حضور یک نفر از کارکنان زندان که دست کم به زبان محکوم آشنایی داشته باشد صورت گیرد و صحبت باید بدون نجوا و با صدای بلند باشد. اگر مامور مسئول ملاقات موضوع مذاکره طرفین را بر خلاف مقررات و نظام نامه های داخلی مؤسسه یا زندان تشخیص دهد باید فوری به ملاقات خاتمه دهد و چگونگی امر را به رییس زندان گزارش نماید.
ماده ۱۹۵ـ رییسان مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان ها باید ترتیبی اتخاذ نمایند تا سالن انتظار جهت استقرار ملاقات کنندگان مجهز به سرویس، فروشگاه و سایر وسایل رفاهی باشد و تدابیری اتخاذ گردد تا ملاقات کنندگان از مسیر مخصوص جدای از محوطه عمومی مؤسسه یا زندان به قسمت محل ملاقات هدایت شوند.
ماده ۱۹۶ـ در تمامی موارد تنظیم برنامه ملاقات از نظر روز و ساعت و طول مدت ملاقات و چگونگی و کیفیت آن با نظر رییس مؤسسه یا زندان خواهد بود.
ماده ۱۹۷ـ در صورت وجود امکانات، قاضیان ناظر باید در مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان ها مستقر گردند تا از نزدیک نسبت به انجام وظایف خود منجمله رفع مشکلات محکومان اقدام نمایند. در غیراین صورت باید دست کم در هفته سه بار برای بازدید از مؤسسه یا زندان محل خدمت خود سرکشی نمایند.
فصل دوم ـ ارسال مراسله های پستی
ماده ۱۹۸ـ متهم یا محکومی که ممنوع الملاقات نباشد می تواند در هر هفته دو نامه به عنوان همسر و فرزندان، والدین، وکیل رسمی و یا به دیگر بستگان، دوستان و مقام های قضایی و در هر ماه یک نامه به عنوان مقام های رسمی کشور، با رعایت موازین شرعی و قانونی نوشته و ارسال دارد. این نامه ها باید با حضور مسئول قسمت ارسال نامه ها امضاء و انگشت زده شده و پس از گواهی مسئول یاد شده به مهر قسمت مربوط ممهور گشته، پس از ثبت در دفتر مراسله ها ارسال می گردد.
تبصره ـ متهم یا محکوم ممنوع الملاقات می تواند با اجازه دادستان یا مقام قضایی رسیدگی کننده در صورت لزوم نامه سرگشاده به خانواده و وکیل رسمی نوشته و پس از تایید مقام قضایی ارسال دارد.
ماده ۱۹۹ـ در مواقع ضروری و فوق العاده محکوم یا متهم می تواند با اجازه قاضی ناظر یا رییس زندان بیش از حد مقرر با بستگان خود یا مقام های صلاحیتدار قانونی یا کسانی که به نحوی از انحاء در تعلیم و تربیت و حل مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی او صالح و مؤثر باشند با رعایت مقررات مربوط مکاتبه نمایند.
ماده ۲۰۰ـ نامه های صادر شده و وارد شده محکوم یا متهم باید بوسیله مسئول ارسال نامه های محکومان که از میان ماموران مجرب و مورد اعتماد مؤسسه یا زندان انتخـاب می شود به دقـت بررسـی و مطالعه شده، پس از امضـاء و مهر قسمت ذکر شده به مقصد ارسال شود.
ماده ۲۰۱ـ نامه هایی که نوشته های آن مفسده انگیز یا مخالف با آیین نامه های مؤسسه یا زندان یا خلاف نظم و عفت عمومی و اخلاق حسنه بوده یا موجب هتک حرمت اشخاص شود یا متضمن الفاظ رکیک و مستهجن و ناسزا، تهدید و یا تهمت و افترا باشد و همچنین عرض حالهای ناموجه و مکرر درباره موضوع هایی که از پیش مورد رسیدگی قرار گرفته و تهیه و ارسال آنها صرفاً به منظور مزاحمت باشد به دستور رییس مؤسسه یا زندان ضبط شده و نویسنده نامه بر اساس مقررات آییننامه تنبیه انضباطی و یا تحت تعقیب جزایی قرار خواهد گرفت.
ماده ۲۰۲ـ متن نامه ها باید با خط خوانا و روشن و به زبان فارسی نوشته شده و موضوع آن درباره بیان حقایق مربوط به اوضاع و احوال خانوادگی و شخصی و جریان دعوا مربوط به نویسنده نامه باشد.
ماده ۲۰۳ـ کلیه نامه های صادر شده باید در دفتر مخصوص ثبت و نام و نام خانوادگی و مشخصات کامل، شماره قرار یا دادنامه، شماره محکوم، شماره آسایشگاه نویسنده نامه و نشانی و عنوان گیرنده با خط خوانا روی پاکت نوشته شده تا در صورت برگشت آن با استفاده از نوشته های دفتر ذکر شده عیناً به نویسنده نامه مسترد شود.
ماده ۲۰۴ـ نامه هایی که به زبان خارجی نوشته می شود اگر در محل برای ترجمه و بررسی آن وسیله ای موجود نباشد بایستی عیناً به اداره کل زندان ها و در نهایت به سازمان ارسال گردد تا پس از بررسیهای لازم چنانچه ارسال آن به مقصد بدون مانع باشد به منظور ارسال به زندان مربوط اعاده شود.
ماده ۲۰۵ـ متهمان و محکومان اتباع خارجه می توانند بوسیله وزارت امور خارجه با نماینده سیاسی و کنسولی خود مکاتبه نمایند و نامه های آنها باید بنا بر مقررات این آیین نامه بررسی و به مقصد فرستاده شود.
ماده ۲۰۶ـ در مواقع ضروری ارتباط محکوم بوسیله تلگراف یا تلفن با اشخاص یا مقام های رسمی با رعایت مقررات آیین نامه با هزینه شخصی محکوم بی اشکال است.
تبصره ـ مکالمه تلفنی محکومان اتباع خارجی با حضور مترجم مورد اعتماد سازمان بی مانع است.
ماده ۲۰۷ـ واحدهای بازرسی اداره های کل موظفند برای هر زندان صندوق شکایت ها تهیه و در دسترس محکومان قرار دهند تا در صورتی که محکومان از امور بازداشتگاه یا مؤسسه یا زندان شکایت داشته باشند بتوانند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه ای که هویت دقیق محکوم روی پاکت قید شده باشد بطور مستقیم در صندوق ذکر شده قرار دهند این صندوق هر هفته یک بار توسط بازرسی اداره کل باز و شکایت آن بوسیله واحد بازرسی مورد بررسی قرار می گیرد.
ماده ۲۰۸ـ توزیع و قبول نامه های محکومان از ساعت ۱۱ صبح الی ۱۴ می باشد. جز در موارد اضطراری، با وصول تلگراف یا هر نامه بایستی حداکثر ظرف دو روز از تاریخ وصول بدست محکوم یا مرجع مربوط برسد.
ماده ۲۰۹ـ در صورتی که محکوم از نحوه اجرای بازداشت یا حبس خود و یا هر امر دیگری از امور بازداشتگاه، مؤسسه و زندان شکایت داشته باشد می تواند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه ای سربسته بطور مستقیم به رییس مؤسسه یا زندان اعلام نماید و نام برده مکلف است این قبیل نامه ها را به مراجع مربوط ارسال دارد.
ماده ۲۱۰ـ متهم یا محکوم می تواند کتابهای مذهبی، علمی، تحصیلی و هر کتاب یا نشریه مجاز را با نظر مسئول بازپروری دریافت و مطالعه نماید.
ماده ۲۱۱ـ ورود لباس ها و پتو و مواد خوراکی توسط متهمان و محکومان بر اساس دستورالعمل صادره از سازمان خواهد بود.
تبصره ـ هر محکوم می تواند ۱۰ روز پیش از آزادی از خارج از زندان لباس دریافت نماید و این لباس به انبار تحویل می گردد تا محکوم هنگام خروج از آن استفاده نماید.
ماده ۲۱۲ـ مرسوله هایی که توسط پست برای متهم یا محکوم ارسال می شود به وسیله مأموران مجرب و مورد وثوق زندان بازدید و تحویل گرفته می شود. چنانچه مرسوله ها از اشیایی باشد که نگهداری آن جرم محسوب می گردد، مراتب ضمن گزارش جهت اتخاذ تصمیم به مقام قضایی صلاحیت دار اعلام و در صورتی که نگهداری آنها در داخل زندان ممنوع باشد به خانواده متهم یا محکوم مسترد و یا جزو اموال محکوم محسوب و تا آزادی وی ضبط خواهد شد.
فصل سوم: مرخصی زندانیان
[اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
ماده ۲۱۳ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
به منظور کمک به تحکیم مبانی و روابط خانوادگی و اجتماعی زندانیان، رفع مشکلات ضروری فردی، خانوادگی و قضائی، بازتوانی اجتماعی و فراهم نمودن زمینه بازگشت مجدد به جامعه و همچنین مشارکت فعال در برنامه‌های اصلاحی، تربیتی، فرهنگی و ورزشی، حرفه‌آموزی و اشتغال، به زندانیان در چهارچوب مواد مربوط به این فصل مرخصی اعطاء میگردد.
تبصره ـ [الحاقی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
اعطای مرخصی به زندانیان به عنوان یک حق تلقی نمی‌گردد و برخورداری از آن موکول به رعایت مقررات زندان و کسب امتیازات لازم می‌باشد.
ماده ۲۱۴ـ شرایط اعطای مرخصی: [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
الف) محکومین به حبس تا ۱۵ سال باید حداقل ۶/۱ (یک‌ششم) از مدت حبس و محکومین بیش از ۱۵ سال و حبس ابد حداقل سه سال از مدت محکومیت خود را سپری کرده باشند. محکومینی که دارای سابقه محکومیت در جرائم عمدی باشند، به ازای هر سابقه محکومیت یک ماه به نصاب مذکور اضافه می‌شود.
ب) محکومینی که به لحاظ عدم پرداخت جزای نقدی یا عدم تأدیه محکومیت مالی (موضوع مادتین ۱ و ۲ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی) و یا هر دو در زندان بسر می‌برند، در صورتی که حداقل یک ماه بابت محکومیت مذکور تحمل حبس نموده باشند.
ج) کسب حداقل ۲۰۰ امتیاز برای هر نوبت مرخصی با توجه به معیارهای زیر:
۱ـ رعایت مقررات و امور انظباطی در زندان در هر ماه ۱۰ امتیاز
۲ـ همکاری در برقراری نظم و انضباط و پیشگیری از تخلفات داخلی در هر ماه ۲۰ امتیاز
۳ـ همکاری در انجام فعالیتهای فرهنگی در هر ماه ۱۰ امتیاز
۴ـ اهتمام به شرکت در نماز جماعت و سایر مراسم مذهبی، در هر ماه ۳۰ امتیاز
۵ ـ شرکت در برنامه‌های مربوط به تلاوت، آموزش روخوانی، ترجمه، درک مفاهیم، حفظ قرآن یا نهج‌البلاغه، اخلاق و عقاید، هر برنامه در هر ماه ۲۰ امتیاز
۶ ـ قبولی در آزمون دوره‌های مربوط به روخوانی، ترجمه، درک مفاهیم و حفظ قرآن یا نهج‌البلاغه، اخلاق و عقاید، هر دوره ۳۰ امتیاز
۷ـ شرکت در دوره احکام سطح ۱ و ۲ هر کدام در هر ماه ۱۰ امتیاز
۸ ـ قبولی در آزمون احکام سطح ۱و ۲ هر یک ۳۰ امتیاز
۹ـ شرکت در هر دوره کتابخوانی ۲۰ امتیاز
۱۰ـ حفظ قرآن به ازاء هر جزء ۲۰۰ امتیاز
۱۱ـ انتخاب در جشنواره قرآنی شهرستان، استان و یا کشور و یا کسب رتبه در آن، هر کدام ۱۰۰ امتیاز
۱۲ـ اشتغال به تحصیل در هر یک از مقاطع تحصیلی هر ماه ۲۰ امتیاز
۱۳ـ قبولی در هر دوره تحصیلی ۳۰ امتیاز
۱۴ـ شرکت در کلاسهای فرهنگی، هنری و ورزشی در هر ماه ۲۰ امتیاز
۱۵ـ شرکت در هر یک از دوره‌های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری درون زندان ۱۰ امتیاز
۱۶ـ اخذ گواهی در هر یک از دوره‌های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری ۳۰ امتیاز
۱۷ـ تدریس در هر یک از امور آموزشی، فرهنگی و ورزشی در هر ماه ۲۰ امتیاز
۱۸ـ کسب رتبه در هر یک از جشنواره‌های فرهنگی، هنری یا مسابقات ورزشی اعم از شهرستان، استان یا کشور ۳۰ امتیاز
۱۹ـ پذیرش در دانشگاه ۵۰ امتیاز
۲۰ـ شرکت در کلاسهای فنی و حرفه‌ای در هر ماه ۱۰ امتیاز
۲۱ـ اخذ گواهی فنی و حرفه‌ای در هر رشته ۵۰ امتیاز
۲۲ـ اشتغال به کار در کارگاهها و انجام امور خدماتی داخل زندان در هر ماه ۴۰ امتیاز
۲۳ـ شرکت در دوره مهارتهای اساسی زندگی هر مهارت ۵ امتیاز حداکثر ۵۰ امتیاز
۲۴ـ اخذ گواهی مربوط به مهارتهای اساسی زندگی هر مهارت ۱۰ امتیاز حداکثر ۱۰۰ امتیاز
۲۵ـ شرکت در جلسات و کلاسهای مشاوره و روان درمانی هر ماه ۲۰ امتیاز
۲۶ـ ترک کامل اعتیاد به تائید بهداری زندان ۲۰۰ امتیاز
۲۷ـ پرداخت جزای نقدی به ازاء یک‌درصد از مبلغ جریمه ۵ امتیاز
۲۸ـ اخذ رضایت شاکی یا شاکیان حداکثر ۲۰۰ امتیاز
در صورت تعدد شکات میزان امتیازات به تعداد آنها تقسیم خواهد شد.
۲۹ـ سایر اقدامات و فعالیتهای پیش‌بینی نشده در این بند به تشخیص شورای طبقه‌بندی ۱۰۰ امتیاز
تبصره ۱ـ تحصیل هر یک از امتیازات مذکور حسب مورد منوط به اخذ گواهی از سوی واحدهای ذیربط و تائید رئیس زندان می‌باشد.
تبصره ۲ـ محکومین ذکور دارای بیش از ۶۰ سال و اناث بیش از ۵۵ سال و همچنین زنان سرپرست خانوار (براساس گواهی مستند) و مادران دارای فرزند کمتر از ده سال و یا افراد دارای سابقه ایثارگری، با کسب حداقل ۱۵۰ امتیاز با رعایت سایر شرایط از مرخصی بهره‌مند می‌گردند.
تبصره ۳ـ محکومین دارای حبس بیش از ۱۰ سال هرگاه با تلاش فوق‌العاده موفق به کسب ۱۰۰۰ امتیاز گردند به شرط تحمل حداقل یک سال حبس از مرخصی بهره‌مند خواهند شد.
تبصره ۴ـ کلیه محکومین به استثنای مشمولین ماده ۲۲۱ در صورت ازدواج یا فوت یکی از بستگان درجه یک آنان (پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر) بدون لحاظ شرایط مذکور در این ماده از یک نوبت مرخصی بهره‌مند می‌گردند.
ماده ۲۱۵ـ میزان مرخصی: [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
الف ـ به محکومین حبس جرائم غیرعمدی و محکومینی که صرفاً به دلیل عدم پرداخت جزای نقدی، دیه و یا محکومیتهای مالی غیرکیفری در زندان نگهداری می‌شوند در صورت کسب امتیازات لازم به ازای هر دو ماه سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء میگردد.
ب ـ به محکومین سایر جرائم که امتیازات لازم را کسب نمایند در صورت فقدان سابقه محکومیت در جرائم عمدی به ازای هر سه ماه و در صورت وجود سابقه محکومیت در جرائم عمدی به ازای هر چهار ماه سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء میگردد.
ج ـ زنان سرپرست خانوار و مادران دارای فرزند کمتر از ده سال در صورت کسب امتیازات لازم و فقدان سابقه عمدی محکومیت به ازای هر دو ماه سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء میگردد.
د ـ کسب امتیاز بیشتر از سقف تعیین شده، موجب تمدید مرخصی تشویقی برای زندانیان محکوم در پایان هر دوره مرخصی خواهد بود. تعیین مدت تمدید مرخصی به عهده شورای طبقه‌بندی بوده و در هر صورت نباید این مدت بیشتر از سقف مرخصی در هر دوره باشد.
ه ـ چنانچه فاصله محل سکونت زندانی تا محل تحمل کیفر وی بیش از صد کیلومتر باشد، به تشخیص شورای طبقه‌بندی و به تناسب فاصله راه بین یک تا چهار روز برای ایاب‌وذهاب به مدت مرخصی افزوده خواهد شد.
ماده ۲۱۶ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
محکومینی که بنا به تشخیص پزشک زندان نیاز به بستری شدن در مراکز درمانی خارج از زندان را دارند بدون در نظر گرفتن شرایط مذکور در ماده ۲۱۴ می‌توانند برای یک دوره معالجه، جهت بستری‌شدن از مرخصی استفاده نمایند و در صورت نیاز به ادامه بستری بیش از یک ماه بنا به تشخیص بیمارستان و تائید پزشکی قانونی قابل تمدید است در این صورت باید تاریخ و محل بستری مشخص گردد تا در صورت لزوم از طرف یگان حفاظت زندان بازدید و سرکشی بعمل آید.
ماده ۲۱۷ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
اعطای مرخصی به محکومین، موکول به تصویب شورای طبقه‌بندی زندان و اخذ تأمین مناسب توسط مقام قضایی مربوطه می‌باشد. اخذ تأمین و اقدامات مربوط به آن با التفات به رأی وحدت رویه شماره ۶۸۰ مورخ ۲۵/۵/۱۳۸۴ هیأت عمومی دیوان عالی کشور از هر حیث تابع احکام مربوط به قرارهای تأمین در قانون آئین دادرسی کیفری می‌باشد.
تبصره ـ تأمین مأخوذه برای اعطاء مرخصی محکومین، حسب مورد پس از تفهیم به زندانی یا وثیقه‌گذار و یا کفیل برای مرخصیهای بعدی نیز دارای اعتبار بوده و ملاک عمل می‌باشد.
ماده ۲۱۸ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
دادستان محل و یا رئیس حوزه قضایی بخش که عهده‌دار وظایف دادستان می‌باشد می‌توانند با رعایت شرایط پیش‌بینی شده در این فصل با اخذ تأمین مناسب رأساً نسبت به اعطای مرخصی اقدام نمایند.
ماده ۲۱۹ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
شورای طبقه‌بندی موظف است ضمن بررسی پرونده شخصیت رفتاری محکومین، چنانچه باقیمانده حبس آنها حداکثر معادل ۱۰/۱ (یک‌دهم) کل محکومیت آنان بوده مشروط بر اینکه مدت مزبور از شش ماه تجاوز ننماید، با در نظر گرفتن وضعیت جسمانی یا معیشت خانواده، اصلاح‌پذیری، شخصیت محکوم و لحاظ امتیازات مکتسبه و در صورت استحقاق با اخذ تعهد کتبی و بدون اخذ تامین نسبت به اعطای مرخصی به‌آنان اقدام نماید.
ماده ۲۲۰ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
در مواقع اضطراری و بروز حوادث غیرمترقبه متهمین و محکومینی (که واجد شرایط اعطای مرخصی نمی‌باشند) می‌توانند بنا به تشخیص شورای طبقه‌بندی و موافقت قاضی مجری حکم یا رئیس حوزه قضایی و یا مقام بازداشت‌کننده حداکثر به‌مدت ۱۲ ساعت در روز به صورت تحت‌الحفظ به مرخصی اعزام گردند.
ماده ۲۲۱ـ مستثنیات اعطای مرخصی: [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
محکومین زیر از شمول اعطای مرخصی مستثنی می‌باشند:
الف ـ محکومین جرائم سرقت مسلحانه و یا مقرون به آزار، ربودن مال دیگری از طریق کیف‌زنی، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدم‌ربائی، جرائم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دائرکردن مراکز فساد و فحشاء، اسیدپاشی، اخلال در نظام اقتصادی، ورود، تولید، توزیع و فروش مشروبات الکلی، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روانگردانها.
ب ـ محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم.
ج ـ محکومینی که به شرارت مشهورند.
د ـ محکومین به قصاص و اعدام.
تبصره ۱ـ منظور از قاچاق عمده مواد مخدر و روانگردانها مواردی است که مجازات قانونی جرم حبس ابد یا اعدام باشد.
تبصره ۲ـ اعطای مرخصی به محکومین جرائم سرقت در ایام نوروز ممنوع می‌باشد.
ماده ۲۲۲ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
محکومین مذکور در ماده فوق به جز محکومین به قصاص و اعدام در صورت کسب امتیازات مندرج در ماده ۲۱۴ و پس از تحمل ۲/۱ (یک‌دوم) از مدت محکومیت خود با تائید دادستان مربوط می‌توانند از مرخصی استفاده نمایند.
تبصره ـ مدت تحمل اولیه در مورد محکومین به حبس ابدی که مشمول ماده ۲۲۱ می‌باشند معادل ۱۰ سال خواهد بود.
ماده ۲۲۳ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
چنانچه زندانیان مشمول ماده ۲۲۱ و نیز محکومین حبسهای بیش از ده سال به مرخصی اعزام شوند لازم است مراتب حسب مورد توسط مقام اعطاءکننده مرخصی، به یگانهای انتظامی مربوطه اعلام تا به نحو مقتضی تحت مراقبت و نظارت قرار گیرند.
ماده ۲۲۴ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
زندانیان محکومی که به هر دلیل واجد شرایط لازم برای برخورداری از مرخصی نباشند در مواقع اضطراری و یا خاص به پیشنهاد شورای طبقه‌بندی و موافقت دادستان محل می‌توانند از یک نوبت مرخصی بهره‌مند شوند.
ماده ۲۲۵ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
مدت مرخصی زندانیان جزء مدت محکومیت آنان محسوب گردیده، لیکن در صورت غیبت، ایام غیبت جزء مدت محکومیت احتساب نمی‌گردد و چنانچه زندانی پس از اعطای مرخصی غیبت نماید علاوه بر مجازات قانونی برای بار اول به مدت ۶ ماه و برای بار دوم یک سال و برای نوبت سوم تا پایان مدت محکومیت از مرخصی محروم خواهد شد و در صورتی که زندانی پس از پایان مرخصی به زندان مراجعت ننماید و توسط مأمورین دستگیر و تحویل زندان شود تا پایان مدت محکومیت از مرخصی محروم خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه غیبت زندانی به تائید دادستان محل، رئیس حوزه قضایی بخش که عهده‌دار وظایف دادستان می‌باشد و یا شورای طبقه‌بندی، موجه تشخیص داده شود، زندانی غائب از مرخصی مشمول حکم این ماده نخواهد بود.
ماده ۲۲۶ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
زندانیانی که در حین مرخصی و یا اشتغال خارج از زندان مرتکب جرم عمدی می‌شوند، برای بار اول تا یک سال و برای بار دوم تا دو سال و برای بار سوم تا سه سال از مرخصی محروم خواهند شد.
ماده ۲۲۷ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
دادستان یا شورای طبقه‌بندی می‌توانند برای زندانیانی که به مرخصی اعزام می‌شوند تکالیفی از قبیل معرفی نوبه‌ای به مراجع انتظامی، عدم حضور در برخی از اماکن در حین مرخصی مقرر دارد و چنانچه زندنیان دستورات صادره را رعایت ننمایند، باقیمانده مرخصی آنان ملغی و از یک نوبت مرخصی بعدی محروم خواهند شد.
ماده ۲۲۸ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
چنانچه زندانی در خاتمه مدت مرخصی به زندان مراجعه ننماید، رئیس زندان باید ضمن اقدام لازم برای دستگیری زندانی و عودت وی به زندان مراتب غیبت را بلافاصله برای تشریفات مربوط به ضبط تأمین مأخوذه به مقام قضایی مربوط اعلام نماید. مقام قضایی ذیربط نیز باید نتیجه اقدامات مربوط به ضبط تأمین مأخوذه را برای درج در پرونده به زندان منعکس نماید.
ماده ۲۲۹ـ [اصلاحی ۱۳۸۹/۲/۲۱]
دستورالعملهای اجرائی این فصل توسط رئیس سازمان تهیه و ابلاغ میگردد.
فصل چهارم ـ انتقال، اعزام و بدرقه محکوم
ماده ۲۳۰ـ هر متهم یا محکوم در بازداشتگاه مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندانی که در حوزه قضایی صادرکننده قرار یا حکم قرار دارد نگهداری می شود، مگر در مواردی که دادگاه صادرکننده حکم بر اساس قانون محل دیگری را برای تحمل کیفر تعیین نماید.
تبصره ـ محکومانی که در زندان نگهداری می شوند در صورتی که غیر از مقام های قضایی صادرکننده حکم یا قرار، توسط مقام قضایی دیگری بعنوان متهم به منظور تحقیق احضار شوند، مدیر زندان مکلف است ضمن اعزام مراتب را به مقام های قضایی صلاحیت دار اعلام نماید.
ماده ۲۳۱ـ تعیین محل نگهداری محکومان و متهمان در حوزه قضایی و نیز تعیین ساعت ها، دفعه ها و نوع ملاقات و سایر ترتیبات انجام ملاقات و مرخصی و جابجایی محکوم به عهده سازمان می باشد.
ماده ۲۳۲ـ رییسان زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند هر دو ماه یک بار در صورت تقاضای محکوم و یا رأساً به تشخیص خود تغییر نوع زندان محکوم را بر حسب بهبود وضع اخلاقی محکوم یا تنزل آن به مرکز پذیرش و تشخیص پیشنهاد کنند تا برای اتخاذ تصمیم در شورای طبقه بندی مطرح گردد.
ماده ۲۳۳ـ در هر مورد که نگهداری محکوم در زندان محلی مخالف مصالح آن شهرستان یا استان باشد با موافقت مقام های قضایی مربوط و تعیین محل انتقال به وسیله اداره کل زندان ها با جلب نظر شورای طبقه بندی و موافقت دادستان محکوم منتقل می شود.
ماده ۲۳۴ـ انتقال محکوم از حوزه قضایی محل صدور و اجرای حکم به حوزه قضایی دیگر مستلزم موافقت دادستان مربوط و مدیرکل مبدأ و مقصد خواهد بود.
تبصره ۱ـ سازمان باید ترتیبی اتخاذ نماید که محکومان با درخواست شخصی در نزدیکترین زندان محل سکونت خانواده خود تحمل کیفر نمایند بدیهی است مراجع قضایی نیز در این مورد اقدام های لازم را برای اعطای نیابت قضایی معمول خواهند داشت.
تبصره ۲ـ پس از انتقال محکوم به زندان جدید کلیه امور قضایی و اجرایی بعدی به عهده دادستان حوزه قضایی مؤسسه یا زندان جدید خواهد بود. بدیهی است قاضی مجری حکم مبدأ به دادستان یا قاضی مجری حکم مقصد نیابت قضایی اعطا خواهد کرد.
تبصره ۳ـ محکوم یا خانواده او می توانند تقاضای خود را در مورد انتقال به رییس زندان مقصد و یا مبدأ تقدیم نموده تا بنا بر مفاد این ماده عمل شود در این صورت هزینه های متعلقه به عهده محکوم است.
تبصره ۴ـ در صورت تراکم بیش از حد جمعیت کیفری در یک زندان، یا بروز حوادثی نظیر زلزله و آتش سوزی یا ابتلاء به بیماری های واگیردار و حاد و یا وضعیت خاص معیشتی و خانوادگی محکوم، رئیس سازمان می تواند نسبت به انتقال محکومان به زندان های مجاور اقدام نماید.
ماده ۲۳۵ـ اعزام، بدرقه، نقل و انتقال محکومان و متهمان به مراجع قضایی، مراکز درمانی، تربیتی، آموزشی، مرخصی های تحت الحفظ و یا سایر مراجع مربوط بر اساس ضوابطی که از سوی سازمان اعلام می شود به عهده نیروهای مسلح یگان انتظامی سازمان می باشد و تا تأمین نیروهای مورد نیاز و استقرار کامل یگان یاد شده این امر بوسیله نیروهای انتظامی صورت می گیرد.
تبصره ۱ـ استفاده از دستبند در موارد یاد شده برای محکومان و متهمان، مجاز نیست مگر در موارد ضروری حسب تشخیص رییس زندان و جرایمی که به موجب دستورالعمل صادر شده از سوی سازمان تعیین می شود.
تبصره ۲- [اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
در مواقعی که زندانی به دادگاه و یا دفتر کار سایر مراجع وارد می‌شود، مأموران بدرقه و مراقبان او نیز وارد آنجا خواهند شد و به دستور مقامات قضایی، دستبند زندانی باز می‌شود و در صورتی که دستور خروج مأموران از اطاق صادر گردد، به مسئولیت مقام دستور دهنده پس از امضای اجازه نامه‌ای که نمونه‌اش منضم به این ماده می‌باشد مأموران بدرقه پشت درب اتاق مراقب زندانی خواهند بود.
فرم مربوط به ماده ۲۳۵
شعبه…………………………………….
رئیس شعبه
اینجانب ……………..
دادرس، بازپرس، دادیار
به منظور انجام تحقیقات به ۱-………………. ۲- ……………. مأموران بدرقه و مراقبت متهم یا محکوم …………… فرزند ……………. مورد پرونده کلاسه ……………….. دستور خروج را صادر نمودم.
ساعت ورود:
ساعت خروج : امضاء
ماده ۲۳۶ـ در مواردی که متهم یا محکوم قادر به حرکت نبوده و یا خروج وی از زندان به مصلحت نباشد، بنا به پیشنهاد رییس زندان و موافقت دادستان محل تحقیقات و یا دادرسی با حضور قاضی مربوط انجام خواهد شد.
تبصره ـ در حوزه های قضایی که دادسرا تشکیل نشده است انجام این امر موکول به نظر رییس حوزه قضایی محل خواهد بود.
بخش چهارم – آماده سازی برای خروج از زندان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال
[اصلاحی ۱۳۸۴/۱۱/۱۷]
فصل نخست ـ فعالیتهای مددکاری
ماده ۲۳۷ـ برای تسهیل بازگشت محکومان به زندگی عادی باید در حفظ روابط و علایق خانوادگی آنان اهتمام لازم به عمل آید به همین منظور مددکاران اجتماعی در مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان ها موظفند به طور منظم با محکوم در تماس بوده، با جلب اعتماد وی در رفع مشکلات و تأمین احتیاجات مادی و معنوی او و خانواده اش به وسیله دوایر مربوط و در نتیجه در ایجاد روابط حسنه با خانواده و تحکیم مبانی آن مؤثر و مفید واقع شوند.
تماس سایر مأموران زندان با خانواده محکوم ممنوع و موجب تعقیب انتظامی یا اداری است.
تبصره ـ ارتباط با خانواده محکوم توسط مددکار الزاماً با هماهنگی و اطلاع رییس زندان خواهد بود.
ماده ۲۳۸ـ از جمله وظایف زندان آماده نمودن محکومان برای بازگشت به محیط خارج از مؤسسه یا زندان می باشد. انجام این وظیفه به عهده مددکاری و به موجب آیین نامه اجرایی مددکاران اجتماعی است.
ماده ۲۳۹ـ اجرای احکام زندان موظف است آخر هر هفته اسامی محکومان را که دو ماه به پایان محکومیت آنان باقی مانده است تهیه و به قسمت رسیدگی و مددکاری تسلیم نماید و اداره مراقبت بعد از خروج یا همکاری با کمک انجمن حمایت از زندانیان، انجمنهای خیریه و اداره های مربوط به مشاغل وزارت کار و امور اجتماعی نسبت به محکومانی که مأوی و شغلی ندارند دست کم تا سه ماه پس از آزادی از زندان حمایت مادی و معنوی بعمل می آورند.
ماده ۲۴۰ـ در مورد محکومان بی بضاعت که پس از آزادی از زندان می خواهند به موطن خود مراجعت نمایند بایستی رییس زندان پیش بینی های لازم را به عمل آورده موجبات اعزام آنان را به مقصد موردنظر فراهم سازد. هزینه سفر آنها به وسیله زندان یا انجمن حمایت از زندانیان تأمین و پرداخت خواهد شد.
ماده ۲۴۱ـ محکومان بیمار و بی بضاعتی که در حال بیماری آزاد می شوند می بایستی بوسیله انجمنهای حمایت از زندانیان تا حصول بهبودی و توانایی انجام کار مورد حمایت قرار گیرند و چنانچه از کارافتاده یا معلول باشند با توجه به امکانات انجمن و بر اساس مقررات از آنها حمایت شود.
ماده ۲۴۲ـ مسئولان و کارکنان واحد بازپروری به طور مستمر با محکومان در تماس بوده ضمن تعلیم مبانی عقیدتی اسلام و تبلیغ و راهنمایی صحیح نسبت به تهذیب و تزکیه نفس و تحکیم مبانی اخلاقی و الفت آنان به اخلاق اسلامی و علاقه آنان به زندگی سالم و عمل صالح اقدام نموده و در حل مشکلات روحی، تسکین درونی و ایجاد امید به اصلاح و زندگی صحیح آنان به منظور بازگشت به جامعه و ادامه زندگی سالم اجتماعی تلاش نمایند اجرای برنامه های مذهبی و نماز بر عهده کارکنان یا نمایندگان این واحد است.
فصل دوم ـ نحوه آزادی محکومان
ماده ۲۴۳ـ اجرای احکام زندان مکلف است یک هفته پیش از پایان مدت محکومیت محکومان به پرونده آنان به دقت رسیدگی نموده و برگ آزادی صادر و به رییس زندان اعلام و تسلیم نماید. رییس زندان یا جانشین او نیز وظیفه دارد پرونده محکومانی را که به حکم مراجع قضایی یا در انقضای مدت محکومیت باید از زندان آزاد شوند بررسی نموده و بدون وقفه و تأخیر نسبت به آزادی آنان بر اساس سابقه و دستور رسیده اقدام نمایند.
تبصره ـ زمان آزادی محکوم باید به وسیلة رییس زندان بطور کتبی به قاضی صادرکننده حکم اعلام گردد.
ماده ۲۴۴ـ اجرای احکام زندان مکلف است یک هفته پیش از آزادی محکومانی که باید پس از آزادی به خارج از کشور طرد شوند و یا برای تبعید به شهرستان منتقل شوند و یا تحویل مراکزی همچون بهزیستی گردند، مراتب را به مرجع قضایی مربوط اعلام داشته رونوشت نامه را نیز به قاضی ناظر منعکس نماید.
ماده ۲۴۵ـ محکوم به هنگام آزادی مکلف است لباسها و لوازم دولتی را که همراه خود دارد عیناً مسترد نموده و با تسلیم رسید مربوط به وجوه نقدی و اسناد و اشیاء قیمتی، لبـاسها، لوازم شخـصی و دفترچه های بانکی خود این اسناد، دفاتر و لوازم را به هنگام خروج از زندان دریافت نماید چنانچه محکوم هنگام خروج لباس های کافی نداشته و فاقد بضاعت باشد رییس زندان بوسیله انجمن حمایت از زندانیان موظف به تهیه آنان می باشد.
ماده ۲۴۶ـ محکوم مکلف است هنگام آزادی از زندان نشانی کامل اقامتگاه و محل سکونت و شماره تلفن خود را تعیین نموده به دفتر زندان تسلیم نماید.
ماده ۲۴۷ـ این آیین نامه مشتمل بر ۲۴۷ ماده و ۱۰۸ تبصره در اجرای قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان ها، به سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۶۴ در تاریخ ۱۳۸۴/۹/۲۰ به تصویب رییس قوه قضاییه رسید و از تاریخ یاد شده لازم الاجرا است.
همچنین کلیه آیین‌نامه‌های مغایر با این آیین نامه از جمله آییننامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۸۰/۴/۲۶ و اصلاحات بعدی آن لغو میگردد.