[ماده ۳۰۸ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری)، مصوب ۱۳۷۸/۶/۲۸:
از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون، دادگاههای عمومی و انقلاب فقط بر اساس این قانون عمل نموده و قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۲۹۰ و اصلاحات بعدی آن و همچنین کلیه قوانین و مقررات مغایر با این قانون نسبت به دادگاههای عمومی و انقلاب لغو میگردد.]
[این قانون به موجب ماده ۵۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری، مصوب ۱۳۹۲/۱۲/۴ نسخ شده است.]
مصوب ۹ رمضان ۱۳۳۰ه.ق [۱۲۹۱/۵/۳۰]
مقدمه:
ماده ۱ – اصول محاکمات جزایی عبارت است از ترتیبات و قواعدی که وضع شده برای کشف و تحقیق جرایم و تعیین مسئولیت مجرمین بر حسب مقررات قانونیه.
ماده ۲ – محکومیت به جزا ناشی از جرم است و جرم می تواند دو حیثیت داشته باشد.
(اول) حیثیت عمومی از جهتی که مخل نظم و حقوق عمومی است.
(دوم) حیثیت خصوصی از آن جهت که راجع به تضرر شخص یا اشخاص یا هیأت معینی است علیهذا جرمی که دارای دو حیثیت است موجب دو ادعا می شود ادعای عمومی برای حفظ حقوق عمومی و ادعای خصوصی برای مطالبه ضرر و زیان شخصی.
ماده ۳ – اقامه دعوی و تعقیب مجرم یا متهم به جرم از حیث حقوق عمومی بر عهده اداره مدعی العموم است و اقامه دعوی از حیث ضرر و زیان شخصی بر عهده مدعی خصوصی است. (رجوع به ماده ۹)
مستثنیات این ماده در مواد آتیه مصرح است.
ماده ۴ – در آن قسمت امور جزایی که راجع به محاکم صلحیه است و حیثیت عمومی آنها دارای اهمیتی نیست اقامه دعوی و تعقیب امر جزایی بر عهده مدعی خصوصی است و همچنین موافق قوانین به عهده مأمورین نظمیه است که در این موارد تا اندازه که قانون معین کرده قائم مقام مدعی العموم هستند.
ماده ۵ – امور جزایی راجعه به محاکم جنحه و جنایت بر دو نوع است.
(اول) اموری که حیثیت عمومی آن دارای اهمیت مخصوصی است.
(دوم) اموری که هر چند حیثیت عمومی دارد ولی اهمیت آن از حیث نظام مملکتی و آسایش عامه به درجه امور نوع اول نیست.
ماده ۶ – در امور جزایی نوع اول اقامه دعوی و تعقیب بر عهده مدعی العموم است چه مدعی خصوصی اقامه دعوی کرده چه نکرده باشد در امور نوع ثانی مدعی العموم تعقیب نمینماید مگر این که بدواً مدعی خصوصی اقامه دعوی کرده باشد.
تبصره – تفکیک امور نوع اول از نوع دوم و تعیین این که کدام امر جزایی از کدام نوع است در قانون جزا مصرح است.
ماده ۷ – تعقیب امر جزایی و حفظ حقوق عمومی فقط نسبت به مرتکب جرم و کسانی خواهد بود که شرکت در آن جرم داشته اند.
ماده ۸ – تعقیب امر جزایی که از طرف مدعی العموم موافق قانون شروع شده موقوف نمیشود مگر در موارد ذیل:
«اول» به واسطه فوت یا جنون متهم یا مقصر
«دویم» در صورت صلح مدعی خصوصی و متهم در مواردی که به صلح طرفین تعقیب امر جزایی ترک میشود. (رجوع به قانون جزا)
«سوم» در موقع صدور عفو عمومی در مورد تقصیرات سیاسی
«چهارم» در مواقعی که به واسطه مرور زمان در موارد تقصیرات عرفی موافق مقررات قانون مملکتی تعقیب ممنوع است.
تبصره ۱ – [الحاقی ۱۳۳۶]
در مواردی که تعقیب جزائی با گذشت مدعی خصوصی موقوف میشود هر گاه مدعی خصوصی پس از صدور حکم قطعی گذشت نماید اجرای حکم موقوف میگردد و چنانچه قسمتی از حکم اجراء شده باشد بقیه آن موقوف میماند و آثار حکم مرتفع میگردد.
تبصره ۲ – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در مورد جرمهای مذکور در ماده ۲۷۷ قانون کیفر عمومی و سایر جرائم قابل گذشت و جرمهای زیر تعقیب جزائی جز با شکایت شاکی خصوصی شروع نمیشود و در صورت گذشت او تعقیب یا اجرای حکم موقوف میگردد مگر اینکه متهم سابقه محکومیت مؤثر کیفری بعلت ارتکاب جرم مشابه آن داشته باشد.
۱ – آن قسمت از ماده ۱۷۲ قانون کیفر عمومی که ناظر بشکستن عضو میباشد بدون اینکه منتهی به نقص عضو گردد و قسمت اول ماده ۱۷۳ و ماده ۲۰۸ مکرر و بند ب ماده ۲۱۴ و ماده ۲۵۲ و ماده ۲۶۵ مکرر و ماده ۲۶۸ مکرر قانون مزبور.
۲ – جرمهای موضوع قانون راجع ببدهی واردین به مهمانخانه‌ها مصوب سال ۱۳۱۲
۳ – جرم موضوع تبصره ۲ ماده ۹ قانون اصلاح قانون منع کشت خشخاش مصوب سال ۱۳۳۸
۴ – جرم موضوع ماده ۱۶ قانون راجع به اراضی دولت و شهرداریها و اوقاف و بانکها مصوب سال ۱۳۳۹
۵ – سرقت و خیانت در امانت و کلاهبرداری و جرائمی که در حکم کلاهبرداری است و جرمهای موضوع ماده ۲۳۳ و ۲۳۴ قانون کیفر عمومی و ماده ۵ قانون تشدید مجازات رانندگان که ناظر به نقص عضو است و آن قسمت از ماده ۱۷۲ قانون کیفر عمومی که ناظر به شکستن یا نقص عضو میباشد بدون اینکه منتهی بنقص کامل عضو گردد مشروط باینکه مرتکب این جرائم همسر و یا از اقربای نسبی تا درجه سوم و یا اقربای سببی تا درجه دوم شاکی خصوصی باشد.
تبصره ۳ – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
مواد ۲۱۰ و ۲۱۳ قانون کیفر عمومی قابل گذشت نبوده و از شمار مواد مندرج در ماده ۲۷۷ آن قانون حذف میگردد.
ماده ۹ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
شخصی که از وقوع جرمی متحمل ضرر و زیان میشود و به تبع ادعای دادستان مطالبه ضرر و زیان میکند مدعی خصوصی است و مادام که دادخواست ضرر و زیان تسلیم نکرده شاکی خصوصی نامیده میشود.
ضرر و زیانی که قابل مطالبه است بشرح ذیل میباشد:
۱ – ضرر و زیان های مادی که در نتیجه ارتکاب جرم حاصل شده است.
۲ – ضرر و زیان معنوی که عبارت است از کسر حیثیت و یا اعتبار اشخاص یا صدمات روحی.
۳ – منافعی که ممکن‌الحصول بوده و در اثر ارتکاب جرم مدعی خصوصی از آن محروم میشود.
ماده ۱۰ – هر گاه قبل از صدور حکم محکمه مجرم یا متهم فوت شود ادعای خصوصی به جای خود باقی خواهد بود کلیتاً اسقاط حقوق عمومی به جهتی از جهات قانونی موجب اسقاط حقوق خصوصی نمیشود.
ماده ۱۱ – به ادعای خصوصی تا زمانی که متضمن خلاف و یا جنحه و جنایت نباشد در محکمه جزا رسیدگی نخواهد شد.
ماده ۱۲ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
همینکه متهم بجهتی از جهات قانونی تحت تعقیب قرار گرفت متضرر از جرم میتواند کلیه دلایل و مدارک خود اعم از اصل یا رونوشت بمأمور تعقیب تسلیم کند که ضمیمه پرونده شود. و نیز میتواند در موارد جنحه و خلاف تا اولین جلسه دادرسی و در امور جنائی قبل از تشکیل جلسه مقدماتی تسلیم دادگاه کرده و مطالبه ضرر و زیان نماید. در این موارد رعایت تشریفات آئین دادرسی مدنی راجع به دادخواست و جریان آن لازم نیست.
تبصره – [اصلاحی ۱۳۳۶] – [اصلاحی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
پس از صدور کیفرخواست و ارسال آن به دادگاه، دفتر دادگاه جنحه مکلف است وقت جلسه دادرسی را به شاکی یا مدعی خصوصی ابلاغ نماید مع‌الوصف عدم ابلاغ اخطاریه به شاکی خصوصی که تا اولین جلسه دادرسی دادخواست نداده موجب تجدید جلسه نخواهد شد.
در این مورد شاکی خصوصی میتواند ظرف پنج روز از تاریخ ابلاغ اخطار دادخواست ضرر و زیان خود را تقدیم کند و دادگاه با رعایت ماده ۱۴ این قانون به دعوی ضرر و زیان نیز رسیدگی میکند هر چند از رسیدگی به امر جزایی فارغ شده باشد.
ماده ۱۳ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
پس از صدور حکم بر تبرئه متهم، دادگاه جزائی نمیتواند در باب ضرر و زیان مدعی خصوصی حکمی صادر نماید ولی مدعی خصوصی میتواند به دادگاه حقوقی مراجعه و یا در صورتی که از حکم برائت متهم پژوهش خواسته شده دعوی خود را در دادگاه استان تعقیب نماید.
ماده ۱۴ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
هر گاه دادگاه متهم را مجرم تشخیص دهد مکلف است ضمن صدور حکم جزائی حکم ضرر و زیان مدعی خصوصی را نیز طبق دلایل و مدارک موجود صادر نماید، مگر اینکه رسیدگی به ضرر و زیان محتاج به تحقیقات بیشتری باشد که در آن صورت دادگاه حکم جزائی را صادر نموده بعد نسبت به ضرر و زیان رسیدگی کرده و حکم خواهد داد. در هر حال دادگاه جزائی نمیتواند با وجود حکم به محکومیت متهم، رسیدگی به دعوای خصوصی را به دادگاه حقوقی احاله کند.
ماده ۱۵ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
در صورتی که کسی محکمه حقوق را ابتداء مرجع دعوی خصوصی خود قرار داد دیگر دعوی مزبور در محکمه جزا پذیرفته نمیشود.
ماده ۱۶ – هر گاه کسی ادعای خصوصی در محکمه جزا نمود ولی صدور حکم از حیث حقوق عمومی به جهتی از جهات قانونی به تأخیر افتاد مدعی خصوصی میتوان در باب مطالبه ضرر و زیان خود به محکمه حقوق رجوع نماید.
ماده ۱۷ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
هر گاه ثبوت تقصیر متهم منوط است به مسائلی که محاکمه و ثبوت آن از خصایص محاکم حقوقی است مثل حق مالکیت و افلاس امر جزایی تعقیب نمیشود و اگر تعقیب شده معلق میماند تا حکم قطعی از محاکمه حقوق صادر شود.
در مورد این ماده چنانچه یکی از طرفین دعوی یا شخص ذینفع حداکثر در ظرف ۳ ماه از تاریخ ابلاغ قرار به دادگاه صلاحیتدار رجوع نکرده و تصدیق آن را تقدیم مرجع جزائی ننماید پرونده کیفری بایگانی میشود.
باب اول – در تفتیش جرم و تحقیقات مقدماتی
فصل اول – در اشخاصی که به تفتیش و تحقیق جرائم مأمورند
ماده ۱۸ – تحقیقات مقدماتی جرائمی که محاکمه آنها راجع به محاکم جنحه و جنایات است به عهده مستنطق است اداره نظمیه و همچنین در مواردی که قانون معین میکند اداره ژاندارمری و امنیه در تحت نظارت مدعی العموم محکمه ابتدایی به مستنطق محکمه در کشف جرائم و تحقیقات مقدماتی معاونت مینمایند و از این حیث از ضابطین عدلیه محسوبند.
ماده ۱۸ مکرر – [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
مامورین نظمیه مکلف هستند هر گونه تحقیقات مقدماتی راجع به جرائم را که مدعی‌العموم یا مستنطق بخواهد بعمل آورند.
ماده ۱۹ – ضابطین عدلیه عبارتند از مأمورینی که مکلفند به تفتیش و کشف جرایم (خلاف و جنحه و جنایت) و به اقداماتی که برای جلوگیری مرتکب یا متهم از فرار یا مخفی شدن موافق مقررات قانون باید به عمل آید ضابطین مذکوره به ترتیب ذیل تقسیم میشوند.
اول) مدعی عمومی ابتدایی و معاونین او
دوم) مستنطق
سوم) کمیسرهای پلیس و قائم مقام آنان
چهارم) صاحبان مناصب و رؤساء بریگاد ژاندارم و امنیه مدعی عمومی رییس ضابطین عدلیه محسوب ولی مأموریت مخصوص و عمده او تعقیب امور جزایی است. حدود وظایف هر کدام از مأمورین مذکوره به طوری است که در این باب مقرر است.
[الحاقی ۱۳۳۶]-
کلیه ضابطین دادگستری مکلفند دستور مقامات قضائی را انجام داده و و اجراء نمایند متخلفین از طرف دادستان در دادگاه شهرستان تعقیب و به انفصال موقت از یک ماه تا شش ماه از خدمت دولت محکوم خواهند شد و حکم دادگاه شهرستان قطعی است.
فصل دوم – در تکالیف کمیسرهای پلیس و قائم مقام آنان از حیثی که از ضابطین عدلیه محسوبند
ماده ۲۰ – کمیسرهای پلیس و قائم مقام آنان همین که از وقوع جرمی مطلع شدند هر گاه جرم به درجه جنایت باشد فوراً مراتب را به مدعی العموم یا معاون او اطلاع می دهند و اگر جرم از درجه جنحه یا خلاف باشد تحقیقات نموده صورت مجلس را در صورت اولی (جنحه) نزد مدعی العموم ابتدایی و در صورت ثانوی (خلاف) نزد امین صلح می‌فرستند.
ماده ۲۱ – وقتی که علامات و امارات وقوع جرمی مشکوک باشد یا نظمیه به اخبار افواهی مطلع از وقوع جرمی بشود و یا کلیه اطلاعات نظمیه از منابع صحیحی نباشد کمیسرهای نظمیه باید قبل از دادن اطلاع به مقامات لازمه تحقیقات در صحت و سقم شایعه یا خبر به عمل آورده معلوم نمایند که واقعه روی داده یا نه و اگر اتفاقی افتاده علایم و آثار جرمی را دارا است یا نه نتیجه تحقیقات خود را در این موارد نظمیه به مدعی العموم ابتدایی یا معاون او اطلاع می دهد و مشارالیه نظر به نتیجه تحقیقات دنبال کردن تحقیقات و تعقیب مسئله را موقوف میدارد و یا تکمیل آن را از نظمیه می خواهد.
ماده ۲۲ – تحقیقات کمیسرهای نظمیه در مورد ماده قبل عبارت است از تفتیش و تفحص و استعلامات شفاهی و نظارت مخفی نسبت به اشخاص مظنون بدون این که نظمیه حق داشته باشد داخل شود به منزل کسی برای معاینات و به دست آوردن اسباب جرم و تحقیق آن واقعه.
ماده ۲۳ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
در موارد جرائم مشهوده مامورین نظمیه مکلفند تا وقتی که مدعی‌العموم یا مستنطق مداخله نکرده کلیه اقدامات لازمه را برای جلوگیری از امحاء اثرات جرم و فرار متهم و هر تحقیقی را که برای کشف جرم لازم بدانند بعمل آورند.
جرم در موارد ذیل مشهود محسوب است:
۱ – در صورتی که جرم در مرئی و منظر مامورین کشف جرائم واقع شده و یا بلافاصله مامورین مزبور در محل وقوع جرم حاضر شده و یا آثار جرم را فورا پس از وقوع ملاحظه نمایند.
۲ – در صورتی که دسته یا جماعتی که ناظر وقوع جرم بوده و یا خود مجنی‌علیه بلافاصله پس از وقوع جرم شخص معینی را مرتکب معرفی نماید.
۳ – اگر در موقعی نزدیک به زمان وقوع جرم علائم و آثار واضحه یا اسباب و دلائل جرم در تصرف متهم یافت شود یا تعلق اسباب و دلائل مزبور به متهم محرز شود.
۴ – وقتی که متهم در زمان نزدیکی پس از وقوع جرم قصد فرار داشته یا در حال فرار یا فورا پس از آن دستگیر شود.
۵ – وقتی که متهم ولگرد باشد.
علاوه بر موارد مذکور در فوق در موردی نیز که صاحب خانه دخول مامورین نظمیه را به خانه خود تقاضا کند و همچنین در موردی که در غیاب مستنطق یا مدعی‌العموم میتوان علائم و آثار جرم را معدوم نمود مامورین مزبور قائم مقام مستنطق واقع شده اقدامات و تحقیقاتی را که فوریت دارد بعمل میاورند.
ماده ۲۳ مکرر – در موارد جرائم مشهودی که مامورین دولتی یا شهرداری یا مأمورین بخدمات عمومی مرتکب میشوند و رسیدگی به آن از صلاحیت دیوان عالی جزای عمال دولت است و در محل مأمور پارکه دیوان جزا حضور نداشته باشد مدعیان عمومی و مستنطقین مکلفند کلیه اقدامات لازمه را برای جلوگیری از امحاء اثرات جرم و فرار متهم و هر تحقیقی را که برای کشف جرم لازم بدانند بعمل آورده و هر چه زودتر نتیجه اقدامات خود را بمدعی‌العموم دیوان جزا گزارش دهد.
ماده ۲۴ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
کمیسر نظمیه پس از اجرای تحقیقات و اقدامات فوری در امریکه مشمول ماده ۲۳ میباشد و همچنین اجرای تفتیشات محرمانه در موارد ماده ۲۱ نتیجه اقدامات خود را به اطلاع مدعی‌العموم میرساند.
در صورتی که مدعی‌العموم آن اقدامات را کامل نیافت می تواند تکمیل آن را بخواهد. در این موارد کمیسرهای نظمیه مکلفند بدستور مدعی‌العموم هر‌گونه تحقیقات و اقدامات قانونی برای کشف جرم بعمل آورند ولی کمیسرهای نظمیه متهم را بیش از بیست و چهار ساعت نمی توانند در توقیفگاه نگاهدارند و هر گاه توقیف او را بیش از بیست و چهار ساعت برای تعقیب تحقیقات لازم بدانند فوراً بمدعی‌العموم اطلاع میدهند. در این صورت مدعی‌العموم لدی‌الاقتضاء توقیف او را از مستنطق میخواهد و تعقیب تحقیقات را به کمیسر دستور میدهد. در اخذ سایر تامینات نیز کمیسرهای نظمیه نمی‌توانند مستقلا اقدام نمایند و هر وقت لازم بدانند باید بمدعی‌العموم مراجعه نمایند.
همچنین اجراء تفتیش در منازل و جلب اشخاص در غیر از موارد مذکور در ماده ۲۳ باید با اجازه مخصوص مدعی‌العموم باشد ولو اینکه اجرای تحقیقات بطور کلی از طرف مدعی‌العموم به کمیسر نظمیه رجوع شده باشد.
ماده ۲۵ – اقدامات کمیسرهای نظمیه در مورد دو ماده قبل موافق قواعد و ترتیباتی است که برای تحقیقات مقدماتی مقرر است (رجوع به فصل پنجم این باب)
ماده ۲۶ – کمیسر نظمیه بعد از ورود مستنطق یا مدعی العموم تحقیقاتی را که کرده به مشارالیه داده و دیگر مداخله نمی کند مگر این که تعلیمات یا مأموریتی از طرف مستنطق یا مدعی العموم به کمیسری نظمیه رجوع شود.
ماده ۲۷ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
قواعد مقرره در این فصل راجع به کمیسرهای نظمیه شامل مامورینی که بر حسب مقررات اداری قائم مقام کمیسرهای نظمیه باشند نیز خواهد بود.
فصل سوم – در تکالیف صاحبمنصبان و مامورین امنیه
[اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
ماده ۲۸ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
کلیه وظائفی که بموجب فصل دوم برای کمیسرهای نظمیه مقرر است شامل صاحبمنصبان و مامورین امنیه نیز خواهد بود.
ماده ۲۹ – [لغو ۱۳۱۱/۷/۱۲]
[در صورتی که رؤسای بریگاد ژاندارم و امنیه مشاهده کنند تا ورود مدعی العموم یا مستنطق ممکن است آثار و امارات جرم معدوم شود یا خود متهم فرار نماید باید اقدامات لازمه را برای جلوگیری از فرار متهم و اعدام آثار و علائم جرم به عمل آورند.]
ماده ۳۰ – [لغو ۱۳۱۱/۷/۱۲]
[مدعیان عمومی و معاونین آنان می توانند در مواردی که لازم بدانند تفتیشات راجعه به جرم را به صاحب منصبان ژاندارم رجوع نمایند این تکلیف مدعی العمومی به رؤساء ژاندارم کتباً یا شفاهاً ابلاغ می شود.]
ماده ۳۱ – [لغو ۱۳۱۱/۷/۱۲]
[صاحب منصبان ژاندارم در حین اجرای تفتیش موافق ماده (۲۲) رفتار می نمایند و در صورتی که سوء تفاهمی حاصل شود یا دچار اشکالی شوند از مدعی العموم محکمه ابتدایی که در حوزه آن واقعند تعلیمات لازمه را می خواهند و نتیجه تفتیش خود را نزد همان مدعی العموم ارسال می دارند.]
ماده ۳۲ – [لغو ۱۳۱۱/۷/۱۲]
[مدعیان عمومی هر گاه مشاهده کنند که تفتیش اداره ژاندارم ناقص است می توانند تکمیل آن را بخواهند.]
فصل چهارم – در حدود اختیارات مدعی العموم محکمه ابتدایی و مستنطق
مبحث اول – در حدود اختیارات مدعی العموم ابتدایی و معاون او
ماده ۳۳ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
مدعی‌العموم در اموری که به مستنطق ارجاع می شود حق نظارت و دادن تعلیمات لازمه را خواهد داشت.
ماده ۳۴ – مقامات و اشخاص رسمی در مواردی که باید جزایی را تعقیب نمود مراتب را به مدعی العموم اطلاع میدهند.
ماده ۳۵ – نسبت به تفتیش جرم کمیسرهای نظمیه و قائم مقام آنان در تحت اطاعت مدعیان عمومی هستند.
ماده ۳۶ – مدعیان عمومی حق دارند در تحقیقات مقدماتی حضور به هم رسانیده ترتیبات تحقیقات را مشاهده نمایند بدون این که بتوانند جریان تحقیقات را توقیف کنند.
ماده ۳۷ – مستنطقین در موقع تحقیقات راجع به جنحه و جنایت تقاضای قانونی مدعی العموم را مجری داشته مراتب را در صورت مجلس یا دفتر قید می کنند و هر گاه در موقع اجرای تقاضای مدعی العموم مستنطق دچار اشکالی شود حتی المقدور اجرای آن تقاضا را کرده در باب اشکال به مدعی العموم رجوع کرده منتظر حل مشکل خود می شود.
ماده ۳۸ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
مستنطق رأسا و یا بتقاضای مدعی العموم میتواند در تمام مراحل تحقیقاتی قرار توقیف متهم و همچنین قرار اخذ تامین و یا تبدیل تامین را صادر نماید.
در صورتی که مستنطق رأسا قرار توقیف بدهد مکلف است تا بیست و چهار ساعت مفاد قرار خود را کتبا برای مدعی العموم بفرستد – هر گاه مدعی العموم با توقیف موافق نبوده و همچنین در موردی که مدعی العموم تقاضای توقیف کرده و مستنطق با آن موافق نباشد حل اختلاف در محکمه بدایت محل بعمل خواهد آمد و متهم بر حسب مورد بدستور مستنطق یا مدعی العموم تا صدور رای محکمه توقیف خواهد شد. در اینمورد و همچنین در صورتی که مدعی العموم و مستنطق در توقیف توافق داشته باشند متهم میتواند تا ده روز از روز ابلاغ یا اعلام قرار مستنطق یا دستور مدعی العموم راجع بتوقیف بمحکمه ابتدائی محل رجوع کند – این حق شکایت باید در ضمن قرار مستنطق یا دستور مدعی العموم راجع بتوقیف صریحا قید شود.
هر وقت علتی که موجب توقیف بود مرتفع شده و موجب دیگری برای ادامه توقیف نباشد توقیف با موافقت مدعی العموم و مستنطق رفع خواهد شد.
اگر بین مستنطق و مدعی العموم نسبت برفع توقیف اختلاف باشد محکمه ابتدائی حل اختلاف خواهد کرد و تا زمان رفع اختلاف متهم در توقیف میماند.
هر گاه متهم موجبات توقیف را مرتفع دید میتواند از مستنطق رفع توقیف خود را بخواهد و چنانچه تا پنج روز از تاریخ تسلیم تقاضانامه بمستنطق تقاضای او انجام نشود متهم حق دارد تا ده روز پس از انقضای پنج روز فوق‌الذکر بمحکمه ابتدائی شکایت کند ولی متهم نمیتواند در امور جنحه بیش از دو ماه یک مرتبه و در امور جنائی بیش از چهار ماه یک مرتبه از این حق شکایت استفاده نماید.
در صورت اختلاف بین مستنطق و مدعی العموم راجع به صلاحیت محلی مستنطق نیز رفع اختلاف در محکمه ابتدائی محل بعمل خواهد آمد.
در کلیه موارد مذکور در فوق محکمه ابتدائی خارج از نوبت و در جلسه اداری رسیدگی کرده و رای آن غیر قابل استیناف و تمیز است.
محکمه میتواند متهم را در مواردی که لازم بداند در جلسه اداری احضار نماید – در صورتی که بین مستنطق و مدعی العموم راجع بصلاحیت مستنطق عدلیه و مستنطق محاکمات نظامی اختلاف باشد حل آن با محکمه استیناف است.
در هر مورد که بین مدعی العموم و مستنطق راجع به نوع جرم اختلاف باشد دوسیه برای محاکمه به محکمه که مدعی العموم آن را صالح میداند رجوع خواهد شد.
ماده ۳۹ – در صورتی که مدعی العموم یا معاون او تحقیقات مستنطق را ناقص ببینند می توانند تکمیل آن را از مستنطق بخواهند ولو این که مستنطق تحقیقات خود را قابل بداند.
ماده ۴۰ –
[اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰] –
[اصلاحی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در جنایات اگر جرم مشهود باشد دادستان تا قبل از حضور و مداخله بازپرس اقدامات لازم را برای حفظ و جمع‌آوری دلائل و آثار جرم به‌عمل می‌آورد.
در امور جنحه به طور کلی تحقیقات مقدماتی به وسیله ضابطین دادگستری تحت نظارت و تعلیمات دادستان انجام میشود و پس از تکمیل پرونده دادستان در صورتی که موضوع را قابل تعقیب کیفری تشخیص دهد پرونده را با صدور کیفرخواست و هرگاه مورد منطبق با ماده ۵ این قانون باشد با بیان ادعای شفاهی در دادگاه مطرح مینماید والا حساب مورد قرار موقوفی یا منع تعقیب یا عدم صلاحیت یا اناطه صادر خواهد کرد. ترتیب تحقیقات مقدماتی و شکایت از قراردادهای مذکور همان است که در مورد تحقیقات و قرارهای بازپرس مقرر است. صدور قرار تأمین خواسته و اخذ تأمین از متهم در این مورد با دادستان است. قرار توقیف و قرار وثیقه‌ای که منتهی به بازداشت متهم شود ظرف ده روز از تاریخ تسلیم بازداشت قابل شکایت در دادگاه جنحه است مگر این که صدور قرار وثیقه قانوناً الزامی باشد.
در امور جنحه دادستان میتواند تمام یا قسمتی از تحقیقات مقدماتی را شخصاً یا به وسیله دادیاران خود انجام دهد.
تبصره ۱ – کلیه وظایف و اختیارات بازپرس در امور جنحه به دادستان واگذار میشود.
تبصره ۲ – دادگاه جنحه در صورتی که تحقیقات را کافی نداند رأساً به تکمیل آن اقدام و یا دستور تکمیل آن را به ذکر موارد نقص مستقیماً به ضابطین یا در صورت اقتضاء به دادسرا میدهد و مراجع مذکور مکلفند تحقیقات و اقدامات مورد نظر دادگاه را انجام و پرونده را اعاده نمایند.
اجرای دستور دادگاه به وسیله ضابطین دادگستری در هر حال مانع نظارت قانونی دادستان نخواهد بود.
تبصره ۳ – از تاریخ اجرای این قانون بازپرس (جز دادرس دادگاه بخش مستقل که به جانشینی بازپرس انجام وظیفه مینماید) به جرائمی رسیدگی میکند که محاکمه آنها راجع به دادگاه جنایی است (امور جنایی و جنحه‌هایی که به تبع امر جنایی رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه جنایی است) و در غیر این موارد ارجاع پرونده به بازرس مجاز نیست مع‌الوصف در صورت تغییر عنوان اتهام و یا صدور قرار منع یا موقوفی تعقیب نسبت به اتهام جنایی‌که توأماً با امر جنحه باشد بازپرس نمیتواند از رسیدگی به اتهام جنحه امتناع نماید و به هر حال در صورت اختلاف نظر در باب صلاحیت موضوع این تبصره بازپرس طبق نظر دادستان به رسیدگی ادامه خواهد داد.
دادستان میتواند پرونده‌های جنحه‌ای را که در تاریخ اجرای این قانون در شعب بازپرسی مطرح است برای رسیدگی به دادیاران ارجاع نماید و مادام که ارجاع نشده بازپرس به رسیدگی این قبیل پرونده‌ها ادامه خواهد داد.
در شهرهایی که تعداد پرونده‌های جنایی کم و متناسب با کار یک بازپرس نباشد دادستان شهرستان میتواند با اجازه وزیر دادگستری امور جنحه‌ای را برای مدتی که لازم باشد به بازپرس ارجاع نماید و بازپرس استثنائاً به امور جنحه نیز رسیدگی میکند.
تبصره ۴ – بازپرسانی که به مقتضای اجرای این ماده به دادیاری دادسرای شهرستان تغییر سمت می‌یابند مادام که در سمت دادیاری باقی هستند از فوق‌العاده قضایی و مزایای مخصوص بازپرسی استفاده خواهند کرد.
ماده ۴۰ مکرر – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در امور جنحه هرگاه متهم اقرار بارتکاب جرم نماید و این اقرار حسب محتویات پرونده مقرون به واقع باشد در صورتی که دادستان با ملاحظه وضع اجتماعی و سوابق زندگی و روحیه متهم و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده تعلیق تعقیب را مناسب بداند میتواند با احراز شرایط زیر تعقیب کیفری او را معلق و پرونده را به دادگاه جنحه ارسال نماید.
۱ – موضوع اتهام از جرائم مندرج در باب دوم قانون کیفر عمومی نباشد.
۲ – متهم سابقه محکومیت مؤثر نداشته باشد.
۳ – شاکی خصوصی در بین نبوده یا گذشت کرده باشد.
دادگاه جنحه در صورتی که قرار تعلیق را تأیید نماید قرار قطعی است در غیراین صورت طبق مقررات بموضوع اتهام رسیدگی خواهد نمود.
هرگاه درباره متهم قرار تأمینی صادر شده باشد پس از قطعیت قرار تعلیق قرار تأمین ملغی الاثر خواهد شد.
تبصره ۱ – قرار تعلیق در دفتر مخصوص در اداره سجل کیفری ثبت میشود و در صورتی که متهم ظرف سه سال از تاریخ صدور قرار تعلیق مرتکب جنحه یا جنایتی شود نسبت باتهام سابق نیز با رعایت مقررات تعدد جرم مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.
تبصره ۲ – در مورد تعدد جرم هرگاه جرائم انتسابی توأماً واقع شده باشد مانع از اجرای مفاد این ماده نیست و در صورتی که یکی از جرائم انتسابی از درجه جنائی باشد دادستان وقتی میتواند قرار تعلیق در مورد امر جنحه صادر نماید که امر جنائی منتهی به صدور قرار منع تعقیب شده باشد.
ماده ۴۱ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
در صورتی که اطلاعاتی در خارج از حوزه ماموریت مدعی العموم باید جمع‌آوری شود مشارالیه میتواند از مدعی العموم محلی که باید تحقیقات در آن جا بعمل آید انجام آن تحقیقات را بخواهد.
ماده ۴۲ – رد مدعی العموم از طرف مدعی خصوصی جایز نیست. (رجوع به ماده ۳۳۵)
مبحث دوم – در حدود اختیارات مستنطق
ماده ۴۳ – مستنطق فقط وقتی اقدام به تحقیقات مقدماتی می نماید که قانوناً این حق را داشته باشد.
رجوع به ماده (۵۴) و ماده (۶۰)
ماده ۴۴ – مستنطق باید با کمال بی غرضی تحقیقات را نموده در کشف اوضاع و احوالی که بر نفع یا ضرر متهم است فرقی نگذارد.
ماده ۴۵ – مستنطق در تحصیل و جمع آوری اسباب دلایل جرم نباید به هیچوجه تعویق را جایز بداند و باید اقدامات فوری برای جلوگیری از اعدام یا اضمحلال اثرات جرم به عمل آورد.
تبصره – [الحاقی ۱۳۳۶]
تخلف از مواد ۴۴ و ۴۵ موجب محکومیت انتظامی از درجه ۳ به بالا است.
ماده ۴۶ – مستنطق می تواند به تحقیقات کمیسرهای نظمیه رسیدگی کرده و هر گاه تغییری در اقدامات آنان یا تکمیلی در تحقیقات لازم باشد به عمل آورد .
ماده ۴۷ – تقاضای قانونی مستنطق را باید نظمیه و مقامات و ادارات رسمی فوراً به موقع اجرا بگذارند.
ماده ۴۸ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
مدعی العموم و همچنین مستنطق میتواند تحصیل اطلاعات یا اجرای تفتیشات یا تحقیق از شاهد یا جمع‌آوری دلائل و امارات جرم یا هر اقدام دیگری را که برای کشف جرم لازم بداند به کمیسار نظمیه یا مامور صلح یا صاحب منصب امنیه با تعلیمات لازمه رجوع نماید.
در هر موقعی که مدعی العموم یا مستنطق اقدامات مامورین مزبور را ناقص دید میتواند آن را خود تکمیل و یا تکمیل آن را تقاضا نماید. همین حکم در موردی نیز جاری است که تحقیقاتی بموجب ماده ۴۰ بعمل آمده و مستنطق آن را ناقص تشخیص دهد.
ماده ۴۹ – هر گاه به مستنطق در حین ایفای وظیفه او مقاومتی شود مشارالیه حق دارد از قوای عمومی (نظمیه و غیره) استمداد کند.
ماده ۵۰ – هر یک از طرفین متهم و مدعی خصوص به همان جهت یا جهاتی که موجب رد حکام عدلیه می باشد میتوانند اظهار نامه به خود مستنطق داده او را رد کنند در موارد رد مستنطق خودش نیز باید از اجرای تحقیقات و استنطاقات استعفا نموده مراتب را به محکمه ابتدایی اطلاع دهد.
ماده ۵۱ – هر گاه اظهار رد به مستنطق بشود مشارالیه اظهارنامه را به محکمه ابتدایی تقدیم کرده تحقیقات خود را قبل از صدور حکم محکمه مذکوره قطع نمی کند ولی اگر خودش استعفا نماید مراتب را به مدعی العموم ابتدایی اطلاع داده دیگر به تحقیقات مداخله نمی کند.
ماده ۵۲ – مستنطق نمی تواند به عذر این که متهم یا مجرم مخفی شده است یا این که متهم یا مجرم معین نیست تحقیقات خود را موقوف بدارد.
فصل پنجم – در تحقیقات مقدماتی
مبحث اول – در صلاحیت مستنطقین
ماده ۵۳ – هر مستنطقی فقط در حوزه محکمه ابتدایی که در آن مأموریت دارد ایفاء وظیفه می نماید.
ماده ۵۴ – مستنطق در صورت وجود جهات قانونی رجوع به ماده (۶۰) در موارد ذیل شروع به تحقیقات می نماید :
(۱) در صورت وقوع جنحه یا جنایت در حوزه مأموریت او .
(۲) در صورتی که جنحه یا جنایت در حوزه مستنطق دیگری واقع شده ولی متهم یا مقصر در حوزه او دستگیر یا جنحه و جنایت در حوزه او کشف شده باشد .
(۳) وقتی که متهم یا مظنون به ارتکاب جنحه یا جنایت در حوزه او مقیم است ولو این که وقوع در حوزه مستنطق دیگری به عمل آمده باشد .
ماده ۵۵ – در موردی که جنحه یا جنایت در خارج حوزه مستنطق واقع شده ولی در حوزه او کشف یا مرتکب در حوزه او دستگیر شده است مستنطق به تقاضای مدعی العموم یا مستنطق حوزه وقوع جنحه یا جنایت تحقیقاتی را که مقتضی محلی است که متهم در آن جا بدست آمده است به عمل آورده نتیجه تحقیقات را با خود متهم ( در صورتی که دستگیر شده باشد) نزد مستنطقی که در حوزه او جرم واقع شده است می فرستد.
ماده ۵۶ – هر گاه جرمی در محلی مکشوف شده و مستنطق محل کشف نداند که وقوع جرم در کجا بوده به تحقیقاتی که شروع کرده مداومت می دهد تا وقتی که تحقیقات ختم یا محل وقوع جرم معلوم شود.
ماده ۵۷ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
هر گاه استنطاق متهم یا استماع شهود یا معاینه محل یا تفتیش منازل و جمع‌آوری آلات جرم یا تحقیقات محلی و بطور کلی هر اقدام دیگر در محلی که خارج از حوزه مستنطق است لازم شود مستنطقی که مشغول رسیدگی است تعلیمات لازمه را در این باب به مستنطق محلی که باید تحقیقات در آنجا بعمل آید داده و مستنطق آن محل بعد از اجرای تحقیقات آن را امضاء نموده ممهورا نزد مستنطق اول ارسال میدارد.
ماده ۵۷ مکرر – [الحاقی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
هنگامی که مستنطق دستور استنطاق متهم را بمستنطق دیگری میدهد میتواند تامینی معین کرده و مقرر دارد تامین مزبور از متهم گرفته شود یا اینکه گرفتن تامین یا اختیار یکی از تامینات مذکور در ماده ۱۲۹ را بنظر مستنطق مزبور واگذار نماید.
در صورت اول مستنطق مرجوع الیه مکلف است تامینی بگیرد که مستنطق تقاضا کننده معین نموده و در صورت ثانی یا در صورتی که مستنطق تقاضا کننده بهیچوجه نظری راجع به تامین اظهار نکرده گرفتن تامین بسته بنظر مستنطق مرجوع الیه است و اگر تامینی نگرفته مستنطق تقاضا کننده میتواند پس از مراجعه به اوراق استنطاق تامینی معین کرده و دستور اخذ آن را بمستنطق متصدی تحقیق بدهد.
تبصره – مستنطق میتواند تقاضای تحقیقات یا گرفتن تامین را بشرح ماده ۵۷ و این ماده از امین صلح یا مامور صلحی نیز بکند که تحقیقات یا گرفتن تامین در حوزه او باید بعمل آید.
در مواردی که مستنطقین یک حوزه متعدد باشند و یکی از آنها بخواهد برای انجام کار مخصوصی به محلی برای تحقیقات یا اقدامات دیگر برود هر یک از مستنطقین دیگر می توانند در صورت موافقت مدعی العموم از آن مستنطق تقاضا نمایند که در محل مزبور تحقیقاتی را که باید خود آنها بعمل آورند انجام دهد.
ماده ۵۸ – تحقیقات مقدماتی باید به قدر امکان سریع باشد و لذا روزهای تعطیل مانع از تحقیقات نمیشود.
ماده ۵۹ – نظارت در تحقیقات به عهده مدعی العموم محکمه ابتدایی است که در حوزه مأموریت او تحقیقات به عمل می آید ولو این که تحقیقات راجع به امری باشد که خارج از قلمرو او اتفاق افتاده.
ماده ۵۹ – الف – [الحاقی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
مدعی العموم قبل از اینکه تحقیق در جرمی را از مستنطق بخواهد یا بجای اینکه جریان تحقیقات را بطور کلی بمستنطق تفویض نماید میتواند اجرای پاره تحقیقات یا هر یک از اقدامات بخصوص مندرج در فصل پنجم را از مستنطق تقاضا نماید در این صورت مستنطق مکلف است فقط به تحقیقات یا اقدام مورد تقاضای مدعی العموم قناعت کرده و نتیجه را نزد مدعی العموم ارسال دارد بدون اینکه حق داشته باشد خارج از مورد تقاضا تحقیق یا اقدامی بعمل آورده یا در اصل موضوع اظهار عقیده نماید.
ماده ۵۹ – ب – [الحاقی ۱۳۱۱/۳/۱۰] – [اصلاحی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در امور جنحه اعم از جرائم مشهود و غیر آن در صورتی که متهم و شاکی حاضر بوده یا فقط متهم حاضر و شاکی در بین نبوده و یا گذشت کرده باشد و تحقیقات مقدماتی هم کامل باشد دادستان با اعزام متهم و هدایت شاکی (در صورت حضور) به دادگاه دعوی کیفری را بلافاصله شفاهاً در دادگاه مطرح خواهد نمود.
در این مورد دادگاه بدون تأخیر تشکیل جلسه داده و به متهم اخطار خواهد کرد که حق دارد برای تعیین وکیل و تدارک دفاع درخواست مهلت نماید، در‌این صورت حداقل سه روز به او مهلت داده میشود این اخطار و جواب متهم باید در صورتمجلس دادگاه قید شود.
در صورت دادخواست دادگاه‌می‌تواند از متهم تأمین اخذ نماید، هر گاه متهم از این حق استفاده نکند دادگاه در همان جلسه رسیدگی و به صدور حکم مبادرت خواهد نمود و اگر ضمن رسیدگی انجام تحقیقاتی را لازم بداند رسیدگی را به یکی از نزدیکترین جلسات خود موکول میکند و یا دستور تکمیل تحقیقات را به دادستان یا سایر ضابطین دادگستری میدهد.
در صورت مطالبه ضرر و زیان از طرف شاکی خصوصی مقررات ماده ۴۹۲ این قانون رعایت خواهد شد. شاکی خصوصی در صورت درخواست مهلت میتواند ظرف پنج روز دادخواست خود را تقدیم کند و دادگاه هر چند فارغ از امر جزایی باشد با رعایت ماده ۱۴ این قانون به دعوای ضرر و زیان رسیدگی کرده و حکم مقتضی را خواهد داد.
ماده ۵۹ مکرر – [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [لغو ۱۳۳۶]
[در مورد جرمهای مشروح ذیل محکمه ابتدائی می تواند بتقاضای مدعی‌العموم قبل از تشکیل جلسه محاکمه و بر طبق زمینه‌هایی که مدعی‌العموم تهیه مینماید حکم مجازات متهم را در حدود مجازاتی که قانونا برای جرم منتسب به او مقرر است بدهد ولی در هر حال مجازات مزبور نباید از سه ماه حبس تجاوز کند مگر در مورد سرقتهای مذکور در مواد ۲۲۶ و ۲۲۷ و جرم مذکور در ماده ۲۳۰ قانون مجازات عمومی که مدت حبس ممکن است تا شش ماه معین گردد. اینگونه احکام محکمه ابتدائی در امور جزائی موسوم به امرنامه خواهد بود.
در تقاضای صدور امرنامه مدعی‌العموم باید مقدار مجازات را صریحا معین نماید و محکمه ابتدائی هر گاه تقاضا را بموقع به بیند آن را امضاء خواهد کرد- در مواردی که محکمه ابتدائی ملاحظه نماید که تعیین مجازات بموجب امرنامه موقعیت ندارد امر به تشکیل جلسه محاکمه میدهد. و همچنین است در صورتی که حاکم ابتدائی با مجازاتی که مدعی‌العموم پیشنهاد کرده موافق نباشد و مدعی‌العموم نیز در میزان مجازات با نظر حاکم مزبور موافقت نکند.
جرمهای مذکوره فوق از این قرار است:
۱ – جنحه‌هائی که حداکثر مجازات حبس آن مطابق قانون بیش از سه ماه حبس نیست اعم از اینکه قانون برای آن جرمها مجازات نقدی نیز معین کرده باشد یا نه.
۲ – جنحه‌هائی که مجازات آن منحصر بجزای نقدی است.
۳ – جرح یا ضربی که در قانون بیش از شش ماه حبس تادیبی برای آن مقرر نشده.
۴ – سرقتهای مذکور در مواد ۲۲۶ و ۲۲۷ قانون مجازات عمومی.
۵ – شروع بسرقت‌هائی که قانوناً جنحه محسوب است. (ماده ۲۲۹ قانون مجازات عمومی)
۶ – مخفی کردن اشیاء مسروقه (ماده ۲۳۰ قانون مجازات عمومی).
۷ – جرمهائی که بموجب مواد ۲۴۳ و ۲۶۲ قانون مجازات عمومی پیش‌بینی شده.
امرنامه باید علاوه بر تعیین مقدار مجازات و هویت کامل متهم حاوی نکات ذیل باشد:
شرح عملی که مستلزم مجازات شده – قانونی که مدرک مجازات است – دلائل ارتکاب جرم – تصریح باینکه امرنامه چنانچه متهم ده روز بعد از ابلاغ آن بدفتر محکمه ابتدائی اعتراض ندهد قطعی و لازم‌الاجرا است.
متهم میتواند قبل از انقضای موعد مزبور از حق اعتراض خود کتبا صرف نظر کرده و تسلیم خود را بمجازات مقرره در امرنامه اظهار نماید هر گاه در‌موعد مقرر نسبت به امرنامه اعتراض نشود امرنامه دارای تمام اثرات حکم قطعی لازم‌الاجرا خواهد بود.
در صورتی که متهم در موعد مقرر اعتراض کرده باشد محکمه برای رسیدگی به اعتراض تعیین جلسه خواهد نمود مگر اینکه قبل از تشکیل جلسه مدعی‌العموم) (در مواردی که قانون اجازه میدهد) از تعقیب صرفنظر نموده و با متهم اعتراض خود را مسترد بدارد.
محکمه پس از رسیدگی به اعتراض میتواند مجازاتی را که در امرنامه معین شده تخفیف یا تشدید نماید یا در صورت عدم ثبوت تقصیر متهم را تبرئه کند.
هر گاه معترض بدون عذر موجه در جلسه حاضر نشود و وکیل نیز نفرستد محکمه غیابا رسیدگی کرده و حکم خواهد داد – این حکم غیابی قابل اعتراض نبوده ولی میتوان از آن استیناف داد.]
مبحث دوم – در مواردی که مستنطق به شروع در تحقیقات مکلف است
ماده ۶۰ – جهات ذیل جهات قانونی برای شروع به تحقیقات محسوب میشود:
۱- شکایات و اعلام مدعی خصوصی و سایر اشخاص.
۲- اظهار و اعلام اداره نظمیه و ژاندارم و امنیه.
۳- اظهار و اقرار مقصر.
۴- تکلیف مدعی العموم.
۵- نظر مستنطق در مواقع جرایم مشهوده در صورتی که خودش شاهد قضیه باشد.
ماده ۶۱ – هر گاه کسی اعلام نماید که خود شاهد وقوع جنحه یا جنایتی بوده این اظهار برای شروع به تحقیقات کافی است ولو این که مستنطق دلایل دیگر برای اجرای تحقیقات نداشته باشد ولی اگر اعلام کننده خودش شاهد قضیه نبوده به محض اعلام نمی توان شروع به تحقیقات نمود مگر این که دلایل صحت ادعا موجود باشد.
ماده ۶۲ – اخطارات بی‌امضاء و همچنین هجونامه و کاغذهای تهدیدآمیز بی‌امضاء را نمیتوان جهت قانونی برای شروع به تحقیقات محسوب داشت مگر این که نوشتجات بی‌امضای مزبوره دلالت کند بر سوء قصد مهمی که می تواند باعث اختلال امنیت و انتظام عمومی شود. در این موارد باید قبلاً نظمیه تفتیش لازم را به عمل آورد و بعد در صورت لزوم پس از اجازه مدعی العموم تحقیقات مستنطق شروع می شود.
ماده ۶۳ – شکایات برای شروع به تحقیقات کافی است و نه مستنطق می تواند در این مورد استنکاف از تحقیقات نماید نه مدعی العموم.
ماده ۶۴ – در شکایت باید نکات ذیل قید شود :
۱- تاریخ و محل وقوع جنحه یا جنایت.
۲- مظنون کی است و مدرک ظن چیست .
۳- ضرر و زیانی که از وقوع جرم به عمل آمده .
۴- تعیین مقدار خسارت به طور تخمین (هر گاه چنین ادعایی بشود) .
ماده ۶۵ – شکایات کتبی یا شفاهی را همه وقت کمیسریهای نظمیه و ژاندارم و مدعیان عمومی و معاونین آنان و مستنطقین قبول مینمایند و شکایات شفاهی در صورت مجلس قید و به امضای شاکی می رسد و اگر شاکی نتواند امضاء کند این نکته قید و مصدق می شود که شکایت شفاهی موافق صورت مجلس است.
ماده ۶۶ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
در مواردی که ممکن است ادعای جزایی به صلح ختم شود (یعنی در مواردی که بعد از صلح طرفین مدعی العموم تعقیب نمیکند) طرفین را مستنطق احضار کرده تکلیف صلح می نماید و هر گاه صلح انجام یافت یا مدعی بدون عذر موجه حاضر نشد تحقیقات موقوف می شود. اگر مشتکی عنه حاضر نشد حکم جلب او را می دهد.
ماده ۶۶ مکرر – [الحاقی ۱۳۳۶]
در مواردی که مجنی‌علیه صغیر یا محجور باشد و تعقیب جزائی منوط به شکایت مدعی خصوصی است و دسترسی پولی قهری یا قیم محجور نباشد یا مجنی‌علیه ولی قیم نداشته باشد دادستان یا بازپرس و یا سایر مقاماتی که قانوناً مکلف به تعقیب امر جزائی هستند اقدامات ضروری برای حفظ و جمع‌آوری دلایل جرم و جلوگیری از قرار متهم معمول میدارند.
ماده ۶۷ – در حین تحقیقات شاکی حق دارد شهود تحقیق و دلایل خود را اظهار نماید و در تحقیقات حضور به هم رساند و سواد صورت تحقیقات و قرارهای مستنطق را (بعد از تأدیه حق سواد) بگیرد.
ماده ۶۸ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
شاکی میتواند تأمین ضرر و زیان خود را بخواهد. در صورتی که تقاضای شاکی مبتنی بر دلائل باشد بازپرس رأساً قرار تأمین خواسته را صادر مینماید.
ماده ۶۸ مکرر – [الحاقی ۱۳۳۶]
در صورتی که خواسته شاکی عین معین نبوده یا عین معین بوده ولی توقیف آن ممکن نباشد بازپرس معادل مبلغ ضرر و زیان شاکی از سایر اموال و دارائی متهم توقیف میکند و اگر تقاضای تبدیل توقیف اموال متهم به ضامن بشود طبق مقررات آئین دادرسی مدنی در فصل قرار تأمین مدعی به بازپرس عمل مینماید. قرار تأمین بمحض ابلاغ بموقع اجرا گذاشته میشود.
ماده ۶۹ – در صورتی که خلاف عرضحال ثابت شود عارض غیر محق علاوه بر تأدیه خسارت طرف مخارج تحقیقات را نیز ادا می نماید.
ماده ۷۰ – هر گاه مستنطق در اعلام و اخبار نظمیه دلائل کافی برای اقدام به تحقیقات ندید تکمیل تحقیقات را از نظمیه می خواهد و مراتب را به مدعی العموم اطلاع می دهد.
ماده ۷۱ – مدعی العموم ابتدایی و معاون او می تواند به موجب اطلاعات حاصله یا به نظر خودشان تقاضای اجرای تحقیقات و تعقیب امری را بنماید ولی تقاضای تحقیقات را بدون دلائل کافی نباید بکنند و اگر امر مشکوک است باید به واسطه تفتیشات مخفی نظمیه تحصیل اطلاعات لازمه را بنمایند.
ماده ۷۲ – هر گاه مستنطق در حین تحقیقات جرمی کشف جرم دیگری نماید که به جرم اولی مربوط نیست اقدامات لازمه را موافق قوانین برای حفظ آثار و امارات جرم ثانوی و جلوگیری متهم از فرار کرده مراتب را به مدعی العموم ابتدایی اطلاع می دهد و فقط پس از اجازه مشارالیه به تحقیقات مقدماتی جرم ثانوی شروع می کند.
مبحث سوم – در تحقیقات مستنطق
مقاله اول – در معاینات محلی
ماده ۷۳ – معاینات محلی یا مستقیماً به توسط مستنطق به عمل می آید یا به توسط اهل خبره در حین معاینات محلی اشخاصی که در امر جزایی شرکت دارند می توانند حاضر شوند ولی مستنطق منتظر آنان نمی شود.
ماده ۷۴ – معاینات محلی در روز به عمل می آید به استثنای مواردی که فوریت دارد .
ماده ۷۵ – در حین معاینات و تحقیقات محلی مستنطق تمام آثار و علامات و مقتضیات محل را در نظر گرفته و آن چه را که دیده و کشف کرده در صورت مجلس قید می کند.
ماده ۷۶ – برای حضور در معاینات و تحقیقات محلی از اهل محل شهود تحقیق دعوت می شوند. و در موارد فوری مستنطق میتواند کلیه اشخاصی را که محل وثوق هستند دعوت نماید. در مورد نسوان زنان شوهردار برای حضور در معاینات محلی دعوت میشود.
ماده ۷۷ – اشخاصی که برای حضور در معاینات محلی دعوت شده اند اگر بدون عذر موجه حاضر نشوند و من به الکفایه نباشند به حکم مستنطق جلب می شوند.
ماده ۷۸ – اهل خبره باید وقتی دعوت شوند که اظهار اطلاع در علمی یا فنی یا معلومات مخصوصه به ارباب شغل یا کسی لازم باشد (مثل طبیب – دواساز – نقاش – مقوم و غیره) اهل خبره باید شرایط شهود تحقیق را دارا باشند. هر گاه اهل خبره بدون عذر موجه حاضر نشوند و من به الکفایه نباشد به حکم مستنطق جلب می شوند.
ماده ۷۹ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
در موقع تحقیقات اهل خبره مستنطق هر گاه لازم بداند شخصا حاضر خواهد شد.
ماده ۸۰ – مستنطق مکلف است که سئوالات لازمه را از اهل خبره کتباً و شفاهاً نموده در صورت مجلس قید نماید هر گاه مستنطق بعضی علائم و آثار را در نظر گرفته اهل خبره می توانند از علائم مزبوره صرفنظر نموده اهمیت ندهند مگر این که برای کشف حقیقت اهمیتی داشته باشد.
ماده ۸۱ – هر گاه اختلافی در عقاید اهل خبره حاصل شود یا عقیده آنان به نظر مستنطق مشکوک باشد مشارالیه اهل خبره دیگری دعوت می نماید و یا عقاید اهل خبره را نزد متخصصین علم یا فن فرستاده عقیده آنان را می خواهد .
ماده ۸۲ – برای معاینه اجساد اموات و جراحات و آثار و علائم ضرب و شتم و غیره مستنطق طبیب را دعوت می کند در این موارد اطبای عدلیه دعوت می شوند و اگر اشخاص مذکوره نتوانند حاضر شوند یا در جایی از اطبای مذکوره نباشد طبیب دیگر را می توان دعوت کرد.
ماده ۸۳ – مستنطق می تواند به دعوت یک طبیب اکتفا نکرده چند نفر طبیب دعوت نماید و طبیبی که معالجه شخص متوفی را می کرده است مستثنی نخواهد بود.
ماده ۸۴ – تا ورود طبیب مستنطق اقدامات لازمه را برای حفظ جسد متوفی و تحقیقات هویت متوفی و چگونگی فوت و غیره به عمل می آورد.
ماده ۸۵ – شهود تحقیق و سایر اشخاص که حق حضور را دارند می توانند عقیده طبیب را تردید نمایند و مراتب در صورت مجلس قید می شود.
ماده ۸۶ – طبیب باید عقیده خودش را نوشته منتهی در ظرف سه روز به مستنطق بدهد.
ماده ۸۷ – در صورت اختلاف آراء اطباء یا مناقضت عقیده طبیب با اوضاع و احوال واقعه مستنطق عقیده طبیب را نزد متخصصین میفرستد و اشخاص مذکوره بعد از خواستن توضیحات لازمه از طبیبی که معاینه نموده عقیده خود را کتباً به مستنطق می دهند.
ماده ۸۸ – هر گاه معلوم نباشد که متوفی کیست مستنطق علائم و اشکال او را صحیحاً در صورت مجلس قید کرده و بعد برای اعلام به مطبوعات می فرستد.
ماده ۸۹ – هر گاه در ضمن تحقیقات مستنطق مشاهده نماید که متهم مجنون یا مشاعرش مختل است به توسط طبیب تحقیقات لازمه را به عمل آورده و بعد از استعلام از کسان و اقربای او مراتب را در صورت مجلس قید کرده دوسیه کار را نزد مدعی العموم ابتدایی می فرستد مدعی العموم پس از مداقه در دوسیه کار هر گاه تحقیقات مستنطق و اهل خبره را کامل دید و از صحت آن مطمئن شد تقاضانامه ترک تعقیب را به دائره استنطاق فرستاده شخص مجنون یا مختل المشاعر را به اداره مقتضیه برای اقدام لازم می فرستد و اگر اطمینان به صحت تحقیقات حاصل نکرد می تواند تحقیقات اهل خبره دیگر را بخواهد.
ماده ۹۰ – هر گاه اثرات جنون یا اختلال مشاعر در متهم بعد از تحقیقات مقدماتی و استنطاق و قبل از محاکمه ظاهر شود تحقیقات در خود محکمه جنحه یا جنایت به عمل می آید.
مقاله دوم – در تفتیش منزل و تحصیل آلات و ادوات جرم و اسباب تحقیقیه
ماده ۹۱ – تفحص در منازل در مواردی به عمل می آید که بر حسب دلایل کافی بتوان تصور نمود که مرتکب یا اسباب و آلات جرم یا دلایل آن را در محلی می توان کشف کرد.
ماده ۹۲ – تفحص در حضور صاحب خانه و شهود تحقیق به عمل می آید و در صورتی که صاحب خانه غایب باشد در حضور عیال یا بزرگتر خانه به عمل می آید.
ماده ۹۳ – اشخاصی که در امر جزایی شرکت دارند می توانند در موقع تفحص و تجسس حاضر باشند ولی سایر اشخاص نمی توانند داخل شوند مگر به اجازه صاحب خانه.
ماده ۹۴ – تجسس در منازل روز به عمل می آید و در شب فقط در مواردی که ضرورت اقتضا کند جهت ضرورت را مستنطق باید در صورت مجلس قید کند.
ماده ۹۵ – در صورت لزوم مستنطق می تواند دخول به محل تفحص و خروج از آن محل را قدغن نماید و برای اجرای این حکم از نظمیه یا اشخاص دیگر مستحفظ بگمارد.
ماده ۹۶ – در صورتی که صاحب خانه حکم مستنطق را در باز کردن محل ها و اشیاء بسته مجری ندارد مستنطق می تواند حکم باز کردن را بدهد ولی مستنطق مکلف است که حتی القوه از اقداماتی که باعث تضییع اشیاء می شود احتراز نماید.
ماده ۹۷ – از اوراق و نوشتجات متهم فقط آن چه که راجع به واقعه جرم است تحصیل و به شهود تحقیق ارائه می شود و مستنطق مکلف است که در باب سایر نوشتجات متهم با کمال احتیاط رفتار نموده موجب افشای مضمون نوشتجاتی که راجع به جرم نیست نشود.
ماده ۹۸ – مقامات و مأمورین دولتی نمی توانند از دادن اسباب و آلات جرم به مستنطق امتناع نمایند.
ماده ۹۹ – در مواردی که لازم شود نوشتجات متهم به جنایت یا نوشتجاتی که به اسم متهم توسط پستخانه یا تلگرافخانه وارد شده است معاینه و تفتیش شود از قرار ذیل رفتار می شود:
۱- مستنطق هر دفعه علیحده به اداره پستخانه یا تلگرافخانه اطلاع می دهد که مکتوب یا تلگراف متهم به جنایت را توقیف نموده نزد مستنطق بفرستند و بعد از وصول مکتوب یا تلگراف آن را در حضور متهم باز کرده صورت مجلسی در آن باب ترتیب داده خودش و منشی و متهم امضا می کنند اگر متهم نخواهد امضا کند مراتب قید می شود .
۲- نوشتجاتی که برای کار اهمیت دارد داخل دوسیه می شود و آن چه که راجع به کار نیست به صاحبش مسترد و قبض رسید دریافت می شود.
ماده ۱۰۰ – در مواردی که تحصیل اطلاعات در باب نوشتجاتی که از متهم صادر و به اسم متهم وارد می شود از پستخانه یا تلگرافخانه لازم شود (بدون معاینه و تفتیش خود مکتوب) مستنطق می تواند رأساً از ادارات مزبوره کسب اطلاع کند.
ماده ۱۰۱ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
ادارات و مؤسسات دولتی و شرکت هائی که با سرمایه دولت تشکیل شده مکلفند اطلاعات و آن قسمت از اوراق و اسناد و دفاتری را که مراجعه به آن برای تحقیق امر جزائی لازم است به تقاضای بازپرس و یا دادگاه کیفری ابراز نموده در دسترس آنها بگذارند، مگر در موارد اسناد محرمانه دولتی که در این صورت باید با اجازه وزیر دادگستری باشد.
متخلف از این ماده محکوم به انفصال موقت از خدمات دولتی از ۳ ماه تا ۶ ماه خواهد شد.
ماده ۱۰۲ – هر گاه متهم نوشتجات خود را برای استتار به وکیل خودش سپرده باشد مستنطق حق دارد که نوشتجات مذکوره را در حضور وکیل معاینه نماید.
ماده ۱۰۳ – آلات و ادوات جرم از قبیل حربه و اسلحه و اسناد ساختگی و سکه تقلب و کلیه اشیایی که در حین تفحص به دست آمده و موجب کشف جرم یا موجب اقرار متهم به جرم خود تواند بود باید ضبط شده و در صورت مجلس هر یک از اشیاء مزبوره تعریف و توصیف شود.
ماده ۱۰۴ – آلات و ادوات جرم را باید نمره گذاشته و مهر نمود و حفظ نمود
ماده ۱۰۵ – هر گاه دلائل جرم چیزی باشد که نتوان از محل مجزی و خارج نمود (مثل خونی که ریخته) در این صورت مستنطق باید اقدام در حفظ دلائل مزبوره به عمل آورده و اگر لازم باشد محل را قفل و مهر و موم کرده نظارت آن را با به پلیس یا مستحفظ مخصوص بسپارد.
ماده ۱۰۶ – اشیاء مایع که قابل تجزیه است به قدر لزوم تحصیل می شود اشیاء مزبوره را باید در ظرفی ریخته مهر و موم کرده به قسمی که ضایع یا تفریط نشود از اشیاء مایع باید سه ظرف برداشته شود.
ماده ۱۰۷ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
در مقابل اشیاء و آلاتی که تحصیل می شود باید به صاحب آن قبض رسیده داده شود. اموال مسروقه یا اشیائی که بواسطه ارتکاب جرم تحصیل شده یا هر نوع مالی که در جریان تحقیقات ضبط گردیده باید به دستور بازپرس یا دادستان به کسی که مال از او بسرقت یا اخذ شده مسترد شود مگر اینکه وجود تمام یا قسمتی از آنها در موقع بازپرسی یا دادرسی لازم باشد که در این صورت پس از رفع احتیاج به دستور بازپرس یا دادستان مسترد میگردد.
اشیائی که قانوناً باید ضبط یا معدوم گردد از حکم این ماده مستثنی است.
مبحث چهارم – در احضار و استنطاق متهم
ماده ۱۰۸ – احضار متهم به واسطه احضارنامه به عمل می آید و احضارنامه دو دو نسخه فرستاده شده یک نسخه را متهم گرفته و نسخه دیگر را امضا کرده به مأمور احضار رد می کند.
ماده ۱۰۹ – در احضارنامه اسم و شهرت احضار شده و تاریخ و محل حضور و نتیجه عدم حضور باید قید شود.
ماده ۱۱۰ – هر گاه احضار شده سواد نداشته باشد مضمون احضارنامه در حضور دو نفر شاهد تحقیق ابلاغ می شود باقی ترتیبات تبلیغ احضارنامه به طوری است که در قوانین محاکمات حقوقی مصرح است.
ماده ۱۱۱ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
هر گاه در امر جزائی ابلاغ احضاریه بواسطه معلوم نبودن محل اقامت ممکن نباشد و بطریق دیگری هم ابلاغ احضاریه ممکن نگردد موضوع اتهام ۳ نوبت متوالی در یکی از جراید یومیه کثیرالانتشار اعلان و پس از انقضاء دو ماه از تاریخ آخرین آگهی بازپرس رسیدگی و اظهار عقیده مینماید.
ماده ۱۱۲ – احضار شده باید شخصاً حاضر شود و اگر نمی تواند حاضر شود باید اعتذار موجه خود را ثابت کند.
تبصره – [الحاقی ۱۳۳۶]
متهم میتواند ۱ نفر از وکلای رسمی دادگستری را همراه خود داشته باشد. وکیل متهم بدون مداخله در امر تحقیق پس از خاتمه بازجوئی میتواند مطالبی را که برای روشن شدن حقیقت و دفاع از متهم یا اجراء قوانین لازم بداند به بازپرس تذکر دهد. اظهارات وکیل در صورت جلسه منعکس میگردد.
ماده ۱۱۳ – جهات ذیل عذر موجه محسوب است:
۱- نرسیدن احضارنامه یا دیر رسیدن آن به قسمی که مانع از حضور در وقت مقرر شود.
۲- مرضی که مانع از حرکت است.
۳- فوت یکی از والدین یا زوج با زوجه و یا اولاد و یا مرض سخت یکی از اشخاص مذکوره.
۴- ابتلای بزرگی از قبیل حریق و امثال آن .
۵- عدم امکان مراوده به واسطه بلیات سماوی از قبیل امراض مسری «وبا، طاعون و غیره» یا طغیان رودخانه و امثال آن
۶- در توقیف یا حبس بودن.
ماده ۱۱۴ – اشخاصی که حاضر نشده و تصدیقی هم در عدم امکان حضور نفرستاده باشند به حکم مستنطق جلب میشوند.
ماده ۱۱۵ – مستنطق می تواند در موارد ذیل بدون این که بدواً احضارنامه فرستاده باشد حکم جلب را بدهد:
۱- در مورد اتهام به جنایتی که مجازات آنها جزای ترهیبی و ترذیلی است. «رجوع به قانون جزا»
۲- در مورد اتهام به جرمی که در اهمیت کمتر از فقره اول است ولی بیم فرار و مخفی شدن متهم می رود.
۳- در مورد متهمینی که محل اقامت یا شغل و کسبشان معین نیست.
ماده ۱۱۶ – جلب متهم به موجب ورقه جلب به عمل می آید ورقه جلب که مضمونش مضمون ورقه احضار است باید به متهم ابلاغ شود.
ماده ۱۱۷ – رساننده ورقه جلب بعد از تبلیغ متهم را دعوت می نماید که با او نزد مستنطق برود و هر گاه متهم امتناع نماید مأمور از قوای عمومی «نظمیه و مأمورین دولتی» استعانت می نماید و هر کس به متهم کمک بنماید مسئول بوده و موافق قانون مجازات می شود.
ماده ۱۱۸ – جلب متهم به استثنای موارد فوری روز به عمل می آید.
ماده ۱۱۹ – در صورتی که متهم غایب باشد ورقه جلب به نظمیه داده می شود که متهم را نزد مستنطق حاضر نماید.
ماده ۱۲۰ – از زمانی که به متهم ورقه جلب ابلاغ می شود تا وقتی که در نزد مستنطق حاضر شود مشارالیه در تحت نظر و محافظت خواهد بود.
ماده ۱۲۱ – مستنطق نباید کسی را احضار یا جلب کند مگر دلایل کافی برای احضار یا جلب در دست داشته باشد.
ماده ۱۲۲ – هر گاه شخصی که حکم احضار یا حکم جلب درباره او داده شده به واسطه مرضی نتواند در نزد مستنطق حاضر شود بسته به اهمیت و فوریت و اوضاع و احوال امر جزایی مستنطق خود به منزل مریض رفته استنطاق لازم را به عمل می آورد و یا منتظر رفع مانع می شود.
ماده ۱۲۳ – مستنطق مکلف است که در ظرف بیست و چهار ساعت از زمان حاضر شدن یا حاضر کردن متهم استنطاقات اولیه را به عمل آورد و در ظرف این مدت اگر شروع در استنطاقات نشده باشد مستحفظین متهم را نزد مدعی العموم ابتدایی برده و مشارالیه استنطاق فوری او را از مستنطق می خواهد و اگر مستنطق امتناع ورزد و یا غایب باشد و یا این که عذر موجهی در تأخیر استنطاق داشته باشد مدعی العموم استنطاق را از رییس یا یکی از اعضای محکمه ابتدایی که خودش معین می کند می خواهد.
ماده ۱۲۴ – هر گاه متهمی که بر حسب احضار یا جلب، بیش از بیست و چهار ساعت در توقیف بماند بدون این که مستنطق از او استنطاق نماید و به طوری که در ماده قبل ذکر شد پس از حاضر شدن متهم در نزد مدعی العموم اقدامی در استنطاق او نشود اینگونه توقیف در ردیف توقیفاتی است که به اراده شخصی به عمل آمده، در این صورت هر یک از مستحفظین که مرتکب چنین جرمی شده‌اند از شغل خود منفصل می شوند.
مستنطق و مدعی العموم نیز در ازاء تخلفی که از وظایف قانونی خود نموده‌اند از شغل خود منفصل خواهند شد.
ماده ۱۲۵ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
بازپرس ابتداء هویت و مشخصات متهم را دقیقاً (اسم – اسم پدر – شهرت – فامیل – سن – شغل – عیال و اولاد و تابعیت) سئوال نموده متذکر میشود که مواظب اظهارات خود باشد و سپس موضوع اتهام و دلائل آن را صریحاً بمتهم تفهیم میکند و آنگاه شروع به تحقیق مینماید. سؤالات باید مفید و روشن باشد.
سؤالات تلقینی یا اغفال یا اکراه و اجبار متهم ممنوع است. چنانچه متهم از دادن پاسخ امتناع نماید امتناع او در صورتمجلس قید میشود.
تبصره – [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
بازپرس در ضمن تحقیق هویت متهم محل اقامت او را از شهر – قصبه – قریه – ده – کوچه – خیابان – منزل – شماره منزل و غیره بطوری که ابلاغ احضاریه و سایر اوراق به آسانی مقدور باشد تعیین و به متهم می‌فهماند محلی را که برای اقامت خود تعیین میکند محل اقامت قانونی او است و چنانچه بخواهد محل اقامت خود را تغییر دهد باید محل اقامت جدید خود را بطور روشن بنحوی که ابلاغ آنها ممکن باشد معین کند والا احضاریه‌ها به همان محل اقامت سابق فرستاده خواهد شد.
تغییر محل اقامت بمنظور تأخیر و طفره و تعلل بقسمتی که ابلاغ اوراق متعسر باشد پذیرفته نیست و کلیه اوراق به همان محل سابق ابلاغ خواهد شد. تشخیص این موضوع با مقامی است که رسیدگی مینماید.
تخلف از مقررات این ماده موجب تعقیب انتظامی و محکومیت از درجه ۴ به بالا میباشد و تخلف مأمورین ابلاغ اعم از دادگستری یا انتظامی یا ثبت در انجام وظایف خود و یا گزارش خلاف واقع آنها در امور مربوط به وظائفشان مشمول ماده ۱۱۲ قانون جزا خواهد شد.
مقررات این تبصره از نظر تعیین محل اقامت شاکی یا مدعی خصوصی لازم‌الرعایه است.
ماده ۱۲۶ – متهمین منفرداً استنطاق می شوند و نباید با همدیگر داخل در مذاکره و مواضعه شوند.
ماده ۱۲۷ – جوابها باید به همانطوری که داده می شود بدون تغییر و تبدیل یا تحریف نوشته شود متهمین با سواد خودشان جواب سئوالات را می نویسند.
مبحث پنجم – در اقداماتی که برای جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم به عمل می آید
ماده ۱۲۸ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
کسانی که تحت تعقیب جزائی هستند نباید از حوزه که مستنطق معین میکند بدون اجازه او خارج شوند – در موردی نیز که مدعی العموم بدون رجوع به مستنطق کسی را تعقیب میکند خارج شدن از حوزه که مدعی العموم معین خواهد کرد بدون اجازه او ممنوع است.
ماده ۱۲۹ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰] – [اصلاحی ۱۳۳۶]
برای جلوگیری از فرار یا پنهان شدن متهم، بازپرس میتواند یکی از قرارهای تأمین ذیل را صادر نماید:
۱- التزام عدم خروج از حوزه قضائی با قول شرف.
۲- التزام عدم خروج با تعیین وجه التزام تا ختم محاکمه و اجرای حکم.
۳- اخذ کفیل در صورتی که متهم تقاضا نماید که بجای کفیل وجه نقد یا مال منقول یا غیر منقول بدهد بازپرس مکلف به قبول آن است.
۴- اخذ وثیقه (وثیقه اعم است از وجه نقد و مال منقول یا غیر منقول).
۵- توقیف احتیاطی با رعایت شرایط مقرر در ماده ۱۳۰ مکرر.
تبصره ۱- در مواردی که خروج متهم باید با اجازه بازپرس یا دادستان باشد در صورت عدم موافقت آنها متهم میتواند به دادگاه شهرستان شکایت کند و هر دادگاه تقاضای متهم را موجه دید میتواند اجازه خروج بدهد.
تبصره ۲- [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
هرگاه در امر جنایی تا چهار ماه و در امر جنحه تا دو ماه به علت صدور قرار تأمین متهم در توقیف مانده و پرونده اتهامی او منتهی بصدور کیفرخواست نشده باشد مرجع صادرکننده قرار مکلف به فک یا تخفیف قرار تأمین متهم میباشد مگر آنکه جهات قانونی یا علل موجهی برای بقاء قرار تأمین صادر شده وجود داشته باشد که در این صورت با ذکر علل و جهات مزبور قرار ابقاء میشود و متهم حق دارد از این تصمیم ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ بدادگاه جنحه شکایت کند و تصمیم دادگاه جنحه قطعی است.
فک قرار بازداشت متهم از طرف بازپرس با موافقت دادستان بعمل میآید و در صورت حدوث اختلاف بین دادستان و بازپرس حل اختلاف با دادگاه جنحه خواهد بود.
ماده ۱۳۰ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
تامین باید با اهمیت جرم و شدت مجازات و دلائل و اسباب اتهام و احتمال فرار متهم و امهاء اثرات جرم و همچنین سابقه متهم و چگونگی مزاج و سن و حیثیت او متناسب باشد.
تبصره – [الحاقی ۱۳۳۶]
هر گاه بازپرس تأمین نامتناسب اخذ نماید موجب تعقیب انتظامی و محکومیت از درجه ۴ به بالا خواهد بود.
ماده ۱۳۰ مکرر – [الحاقی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
در موارد ذیل توقیف متهم جائز است:
۱ – در جنایات مطلقا.
۲ – در امور جنحه وقتی که متهم ولگرد بوده و کفیل یا وثیقه ندهد.
۳ – در هر موردی که ازاد بودن متهم ممکن است موجب امهاء آثار و دلائل جرم شده و یا باعث مواضعه و تبانی با شهود و مطلعین واقعه گردیده یا سبب شود که شهود از ادای شهادت امتناع کنند.
و همچنین در موقعی که بیم فرار یا پنهان شدن متهم باشد و بطریق دیگری نتوان از آن جلوگیری نمود.
تبصره – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در باره کسانی که به اتهام سرقت یا کلاهبرداری و یا جعل و یا استفاده از سند مجعول مورد تعقیب قرار میگیرند هرگاه دلائل و قرائن موجود دلالت بر توجه اتهام به آنان نماید و یک فقره سابقه محکومیت قطعی و یا دو فقره و یا بیشتر سابقه محکومیت غیرقطعی بعلت ارتکاب هر یک از جرائم مذکور داشته باشند قرار بازداشت صادر خواهد شد.
ماده ۱۳۱ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
کفالت شخصی پذیرفته میشود که اعتبار او برای پرداخت وجه الکفاله محل تردید نباشد – تشخیص این موضوع با کسی است که قرار اخذ کفیل میدهد – در صورت فرار متهم یا عدم دسترسی به او در مواردی که حضور شخص او از طرف مستنطق یا محکمه یا مدعی العموم مقرر گردیده کفیل ملزم به پرداخت وجه الکفاله است.
ماده ۱۳۲ – مبلغ وجه الضمانه یا ضمانت کفیل نباید در هر حال کمتر از خساراتی باشد که مدعی خصوصی تقاضا میکند.
ماده ۱۳۳ – مستنطق در باب قبول وجه الضمانه یا کفیل قراری داده آن را امضا کرده کفیل یا دهنده وجه الضمانه نیز امضاء می نمایند و سواد مصدقی از قرار به دهنده وجه الضمانه یا کفیل داده می شود.
ماده ۱۳۴ – در صورتی که متهم فرار نماید از وجه الضمانه یا وجهی که کفیل در صورت فرار متهم ضمانت کرده بدواً خسارات و غرامات مدعی خصوصی تأدیه می شود.
ماده ۱۳۵ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۳/۱۰]
متهمی که در مورد او قرار کفیل یا وثیقه داده شده تا اجرای مفاد قرار در توقیف مانده و پس از ان نیز مشمول ماده ۱۲۸ خواهد بود.
ماده ۱۳۶ – هر گاه متهم در مواعد مقرره حاضر شده و سرپیچی از اطاعت حکم محکمه ننمود و همچنین در مواقعی که متهم به واسطه عذر موجه حاضر نشده وجه الضمانه مسترد و یا کفیل از مسئولیت فارغ می شود.
ماده ۱۳۶ مکرر – [الحاقی ۱۳۱۱/۳/۱۰] – [اصلاحی ۱۳۳۶]
هر گاه متهمی که التزام یا وثیقه داده در موقعی که حضور او لازم دانسته شده بدون عذر موجه حاضر نگردد وجه التزام به دستور دادستان از متهم اخذ و وثیقه بنفع دولت ضبط خواهد شد. متهم میتواند پس از ابلاغ دستور دادستان در ظرف ۱۰ روز به دادگاه شهرستان شکایت نماید.
اگر متهمی کفیل داده و در موقعی که حضور او لازم بوده حاضر نشده بکفیل اخطار میشود در ظرف ۲۰ روز متهم را تسلیم نماید. در صورت عدم تسلیم به دستور دادستان وجه‌الکفاله اخذ و در صورت عدم تأدیه وجه‌الکفاله کفیل در مقابل هر ۵۰ ریال یک روز توقیف خواهد شد و مدت توقیف در‌هر حال از یک سال تجاوز نخواهد کرد و کفیل نیز میتواند از روز ابلاغ دستور دادستان در ظرف ۱۰ روز بدادگاه شهرستان شکایت نماید دادگاه باید فوراً و خارج از نوبت رسیدگی و تعیین تکلیف نماید.
تبصره – خواستن متهم از کفیل جز در موردی که حضور متهم برای بازپرسی یا محاکمه یا اجراء حکم ضرورت دارد ممنوع است متهم و کفیل میتوانند در موارد ذیل بدادگاه مراجعه نمایند:
۱ – در صورتی که کفیل بخواهد ثابت کند متهم را در موعد مقرر حاضر کرده است.
– ۲در صورتی که کفیل یا متهم بخواهند ثابت کنند در موعد مقرر خود متهم شخصاً حاضر شده است.
۳ – در صورتی که کفیل بخواهد ثابت کند که شخص ثالثی متهم را در موعد مقرر حاضر کرده است.
۴ – هر گاه کفیل بخواهد ثابت کند در موارد مذکور در ماده ۱۱۳ آئین دادرسی کیفری مکفول نتوانسته حاضر شود یا اینکه خودش به یکی از آن جهات نتوانسته مکفول را حاضر کند و همچنین متهم برای برائت خود بماده ۱۱۳ متوسل شود.
۵ – در صورتی که بخواهد ثابت کند که مکفول قبل از موعد مقرر فوت کرده بود.
۶ – در صورتی که کفیل یا متهم بخواهند ثابت نمایند پس از صدور قرار قبول کفالت یا التزام معسر شده‌اند.
ماده ۱۳۷ – حکم توقیف موقتی باید به متهم در حین فرستادن او به توقیفگاه ارائه شود نیز باید سواد حکم توقیف به توقیفگاه فرستاده شود.
ماده ۱۳۸ – در توقیفگاه باید دفتری برای تحویل دادن متهمین و مقصرین موجود بوده و تحویل دهند قبض رسید گرفته به مستنطق تسلیم کند.
مبحث ششم – در احضار شهود تحقیق و مطلعین و استنطاق آنان
ماده ۱۳۹ – [اصلاحی ۱۳۳۶]
بازپرس اشخاصی را که در ضمن شکایت نامه یا اخبار و اعلام مقامات رسمی اسم برده شده یا متهم معرفی مینمایند و کسانی را که بازپرس شخصاً میداند که از واقعه یا اوضاع و احوال آن مطلعند موافق اصول مقرره اخطار مینماید.
ماده ۱۴۰ – شهود تحقیق و مطلعین به توسط مأمورین اجرا و یا در صورت نبودن توسط مأمورین نظمیه یا ژاندارم به تقاضای مدعی العموم احضار می شوند.
ماده ۱۴۱ – ژاندارم برای احضار شهود تحقیق و مطلعین مأمور نخواهد شد جز در مواردی که مشارالیهم از حاضر شدن امتناع نمایند.
ماده ۱۴۲ – در صورتی که یکی از شهود تحقیق یا مطلعین از تابعین نظامی باشد باید احضار او را لااقل در مدت بیست و چهار ساعت قبل از زمان تحقیق و محاکمه از رییس آن دسته که شخص مزبور در آن جا مستخدم است بخواهند و رییس نظامی مکلف است که شخص احضار شده را در موقع به عدلیه بفرستد.
ماده ۱۴۳ – مستنطق شهود تحقیق و مطلعین را فرداً فرد بدون حضور متهم احضار و سئوالات لازمه را می نماید و منشی اطلاعات ایشان را نوشته به مهر و امضاء آنان می رساند تجدید استعلام از شهود و مطلعین و مواجه آنان در صورت اختلاف جایز است.
ماده ۱۴۴ – استنطاق در هر مورد غیر علنی است.
ماده ۱۴۵- [اصلاحی ۱۳۳۶]
شهود تحقیق و مطلعین قبل از اظهار اطلاعات باید بشرح زیر سوگند یاد نمایند:
(خداوند متعال را در نظر گرفته سوگند یاد میکنم که جز به راستی چیزی نگویم و تمام حقایق را بیان نمایم) و بازپرس قبل از شروع به بازپرسی اسم و اسم پدر و شغل و منزل و محلی را که در آن متوطن است و درجه قرابت سببی یا نسبی و خادم یا مخدوم بودن مطلع را نسبت به مدعی خصوصی یا متهم سؤال کرده منشی مینویسد.
در کلیه دادگاههای جزائی نیز که از گواه و مطلع تحقیق میشود مراتب فوق لازم‌الرعایه است.
ماده ۱۴۶ – در صورتی که یکی از مطلعین به واسطه ارتکاب تقصیری به مجازات محکوم شده یا به حد بلوغ نرسیده باشد مستنطق او را ملتزم نمی نماید. سئوالات از او فقط برای مزید اطلاعات است. کلیه در باب گرفتن التزام از شهود تحقیق و مطلعین مستنطق موافق مواد (۲۴۴) الی ماده (۲۴۸) رفتار می نماید.
ماده ۱۴۷ – پس از آن که شهادت یا اظهار اطلاعی با تمام رسید منشی محکمه آن را قرائت نموده به مهر و امضاء شاهد تحقیق یا مطلع می رساند و اگر از مهر و امضاء امتناع ورزند یا این که نتوانند امضا کنند مراتب در ورقه استنطاقیه قید می شود و هر یک از صفحات اوراق تحقیق باید به امضاء و مهر مستنطق و کاتب برسد.
ماده ۱۴۸ – قبل از آن که شهود تحقیق و مطلعین شروع به اظهار و دادن اطلاعات نمایند مستنطق آنان را حاضر و غائب نموده پس از آن هر کدام را صلاح می داند مقدماً یا مؤخراً احضار می کند.
ماده ۱۴۹ – مستنطق و منشی کلیه ترتیباتی را که در چهار ماده قبل ذکر شد باید کاملاً مراعات نمایند و نقض کننده اگر منشی است ده تومان از مقرری او کسر می شود و اگر مستنطق است مورد شکایت و مسئولیت خواهد بود .
ماده ۱۵۰ – در اوراق استنطاقیه نوشتن بین السطور و تراشیدن کلمات به کلی ممنوع است اگر یک یا چند کلمه اضافه نوشته شده باشد باید بر روی آن خطی نازل کشیده شود و مستنطق و منشی و شخصی که طرف استنطاق است آن را قید و امضاء نماید و همچنین اگر یک یا چند کلمه از قلم افتاده و در حاشیه نوشته شود باید اشخاص مذکوره ذیل آن را امضاء کنند و هر گاه این ترتیب را مجری ندارند کلمات مزبوره از درجه اعتبار ساقط است.
ماده ۱۵۱ – هر یک از شهود تحقیق و مطلعین در روز موعد باید حاضر شوند در صورتی که به اختیار حاضر نشوند بر حسب رأی مدعی العمومی می تواند آنان را جلب نماید.
ماده ۱۵۲ – در صورتی که شخص شاهد یا مطلع برای حاضر نشدن خود عذر موجهی داشته باشد و مدعی العمومی آن عذر را بپذیرد احضاریه ثانوی فرستاده خواهد شد.
ماده ۱۵۳ – در صورتی که یکی از مطلعین برای حاضر شدن عنوان ضرر و خسارتی از حیث شغل و کار خود بکند تعیین مقدار ضرر موافق تعرفه مقرره که وزارت عدلیه از روی تصدیق اهل خبره معین و اعلام خواهد کرد با مستنطق خواهد بود.
ماده ۱۵۴ – در صورتی که شخص شاهد یا مطلع مریض باشد و نتواند حاضر شود مستنطق خود به محل اقامت مریض رفته استنطاق می کند و اگر بعد مسافت مانع باشد در صورتی که اقامتگاه مطلعین در همان حوزه ابتدایی که مستنطق در آن مأموریت دارد واقع است به امین صلح اقامتگاه مطلع تعلیمات لازمه می دهد که اظهارات مطلعین را استماع نموده صورت آن را برای مستنطق ارسال دارد و هر گاه محل اقامت مطلعین در حوزه ابتدایی دیگری باشد به مستنطق آن حوزه رجوع می نماید.
ماده ۱۵۵ – مدلول ماده قبل نیز شامل مواردی است که عده شهود تحقیق و مطلعین زیاد بوده و در یک محل مقیم باشند یا استنطاق شاگردان مدارس و مکاتب لازم شود.
ماده ۱۵۶ – در صورتی که محکمه از مستنطقی که در شهر دیگر اقامت دارد استعلامات لازمه را می نماید آن مستنطق را فقط به عنوان شغل رسمی خطاب خواهد نمود و در صورت تعدد مستنطقین هر یک از آنان می توانند اقدامات نموده جواب و تحقیقات خود را کتباً به محکمه مزبوره ارسال دارند.
مبحث هفتم – در تحقیقات محلی
ماده ۱۵۷ – هر گاه لازم شود برای توضیح مسائل و نکات لازمه در باب شغل و حالات متهم تحقیقات محلی به عمل آید و همچنین در مواردی که متهم به اطلاعات اهل محل استناد می نماید مستنطق تحقیقات محلی را مجری می دارد.
ماده ۱۵۸ – مستنطق تاریخ تحقیقات محلی را به مدعی العموم محکمه ابتدایی یا معاون او اطلاع می دهد و هر گاه متهم که در تحت توقیف است مایل باشد که در تحقیقات حضور به هم رساند به محل تحقیقات فرستاده می شود.
ماده ۱۵۹ – مستنطق بعد از ورود به محل موافق قواعدی که در اصول محاکمات حقوقی برای تحقیقات محلی مقرر است رفتار می نماید.
ماده ۱۶۰ – اشخاصی که تحقیقات از آنان به عمل می آید بدواً ملتزم می شوند که بر خلاف صدق چیزی نگویند.
باب دوم – در قرار جلب به محاکمه یا منع آن
فصل اول – در اوامر مستنطق و مدعی العموم محکمه ابتدایی پس از ختم تحقیقات
ماده ۱۶۱ – پس از آن که استنطاق متهم تمام شد مستنطق به متهم اعلام می دارد که اگر در برائت خودش باز اظهاری دارد بنماید و پس از اظهار آخری متهم مستنطق تحقیقات را ختم و بعد از اظهار عقیده خود در ذیل تحقیقات امر ابلاغ آن را به مدعی العموم درج نموده صورت تحقیقات و استنطاقات را نزد مدعی العموم محکمه ابتدایی ارسال می دارد.
تبصره – [الحاقی ۱۳۳۶]
هر گاه متهم در آخرین دفاع دلیل مؤثری بر کشف حقیقت ابراز نماید بازپرس مکلف به رسیدگی است.
ماده ۱۶۱ مکرر – در امور جزائی در مواردی که مستنطق به متهم دسترسی ندارد یا بعلت شناخته نشدن در محل اقامت احضار و جلبش مقدور نیست مستنطق میتواند بدون استماع آخرین دفاع در صورتی که دلایل اتهام کافی باشد رسیدگی و قرار مقتضی صادر نماید.
ماده ۱۶۲ – اگر مستنطق را عقیده بر آن شد که عمل شخص متهم متضمن هیچ جرمی از خلاف یا جنحه یا جنایت نیست عقیده خود را بر عدم تقصیر مشارالیه در ذیل تحقیقات اظهار می دارد و اگر عقیده مستنطق بر تقصیر متهم است صریحاً آن را قید می کند.
ماده ۱۶۳ – مدعی العموم محکمه ابتدایی باید در ظرف سه روز دوسیه تحقیقات و استنطاقات را ملاحظه نموده تقاضانامه خود را در ذیل دوسیه نوشته به مستنطق معاودت دهد.
ماده ۱۶۴ – در صورتی که به نظر مدعی العموم تحقیقات و استنطاقات کامل نباشد در تقاضانامه خود می تواند تکمیل آن را از مستنطق بخواهد.
ماده ۱۶۵ – هر گاه عقیده مدعی العموم بر بی تقصیر متهم باشد در تقاضانامه خود امر به عهد تعقیب محاکمه داده و اگر بر عکس عقیده مدعی العموم بر تقصیر متهم باشد امر جلب مقصر را به محاکمه می دهد.
ماده ۱۶۶ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
پس از آنکه دوسیه تحقیقات و استنطاقات با تقاضانامه مدعی‌العموم بمستنطق اعاده داده شد مشارالیه در صورتی که با عقیده مدعی‌العموم راجع به تقصیر متهم موافق باشد دوسیه تحقیقات را بمحکمه ای که صلاحیت رسیدگی دارد ارسال مینماید.
ماده ۱۶۷ – هر گاه موافقت عقیده مابین مستنطق و مدعی العموم حاصل نشود (یکی متهم را مقصر و دیگری بی تقصیر بداند یا بالعکس) رفع اختلاف راجع به محکمه استیناف شده موافق قرار محکمه مذکوره رفتار می شود.
ماده ۱۶۸ – مدعی العموم تکمیل تحقیقات و استنطاقات را در صورتی می تواند بخواهد که نقصان آن از جهت یا جهات مهمه باشد لذا اگر مدعی العموم به واسطه نواقص غیر مهمه تکمیل تحقیقات را خواسته عملی را معوق بدارد قانوناً مسئول خواهد بود.
ماده ۱۶۹ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
دادستان شهرستان در جریان تحقیقات و حتی بعد از صدور قرار نهائی و قبل از تنظیم کیفرخواست میتواند از بازپرس درخواست تشدید یا تخفیف تأمین نماید در صورت تقاضای تخفیف بازپرس مکلف بقبول آنست و در صورت تقاضای تشدید هر گاه بین بازپرس و دادستان موافقت حاصل نشود پرونده برای رفع اختلاف بدادگاه شهرستان ارسال میشود – دادگاه در جلسه اداری خارج از نوبت رسیدگی و اظهار نظر میکند و بازپرس طبق نظر دادگاه اقدام مینماید و پس از تنظیم کیفرخواست دادستان شهرستان نیز میتواند از دادگاه جنحه موجهاً درخواست تشدید یا تخفیف نماید و همچنین دادستان استان میتواند از دادگاه جنائی و دادگاه استان درخواست تشدید یا تخفیف تأمین کند. قرار دادگاه در صورتی که مبنی بر تخفیف یا رد درخواست باشد قطعی است.
هر گاه متهم از دادگاه درخواست تخفیف یا تبدیل تأمین کند دادگاه به درخواست متهم رسیدگی و قرار مقتضی صادر مینماید قرار دادگاه در این مورد قطعی است. متهم نیز میتواند از دادگاههای مذکور درخواست تخفیف نماید.
تقاضای فرجام نسبت به اصل حکم مانع از آن نخواهد بود که دیوان جنائی و یا دادگاه استان و یا دادگاه جنحه که از حکم آنها تقاضای فرجام شده است نسبت بتقاضای تخفیف تأمین رسیدگی نماید و در صورت تقاضا از دادگاه کلیه اقدامات مربوط به قبول تخفیف تأمین نیز با خود دادگاه است.
تبصره – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در مواردی که پرونده متهم در دادگاه مطرح شده باشد و از متهم قبلا تأمین اخذ نشده یا تأمین قبلی منتفی شده باشد دادگاههای جنحه یا استان یا جنائی میتواند بتقاضای دادستان از متهم تأمین اخذ نمایند. صدور قرار تأمین خواسته نیز در این مرحله با دادگاه است.
تصمیم دادگاه در این موارد همچنین در موردی که تأمین متهم تشدید میشود قطعی است.
ماده ۱۷۰ – در تقاضانامه مدعی العموم باید نکات ذیل تصریح شود :
۱- اسم و شهرت و مسن و محل اقامت متهم .
۲- در تحت توقیف است یا آزاد .
۳- به چه تقصیر متهم است .
۴- نتیجه تحقیقات و دلایل اتهام .
۵- مقصر است یا بی تقصیر در صورتی که متهم را مدعی العموم مقصر بداند باید تصریح کند.
(اول) تقصیر متهم موافق قانون چه جرمی است .
(دوم) تاریخ و محل وقوع جرم.
ماده ۱۷۱ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
قرارهای بازپرس در موارد ذیل قابل شکایت است:
۱ ) قرار عدم صلاحیت . به تقاضای دادستان یا متهم.
۲ ) قرار منع تعقیب که با موافقت دادستان صادر شده . به تقاضای شاکی خصوصی.
۳ ) قرار اناطه که طبق ماده ۱۷ صادر میشود . به تقاضای دادستان یا شاکی خصوصی.
۴ ) قرار توقیف متهم . به تقاضای متهم.
۵ ) قرار تشدید تأمین که با موافقت دادستان صادر میشود . به تقاضای متهم.
۶ ) قرار تأمین خواسته که طبق ماده ۶۸ صادر میشود. به تقاضای متهم.
۷ ) قرار موقوف ماندن تعقیب . به تقاضای دادستان یا شاکی خصوصی.
مهلت شکایت از قرارهای فوق ده روز است و ابتدای آن از روز اعلام یا ابلاغ قرار زیر است.
ماده ۱۷۲ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
مرجع شکایت از قرار توقیف و قرار عدم صلاحیت و قرار تشدید تأمین و تأمین خواسته دادگاه شهرستان است و در سایر موارد مذکور در ماده ۱۷۱ دادگاه استان است.
رسیدگی به اعتراضات بر قرار بازپرس کلیتاً در جلسه اداری خارج از نوبت بدون حضور دادستان بعمل خواهد آمد. حکم دادگاه جز در مورد شق ۲ ماده ۱۷۱ که بموجب ماده ۱۸۰ رفتار میشود قطعی است.
ماده ۱۷۳ – شکایات و اعتراضات را می توان قبل از شروع محکمه به محاکمه نمود هر گاه شکایات شفاهی باشد در دفتر نوشته شده به امضای شاکی می رسد و اگر نتواند امضا کند قید می شود.
ماده ۱۷۴ – اعتراض باعث توقیف جریان تحقیقات و استنطاقات نمی شود و کلیه اقدامات مستنطق به حال خود باقی می ماند تا حکم محکمه استیناف صادر شود لهذا شخص متهمی که به حکم مستنطق توقیف شده به حال توقیف خواهد بود تا حکم محکمه استیناف صادر شود ولی در مورد حکم آزادی متهم حکم مزبور با تحصیل تأمین کافی مجری می شود.
ماده ۱۷۵ – محکمه استیناف بعد از وصول اعتراض خارج از نوبت در جلسه اداری معمولی رسیدگی می کند عضو محقق راپرت مسئله را خوانده به صورت تحقیقات در صورت لزوم مراجعه می شود شاکی می تواند توضیحات بدهد و محکمه پس از استماع عقیده مدعی العموم قرار لازم می دهد و قرار مزبور را به شاکی اطلاع داده فوراً مجری می دارد و اگر شاکی سوادی از قرار محکمه بخواهد باید در ظرف سه روز داده شود.
ماده ۱۷۶ – شکایات از اداره نظمیه و ژاندارم به مدعی العموم محکمه ابتدایی داشته می شود.
فصل دوم – در رسیدگی محکمه استیناف در موارد اختلاف بین عقیده مدعی العموم ابتدایی و مستنطق
ماده ۱۷۷ – رسیدگی محکمه استیناف از قرار ذیل است:
۱- عضو محقق دفتر تحقیقات را مطالعه کرده در محکمه مضمون آن را شفاهاً اظهار داشته و نکات لازمه را خاطرنشان می کند و جاهایی را که باید علناً قرائت کند قرائت می نماید .
۲- مدعی العموم محکمه استیناف عقیده مدعی العموم محکمه ابتدایی را قرائت کرده و توضیحات لازمه را داده عقیده خود را اظهار می نماید.
ماده ۱۷۸ – محکمه پس از رسیدگی موافق قواعد مقرره بدون حضور مدعی العموم مشاوره نموده قرار جلب مقصر را به محاکمه یا منع تعقیب و محاکمه را می دهد محکمه استیناف می تواند در صورت کافی نبوده تحقیقات قرار تکمیل آن را بدهد.
ماده ۱۷۹ – سواد مصدق قرار محکمه استیناف در باب جلب متهم به محاکمه توسط مدعی العموم استیناف به مدعی العموم محکمه ابتدایی تبلیغ می شود و بر عهده مشارالیه است امور جنایی را در جایی که محاکمه جنایی در محکمه ابتدایی می شود تعقیب نماید.
ماده ۱۸۰ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
رأی دادگاه استان بر منع تعقیب متهم بعلت عدم کفایت دلیل قطعی است ولی رأی دادگاه مزبور در مورد ثبت ملک غیر و همچنین از لحاظ جرم نداشتن عمل انتسابی یا شمول مرور زمان از طرف دادستان یا شاکی خصوصی قابل شکایت فرجامی است.
هر گاه دادگاه استان بعلت عدم کفایت دلیل رأی بر منع تعقیب متهم صادر نماید متهم را دیگر نمیتوان بهمان اتهام تعقیب کرد مگر بعد از کشف دلائل جدید که در این صورت فقط برای یک مرتبه میتوان متهم را با اجازه دادگاه استان مجدداً تعقیب کرد – هر گاه دادگاه تعقیب مجدد متهم را تجویز نماید بازپرس رسیدگی و قرار مقتضی صادر مینماید.
باب سوم – در محاکم جزایی خلاف و جنحه و جنایت
فصل اول – در صلاحیت محاکم جزایی
ماده ۱۸۱ – جرائمی که رسیدگی به آنها راجع به محاکم عدلیه است به سه درجه تقسیم میشوند:
۱- جنایت.
۲- جنحه.
۳- خلاف.
ماده ۱۸۲ – جنایت عبارت از جرمی است که جزای آن ترهیبی و ترذیلی با هم است یا فقط ترذیلی است. (رجوع به قانون مجازات)
ماده ۱۸۳ – جنحه عبارت از جرمی است که جزای آن موافق قانون مجازات تأدیبی است.
ماده ۱۸۴ – خلاف عبارت از جرمی است که جزای آن تکدیری است، چنانکه قانون مجازات معین میکند.
ماده ۱۸۵ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
رسیدگی به خلاف و جنحه‌های کوچک از وظایف محاکم صلحیه و رسیدگی به جنحه‌های بزرگ از خصائص محکمه ابتدائی و رسیدگی به جنایات با محکمه جنائی است.
محکمه جنائی در مورد رسیدگی به جنایاتی که مجازات قانونی آن حبس دائم یا اعدام است مرکب از پنج نفر، و در مورد سایر جنایات، مرکب از سه نفر خواهد بود.
ماده ۱۸۶ – [لغو ۱۳۱۱/۷/۱۲]
[محکمه ابتدایی در مواردی که قائم مقام محکمه جنایی می شود موافق قواعدی که برای محکمه جنایی مقرر است رسیدگی می کند.]
ماده ۱۸۷ – به جرمهای جنحه که بواسطه مطبوعات حاصل می شود در محکمه جنایی رسیدگی می شود.
ماده ۱۸۸ – رؤساء محاکم ابتدایی و اعضاء آن در صورتی که متهم به ارتکاب جنحه شوند پس از رسیدگی مجلس اداری عالی به نحوی که در قانون تشکیلات مقرر است در محاکم استیناف محاکمه می شوند و محاکمه رؤساء و اعضاء محاکم استیناف نیز پس از محاکمه اداری با دیوان تمیز است.
ماده ۱۸۹ – هر گاه وزیری در زمان وزارت متهم به ارتکاب جنحه یا جنایتی شود چه سیاسی باشد و چه غیر سیاسی در جلسه عمومی دیوان تمیز محاکمه می شود.
ماده ۱۹۰ – هر گاه شخص غیر بالغ مرتکب جنایت شود در محکمه جنحه به آن جنایت رسیدگی خواهد شد و اگر شخص بالغی در آن جنایت شرکت داشته باشد رسیدگی به محکمه جنایی راجع است.
ماده ۱۹۱ – صاحبمنصبان و تابین نظامی بری و بحری و همچنین مستحفظین سرحدی هر گاه در موقعی که سر خدمت هستند متهم به ارتکاب جنحه یا جنایتی شوند رسیدگی به آن از خصایص محاکم نظامی است. مستثنیات این ماده در موارد ذیل مصرح است.
ماده ۱۹۲ – صاحب منصبان و تابین نظامی که جزو قشون ردیف یا احتیاطی محسوب می شوند در صورت اتهام به جنحه و جنایت در محاکم عمومی محاکمه می شوند مگر این که محقق شود که تقصیر آنان راجع به خدمات نظامی است.
ماده ۱۹۳ – همچنین صاحب منصبان نظامی متقاعد در مورد اتهام به جنحه و جنایت باید در محاکم عمومی محاکمه شوند مگر این که کشف شود که جرم آنان در زمانی واقع شده که در سر خدمت نظامی بوده اند یا جرم مزبور مربوط به تکالیف نظامی آنان.
ماده ۱۹۴ – صاحب منصبان و تابین نظامی که در ادارات کشوری مشغول خدمتند در حکم صاحب منصبان نظامی هستند که در ماده قبل مذکور است یعنی در صورتی که جرم آنان راجع به نقض تکالیف خدمت نظامی آنان نباشد در محاکم عمومی محاکمه می شوند.
ماده ۱۹۵ – صاحب منصبان کشوری که در قشون بری و بحری مشغول خدمتند در صورتی که جرم آنان راجع باشد به عدم اطاعت نظامی یا سایر تکالیف مقرره که برای خدمت آنان در جزو نظام معین شده است در محکمه نظامی و در سایر موارد در محاکم عمومی محاکمه می شوند.
ماده ۱۹۶ – در غیر موارد ماده قبل صاحب منصبان و مأمورین کشوری فقط در صورتی در محاکم نظامی محاکمه میشوند که در محل ارتکاب جرم به طوری که قانون معین می کند حکومت نظامی اعلان شده باشد.
ماده ۱۹۷ – هر گاه کسی متهم به ارتکاب چند جرم از درجات مختلفه باشد در محکمه محاکمه می شود که صلاحیت رسیدگی را به مهم ترین جرم دارد.
تبصره – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
به اتهامات متعدد متهم باید توأماً رسیدگی شود ولی اگر رسیدگی به تمام آنها موجب تعویق باشد مرجع رسیدگی میتواند به تقاضای دادستان نسبت به اتهاماتی که تحقیقات آنها کامل باشد حکم یا قرار مقتضی صادر کند.
ماده ۱۹۸ – شرکاء و معاونین مجرم در محکمه محاکمه می شوند که صلاحیت حکم را درباره مجرم اصلی دارد.
ماده ۱۹۹ – هر گاه کسی مرتکب جرمی شود در محکمه رسیدگی می شود که جرم در حوزه آن وقوع یافته و اگر شخصی مرتکب چندین جرم در جاهای مختلف بشود در محکمه به آن جرم رسیدگی می شود که مهمترین از جرایم در حوزه آن واقع شده است و هر گاه جرمهای مرتکب از یک درجه باشد محکمه که مرتکب در حوزه آن گرفتار شده یعنی دستگیر شده به آن رسیدگی می نماید. در این مورد مستنطق هر محلی تحقیقات لازمه را موافق تکالیف خود به عمل آورده به مدعی العموم محکمه که باید رسیدگی نماید نتیجه تحقیقات را ارسال میدارد.
ماده ۲۰۰ – هر گاه یکی از تبعه ایران در خارجه مرتکب جنحه یا جنایتی شده و در ایران به دست بیاید در محکمه محاکمه می شود که در حوزه او مقصر را یافته‌اند.
فصل دوم – در رفع اختلافات راجعه به صلاحیت
ماده ۲۰۱ – برای رفع اختلافاتی که در مسئله صلاحیت فیمابین محاکم حاصل شده موافق مواد قوانین محاکمات حقوقی با رعایت مواد ذیل رفتار می شود .
ماده ۲۰۲ – امور راجعه به اختلافات مذکوره در ماده قبل در محکمه عالی (محکمه که از حیث درجه بالاتر است) در دو مورد ذیل طرح می شود:
«الف» به واسطه شکایت اشخاصی که در امر شرکت دارند.
«ب» به تکلیف مدعی العموم.
ماده ۲۰۳ – حدوث اختلاف در باب صلاحیت و طرح آن در محکمه عالی باعث توقیف تحقیقات مقدماتی نمی شود ولی شروع به محاکمه و صدور حکم تا تسویه اختلاف به تعویق می افتد.
ماده ۲۰۴ – رفع اختلاف مابین محاکم و عدلیه نظامی با دیوان تمیز است که پس از خواستن توضیحات لازمه از وزارت جنگ رسیدگی کرده حکم می دهد .
فصل سیم – در احاله دعوی جزایی از محکمه بمحکمه
ماده ۲۰۵ – احاله دعوی جزایی از محکمه به محکمه «از حوزه به حوزه دیگر» باید به اجازه محکمه عالی «محکمه که از حیث درجه بالاتر است» باشد و استدعای احاله یا توسط محکمه تالی که مشغول رسیدگی به امری است به عمل میآید یا به تکلیف مدعی العموم محکمه مذکوره.
ماده ۲۰۶ – محکمه عالی احاله کار را از محکمه تالی به محکمه تالی دیگر که هر دو در حوزه آن محکمه عالی هستند در دو مورد ذیل اجازه می دهد:
«الف» در صورتی که بیشتر متهمین یا شهود امری که وقوع یافته در حوزه محکمه دیگری اقامت دارند.
«ب» وقتی که محل وقوع جرم از محکمه که صلاحیت رسیدگی را دارد دور است و محکمه دیگر به واسطه نزدیکی بهتر می تواند رسیدگی کند .
ماده ۲۰۷ – دیوان تمیز حق دارد در غیر موارد مذکوره در ماده قبل هم اجازه احاله دعوی جزایی را از یک حوزه به حوزه دیگری بدهد در صورتی که دیوان مزبور این اقدام را برای صدور حکم در محکمه تالی از روی بی غرضی یا حفظ انتظام و امنیت عمومی لازم بداند.
فصل چهارم – در رسیدگی محاکم صلحیه
مبحث اول – در صلاحیت محاکم صلحیه در مواردی که محاکم مزبوره شروع به رسیدگی می کند
ماده ۲۰۸ – [اصلاحی ۱۳۱۵/۱۲/۹]
محاکم صلحیه به کلیه خلاف‌ها و جنحه‌هائی که مجازات آن بیش از دو ماه حبس و یا یکهزار و دویست ریال جزای نقدی نباشد رسیدگی میکنند.
تبصره- [الحاقی ۱۳۳۷]
صلاحیت دادگاه بخش در دعاوی ضرر و زیان ناشی از جرم که طبق مقررات اقامه میشود تا حدود پنجاه هزار ریال خواهد بود.
ماده ۲۰۸ مکرر – [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
در نقاطی که محکمه ابتدائی در مقر محکمه صلح نباشد وزارت عدلیه مجاز است محاکمه در امور جنحه را به محکمه صلح واگذار نماید. در این صورت محکمه صلح از حیث جریان محاکمه و صدور حکم تابع مقررات محکمه جنحه می باشد و وظیفه مدعی‌العموم را در این موارد کمیسر پلیس و چنانچه در مقر محکمه صلح نظمیه نباشد نایب‌الحکومه محل یا مدیر دفتر صلحیه به تعیین وزارت عدلیه انجام خواهد داد.
مرجع استینافی احکام و قرارهای محکمه صلح در این مورد محکمه استیناف است.
ماده ۲۰۹ – محکمه صلحیه در یکی از موارد ذیل شروع به رسیدگی می کند:
۱- به موجب شکایات اشخاص به واسطه ضرر و زیانی که از جرم به آنان وارد آمده .
۲- به موجب اخبار کمیسریهای نظمیه و مأمورین رسمی .
۳- در موارد جرم مشهود.
ماده ۲۱۰ – مدعیان خصوصی می توانند شخصاً یا توسط وکیل شکایت نمایند وکلا تابع قواعدی هستند که در قوانین تشکیلات عدلیه و قوانین محاکمات حقوقی مقرر است.
ماده ۲۱۱ – در عرضحال و شکایات باید قید شود:
۱- اسم و اسم پدر محل اقامت مدعی .
۲- موضوع شکایت و این که در چه وقت واقع شده .
۳- ضرر و زیانی که به مدعی وارد آمده است .
۴- شخصی که طرف سوء ظن است و محل اقامت او.
۵- مطلعین واقعه با دلائل قضیه .
۶- تاریخ وقوع.
ماده ۲۱۲ – عرضحال ممکن است کتبی یا شفاهی باشد و اگر شفاهی باشد باید در دفتر محکمه صلحیه قید شده بعد از قرائت به امضای مدعی برسد و اگر نتواند امضا نماید مراتب قید می شود.
ماده ۲۱۳ – هر گاه طرف مدعی غیر معین بوده یا دلائل اقامه دعوی کافی نباشد و امر از اموری باشد که اهمیت داشته و صرف نظر از شکایت مدعی خصوصی قابل تعقیب و رسیدگی باشد محکمه صلحیه به کمیسر پلیس یا قائم مقام او مراتب را اطلاع داده اجرای تحقیقات لازمه را می خواهد.
ماده ۲۱۴ – مدعی می تواند بدواً در باب ضرر و زیان خود به نظمیه نیز رجوع نماید در این مورد نظمیه پس از تحقیقات اطلاعات و نتیجه تحقیقات خود را به محکمه صلحیه می فرستد.
ماده ۲۱۵ – اداره نظمیه و مأمورین دولتی هر گاه جرائمی را کشف کنند که رسیدگی آن راجع به محاکم صلحیه بوده و صرف نظر از وجود یا فقد مدعی یا شاکی قابل تعقیب باشد به محاکم صلحیه اطلاع می دهند.
در موارد مزبوره باید اطلاعات ذیل صریحاً در اعلامنامه قید شود :
۱- جرم در کجا واقع شده است .
۲- کی طرف ظن است و به چه دلیل.
۳- مدعی و شهودی در قضیه هست یا نه.
۴- محل اقامت اشخاص مذکور (در صورتی که باشند).
ماده ۲۱۶ – در موردی که اداره نظمیه و مأمورین دولتی اعلام جرمی به محکمه صلحیه می نمایند در موارد ذیل میتوانند مقصر را هم با اعلام نامه به محکمه صلحیه بفرستند:
۱- در صورتی که نظمیه مرتکب را در حین ارتکاب به دست آورده است و محل اقامت او معین نیست و نمی توان اطمینان به اظهار او در باب اسم و محل اقامت او حاصل نمود .
۲- در صورتی که عمل مرتکب مستلزم مجازات حبس است و احتمال می رود که آثار ارتکاب خود را معدوم نماید یا فرار کند.
ماده ۲۱۷ – در موارد جرائم مشهوده امین صلح در صورت لزوم تحقیقات لازمه اجرای آن را از نظمیه می خواهد و هر گاه نظمیه مسامحه در اجرای آن نماید امین صلح مراتب را به مدعی العموم محکمه ابتدایی اطلاع می دهد و همچنین است در مورد اقدامات خلاف قاعده صاحب منصبان ژاندارم.
مبحث دوم – در احضار
ماده ۲۱۸ – احضار متهم یا مقصر توسط احضارنامه کتبی به عمل می آید.
ماده ۲۱۹ – در احضارنامه باید قید شود :
(۱) اسم و شهرت کسی که احضار می شود .
(۲) محکمه که احضار می کند .
(۳) جهت احضار .
(۴) نتیجه عدم حضور.
تبصره – قواعد تبلیغ احضار در امور جزائی و ابلاغ احکام در امور جنحه همان است که در قوانین محاکمات حقوقی مقرر است.
ماده ۲۲۰- [اصلاحی ۱۳۳۷]
فاصله بین ابلاغ احضاریه و موعد احضار لااقل سه روز است و هر گاه امر از امور فوری باشد میتوان متهم را زودتر احضار کرد و در هر حال ماده ۱۱۸ آئین دادرسی مدنی در مورد مسافت لازم‌الرعایه است.
ماده ۲۲۱ – شخصی که احضار شده می تواند شخصاً حاضر شود یا وکیل بفرستد ولی اگر محکمه صلح حضور او را لازم دید باید شخصاً حاضر شود.
ماده ۲۲۲ – در صورت ضرورت حضور متهم یا مقصر هر گاه مشارالیه حاضر نشود امین صلح ورقه جلب برای او میفرستد. مضمون ورقه جلب مثل ورقه احضار است.
ماده ۲۲۳ – روز رسیدگی به مدعی اطلاع داده می شود در موارد اعلاماتی که مأمورین دولتی در باب جرمی داده‌اند خود یا نماینده آنان با وکالت نامه باید حاضر شوند.
ماده ۲۲۴ – مطلعین یا شهود تحقیق را اگر طرفین خودشان نیاورده اند توسط محکمه احضار می شوند شهودی که از تابین نظامی هستند باید توسط رؤساء دسته هایی که در آنجا مشغول خدمتند احضار شوند و هر گاه رؤساء تصدیق دهند که به واسطه خدمت نظامی نمی توانند حاضر شوند در محل خدمت شهادت آنان اخذ می شود.
ماده ۲۲۵ – هر گاه شهود بدون عذر موجه در روز مقرر حاضر نشدند و محل اقامت آنان در جایی است که بیش از دو فرسخ از صلحیه مسافت ندارد به حکم محکمه جلب خواهند شد.
ماده ۲۲۶ – شاهد می تواند در ظرف یک هفته عذر موجه خود را به صلحیه پیشنهاد کند و هر گاه محکمه صلح اعتذار او را پذیرفت جلب نشده احضارنامه ثانوی فرستاده خواهد شد.
ماده ۲۲۷ – هر گاه عده شهود زیاد بوده و تماماً در محلی مقیم باشند یا شاهد به واسطه مرض نتواند در محکمه حاضر شود در محل یا در منزل شخصی استماع شهادت آنان خواهد شد و هر گاه شاهد در حوزه محکمه صلحیه دیگری اقامت داشته و بعد مسافت بیش از دو فرسخ باشد می توان شهادت او را توسط آن محکمه صلح استماع نمود.
ماده ۲۲۸ – هر گاه محکمه از شهود و ارباب اطلاع کسب اطلاع نماید و بعد معلوم شود که خلاف واقع گفته اند اعم از این که بر نفع یا ضرر یکی از طرفین دعوی باشد .
(اولاً) اگر شهادت جعلی آنان موجب خسارتی شده محکوم به تأدیه آن خواهند بود .
(ثانیاً) در هر حال کذب شهادت آنان به اعلان در عدلیه و مطبوعات نشر خواهد شد و هر گاه التزام داده باشند که به صحت ادای شهادت نمایند به حکم محکمه که صلاحیت دارد به مجازات قانونی محکوم می شوند.
ماده ۲۲۹ – مخارج احضار شهود و حق الزحمه آنان در صورتی که مطالبه شود بعد از تعیین محکمه به عهده کسی است که به شهادت آنان استناد کرده و در موقع جزو مصارف عدلیه از محکوم علیه دریافت می شود.
مبحث سیم – در تأخیر رسیدگی و اقدام در ممانعت از فرار
ماده ۲۳۰ – تأخیر رسیدگی یا به تراضی طرفین و یا به خواهش یکی از متداعیین بعمل می آید در صورت اخری باید خواهش تأخیر با دلیل باشد.
ماده ۲۳۱ – در صورتی که اوضاع و احوال کار و ضرورت تحقیقات لازمه مستلزم تأخیر باشد محکمه صلح می تواند خودش رسیدگی را به تأخیر اندازد.
ماده ۲۳۲ – [حذف ۱۳۳۷]
[هر گاه بعد از انقضای مدت یکی از طرفین حاضر نشد طرف دیگر می تواند در صورتی که حضور او را غائب تقاضا کرده باشد تأدیه مخارج حاضر شدن خود را از غائب مطالبه نماید و در صورتی که غیبت شخص غائب موجه نبوده محکمه صلحیه حکم تأدیه آن را می دهد.]
ماده ۲۳۳ – [حذف ۱۳۳۷]
[هیچکدام از طرفین نمی توانند در حین محاکمه بدون اطلاع محکمه صلح از محل اقامت خودشان حرکت نمایند.]
ماده ۲۳۴- [اصلاحی ۱۳۳۷]
برای جلوگیری از فرار یا پنهان شدن متهم دادگاه میتواند طبق ماده ۱۲۹ و با رعایت مواد ۱۳۰ – ۱۳۱ – ۱۳۲ – ۱۳۳ – ۱۳۴ – ۱۳۵ – ۱۳۶ تامین اخذ نماید.
تبصره- توقیف احتیاطی متهم بعنوان جلوگیری از تبانی یا فرار یا پنهان شدن در اموری که در صلاحیت دادگاه بخش است ممنوع میباشد و برای ضبط وثیقه یا اخذ وجه‌الکفاله و غیره کلیتاً مطابق ماده ۱۳۶ مکرر رفتار و رئیس دادگاه بجای دادستان اقدام مینماید – موارد شکایت و ترتیب شکایت همان است که در ماده نامبرده ذکر شده است.
ماده ۲۳۵ – [حذف ۱۳۳۷]
[محکمه صلح مقدار وجه الضمانه را که باید متهم یا دیگری از طرف متهم ودیعه بگذارد نظر به اهمیت مجازاتی که پس از ثبوت تقصیر متهم داده می شود و نظر به استطاعت کفیل معین می نماید.]
ماده ۲۳۶ – [حذف ۱۳۳۷]
[در صورتی که ادعای مدعی مبنی بر دلایل کافیه باشد مقدار وجه الضمانه نباید کمتر از ادعای ضرر مدعی خصوصی باشد.]
ماده ۲۳۷ – [حذف ۱۳۳۷]
[قراری که امین صلح در باب قبول ودیعه گذاشتن وجه الضمانه می دهد باید خود امضاء کرده و به امضای ودیعه گذارنده یا کفیل نیز برسد.]
ماده ۲۳۸ – [حذف ۱۳۳۷]
[ودیعه گذاشتن وجه الضمانه یا دادن کفیل نقض ماده (۲۳۳) را نمی کند.]
ماده ۲۳۹ – [حذف ۱۳۳۷]
[هر گاه متهم فرار نماید یا مخفی شود وجهی که ودیعه گذاشته شده یا وجهی که از کفیل گرفته می شود به تأدیه ضرر و زیانی که مدعی خصوصی ادعا کرده است صرف و مابقی از بابت مصارف عدلیه محسوب می شود.]
مبحث چهارم – در رد امنای صلحیه
ماده ۲۴۰ – موارد رد امنای صلح همان است که در ماده (۳۳۲) و (۳۳۳) این کتاب مقرر است. در صورت رد اظهار آن را مدعی در موقع دادن عرضحال و مدعی علیه یا متهم در روز اول که به محکمه حاضر می شود باید بنماید. در صورت قبول رد یا استعفا امین صلح رسیدگی را به نزدیکترین محکمه صلح دیگر رجوع می کند.
مبحث پنجم – در ترتیب رسیدگی
ماده ۲۴۱ – رسیدگی محکمه صلح علنی است به استثنای موارد ذیل که محاکمه بدون تماشاچی به عمل می آید:
۱- در امور راجعه به حقوق خانواده .
۲- در موارد راجعه به عصمت .
۳- در مواردی که علنی بدون محاکمه بر خلاف اخلاق حسنه و حفظ امنیت و انتظام مملکتی است.
ماده ۲۴۲ – طرفین چه حاضر باشند و چه نباشند حق دارند برای مرافعه وکیل معین کنند.
ماده ۲۴۳ – محکمه بعد از اظهار مطلب و اقامه دعوی مدعی از متهم می پرسد که خود را مقصر می داند یا نه هر گاه متهم ساکت شد یا انکار کرد شروع به استماع شهود و دلائل طرفین کرده رسیدگی می کند.
ماده ۲۴۴ – شهادت اشخاص مفصله مسموع نیست:
(۱) شهادت مجانین و اشخاص مختل العقل.
(۲) شهادت وکیل طرفی نسبت به اقرار موکل خودش.
ماده ۲۴۵ – زوج یا زوجه متهم یا متهمه و همچنین اسلاف و اعقاب و برادر و خواهر او می توانند از ادای شهادت امتناع نمایند و اگر امتناع نکردند بدون التزام شهادت آنان شنیده می شود.
ماده ۲۴۶ – شهادت اشخاص ذیل را بدون خواستن التزام استماع می نمایند:
(اول) اشخاصی که به حد بلوغ نرسیده‌اند.
(دوم) اشخاص مفصله ذیل در صورتی که یکی از طرفین آنان را رد کرده باشند:
۱- اشخاصی که بواسطه ارتکاب به جنایات محکوم به مجازات شده اند .
۲ – [اصلاحی ۱۳۳۷]- زوج یا زوجه مدعی خصوصی و اسلاف و اعقاب یا برادران و خواهران و سایر اقربای او تا درجه سوم از طبقه دوم.
۳- اشخاصی که قیم یا ولی یا مباشر امور یکی از طرفین هستند یا با یکی از طرفین محاکمه دارند.
ماده ۲۴۷ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
باستثنای موارد مذکور در مواد ۲۴۵ و ۲۴۶ گواه باید قبلا طبق ماده ۱۴۵ اصلاحی سوگند یاد کند.
تنبیه – [اصلاحی ۱۳۳۷]
آنچه در شرایط شهادت در چهار ماده قبل مذکور است راجع به شهود تحقیق است اما شرایط بینه شرعیه که میزان قضاوت شرعی است همان شرایطی است که در شرع مقرر است.
ماده ۲۴۸ – هر دفعه که محکمه صلح شهادت شاهد طرفی را استماع می نماید به طرف دیگر اظهار می دارد که اگر از شاهد سئوالی لازم می داند بنماید.
ماده ۲۴۹ – حاکم صلح سئوالاتی را که برای رفع اختلاف و توضیحات مسئله لازم است از طرفین و شهود آنان خواهد کرد در صورتی که متهم جواب سئوالات را ندهد محکمه صلح بدون این که متهم را به دادن جواب مجبور کند شروع به رسیدگی دلایل می نماید و دلایل طرفی را به طرف دیگر اظهار داشته جواب می خواهد.
ماده ۲۵۰ – در مواردی که ممکن است دعوی به صلح ختم شود محکمه صلح به رسیدگی دلایلی که طرفین اظهار مینمایند اکتفا میکند.
ماده ۲۵۱ – تحقیقات و معاینات محلی را در حین محاکمه خود امین صلح یا حاکم صلح یا کمیسر نظمیه یا صاحب منصب ژاندارم به مأموریت از طرف محکمه صلح به عمل می آورند ولی واگذار کردن تحقیقات به عهده کمیسری نظمیه و صاحب منصبان ژاندارم یا قائم مقام آنان در صورتی جایز است که خود امین صلح یا حاکم صلح نتوانند به معاذیر موجه شخصاً اقدام نمایند و نیز تأخیر تحقیقات ممکن نباشد.
ماده ۲۵۲ – هر گاه یکی از طرفین ایراد موجهی به صحت تحقیقات نظمیه بنماید محکمه صلح باید شخصاً به تحقیقات مزبوره رسیدگی کند.
ماده ۲۵۳ – معاینات و تحقیقات محلی در حضور دو نفر شاهد و اشخاصی که در امر جزایی شرکت داشته و حاضر شده اند به عمل می آید و در مورد تحقیقات در خانه کسی صاحب خانه برای حضور دعوت می شود و هر گاه مشارالیه نباشد یکی از اهل خانه که قائم مقام صاحب خانه است دعوت خواهد شد.
ماده ۲۵۴ – تحقیقات و تجسسات در منزل اشخاص به استثنای مواردی که ضرورت اقتضا کند در روز به عمل می آید.
ماده ۲۵۵ – در مواردی که حضور اهل خبره لازم باشد دعوت می شوند.
ماده ۲۵۶ – محکمه صلح مقدار ضرر و زیان و قیمت اشیایی را که موضوع ادعا است بعد از استماع دلایل طرفین و عقیده اهل خبره در صورتی که عقاید آنان لازم باشد معین می کند.
ماده ۲۵۷ – هر گاه اهل خبره در حین تحقیقات بدون عذر موجه حاضر نشوند و من‌به‌الکفایه نباشد جلب می شوند و شهود اگر حاضر نشوند جلب خواهند شد.
ماده ۲۵۸ – محکمه صلح سن متهم را فقط در صورتی می پرسد که برای تعیین مجازات لازم باشد.
ماده ۲۵۹ – در صورتی که محکمه صلح مشاهده کند که کار از صلاحیت او خارج است باید مسئله را به مدعی العموم محکمه ابتدایی ارجاع نماید.
ماده ۲۶۰ – در مواردی که حاکم صلح یا امین صلح در ترتیبات رسیدگی و سایر امور دچار اشکالی می شوند مواد این فصل را با قوانین محاکمات جزایی سایر محاکم تطبیق و رفع اشکال خودشان را می نمایند.
مبحث ششم – در حکم
ماده ۲۶۱ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
دادگاه بعد از تکمیل رسیدگی و استماع عقیده نماینده دادستان و شنیدن آخرین دفاع متهم (در صورتی که حاضر باشد) مبادرت به صدور حکم میکند.
تبصره ۱- مدیر دفتر دادگاه بخش سمت نمایندگی دادستان را خواهد داشت.
تبصره ۲- در صورتی که حکم بر محکومیت متهم صادر شود باید قطعیت یا عدم قطعیت آن و مهلت شکایت و مرجعی که متهم میتواند شکایت نماید در ذیل حکم بطور روشن نوشته میشود و بطور کلی هر یک از دادگاههای جزائی که مبادرت بصدور حکم بر محکومیت متهم مینماید مفاد این تبصره را باید رعایت کنند. قید قطعیت حکم دلیل قطعی بودن آن و مانع از شکایت نیست.
ماده ۲۶۲ – در اموری که ممکن است به صلح ختم شود قبل از صدور حکم محکمه صلح جهد وافی در اصلاح ذات‌البین به عمل می آورد و هر گاه موفق نشد حکم می دهد.
ماده ۲۶۳ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه متهم برای اتهام مورد محاکمه توقیف باشد در صورت تبرئه فوراً آزاد میشود.
ماده ۲۶۴ – [لغو ۱۳۳۷]
[هر گاه متهم مقصر شد علاوه بر مجازات محکوم خواهد بود به تأدیه مصارف محاکمه و به تأدیه ضرر و زیانی که طرف مطالبه و ثابت نموده است.]
ماده ۲۶۵ – [لغو ۱۳۳۷]
[در صورتی که مقصر محکوم به جزای نقدی شده و استطاعت تأدیه آن را نداشته باشد محکمه صلح مجازات او را موافق قانون تبدیل به جزای دیگری که مطابقت داشته باشد نموده مقدار آن را معین می کند.]
ماده ۲۶۶ – [لغو ۱۳۳۷]
[احکام محکمه صلح در مورد جزاهای ذیل قطعی است:
(۱) تحذیر
(۲) توبیخ و شماتت
(۳) جزای نقدی الی پنج تومان (در موارد عرفی)
(۴) توقیف الی دو روز.]
ماده ۲۶۷ – [لغو ۱۳۳۷]
[حکم محکمه صلحیه در تأدیه خسارت الی بیست تومان نیز قطعی است.]
ماده ۲۶۸ – [لغو ۱۳۳۷]
[آلات و اشیایی را که محکمه حین تحقیقات به دست آورده است می تواند به صاحب آنها رد کند ولی به شرط التزام که در حین رسیدگی در محکمه ابتدایی آلات و اشیاء مزبوره را در محکمه ارائه بدهند.]
ماده ۲۶۹ – [لغو ۱۳۳۷]
[مضمون حکم را حاکم یا امین صلح نوشته و بعد از ختم رسیدگی علناً می خواند.]
ماده ۲۷۰ – [لغو ۱۳۳۷]
[محکمه صلح بعد از اعلام حکم به طرفین اظهار می دارد که در چه موارد و در چه مدت می توانند حکم محکمه را استیناف نمایند و هر گاه حق استیناف را ساقط کنند حکم قطعی شده فوراً اجرا خواهد شد.]
ماده ۲۷۱ – حکم بعد از اعلام باید در ظرف سه روز انشاء شود و در حکم باید نکات ذیل مصرح باشد:
«الف» تاریخ حکم .
«ب»اسم و اسم پدر اشخاصی که در امر جزایی دخیل بوده اند .
«ج» دلایل مدرک حکم .
«د» ماهیت حکم و قوانینی که مبنای حکم است .
«ﮬ» تعیین مقدار مخارج محاکمه حکم باید به امضای امین صلح برسد.
ماده ۲۷۲ – حکم محکمه در صورت مجلس یا در دفتر مخصوص ثبت می شود و سواد آن را محکمه در صورت تقاضای یکی از طرفین باید تا روز سوم بدهد.
مبحث هفتم – در احکام غیابی
ماده ۲۷۳ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه متهم در موعد مقرر با داشتن عذر موجه حاضر نشود تجدید وقت میشود و در صورتی که بدون عذر موجه حاضر نشود و وکیل هم نفرستد دادگاه در غیاب متهم رسیدگی میکند.
ماده ۲۷۴ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه مدعی خصوصی یا شاکی بدون عذر موجه در موعد مقرر حاضر نشود تعقیب امر جزائی در صورتی که قابل گذشت باشد موقوف میگردد و مدعی خصوصی میتواند دعوی ضرر و زیان را برابر مقررات دادرسی مدنی مستقلا در مراجع صلاحیت دار طرح نماید.
ماده ۲۷۵ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
احکام حضوری دادگاه بخش در امور خلافی قطعی است و احکام غیابی قابل اعتراض است و حکمی که پس از اعتراض صادر میشود قطعی میباشد – احکام دادگاه بخش در امور جنحه کوچک خواه غیابی و خواه حضوری فقط قابل پژوهش است و مهلت پژوهش از روز اعلام به متهم در دادگاه یا ابلاغ واقعی رأی به او و رعایت مسافت ده روز است.
تبصره – برای رعایت مسافت و حساب مواعد کلیتاً مطابق مقررات دادرسی مدنی رفتار میشود.
ماده ۲۷۶ – [لغو ۱۳۳۷]
[سایر ترتیبات حکم غیابی و رسیدگی بعد از اعتراض به طوری است که برای محاکم جنحه مقرر است.]
مبحث هشتم – در صورت مجلسی که محاکم صلح ترتیب می دهند
ماده ۲۷۷ – [لغو ۱۳۳۷]
[ماحصل رسیدگی خود را محاکم صلح در صورت مجلس یا در دفتر مخصوص قید می کنند و آن از قرار ذیل است:
۱- تاریخ شروع به کار .
۲- اسم متداعیین و وکلای آنان .
۳- مفاد شکایت .
۴- احضار طرفین و شهود و عدم حضور و جلب آنان و حکم جلب متهم و اقداماتی که برای جلوگیری از فرار شده است.
۵- دلایل طرفین و شهادت شهود و گرفتن التزام از آنان و تحقیقات و معاینات محلی و عقیده اهل خبره .
۶- علنی یا غیر علنی بودن محاکمه .
۷- صلح طرفین و یا رجوع کار به مدعی العموم .
۸- مفاد حکم و تاریخ اعلام آن .
۹- شکایت استینافی یا اعتراض و فرستادن دفتر کار به محکمه ابتدایی و گذشتن طرف یا طرفین از حق استیناف .
۱۰- اقدامات برای اجرای حکم.]
ماده ۲۷۸ – شهادت شهود برای شهود و صلحنامه برای طرفین قرائت و پس از تصحیح هر کار تصحیح لازم باشد در مورد اولی به امضای شهود و در مورد ثانوی به امضای متداعیین می رسد صورت مجلس معاینات و تحقیقات محلی برای طرفین و شهود و اهل خبره قرائت شده به امضای آنان و اشخاصی که اجرای تحقیقات مزبوره را نموده اند میرسد و اگر نتوانند یا نخواهند امضاء نمایند مراتب در صورت مجلس قید می شود.
مبحث نهم – در شکایت از احکام غیر قطعی محاکم صلحیه
ماده ۲۷۹- [اصلاحی ۱۳۳۷]
اشخاص زیر میتوانند از احکام غیر قطعی دادگاه بخش پژوهش بخواهند:
۱ ) متهم از حکم محکومیت خود از هر جهت.
۲ ) مدعی خصوصی در قسمت ضرر و زیان.
ماده ۲۸۰ – [لغو ۱۳۳۷]
[کمیسر پلیس یا کدخدا نیز می تواند از احکام مزبوره شکایت نماید و شکایت نامه خود را باید نزد مدعی العموم محکمه ابتدایی بفرستد.]
ماده ۲۸۱ – [لغو ۱۳۳۷]
[مدعی العموم مختار است که بعد از تحقیق شکایت را به محکمه صلح فرستاده توضیحات بخواهد یا از تعقیب شکایت امتناع نموده مراتب را به امین صلح اطلاع دهد.]
ماده ۲۸۲ – [لغو ۱۳۳۷]
[مدت شکایت استینافی از روز اعلام حکم ده روز است و برای هر چهار فرسخ مسافت یک روز علاوه می شود.]
ماده ۲۸۳ – شکایت کتبی است یا شفاهی و سواد آن به طرف ابلاغ می شود.
ماده ۲۸۴ – [لغو ۱۳۳۷]
[محکمه صلح پس از رسیدن عرضحال استینافی قبض رسید داده و در ظرف سه روز آن را با متعلقات کار به محکمه جنحه میفرستد و در صورتی که مدعی العموم محکمه ابتدایی استیناف داده باشد نزد مدعی العموم ارسال میدارد.]
ماده ۲۸۵ – [لغو ۱۳۳۷]
[در موارد ذیل از اقدامات و قرارهای محکمه صلحیه می توان قبل از صدور حکم شکایت نمود :
۱- از تعطیل و تعویق رسیدگی .
۲- از عدم قبول عرضحال و اعتراض بر حکم غیابی و عرضحال استینافی .
۳- قرار محکمه در باب توقیف متهم شکایتهای مذکوره از قرارهای محکمه باید در ظرف پنج روز از روز اعلام قرار محکمه به عمل آید شکایت از تعطیل و تعویق موعد مقرر ندارد و همیشه پذیرفته است.]
ماده ۲۸۶ – [لغو ۱۳۳۷]
[استیناف از قرار محکمه صلح در باب توقیف متهم اجرای آن را به تأخیر نمی اندازد مگر این که متهم وجه الضمانه ودیعه بگذارد یا کفیل بدهد.]
ماده ۲۸۷ – [لغو ۱۳۳۷]
[استیناف حکم محکمه صلح موجب تعویق اجرای آن است ولی اگر محکمه صلح قبل از صدور حکم قراری در باب توقیف متهم داده باشد موافق ماده قبل رفتار می شود.]
ماده ۲۸۸ – [لغو ۱۳۳۷]
[هر گاه به موجب حکم محکمه صلحیه متهمی که در توقیف است برائت حاصل نماید استیناف آن حکم اجرای آن را به تعویق نمی اندازد و متهم باید رها شود.]
ماده ۲۸۹ – [لغو ۱۳۳۷]
[شکایتهای مذکوره در ماده قبل در یک نسخه به محکمه صلح و در نسخه دیگر به محکمه جنحه داده می شود و امین صلح مکلف است که اوراق و منضمات کار را در ظرف بیست و چهار ساعت بعد از وصول شکایت به محکمه جنحه بفرستد.]
مبحث دهم – در رسیدگی استینافی در محکمه جنحه
ماده ۲۹۰ – رسیدگی استینافی به ترتیبی به عمل می آید که برای رسیدگی محاکم جنحه مقرر است طرفین بر حسب اصول احضار می شوند ولی اگر حاضر نشدند رسیدگی به تأخیر نمی افتد مگر این که محکمه حضور آنان را لازم بداند.
ماده ۲۹۱ – رسیدگی استینافی به قرائت حکم محکمه صلح و عرضحال استینافی شروع می شود و بعد طرفین توضیحات خود را می دهند و هر گاه لازم شود استماع شهادت شهود و همچنین در صورت لزوم تحقیقات و معاینات تجدید می شود و اگر طرفین یا طرفی دلایل جدیدی دارند اقامه می نمایند و توضیحات لازمه را برای روشن کردن مسئله رییس محکمه و مدعی العموم می خواهند.
ماده ۲۹۲ – هر گاه امر از اموری است که می توان به اصلاح ذات‌البین ختم نمود محکمه قبل از حکم تکلیف صلح مینماید.
ماده ۲۹۳ – مدعی العموم قبل از صدور حکم به اهمیت دلایل طرفین و همچنین به قوانین اشاره کرده عقیده خود را اظهار می دارد و پس از آن باز رییس محکمه یکدفعه به متهم یا وکیل او اجازه نطق داده محاکمه را ختم می کند .
ماده ۲۹۴ – [لغو ۱۳۳۷]
[امین صلح را می توان برای توضیحات به محکمه جنحه خواست ولی پس از دادن توضیحات باید از محکمه خارج شود.]
ماده ۲۹۵ – محکمه جنحه در حکم خود حکم محکمه صلح را تأیید و تصدیق می نماید و یا حکم جدیدی می دهد ولی مجازات را نمی تواند شدیدتر معین کند مگر به تقاضای مدعی العمومی و آن هم بعد از اقامه دلایل.
ماده ۲۹۶ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
ترتیبات رسیدگی و صدور دادنامه و ابلاغ آن بطوری است که برأی دادگاه جنحه مقرر است و حکم دادگاه جنحه که بر اثر شکایت پژوهشی صادر میشود قطعی و غیر قابل فرجام است.
مبحث یازدهم – در تمیز
ماده ۲۹۷ – تمیز احکام قطعی محاکم جنحه «که استینافاً صادر شده» در مواردی و به ترتیبی به عمل می آید که در باب پنجم این کتاب مقرر است با رعایت مواد آتیه .
ماده ۲۹۸ – [لغو ۱۳۳۷]
[احکام قطعی محاکم صلحیه غیر قابل تمیز است هر گاه حکم قطعی محاکم جنحه «استینافاً صادر شده» راجع به توقیف متهم باشد تمیز حکم مذکور اجرای آن را به تعویض می اندازد به شرط ودیعه گذاشتن وجه الضمانه یا دادن کفیل ولی اگر متهمی که در توقیف است به حکم محکمه جنحه برائت حاصل کند تمیز آن حکم اجرای آن را به تعویق نمی اندازد و متهم باید رها شود.]
ماده ۲۹۹ – [لغو ۱۳۳۷]
[اجرای حکم در مورد جزای نقدی یا تأدیه ضرر و زیان مدعی خصوصی به تعویق نمی افتد مگر این که وجه الضمانه از محکوم گرفته شده در صندوق محکمه یا جای مطمئن دیگری تا صدور حکم تمیز ودیعه گذاشته شود.]
مبحث دوازدهم – در اجرای احکام محاکم صلحیه
ماده ۳۰۰ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه در موعد مقرر از حکم دادگاه شکایت پژوهشی نشود حکم دادگاه بخش قطعی است.
ماده ۳۰۱ – احکام قطعی محاکم صلحیه توسط صاحب منصبان اجرا یا نظمیه اجرا می شود به طوری که قانون معین میکند.
ماده ۳۰۲ – هر گاه حضور مقصر محکوم در حین اجرا لازم شود خود او را شخصاً احضار می کنند و اگر حاضر نشده جلب می کنند و اگر محکوم در حوزه محکمه صلحیه دیگری باشد اجرای حکم به توسط آن محکمه به عمل می آید .
ماده ۳۰۳ – خسارت محکوم له را می توان از محکوم علیه به اقساط گرفت ( در صورت عدم استطاعت تأدیه تمام آن) در حین تأدیه قبض رسید به محکوم علیه داده و مقدار وجه در دفتر قید می شود در صورتی که در موعد مقرر اقساط را به محکوم علیه نرسانید اقدام فوری برای اجرای حکم به عمل می آید.
ماده ۳۰۴ – محکومین به توقیف را باید در توقیفگاه نگاهداشت.
فصل پنجم – در رسیدگی محکمه جنحه
مبحث اول – در صلاحیت محکمه جنحه و کیفیت شروع به محاکمه
ماده ۳۰۵ – محکمه جنحه در یکی از مواد ذیل اقدام به رسیدگی جرمی که از درجه جنحه های بزرگ است مینماید :
۱- به موجب تقاضانامه مدعی العموم ابتدایی .
۲- بر حسب عرضحال مدعی خصوصی .
۳- به موجب صدور حکم محکمه استیناف در تعقیب امر جزایی.
ماده ۳۰۶ – در جنایات لازم است قبل از محاکمه تحقیقات مقدماتی و استنطاقات به عمل بیاید ولی در موارد جنحه هر گاه مدعی العموم بتواند بیان ادعای خود را بدون تحقیقات و استنطاقات مستنطق به محکمه بدهد میتواند همین که امری را از صلاحیت محکمه جنحه دید اقدام نماید تا در محکمه مذکوره رسیدگی شود.
ماده ۳۰۷ – در اموری که به شکایت مدعی خصوصی تعقیب و محاکمه میشود هر گاه محکمه تحقیقات مستنطق را نظر به اوضاع و احوال کار لازم نداند میتواند بدون تحقیقات اولیه و استنطاقات شروع به محاکمه کند.
ماده ۳۰۸ – در مواردی که مدعی العموم بیان ادعا به محکمه داده است سواد آن و صورت اشخاصی که به محکمه احضار میشوند به متهم ابلاغ و اعلام میشود که هر گاه وکیلی انتخاب کرده است به محکمه معرفی نماید و همچنین اگر اشخاص دیگری غیر از کسانی که در صورت قید شده باید به محکمه احضار شوند معین نماید.
ماده ۳۰۹ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
متهم میتواند از رئیس دادگاه تقاضا کند وکیلی برای او معین نماید هر گاه دادگاه با توجه به اوضاع و احوال امر تعیین وکیل را لازم بداند وکیلی از وکلای مجاز برای متهم تعیین میکند والا بدون قبول درخواست متهم رسیدگی مینماید.
اقدامات وکیل مجانی است مگر اینکه وکیل متهم درخواست تعیین حق‌الوکاله نماید. در این صورت هر گاه دادگاه متهم را قادر به تأدیه حق‌الوکاله بداند مبلغی که متناسب با اقدامات وکیل و اوضاع و احوال متهم باشد بنظر خود تعیین و در رأی قید مینماید والا درخواست وکیل را رد میکند.
تقاضای تعیین وکیل تسخیری باید تا اولین جلسه رسیدگی بعمل آید و پس از آن پذیرفته نیست.
ماده ۳۱۰ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
تقاضای تغییر وکیل تسخیری از طرف متهم جز در موارد رد مذکور در ماده ۲۰۸ آئین دادرسی مدنی پذیرفته نیست.
ماده ۳۱۱ – هر گاه کسی در امر جنحه از کسی شکایت داشته باشد باید عریضه به محکمه بدهد و آن عریضه باید شامل اسم و اسم پدر و محل اقامت خود و متهم باشد.
ماده ۳۱۲- [اصلاحی ۱۳۳۷]
متهم برای رسیدگی احضار میشود – فاصله بین جلسه رسیدگی و ابلاغ احضاریه با رعایت مسافت لااقل ۳ روز است. هر گاه متهم عذر موجهی داشته باشد جلسه تجدید و یا به او مهلت کافی داده خواهد شد.
تبصره – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در صورتی که قبل از تعیین وقت رسیدگی یا تشکیل جلسه دادرسی دادگاه تشخیص دهد که بعلت شمول مرور زمان یا گذشت شاکی خصوصی یا جهات قانونی دیگر متهم قابل تعقیب نیست یا دادگاه صالح برسیدگی نمیباشد یا تحقیقات ناقص است حسب مورد قرار موقوفی تعقیب یا عدم صلاحیت یا تکمیل تحقیقات را صادر میکند و هرگاه ایراد رد دادرس شده باشد قرار مقتضی صادر مینماید.
در مورد قرار موقوفی تعقیب دادستان و شاکی خصوصی و در مورد قرار عدم صلاحیت متهم و در خصوص قرار عدم قبول ایراد رد دادرس دادستان یا متهم یا شاکی خصوصی حق شکایت پژوهشی دارند.
ماده ۳۱۳- [اصلاحی ۱۳۳۷]
در کلیه امور جزائی (باستثنای امور جنائی) هر گاه متهم وکیل تسخیری یا وکیل انتخابی داشته باشد ابلاغ وقت دادرسی به وکیل کافی است مگر اینکه دادگاه حضور متهم را لازم بداند.
ماده ۳۱۴- [اصلاحی ۱۳۳۷]
در کلیه امور جزائی متهم میتواند حداکثر تا ۳ نفر وکیل انتخاب نماید. عدم حضور یک یا هر ۳ وکیل بدون عذر موجه مانع رسیدگی نیست و در صورت عدم حضور یک یا دو وکیل دادگاه با حضور وکیل دیگر رسیدگی مینماید – دادگاه جنائی از این قاعده مستثنی است و لااقل یک نفر وکیل باید حضور داشته باشد.
تبصره ) هر گاه پس از تعیین وکیل تسخیری، متهم وکیل انتخابی به دادگاه معرفی کند وکالت تسخیری مرتفع میشود.
ماده ۳۱۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه متهم بدون عذر موجه حاضر نشود و وکیل هم نفرستد در صورتی که دادگاه حضور متهم را لازم نداند رسیدگی و حکم صادر میکند مگر آنکه دادگاه حضور متهم را لازم بداند که در این صورت شخص متهم را احضار و اگر حاضر نشود جلب خواهد شد.
ماده ۳۱۶ –
[لغو ۱۳۳۷] –
[الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
احکام صادر در امور جنحه در مورد جرائمی که حداکثر مجازات آن در قانون از دو ماه حبس یا بیست هزار ریال جزای نقدی یا هر دو مورد مجازات تجاوز نکند قطعی است و در مورد سایر جرائم محکومیتهای بجزای نقدی تا پنجاه هزار ریال و محکومیتهای بیکی از مجازاتهای تکمیلی و یا اقدام تأمینی مذکور در شق یک ماده ۸ قانون اقدامات تأمینی اعم از اینکه به تنهائی یا توأماً مورد حکم واقع شده باشد قابل پژوهش و فرجام است ولی محکوم علیه در هر مرحله باید مبلغ پنج هزار ریال در صندوق دادگستری ایداع و قبض سپرده را ضمیمه درخواست نماید.
در صورت صدور حکم برائت از دادگاه استان یا نقض حکم در دیوان عالی کشور سپرده مسترد و در غیراین صورت بنفع دولت ضبط خواهد شد. دادستان دادگاه صادرکننده حکم در صورت تشخیص عدم تمکن محکوم علیه میتواند او را از ایداع مبلغ مذکور معاف کند.
دادستان مکلف است ظرف ۴۸ ساعت از تاریخ وصول تقاضای متقاضی نظر خود را اعلام کند. در صورتی که قبض سپرده یا گواهی معافیت از ایداع مبلغ فوق ظرف مهلت مقرر برای پژوهش و یا فرجام بدفتر دادگاه جنحه یا دفتر دادگاه استان صادرکننده حکم تسلیم نشود قرار رد دادخواست پژوهشی یا فرجامی حسب مورد از طرف دادگاه جنحه یا دادگاه استان صادر خواهد شد و این قرار قطعی است.
در مورد احکام موضوع این ماده هرگاه وقت دادرسی به متهم ابلاغ واقعی نشده باشد همچنین هرگاه متهم یا وکیل او لایحه دفاعیه نداده باشد یا در یکی از جلسات حضور نیافته باشد حکم غیابی محسوب و ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ واخواهی در همان دادگاه است.
تبصره – احکام ضرر و زیان صادر از دادگاههای کیفری در مواردی که حکم جزائی قابل پژوهش یا فرجام است قابل رسیدگی پژوهشی یا فرجامی است و در مواردیکه حکم جزائی قابل پژوهش یا فرجام نبوده و یا پژوهش خواهی و فرجامخواهی منوط به ایداع سپرده شده ولی حکم ضرر و زیان وفق مقررات آئین دادرسی مدنی قابل پژوهش یا فرجام باشد حکم کیفری نیز بدون ایداع سپرده قابل پژوهش یا فرجام خواهد بود.
ماده ۳۱۷ –
[اصلاحی ۱۳۳۷] –
[اصلاحی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
سایر احکام دادگاه جنحه که بدایتاً صادر میشود حضوری محسوب و ظرف ده روز از تاریخ اعلام یا ابلاغ قابل شکایت پژوهشی در دادگاه استانی است که دادگاه جنحه در حوزه آن واقع است درخواست رسیدگی پژوهشی خواسته و یا به دفتر بازداشتگاهی که متهم در آن زندانی است تسلیم شود. دادگاه استان در صورتی که حضور متهم را لازم نداند بدون تعیین جلسه رسیدگی کرده و حکم میدهد مگر آن که متهم یا وکیل او حتی یک بار هم در جلسه دادگاه جنحه حاضر نشده یا لایحه دفاعیه نفرستاده باشد که در این صورت احضار متهم الزامی است.
تبصره ۱ – احکام غیر قطعی دادگاه جنحه و دادگاه استان و دادگاه جنایی که ظرف مهلت مقرر از آن شکایت نشده باشد به موقع اجرا گذارده میشود و‌هر گاه حکم ابلاغ قانونی شده باشد محکوم‌علیه میتواند ظرف ده روز از تاریخ شروع به اجرا حسب مورد به دادگاه استان یا دیوان عالی کشور یا دادگاه جنایی (در مورد احکام غیابی) شکایت کند در این مورد دادگاه صادرکننده حکم به تقاضای محکوم‌علیه اجرای حکم را موقتاً متوقف و لدی‌الاقتضا با‌جلب نظر دادستان نسبت به أخذ تأمین و یا تجدید نظر در تأمین قبلی اقدام مینماید.
تبصره ۲ – تقاضای رسیدگی پژوهشی دادستان شهرستان از عدم تناسب مجازات و از احکام برائت دادگاه جنحه که به علت عدم کفایت دلیل صادر شده‌در صورتی قابل طرح در دادگاه استان است که مورد موافقت دادستان استان قرار گرفته باشد و در مورد سایر احکام قابل پژوهش دادگاه جنحه نیز دادستان در صورتی میتواند تقاضای رسیدگی پژوهشی کند که حکم بر خلاف مقررات قانونی صادر شده یا رعایت اصول مهم و مؤثر دادرسی نشده باشد و به هر صورت تقاضای دادستان باید صریح و مدلل باشد و معین کند نسبت به چه قسمتی از حکم و به چه علت درخواست رسیدگی پژوهشی مینماید. تخلف از این مقررات موجب محکومیت انتظامی تا درجه سوم است.
ماده ۳۱۸ – هرگاه متهم در موعد مقرر حاضر نشد ولی قبل از صدور حکم حاضر شد محکمه دلائل او را استماع نموده و حکمی که پس از آن صادر می شود غیابی محسوب نمی شود.
ماده ۳۱۹ – هر گاه پس از صدور حکم غیابی شخص متمرد حاضر شده اعتراض و درخواست تجدید رسیدگی بنماید باید خسارت وارده بر طرف را که مطالبه و ثابت شده از عهده برآید.
ماده ۳۲۰ – هر گاه محکوم علیه پس از صدور حکم حاضر شده و اعتراض بر حکم نماید در صورتی که اعتراض او بر وفق صحت باشد آن حکم از درجه اعتبار ساقط و حکم مجدد صادر میشود و هر گاه اعتراض او مقرون به صحت نباشد حکم سابق در اعتبار خود باقی میماند ولیکن محکوم علیه در موعد مقرر حق استیناف خواهد داشت.
ماده ۳۲۱- [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه مدعی خصوصی در موعد مقرر حاضر نشود و موضوع اتهام با گذشت مدعی خصوصی قابل تعقیب نباشد دادگاه قرار موقوف ماندن تعقیب امر جزائی را صادر مینماید و در صورتی که گذشت مدعی خصوصی مؤثر در جنبه عمومی امر نباشد دادگاه دادخواست مدعی خصوصی را ابطال و نسبت بجنبه عمومی اتهام رسیدگی و حکم مقتضی صادر مینماید – در موارد مذکور فوق مدعی خصوصی میتواند طبق مقررات برای مطالبه ضرر و زیان فقط به دادگاه مدنی مراجعه و دادخواست مجدد تقدیم دارد.
در مورد تبصره ذیل ماده ۱۲ این قانون عدم ابلاغ اخطاریه بشاکی خصوصی که تا اولین جلسه عرضحال نداده موجب تجدید جلسه نخواهد بود.
ماده ۳۲۲ – هر گاه متهم اعتراض بر حکم غیابی نماید و در رسیدگی مجدد مدعی خصوصی بدون عذر موجه حاضر نشود محکمه رسیدگی را به تأخیر نینداخته اظهارات و توضیحاتی را که مدعی خصوصی در حین محاکمه غیابی سابق داده است در نظر می‌گیرد و حکم میدهد.
ماده ۳۲۳ – ثبوت جنحه و خلاف بواسطه اظهارات کتبی ضابطین عدلیه و یا راپورت اشخاصی که برای تحقیق این امر مقرر شده اند و یا به واسطه اظهار مطلعین از واقعه به ضمیمه تحقیقات محکمه حاصل میشود.
ماده ۳۲۴- [اصلاحی ۱۳۳۷]
در امور جنحه گزارش کتبی ضابطین دادگستری و اشخاصی که برای تحقیق در امور جزائی مامور شده‌اند و همچنین اظهارات گواهان و کارشناسان معتبر است مگر آنکه در نظر دادگاه بر خلاف اوضاع و احوال و قرائن مسلم قضیه بوده باشد.
ماده ۳۲۵ – شهود تحقیق و اشخاصی که در محکمه اظهار اطلاع مینمایند بدواً باید متعهد شوند که چیزی بر خلاف واقع نگویند و محکمه از اسم و شغل آنان تحقیقات نموده منشی محکمه آن اطلاعات را ثبت مینماید، پس از آن شروع به عنوان مطلب میکنند. شرایط شهود و ترتیب استماع شهادت همان است که از ماده (۲۴۴) تا ماده (۲۴۹) مذکور است.
ماده ۳۲۶ – متهم یا وکیل او حق دارد بعد از آن که حاضر شد به دفترخانه محکمه رفته از دوسیه اظهارات مدعی خصوصی و عمومی نسبت به خود اطلاعات لازمه را تحصیل نماید.
ماده ۳۲۷ – رسیدگی و تحقیقات محکمه عموماً باید علنی باشد به استثنای موارد ذیل :
۱- در جرائم راجعه به عصمت .
۲- در موارد اعمال شنیعه و جرائمی‌که بر ضد اخلاق حسنه است .
۳- در اقداماتی که بر ضد احساسات مذهبی میشود .
۴- در مواردی که علنی بودن محاکمه مخل امنیت و انتظام مملکتی باشد محکمه قرار محاکمه سری را بعد از اظهار عقیده مدعی العموم میدهد.
تبصره- [الحاقی ۱۳۳۷]
اخلال نظم دادگاه از طرف متهم یا سایر اشخاص موجب سری شدن محاکمه نیست و باید بوسائل مقتضی نظم برقرار شود – رئیس دادگاه میتواند کسانی را که باعث اختلال نظم میشوند از یک تا ۵ روز توقیف نماید. امر رئیس قطعی و بلافاصله باید اجرا شود. توقیفی که بدین ترتیب به‌عمل آید قابل تبدیل به جزای نقدی نیست.
دادگاه قبل از شروع برسیدگی مفاد این تبصره را به اشخاصی که در دادگاه حاضرند تذکر میدهد.
ماده ۳۲۸ – حضور اطفال و شاگردان مکاتب ابتداییه و مدارس متوسطه در محاکمه جزایی ممنوع است و عده تماشاچی در محکمه باید به اندازه وسعت مکان باشد و ازدحام و جمعیت به کلی ممنوع است.
مبحث دوم – در محاکمه و حکم
ماده ۳۲۹ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
تحقیقات و رسیدگی محکمه بدین طریق به عمل می آید بدواً تقاضانامه مدعی العموم که در ذیل دوسیه تحقیقات و استنطاقات مستنطق درج شده یا مضمون احضارنامه که بواسطه تقاضانامه مدعی العموم به متهم فرستاده شده قرائت و اگر اقامه دعوی از طرف مدعی خصوصی شد عرضحال او خوانده می شود. بعد رییس از متهم می پرسد که اقرار به جرم خود دارد یا نه در صورت اقرار هرگاه اقرار متهم صریح و موجب شک و شبهه یا تردیدی نباشد محکمه به طوری که در ماده بعد مذکور است اقدام می کند و در صورت انکار یا وجود تردید در اقرار شروع به تحقیقات نموده شهود اگر باشند شهادت خود را بر حسب اصول می دهند بعد به آلات و ادوات تحقیقه رسیدگی می شود.
تبصره – هر شاهدی که در جلسه محاکمه حاضر بوده و یکی از اصحاب دعوا استماع شهادت او را تقاضا کند محکمه مکلف بقبول آن تقاضا است.
ماده ۳۲۹ الف – [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
هر گاه حضور شاهد یا اهل خبره در جلسه محکمه برای یک مدت مدید یا غیر معلوم یا بواسطه علت مزاج یا سایر موانع غیر قابل رفع مقدور نباشد محکمه می تواند استماع شاهد یا اهل خبره را بوسیله یکی از اعضاء خود یا عضو علی‌البدل یا مدیر دفتر یا حاکم محکمه یا هر مامور قضائی دیگر مقیم محل اقامت شاهد و یا اهل خبره مقرر بدارد یا این که یکی از اعضاء محکمه را مامور کند که در خارج از جلسه محاکمه استماع شهادت کند استماع شهادت شهود یا اطلاعات اهل خبره در مواردی که مقتضی التزام باشد با قید التزام بعمل خواهد آمد. این ترتیب در مواردی نیز که حضور شاهد یا اهل خبره در محکمه بواسطه بعد مسافت مشکل باشد معمول خواهد بود.
ماده ۳۲۹ ب – [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
وقت جلسه‌ای که برای استماع شهادت یا اطلاعات اهل خبره بترتیب ماده قبل معین می شود باید قبلا به اطلاع مدعی العمومی و متهم و وکیل مدافع او و مدعی خصوصی برسد مگر این که اطلاع دادن به آن ها بواسطه بیم تاخیر میسر نباشد. در هر حال حضور آن ها در موقع استماع شهادت یا اطلاعات اهل خبره در این موارد ضروری نخواهد بود ولی حق خواهند داشت صورت مجلسی که از اداء شهادت شهود یا اطلاعات اهل خبره به این ترتیب تنظیم شده است، قبل از جلسه رسیدگی به اصل اتهام ملاحظه نمایند.
هر گاه متهم آزاد نباشد و محکمه که به اتهام او رسیدگی می کند استماع شهادت شهود یا اطلاعات اهل خبره را مطابق ماده قبل مقرر بدارد متهم مزبور فقط در جلساتی که برای استماع شهادت یا اطلاعات مزبوره در محل توقیف او تشکیل شود حق حضور خواهد داشت.
ماده ۳۳۰ – بعد از ختم تحقیقات هر گاه مدعی العموم اقامه دعوی کرده باشد رییس به مدعی العموم اجازه میدهد که ادعای خود را نموده اظهار عقیده نماید بعد متهم یا وکیلش توضیحات لازمه داده امضاء مینماید بعد از آن که مذاکرات طرفین به قدر کفایت به عمل آمد رییس قبل از ختم مذاکرات باز یک دفعه به متهم اجازه میدهد که هر گاه اظهاری دارد بنماید و پس از آن هیأت محکمه برای دادن رأی به اتاق مشاوره می‌روند.
ماده ۳۳۱ – در صورتی که اقامه دعوی را مدعی خصوصی نموده بعد از افتتاح جلسه عرضحال مدعی خصوصی قرائت میشود و بعد از آن که سئوالات لازمه از متهم شد به استماع شهود و سایر تحقیقات اقدام و پس از ختم تحقیقات اول مدعی خصوصی اظهارات خود را میکند بعد مدعی العموم ادعای خود را نموده اظهار عقیده مینماید بعد متهم جوابهای لازمه یا توضیحات را میدهد پس از آن که مذاکرات طرفین به قدر کفایت به عمل آمد رییس باز یکدفعه اجازه نطق به متهم داده مذاکرات را ختم مینماید.
ماده ۳۳۲ – جهات رد از قرار ذیل است :
الف- وجود قرابت نسبی یا سببی بین حاکم یا یکی از طرفین یا اشخاصی که در امر جزایی دخیل اند .
ب- در صورتی که حاکم ولی یا مخدوم یکی از طرفین باشد یا یکی از طرفین مباشر یا متکفل امور حاکم باشد .
ج- در صورتی که حاکم یا عیال یا اولاد او وارث یکی از اشخاصی که در امر جزایی دخیل اند بوده باشد.
د- در صورتی که حاکم در همان امر جزایی مستنطق یا مدعی العموم و یا جزو شهود یکی از طرفین باشد.
ماده ۳۳۳ – رد حکام در صورت وجود جهتی یا جهاتی که در ماده قبل مذکور است باید لااقل یک روز قبل از افتتاح جلسه رسیدگی به عمل آید مگر این که جهت رد بعد از انقضای مدت مزبور حادث یا کشف شده باشد در موارد مذکوره باید خود حکام هم از محاکمه استعفا نمایند.
ماده ۳۳۴- [اصلاحی ۱۳۳۷]
اظهار رد به دادرس دادگاه تسلیم میشود. هر گاه دادرس خود را مردود بداند از رسیدگی امتناع مینماید و رسیدگی به دادرس علی‌البدل یا شعبه دیگر ارجاع میشود و در صورت نبودن دادرس علی‌البدل و شعبه دیگر رسیدگی به نزدیکترین دادگاه راجع است. مرجع شکایت از رد ایراد نسبت به دادرس دادگاه بخش نزدیکترین دادگاه شهرستان و نسبت به دادرس دادگاه شهرستان رئیس نزدیکترین دادگاه استان و نسبت بدادرس دادگاه استان همان دادگاه استان (بدون حضور دادرس مورد ایراد) است که فوری در جلسه اداری رسیدگی کرده نظر خود را ابلاغ نماید.
ماده ۳۳۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
دادستان در موارد رد مکلف است از رسیدگی امتناع نماید در صورت عدم امتناع متهم میتواند به دادگاهی که دادستان در نزد آن مأموریت دارد شکایت کند – رأی دادگاه در این مورد قطعی است.
ماده ۳۳۶ – در صورتی که بعد از رسیدگی متهم از جرمی که به او نسبت داده بودند برائت حاصل کرد محکمه او را مرخص میکند.
ماده ۳۳۷- [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه معلوم شود جرم از درجه خلاف بوده، دادگاه جنحه رسیدگی و حکم خلافی صادر مینماید.
ماده ۳۳۸ – احکام محاکم جنحه باید در ظرف بیست و چهار ساعت بعد از صدور به امضای رییس و اعضای محکمه برسد و ماهی دو مرتبه اصل احکام را مدعی عمومی مطالبه کرده ملاحظه میکند منشی محکمه نمیتواند قبل از امضای حکم سوادی از آن به کسی دهد و الاّ از شغل خود معزول شده و دیگر به خدمت دولتی قبول نمیشود.
ماده ۳۳۹ – در صورتی که جرم متهم به درجه جنایت باشد محکمه جنحه از رسیدگی امتناع مینماید.
مبحث سوم – در استیناف احکام محاکم جنحه
ماده ۳۴۰ – استیناف موجب توقیف اجرای حکم میشود ولی اگر محکمه جنحه قبل از صدور حکم قراری در توقیف متهم بدهد و متهم از آن قرار استیناف بخواهد توقیف اجرای آن منوط به دادن وجه الضمانه یا کفیل است.
ماده ۳۴۱ – اگر استینافی که از حکم محکمه جنحه خواسته شده فقط راجع به مقدار ضرر و زیان باشد استیناف حکم باعث توقیف مجازات نمیشود.
ماده ۳۴۲ – هر گاه مستأنف به واسطه یکی قرارهای استیناف‌پذیر استیناف بخواهد سایر تحقیقات محکمه جنحه به جای خود باقی میماند و استیناف قرار محکمه باعث تعطیل جریان محاکمه نخواهد شد یعنی محکمه جنحه منتظر حکم محکمه استیناف نشده محاکمه را امتداد میدهد.
ماده ۳۴۳- [اصلاحی ۱۳۳۷]
قرارهای دادگاه جنحه اعم از اینکه در جلسه اداری صادر شود یا در جلسه محاکمه در موارد ذیل قابل شکایت پژوهشی است:
۱ ) قرار رد دادخواست مدعی خصوصی.
۲ ) قرار توقیف یا تشدید تأمین متهم.
۳ ) قرار رد عرضحال اعتراض بر حکم غیابی.
۴ ) قرار تأمین خواسته.
۵ ) قرار عدم صلاحیت.
تبصره- قرار تأمین خواسته دعوی مدعی خصوصی پس از ابلاغ قابل اجرا است و شکایت پژوهشی اجرای آن را بتأخیر نمیاندازد – رسیدگی به شکایت پژوهشی در این مورد خارج از نوبت و در جلسه اداری و بدون حضور دادستان بعمل خواهد آمد.
ماده ۳۴۴ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه نسبت به متهمی که توقیف است حکم برائت یا تعلیق مجازات صادر گردد متهم فوری آزاد میشود هر چند که حکم مورد شکایت قرار گیرد.
تبصره- تقاضای رسیدگی پژوهشی دادستان باید صریح و مدلل باشد و معین کند نسبت به چه قسمتی از حکم دادگاه جنحه و به چه علت درخواست رسیدگی پژوهشی مینماید. تخلف از این ماده موجب محکومیت انتظامی تا درجه سوم است.
ماده ۳۴۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
دادگاه استان منحصراً نسبت به آنچه مورد شکایت پژوهشی قرار گرفته و بدایتاً رسیدگی شده رسیدگی و حکم صادر مینماید و خارج از آن مداخله نمیکند.
ماده ۳۴۶ – متداعیین در موقع استیناف از موضوع مطلب استینافیه نباید خارج شده مطلب دیگری به میان آوردند ولی حق دارند دلایلی که راجع به موضوع محاکمه است اظهار دارند اعم از آن که آن دلائل اسباب تخفیف یا اشتداد مجازات شود.
ماده ۳۴۷ – در صورتی که محکوم علیه استیناف خواسته باشد محکمه استیناف پس از رسیدگی میتواند نظر به اوضاع و احوال و دلائل امر در مجازاتی که محکمه جنحه معین کرده تخفیف بدهد یا به کلی آن حکم را نسخ کند.
ماده ۳۴۸ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
تشدید مجازات یا تعیین مجازات برای متهمی‌که در محکمه جنحه برائت حاصل کرده است فقط در صورتی در محکمه استیناف جایز است که استیناف را مدعی العموم خواسته باشد.
ماده ۳۴۹- [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [اصلاحی ۱۳۳۷]
رسیدگی پژوهشی به احکام و قراردادهای دادگاه جنحه از خصائص دادگاه استانی است که دادگاه جنحه در حوزه آن واقع است.
درخواست پژوهشی را میتوان در موعد قانونی به یکی از مراجع ذیل تسلیم نمود:
۱ – دفتر دادگاه جنحه‌ای که حکم صادر کرده.
۲ ) دفتر دادگاه استانی که مرجع رسیدگی است.
۳ ) دفتر بازداشتگاهی که متهم در آنجا توقیف است.
۴ ) دفتر دادگاه محل اقامت پژوهشخواه.
ماده ۳۵۰ – هر گاه مستأنف در حال توقیف باشد بعد از تقدیم عریضه استیناف و ثبت در دفتر باید مدعی العموم در ظرف بیست و چهار ساعت او را به محلی که به محکمه نزدیکتر است تحویل نماید که در مدت محاکمه آنجا توقیف باشد.
ماده ۳۵۱- [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [اصلاحی ۱۳۳۷]
اشخاص مفصله ذیل حق تقاضای پژوهش دارند:
۱ – متهم
۲ – اشخاصی که محکوم به تأدیه ضرر و زیان مدعی خصوصی شده‌اند
۳ – دادستان شهرستان
۴ ) مدعی خصوصی از حیث ضرر و زیان – مدت پژوهش ده روز است و این مدت در احکام حضوری از تاریخ اعلام حکم و در احکام غیابی از تاریخ انقضاء مدت اعتراض شروع میشود.
در هر موردی که یکی از اشخاص فوق عرضحال پژوهش بدهد هر یک از اصحاب دعوی نیز میتواند ظرف یک مهلت اضافی ده روز که از تاریخ تقدیم عرضحال مزبور شروع خواهد شد تقاضای پژوهش کند و این پژوهش تبعی نامیده میشود.
ماده ۳۵۲ – روز رسیدگی بر حسب اصول به طرفین اعلام میشود طرفین میتوانند شخصاً حاضر شوند یا وکیل به فرستند ولی اگر حاضر نشدند و وکیل هم نفرستادند رسیدگی محکمه استیناف به تأخیر نمی‌افتد مگر در مواردی که محکمه استیناف حضور طرفین و اشخاصی را که در امر جزایی دخیل‌اند لازم بداند.
ماده ۳۵۳ – کیفیت محاکمه از قرار ذیل است:
۱- قرائت صورت واقعه که به توسط یکی از اعضاء محکمه نوشته شده است .
۲- قرائت صورت استنطاقات .
۳- کسب اطلاع از شهود و مطلعین اگر لازم باشد .
۴- سئوالات و تحقیقات لازمه از طرفین و استماع مدافعه متداعیین .
۵- اظهار عقیده مدعی العموم و اعتراض متهم – ترتیبات رسیدگی و صدور حکم موافق اصولی است که برای محاکم جنحه مقرر است.
ماده ۳۵۴ – هر گاه طرف مستأنف لایحه توضیحات و اعتراضات خود را تا روز رسیدگی تقدیم نکرده باشد محاکمه استینافی به تأخیر نمی‌افتد.
ماده ۳۵۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
احکام دادگاه استان بهر صورت حضوری محسوب و فقط قابل فرجام است هر گاه حکم حضوراً به متهم اعلام شده باشد از روز اعلام والا از روز ابلاغ قانونی قابل شکایت فرجامی است و اگر دادرسی پژوهشی بدون حضور متهم و یا وکیل او بعمل آمده باشد از تاریخ ابلاغ واقعی قابل فرجام است.
ماده ۳۵۶- [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه نسبت به متهمی که توقیف است حکم برائت یا تعلیق مجازات صادر شود باید فوری آزاد گردد هر چند که حکم مورد شکایت فرجامی واقع شود.
ماده ۳۵۷- [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه در دادگاه استان معلوم شود جرم از درجه خلاف بوده دادگاه رسیدگی نموده و حکم خلافی صادر مینماید.
ماده ۳۵۸ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه عمل انتسابی به متهم جنائی بوده و دادستان از حکم دادگاه جنحه پژوهش خواسته باشد حکم دادگاه جنحه فسخ و پرونده به دادگاه جنائی ارسال میشود.
ماده ۳۵۹ – در صورتی که معین شود که حکم بر خلاف قوانین محاکمات صادر شده و این تخلف به اندازه مهم است که در حکم محکمه مؤثر بوده و آن را از اعتبار حکم قانونی میاندازد محکمه استیناف حکم را باطل کرده و اساساً تجدید رسیدگی مینماید.
ماده ۳۶۰ – محکوم علیه و مدعی عمومی میتوانند از حکم محکمه استیناف تمیز بخواهند مدعی خصوصی نیز این حق را نسبت به ضرر و زیان خود دارد.
[از لایحه قانونی اصلاح قسمتی از مواد آیین دادرسی کیفری، مصوب ۱۳۳۷:
فصل ششم از آیین دادرسی کیفری لغو و مقررات زیر بجای آن وضع میشود:]
فصل ششم- در محاکمه جنائی
مبحث اول- در تشکیل محاکم جنایی
ماده ۱) کلیه مواد مربوط به محاکم جنائی دادگستری نسخ میشود و رسیدگی به جرائم جنائی بر طبق مواد ذیل بعمل خواهد آمد.
ماده ۲) دادگاه جنائی از اعضاء دادگاه استان تشکیل میشود. در صورت عدم کفایت بر حسب تعیین رئیس کل دادگاه استان از اعضای دادگاه شهرستان تکمیل میگردد.
ماده ۳ ) برای تکمیل دادگاه جنائی از وکلای پایه یک دادگستری میتوان دعوت کرد – وزارت دادگستری اشخاصی را که در هر حوزه مقتضی بداند در اول هر سال تعیین و به رئیس کل دادگاه استان معرفی مینماید – تکمیل دادگاه جنائی از وکلای دادگستری وقتی است که اعضاء دادگاه شهرستان و استان بقدر کفایت نباشد ولی در هر حال اکثریت هیئت حاکمه باید از قضات دادگستری باشد و جهات رد قاضی نسبت به وکلائی که در دادگاه شرکت مینماید نیز جاری است.
ماده ۴ ) محکمه جنائی در مورد رسیدگی به جنایاتی که مجازات قانونی آن حبس دائم یا اعدام است مرکب از پنج نفر و در مورد سایر جنایات مرکب از سه نفر خواهد بود.
ماده ۵ ) در نقاطی که دادگاه استان بیش از یک شعبه ندارد همان شعبه بامور جنائی نیز رسیدگی و در صورت لزوم طبق مواد فوق اعضای خود را تکمیل مینماید.
ماده ۶ ) هر گاه وزارت دادگستری برای تسهیل یا تسریع در امر دادرسی تشکیل دادگاه جنائی را موقتاً در محل وقوع جرم که خارج از مرکز استان باشد‌لازم بداند میتواند اعضای این دادگاه جنائی را از اعضاء دادگاه همان استان و دادگاه شهرستان تعیین نموده و امر به تشکیل دادگاه جنائی در مرکز‌شهرستان محل وقوع جرم بدهد
ماده ۷) وظایف دادستانی دادگاه جنائی را دادستان استان یا یکی از دادیاران استان و در صورت غیبت یا معذور بودن آنها دادستان یا یکی از دادیاران دادسرای شهرستان انجام میدهند.
ماده ۸ ) هر گاه حکم دادگاه جنائی در دیوان کشور نقض شود رسیدگی مجدد بشعبه دیگر همان دادگاه ارجاع میگردد و در صورت نبودن شعبه دیگر‌دادگاه جنائی همان حوزه از سایر اعضای دادگاه استان و دادگاه شهرستان که قبلا در محاکمه شرکت نداشته اند بر حسب تعیین رئیس کل دادگاه استان تشکیل میشود.
مبحث دوم- در مقدمات رسیدگی دادگاه جنائی
ماده ۹ ) پس از وصول پرونده بدفتر دادگاه جنائی مدیر دفتر ظرف پنج روز باید بمتهم اخطار کند.
هر گاه وکیلی انتخاب نموده ظرف ده روز با قبول وکالت بدفتر دادگاه معرفی نماید هر گاه متهم وکیل خود را معرفی نکرد مدیر دفتر پرونده را نزد رئیس دادگاه ارسال میدارد که از میان وکلای مجاز وکیلی برای متهم تعیین نماید.
جز در مواردی که برای رد قاضی پیش‌بینی شده و یا در قوانین وکالتی مذکور است متهم حق رد یا تقاضای تغییر وکیل تسخیری را ندارد.
ماده ۱۰ ) هیچ متهمی نمیتواند بیش از سه وکیل داشته باشد استعفای وکیل تسخیری یا انتخابی یا عزل وکیل پس از تشکیل جلسه محاکمه پذیرفته نیست.
ماده ۱۱ ) هر گاه متهم بیش از یک وکیل داشته باشد و یکی از آنها روز محاکمه ولو با عذر موجه حاضر نشود دادگاه با حضور وکیل دیگر رسیدگی خواهد کرد.
ماده ۱۲ ) پس از تعیین وکیل مدیر دفتر بلافاصله به متهم و وکیل او و بمدعی خصوصی که ضرر و زیان خود را مطالبه کرده باشد اخطار مینماید کلیه اعتراضات خود را ظرف ده روز تسلیم نماید چنانچه متهم یا وکیل او تقاضای مهلت کند رئیس دادگاه میتواند برای یک مرتبه ده روز دیگر مهلت دهد – در مورد ماده ۹ که رئیس دادگاه تعیین وکیل تسخیری برای متهم مینماید مدت اعتراض در هر حال اعم از اینکه متهم بعداً وکیل دیگر نیز تعیین کند یا نه از همان تاریخ ابلاغ به وکیل تسخیری مذکور احتساب خواهد شد.
ماده ۱۳ ) متهم و مدعی خصوصی یا وکلای آنها باید کلیه اعتراضات خود را از قبیل ناقص بودن تحقیقات یا ایراد مرور زمان و عدم صلاحیت یا رد دادرسی یا قابل تعقیب نبودن عمل انتسابی و لزوم رسیدگی بدلائل دیگر یا دلایل جدید و کافی نبودن دلایل و غیره را ظرف مهلت مقرر به دفتر دادگاه تسلیم نمایند و پس از انقضاء مدت مذکور فوق هیچ قسم ایرادی از طرف اشخاص مزبور پذیرفته نخواهد شد مگر اینکه جهت ایراد بعد از مهلت حادث شود و در هر حال طرح پرونده در جلسه مقدماتی دادگاه قبل از انقضاء مهلت ممنوع است.
ماده ۱۴ – پس از وصول اعتراضات و انقضاء مهلت مدیر دفتر پرونده را به دادگاه ارسال میدارد. رئیس دادگاه جنائی پرونده‌های واصله را به نوبت تاریخ وصول بین هر یک از مستشاران دادگاه جنائی توزیع مینماید. مستشار مذکور حداکثر ظرف ده روز گزارش مبسوط اتهام و دلائل و جریان پرونده را تهیه و تقدیم رئیس مینماید.
رئیس دادگاه بمحض وصول گزارش جلسه مقدماتی اداری دادگاه را در صورت اقتضاء با حضور دادستان یا قائم مقام او و با حضور متهم یا وکیل او تشکیل و راجع به گزارش عضو محقق با توجه باوراق پرونده رأسا یا با توجه باعتراضات و ایرادات اصحاب دعوی رسیدگی و بقرار ذیل اقدام می نماید.
۱ ) در صورتی که تحقیقات ناقص باشد قرار رفع نقائص را صادر و پرونده را برای اقدام بوسیله دادستان استان نزد بازپرس میفرستد که پس از انجام دستور هیئت مقدماتی دادگاه بدون اظهار نظر اعاده کند.
۲ ) هر گاه موضوع اتهام خارج از صلاحیت دادگاه جنائی باشد قرار عدم صلاحیت صادر مینماید.
۳ ) در صورتی که موضوع اتهام مشمول مرور زمان باشد یا متهم از جهت گذشت شاکی خصوصی یا جهات قانونی دیگر قابل تعقیب نباشد قرار شمول مرور زمان یا موقوف ماندن تعقیب را صادر مینماید. در این صورت اگر متهم زندانی باشد فوری آزاد میگردد.
ماده ۱۵ ) قرارهای مذکور در شق ۲ و ۳ ماده فوق از طرف دادستان قابل شکایت فرجامی است. در صورتی که قرار ممیزعنه نقض شود پرونده برای انجام سایر وظائف به هیأت مقدماتی دادگاه ارسال میشود.
ماده ۱۶ ) در مورد رد یکی از اعضاء که در جلسه مقدماتی شرکت کرده دادگاه بدون حضور عذر مردود و با حضور یکی دیگر از اعضاء دادگاه استان به تعیین رئیس کل تشکیل و نسبت به ایراد رسیدگی و قرارداد رد یا قبول آن را صادر مینماید در صورت قبول ایراد جلسه مقدماتی با شرکت عضو جدید تشکیل خواهد شد. قرار دادگاه در این مورد قطعی است.
ماده ۱۷ ) هر گاه دادگاه در جلسه مقدماتی پرونده را کامل تشخیص داده و قضیه را قابل طرح در جلسه علنی دادگاه جنائی بداند رئیس دادگاه دستور احضار متهم و مدعی خصوصی و وکلای آنها و سایر اشخاصی را که برای ادای شهادت و غیره لازم تشخیص شده است صادر میکند.
ماده ۱۸ ) بمحض وصول پرونده به دفتر دادگاه جنائی وقت رسیدگی تعیین و مدیر دفتر اشخاصی را که در جلسه مقدماتی تعیین شده برای روز رسیدگی احضار مینماید.
ماده ۱۹ ) در مورد جرایم سیاسی و مطبوعاتی که دادگاه جنائی با حضور هیأت منصفه تشکیل میشود هیأت منصفه نیز احضار میشوند.
ماده ۲۰ ) هر گاه متهم و اشخاصی که برای اداء شهادت احضار شده‌اند در روز رسیدگی حاضر نشوند به امر رئیس دادگاه جلب خواهند شد.
ماده ۲۱ ) در صورتی که دادگاه توقیف متهم را برای عملی‌شدن محاکمه لازم بداند میتواند قرار توقیف متهم را تا ختم محاکمه در دادگاه جنائی صادر نماید این قرار قابل شکایت نیست.
ماده ۲۲ ) مخارج ایاب و ذهاب و مدت توقف اشخاصی که بر حسب تقاضای متهم یا مدعی خصوصی برای ادای شهادت در دادگاه احضار میشوند بعهده کسی است که تقاضای احضار کرده. در این صورت رئیس دادگاه مبلغی را که لازم است تعیین مینماید و باید از ناحیه تقاضا کننده در صندوق دادگستری قبل از صدور احضاریه تودیع شود و الا بتقاضای احضار شهود ترتیب اثر داده نخواهد شد. هر گاه متهم توانائی پرداخت هزینه مزبور را به تشخیص دادگاه جنائی نداشته باشد در این صورت هزینه ایاب و ذهاب و مدت توقف شهود از طرف دولت پرداخت خواهد شد. و همچنین هر گاه دادگاه بنظر خود یا به درخواست دادستان احضار شاهد را لازم بداند مخارج ایاب و ذهاب و مدت توقف قبل از احضار از طرف دولت پرداخت خواهد شد.
ماده ۲۳ ) متهمی که وکیل مدافع او را دادگاه تعیین کرده در صورت تمکن باید حق‌الوکاله بپردازد و دادگاه بتقاضای وکیل در ضمن صدور رأی و یا بعد از آن مبلغ آن را بنظر خود تعیین و حکم به پرداخت آن صادر مینماید.
مبحث سوم در تحقیقات و کیفیات محاکمه
ماده ۲۴ ) متهم در صورت بازداشت آزادانه در معیت مستحفظین که مواظب عدم فرار او میباشند در محکمه حضور مییابد. رئیس پس از تحقیق هویت او (اسم – اسم پدر – سن – شغل – نام خانوادگی و تعیین عیال و اولاد) و غیره بمتهم اخطار میکند در موقع محاکمه مواظب گفتار خود باشد. و به سایر اشخاصی که در محاکمه شرکت دارند نیز اخطار میکند در موقع محاکمه چیزی بر خلاف حقیقت و وجدان و قوانین و ادب نگویند. بعد از آن منشی دادگاه کیفرخواست و دادخواست مدعی خصوصی را قرائت مینماید و سپس رئیس دادگاه موضوع اتهام و تمام دلائل آن و موضوع دادخواست مدعی خصوصی را به متهم تفهیم و شروع برسیدگی و تحقیق مینماید.
ماده ۲۵ – رسیدگی بترتیب ذیل خواهد بود:
۱ ) تحقیق از متهم دائر بر این که آیا اتهام وارده را قبول دارد یا نه؟ پاسخ عیناً در صورت جلسه قید میشود.
۲ ) استماع اظهارات دادستان یا نماینده او و شهود و اهل خبره ای که دادستان معرفی کرده است.
۳ ) استماع اظهارات مدعی خصوصی و شهود و اهل خبره‌ای که مدعی خصوصی معرفی کرده است
۴ ) استماع اظهارات متهم و شهود و اهل خبره که متهم یا وکیل او معرفی میکند.
۵ ) رسیدگی به آلات و ادوات جرم و استماع اظهارات وکیل متهم
۶ ) رسیدگی بدلائل جدیدی که بعداً به محکمه از طرف متهم یا وکیل او تقدیم میشود (در صورتی که رسیدگی بدلائل جدید مؤثر در قضیه باشد)
رئیس دادگاه مکلف است خلاصه اظهارات طرفین دعوی و عین اظهارات یکطرف را که مورد استناد طرف دیگر باشد و همچنین عین اظهارات شهود و اهل خبره را در صورت مجلس منعکس کند. و هر گاه دادستان مجدداً اجازه نطق بخواهد به متهم یا وکیل او نیز اجازه داده میشود ولی این اجازه بهر یک از طرفین بیش از یکبار نخواهد شد و پس از خاتمه مذاکرات رئیس یک دفعه دیگر بعنوان آخرین دفاع بمتهم یا وکیل و اجازه صحبت داده و رسیدگی را ختم میکند
ماده ۲۶ ) هر گاه دادستان و متهم و مدعی خصوصی تقاضای تحقیق از اشخاصی را که در دادگاه حاضر باشند بنمایند ولو این که قبلا احضار نشده باشند دادگاه تحقیقات لازم را از آنها بعمل خواهد آورد.
ماده ۲۷ ) رئیس دادگاه مکلف است از گواهان منفرداً تحقیق نماید و برای عدم ارتباط گواهان با یکدیگر و یا با متهم اقدام لازم معمول دارد و بعد از تحقیق انفرادی دادگاه میتواند بر حسب تقاضای متهم یا مدعی خصوصی یا دادستان یا بنظر خود مجدداً منفرداً یا مجتمعاً از گواهان تحقیق نماید -قبل از شروع به تحقیق (اسم . اسم پدر . نام خانوادگی . سن. شغل) درجه قرابت نسبی سببی و سمت خادم و مخدومی با مدعی خصوصی و‌متهم و غیره تعیین میگردد و مندرجات ماده ۱۴۵ را نیز رعایت مینماید.
ماده ۲۸ ) گواهان نباید بعد از ادای شهادت تا زمانی که دادگاه تعیین مینماید متفرق شوند.
ماده ۲۹ ) قطع کلام گواهان در اثناء تحقیق ممنوع است هر یک از اصحاب دعوی که سؤالی داشته باشد باید بتوسط رئیس دادگاه بعمل آورد.
ماده ۳۰ ) قبل از تحقیق از گواهان مواد مربوط به مجازات شهادت کذب نیز باید برای گواه قرائت شود.
ماده ۳۱ ) در صورتی که متهم یا مدعی خصوصی یا گواه زبان فارسی نداند رئیس دادگاه شخصی را برای ترجمه تعیین میکند مترجم باید متعهد شود و قسم یاد کند که اظهارات را بطور صحیح و بدون تغییر ترجمه نماید.
ماده ۳۲ ) متهم و دادستان و مدعی خصوصی میتوانند مترجم را رد کنند ولی رد مترجم باید مدلل باشد رد یا قبول مترجم بنظر دادگاه است و نظر دادگاه قطعی میباشد.
ماده ۳۳ ) در صورتی که مدعی خصوصی یا متهم یا مطلعین کر یا گنگ باشند رئیس دادگاه اقدام لازم برای تحقیق از آنها بوسیله اشخاص دیگر معمول خواهد داشت.
ماده ۳۴ ) در صورت حضور متهم اصلی و معاونین تحقیقات از متهم اصلی شروع میشود.
ماده ۳۵ ) در کلیه امور جنائی در صورتی که متهمین متعدد و یا معاون و شریک داشته باشند و به یک یا چند نفر از آنها دسترسی نباشد دادگاه میتواند رسیدگی را تفکیک و تکلیف متهمین را معین نماید و پرونده نسبت به غائبین مفتوح خواهد ماند.
ماده ۳۶ ) هیچیک از اعضای دادگاه نباید قبل از اعلام رأی در باب برائت یا مجرمیت اظهار عقیده نمایند.
ماده ۳۷ ) محاکمه جنائی پس از شروع تعطیل نمیشود در صورتی که محاکمه طولانی باشد رئیس دادگاه بقدر لزوم تنفس خواهد داد.
مبحث چهارم- در رأی
ماده ۳۸ ) دادگاه جنائی بعد از شروع رسیدگی نمیتواند قرار عدم صلاحیت صادر کند و بهر حال باید رأی خود را در ماهیت قضیه صادر نماید.
ماده ۳۹ ) دادگاه پس از ختم رسیدگی با استعانت از خدا و وجدان مشاوره نموده و با توجه به محتویات پرونده مبادرت بصدور رأی مینماید و بعد از صدور رأی جلسه علنی دادگاه با حضور متهم و دادستان تشکیل و رای دادگاه با ذکر مواد قانونی توسط منشی دادگاه با صدای رسا خوانده و مفاد رأی توسط رئیس بمتهم تفهیم میشود در صورتی که رأی بر برائت متهم باشد مشارالیه فوری آزاد میگردد مگر آنکه از جهات دیگر بازداشت باشد.
ماده ۴۰ – دادگاه جنائی مکلف است در صورت صدور رأی بر محکومیت متهم ضمن حکم مزبور حکم ضرر و زیان مدعی خصوصی را با توجه بادله و قرائن و اوضاع و احوال امر بنظر خود صادر کند.
ماده ۴۱ – اشخاص ذیل میتوانند از رأی دادگاه جنائی فرجام بخواهند:
۱ – متهم
۲ – دادستان
۳ – مدعی خصوصی از حیث ضرر و زیان
مهلت شکایت فرجامی برای اشخاص فوق از تاریخی که رأی دادگاه جنائی اعلام میشود ده روز است و در صورتی که مدعی خصوصی موقع اعلام رأی حاضر نباشد مهلت مذکور از روز ابلاغ قانونی حکم با رعایت مسافت محسوب خواهد شد.
ماده ۴۲ ) اجرای احکام دادگاه جنائی بعهده دادستان استان است و در موقع اجرای حکم میتواند از قوای انتظامی استمداد کند.
ماده ۴۳ ) سایر ترتیبات رسیدگی در دادگاه جنائی در صورتی که مغایر با مواد فوق نباشد همان است که برای دادگاه جنحه مقرر است.
[ماده ۳۶۱ – محکمه جنایت از اعضای محکمه استیناف تشکیل میشود و در جایی که محکمه استیناف نباشد و به حکم لزوم تشکیل محکمه جنایت لازم شود محکمه مزبوره از اعضای محکمه ابتدایی تشکیل میشود.
تبصره – وزارت عدلیه صورت چنین محلها را معین و اعلان خواهد کرد.
ماده ۳۶۲ – اگر محکمه استیناف دارای بیش از یک شعبه نباشد همان شعبه به امور جنایی رسیدگی خواهد کرد برای این که رأی محکمه جنایی قانونی حساب شود عده اعضاء آن نباید کمتر از پنج نفر باشد لهذا در صورتی که محکمه جنایی در محکمه ابتدایی تشکیل میشود باید عده مزبوره از اعضاء اتاقهای دیگر یا از امنای صلح محل تکمیل شود.
ماده ۳۶۳ – وظایف مدعی العمومی محکمه جنایت در محلهایی که محکمه استیناف برقرار است به عهده مدعی العموم محکمه استیناف و در صورت غیبت او به عهده یکی از وکلاء عمومی محکمه مزبوره که بر حسب اقدمیت نایب مناب مدعی العموم است میباشد منشی محکمه جنایت نیز دفتردار محکمه استیناف است و در صورت غیبت او انجام وظایف به عهده یکی از معاونی او بر حسب اقدمیت خواهد بود در صورتی که محکمه جنایی در محکمه ابتدایی تشکیل شود مدعی العمومی و دفتردار محکمه مذکوره وظایف خود را در آن محکمه نیز انجام می دهند.
ماده ۳۶۴ – جلسات محکمه جنایت در هر سال برای دوره های معین مقرر است و در صورت احتیاج به طور فوق العاده نیز تشکیل میشود وزارت عدلیه دوره های جلسات عادی محکمه جنایت و مدت دوره های مزبوره را معین و به محاکم جنایی اعلام خواهد کرد.
ماده ۳۶۵ – تعیین روز افتتاح با رییس محکمه است و همین که محکمه جنایت افتتاح شد باید تمام جنایاتی که قبل از افتتاح واقع شده به آن محکمه ارجاع شود و پس از اتمام امور مزبوره محکمه جنایت تعطیل میشود.
ماده ۳۶۶ – احکامی که از محکمه جنایت صادر میشود فقط قابل تمیز است.
مبحث دوم – در مقدمات محاکمه جنایی
ماده ۳۶۷ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[رییس محکمه جنایت باید به متهم اخطار نماید که میتواند یک نفر وکیل مدافع برای خود انتخاب کند و در صورتی که متهم بخواهد وکیل معین کند باید وکیل خود را یک هفته قبل از جلسه محاکمه به محکمه معرفی نماید.]
ماده ۳۶۸ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[هر گاه خود متهم نتواند وکیل انتخاب نماید محکمه به اجازه او یک نفر وکیل برای او انتخاب مینماید سلب حق تعیین وکیل مدافع از متهم باعث بطلان حکم است.]
ماده ۳۶۹ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[اخطار مذکور ماده قبل باید کتبی باشد و ذیل آن را رییس و منشی محکمه و خود متهم امضا مینمایند و در صورتی که متهم استنکاف از امضاء نمایید باید در ذیل آن ورقه استنکاف او را تصریح نمایند و منشی محکمه امضاء نماید.]
ماده ۳۷۰ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[در صورتی که بر حسب ماده قبل اعلام لازم را به شخص متهم ننمایند سکوت او حق اعتراض او را که ممکن است باعث بطلان حکم شود ساقط نمیکند و متهم حق دارد که بعد از صدور حکم قطعی نیز اعتراضات خود را در این باب بنماید.]
ماده ۳۷۱ – [به موجبماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[متهم یا مدعی العموم می توانند نسبت به قرار محکمه استیناف که رسیدگی امری را راجع به محکمه جنایت کرده در موارد ثلاثه ذیل قبل از افتتاح جلسه محاکمه اعتراض نموده نقل محاکمه را از محکمه به محکمه دیگر بخواهند موارد مزبوره از موارد بطلان حکم است.
اولاً – در وقتی که محکمه صلاحیت رسیدگی امر را نداشته باشد.
ثانیا ً – در موردی که امر موافق قانون جنایت نباشد.
ثالثاً – در وقتی که محکمه طوری تشکیل شده که قانونی محسوب نمی شود.]
ماده ۳۷۲ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[اظهارات مزبوره در ماده قبل باید کتبی باشد و به دفتر محکمه داده شود و دفتردار باید فوراً پس از ثبت اظهارات مزبوره را به مدعی عمومی محکمه استیناف داده و مدعی العموم مذکور باید به مدعی العموم دیوان تمیز ابلاغ و محکمه مزبوره فوراً بدون این که منتظر نوبت شود رسیدگی کرده حکم دهد.]
ماده ۳۷۳ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[خواهش ابطال که راجع به موارد ثلاثه ماده ۳۷۱ است محاکمه را تا صدور حکم دیوان تمیز به تأخیر می اندازد ولی هرگاه استدعای ابطال بعد از افتتاح جلسه محاکمه یا در حین محاکمه به عمل آید استدعای مزبور باعث توقیف محاکمه نمی شود و محکمه جنایت حکم قطعی را پس از صدور به دیوان تمیز می فرستد.]
ماده ۳۷۴ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[نسبت به اعتراضاتی که بعد از انقضای مدت قانونی یا در حین محاکمه به عمل آمده راجع به این که عقیده مدعی العموم در حین محاکمه استماع یا این که موافق ماده ۳۶۷ عمل نشده نیز موافق ماده قبل رفتار میشود.]
ماده ۳۷۵ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[هر گاه مدعی العموم محکمه استیناف یا متهم یا مدعی خصوصی به رییس محکمه جنایت اظهار دارند که غیر از شهود سابقه که اطلاعات خود را نزد مستنطق اظهار داشته اند کسان دیگر میباشند که از اصل واقعه اطلاع دارند و اطلاعات آنان در محکمه جنایت لازم باشد در این صورت رییس محکمه میتواند آنان را برای ادای شهادت احضار نماید.]
ماده ۳۷۶ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[هر گاه یکی از شهود از حضور در محکمه استنکاف یا مسامحه نماید باید جلب شود.]
[ماده ۳۷۷ – [به موجب ماده ۱۵ قانون راجع به محاکمات جنایی، مصوب ۱۳۰۹ لغو شده است.]
[وکیل متهم میتواند سواد دوسیه را که راجع به امر متهم است از محکمه بخواهد ولیکن مخارجی که تعلق می‌گیرد بر عهده خود او میباشد و متهم نیز میتواند صورت اسامی مطلعین را از محکمه مجاناً بخواهد و رییس محکمه و مدعی العمومی محکمه استیناف مکلفند که در اجراء این ماده کمال اهتمام را بنمایند.]
مبحث سوم – در تحقیقات و کیفیت محاکمه
ماده ۳۷۸ – شخص متهم آزادانه در معیت مستحفظین که مواظب عدم فرار او میباشند در محکمه حضور مییابد و رییس تحقیق از اسم و خانواده و سن و شغل و محل اقامت و مولد متهم بنماید.
ماده ۳۷۹ – رییس محکمه وکیل متهم را خطاب کرده اخطار میکند که مشارالیه نباید چیزی بر خلاف وجدان و قوانین بگوید و باید در نطق خود رعایت ادب و مسالمت و ملایمت را بنماید.
ماده ۳۸۰ – رییس محکمه متهم را مخاطب داشته اظهار میدارد که از این به بعد باید کمال مواظبت را در آن چه ذکر میشود بنماید پس از آن خطاب به کاتب محکمه نموده اظهار میدارد که تقاضانامه مدعی العموم را قرائت کرده و کاتب محکمه باید فوراً امر رییس را مجری دارد.
ماده ۳۸۱ – هر گاه اقامه دعوی را مدعی العموم کرده باشد رییس محکمه بعد از قرائت تقاضانامه مدعی العموم که در ذیل تحقیقات مستنطق در جلب به محاکمه مندرج است علناً به متهم تقصیرات او را اعلام داشته تمام دلایل تقصیر او را می‌گوید و جواب و توضیحات متهم را استماع میکند. هر گاه متهم اقرار صریح به تقصیر خود ننماید محکمه به تحقیقات شروع مینماید. بدین ترتیب که اگر شهود و اهل خبره باشند استماع شهادت و اطلاعات آنها به عمل میآید و به آلات و ادوات استنطاق رسیدگی میشود. پس از آن مدعی العموم ادعانامه خود را بیان میکند و بعد مقصر یا وکیل مدافع او توضیحات لازمه را داده اظهارات خود را مینمایند. بعد هر گاه مدعی العموم باز اجازه نطق خواست به متهم نیز اجازه نطق داده میشود و پس از این که مذاکرات به قدر کفایت به عمل آمد رییس باز یک دفعه به متهم اجازه نطق داده مذاکرات را ختم میکند.
ماده ۳۸۲ – هر گاه اقامه دعوی را مدعی خصوصی کرده باشد به طوری رفتار میشود که در ماده (۳۲۱) مذکور است.
ماده ۳۸۳ – مدعی العموم یا مدعی خصوصی باید در ظرف پنج روز قبل از محاکمه صورت اسامی شهود را با تعیین شغل و محل اقامت و مولد و سن به متهم بدهند و متهم نیز باید در مدت مزبوره اسامی‌شهود خود را به شرح فوق به مدعی العموم عرضه دارد و مدعی العمومی و متهم حق دارند که در موقع محاکمه به استماع شهود و مطلعین که اسامی آنان در مدت مزبوره به ترتیبی که در این ماده مقرر است داده نشده اعتراض نمایند و محکمه به این اعتراض رسیدگی کرده قرار میدهد که محاکمه در حدود همان دوره به تأخیر افتد.
ماده ۳۸۴- قبل از تحقیق از گواهان مواد مربوط بمجازات شهادت کذب نیز باید برای گواه قرائت شود.
ماده ۳۸۵ – رییس قبل از استماع شهادت اسم و شغل و محل اقامت و درجه قرابت نسبی یا سببی شاهد را با متهم یا مدعی خصوصی را می‌پرسد و همچنین استعلام مینماید که سابقاً متهم را می‌شناخته است یا نه.
ماده ۳۸۶ – هر یک از شهود و مطلعین پس از اظهار اطلاعات خود باید در محکمه مدتی مکث کنند که اگر محکمه محتاج به تحقیقات ثانویه شود حاضر باشند مگر این که رییس محکمه مکث آنان را لازم نداند و غایت مکث شهود و مطلعین تا زمانی است که هیأت حاکمه به اتاق مشورت برای دادن رأی می‌روند.
ماده ۳۸۷ – پس از آن که شهود مدعی عمومی و شهود مدعی خصوصی برای اثبات جنایت متهم اطلاعات خود را اظهار داشتند متهم میتواند از شهود خود بخواهد که اطلاعات خود را در محکمه اظهار دارند.
ماده ۳۸۸ – رییس محکمه باید به منشی محکمه امر کند که هر گاه اختلافی در میان اطلاعات مطلعین مشاهده مینماید مرقوم دارد که با اطلاع سابق و لاحق ایشان مطابقه کند.
ماده ۳۸۹ – قطع کلام مطلعین در اثناء اظهار اطلاعات آنان به کلی ممنوع است ولیکن متهم یا مدافع بعد از اتمام میتواند آن چه را در بی تقصیری متهم لازم بداند به توسط رییس محکمه از مطلعین سئوال نماید و رییس محکمه آن چه را که لازم می‌دانند از مطلعین سئوال نمایند.
ماده ۳۹۰ – شرایط شهود همان است که از ماده (۲۴۴) الی ماده (۲۴۹) مذکور است.
ماده ۳۹۱ – مطلعین اعم از این که از طرف مدعی عمومی یا مدعی خصوصی یا متهم باشند نمی‌توانند در محکمه نجوی نمایند و یا ایضاحات از یکدیگر بخواهند.
ماده ۳۹۲ – پس از آن که مطلعین اطلاعات خود را دادن متهم میتواند از رییس به خواهد که بعضی از آنها را از محکمه خارج نموده و بعض دیگر ثانیاً بالانفراد یا بالاجتماع اطلاعات خود با بدهند و همچنین مدعی عمومی و رییس محکمه این حق را دارند.
ماده ۳۹۳ – رییس محکمه میتواند قبل از استماع اطلاعات از مطلعین یا در اثناء یا بعد از آن از متهم در هر موردی که مقتضی بداند استنطاق نماید و مراقب باشد که اعاده مذاکرات سابق نشود.
ماده ۳۹۴ – رییس محکمه و مدعی عمومی و خصوصی و متهم میتوانند کتباً مطالبی را که تحقیق میشود یادداشت نمایند ولیکن باید به قدر امکان مواظب باشند که قطع کلام متکلم نشود.
ماده ۳۹۵ – رییس محکمه میتواند در اثناء اظهارات مطلعین یا بعد از آن آلات و ادوات تحقیقیه را به متهم ارائه بدهد و نسبت به هر یکی از آنها از متهم تحقیقات لازمه را بنماید.
ماده ۳۹۶ – هر گاه یکی از شهود بر خلاف واقع شهادتی داد پس از ثبوت رییس محکمه به استدعای مدعی العمومی یا مدعی خصوصی یا متهم امر به توقیف او مینماید پس از آن خود رییس یا یکی از معاونین او استنطاقات اولیه لازمه را در حق او به عمل آورده نتیجه استنطاقات را با آن شخص به محکمه که صلاحیت رسیدگی را دارد میفرستد.
ماده ۳۹۷ – در صورتی که مدعی خصوصی یا متهم یا یکی از مطلعین زبان فارسی ندارند باید یک نفر که بالغ و رشید و محل اطمینان باشد مترجم برای او معین شود که در محکمه مطالب او را طابق النعل بالنعل ترجمه کند و آن مترجم قبل از شروع به ترجمه باید متعهد شود که تغییری در مطالب و اظهارات متهم یا مطلعین ندهد.
ماده ۳۹۸ – مدعی العمومی و خصوصی و متهم میتوانند مترجم را به ترجمانی نپذیرند ولیکن باید دلایل عدم قبول را در محکمه اظهار دارند تا محکمه به عدم قبول مترجم قرار بدهد و آن مترجم باید از غیر هیأت حاکمه و مطلعین انتخاب شود ولو این که مدعی العمومی و متهم در باب انتخاب او تراضی کرده باشند.
ماده ۳۹۹ – در صورتی که مدعی خصوصی یا متهم یا مطلع گنگ و کر باشند و کتابت نیز نتوانند اشخاصی که از اشارات آنها استفاده مطالب میکنند به تعیین رییس محکمه مترجم آنان واقع میشوند و هر گاه کتابت میتوانند باید منشی محکمه سئوالات محکمه را در صفحه نوشته به آنان ارائه دهد و جواب کتبی از آنان بخواهد.
ماده ۴۰۰ – در صورتی که متهمین متعدد باشند و اساس اتهام مستند به یکی از آنان باشد رییس محکمه باید ابتداء به محاکمه متهم اصلی و بعد به محاکمه سایرین شروع کند.
ماده ۴۰۱ – رییس محکمه بعد از ختم بیانات مدعی العموم و متهم یا مدافع او حق ندارد برای اثبات یا نفی تقصیر متهم چیزی بگوید.
ماده ۴۰۲ – بعد از تشکیل محکمه و اقامه دعوی تا زمانی که هیأت محکمه رأی خود را اظهار نداشته است محاکمه تعطیل نمیشود و هیچ یک از اعضاء حق ندارند به طریقه نجوی یا به نحوی دیگر مذاکراتی در این موضوع بنمایند رییس حق دارد تنفس به اعضاء محکمه و شهود و متهم و غیره بدهد ولی این تنفس نباید از اندازه لزوم خارج شود.
مبحث چهارم – در حکم و اجراء آن
ماده ۴۰۳ – رییس محکمه متهم را اخطار مینماید و منشی محکمه رأی محکمه را در حضور متهم علناً قرائت میکند.
ماده ۴۰۴ – در صورتی که عدم تقصیر متهم معلوم شود رییس حکم به رهایی او مینماید مگر این که علت دیگری برای توقیف او موجود باشد بعد از آن محکمه در باب خسارات وارده به هر یک از طرفین با حضور طرفین و مدعی العمومی حکم میدهد.
ماده ۴۰۵ – متهم در صورتی که برائت او از تقصیر ثابت شد میتواند از اشخاصی که به او تهمت زده اند در محکمه ادعای خسارت نماید و کسانی که قانوناً حق تفتیش در جنایات دارند مانند مدعی عمومی و اداره نظمیه و ژاندارم از این قاعده مستثنی هستند و ادعای خسارت از آنان جایز نیست ولی شکایت از آنان به رؤسای مستقیم آنان جایز است.
ماده ۴۰۶ – هر گاه کسی که برائت خود را از تقصیر در محکمه حاصل کرد دیگر هیچ کس در خصوص این تقصیر حق تعرض به او ندارد.
ماده ۴۰۷ – هر گاه متهم در حین محاکمه به جنایت دیگری متهم شد اعم از این که آن اتهام به واسطه اطلاعات شهود و مطلعین یا به واسطه دلالت آلات و ادوات راجعه به آن جنایت باشد بعد از اثبات برائت او از تقصیری که محاکمه شده از حیث جنایت دیگر به ترتیبی که اصولاً مقرر است با او رفتار میشود.
ماده ۴۰۸ – در صورتی که تقصیر مقصر قابل مجازات باشد محکمه مجازات قانونی او را معین مینماید اگر چه از محاکمه معلوم شود که رسیدگی به آن از وظایف محکمه جنایت خارج است.
ماده ۴۰۹ – در صورتی که مقصر در ارتکاب تقصیر معذور بوده مثل این که غیر بالغ – یا مجنون باشد – یا در مقام مدافعه مرتکب تقصیر شده باشد محکمه حکم مقتضی را اعم از آن که بر تخفیف مجازات یا بر استخلاص یا به فرستادن مجنون به دارالمجانین یا امثال آن باشد به طوری که قانون تصریح میکند خواهد داد.
ماده ۴۱۰ – هیأت محکمه برای صدور حکم به اتاق مشاوره می‌روند و پس از مداقه و دادن رأی رییس محکمه به صدای جلی حکم را قرائت مینماید قبل از قرائت حکم رییس محکمه باید مواد قانونی را که مبنای حکم است قرائت نموده و پس از آن حکم را اعلام نماید منشی محکمه باید مواد قانونی را که بدان مجازات شخص مقصر معین گردیده با حکم محکمه مرقوم دارد و اگر تخلف از این وظیفه نماید ده تومان از مقرری او کسر خواهد شد.
ماده ۴۱۱ – محکمه در وقت صدور حکم راجع به مجازات مقصر باید حکم خسارت مدعی خصوصی را نیز هر گاه تقاضا شده باشد بدهد.
ماده ۴۱۲ – در مدت بیست و چهار ساعت باید اصل حکم به توسط منشی محکمه به امضاء و مهر هیأت حاکمه برسد و در صورتی که منشی محکمه از اداء این تکلیف تکاهل ورزد به طریقی که در ماده ۴۱۰ ذکر شده مجازات میشود.
ماده ۴۱۳ – محکوم علیه حق دارد از زمان ابلاغ حکم به او در ظرف پنج روز تمیز بخواهد و باید این مطلب را کتباً به منشی محکمه اظهار دارد و مدعی العمومی و همچنین مدعی خصوصی (در حقوق شخصیه خود) نیز حق دارند که در مدت مزبوره از تاریخ صدور حکم تمیز بخواهند.
ماده ۴۱۴ – کلیه احکامی‌که در باب مجازات از محکمه جنایت صادر میشود امر به اجراء آنها بر عهده مدعی عمومی محکمه خواهد بود که حکم داده است و مشارالیه میتواند در موقع اجراء احکام در صورت لزوم از قوای عمومی (نظمیه و ژاندارم و غیره) استمداد کند.
ماده ۴۱۵ – اصول محاکمه در محاکم جنایی همان اصولی است که برای محاکم جنحه مقرر است مگر در مواردی که خصوصاً تکلیف آن تصریح شده است.]
فصل هفتم – در محاکم جنایی اختصاصی
مبحث اول – در تشکیل محکمه
ماده ۴۱۶ – محکمه جنایی اختصاصی تشکیل میشود از یک نفر رییس و دو نفر معاون و دو نفر عضو محکمه استیناف.
ماده ۴۱۷ – رییس محکمه جنایی اختصاصی معاونین او دارای همان شرایط میباشند که برای رؤساء و معاونین محاضر شرع معین شده است.
ماده ۴۱۸ – مدعی العموم این محکمه همان مدعی عموم محکمه استیناف است و در غیاب او یکی از وکلای عمومی محکمه استیناف بر حسب اقدمیت وظیفه او را انجام میدهد.
ماده ۴۱۹ – منشی این محکمه دفتردار محکمه استیناف است و در غیاب او یکی از معاونین او وظیفه او را انجام میدهد.
ماده ۴۲۰ – جلسات محکمه جنایی اختصاصی و ترتیب افتتاح و ختم دوره محاکمه موافق مواد (۳۶۴) و (۳۶۵) اصول محاکمات جزایی است.
مبحث دوم – در صلاحیت محکمه و ترتیب محاکمه
ماده ۴۲۱ – امور راجع به این محکمه از قرار ذیل است:
۱- اموری که مجازات آنها منحصر به حد یا تعزیر است.
۲- جنایاتی که مجازات آنها موافق قانون اسلامی، قصاص یا قتل است.
ماده ۴۲۲ – صلاحیت محلی و شخصی این محاکم موافق قواعدی است که در اصول محاکمات جزایی مقرر است.
ماده ۴۲۳ – ترتیب رسیدگی و محاکمه در این محاکم موافق قواعدی است که برای کلیه محاکم جنایی مقرر است ولی در موقع صدور حکم در صورت اختلاف مابین رییس و اعضاء محکمه رأی رییس مناط اعتبار است.
ماده ۴۲۴ – وظایف مدعی عمومی در این محاکم موافق اصولی است که در قوانین محاکمات جنایی مقرر است.
ماده ۴۲۵ – احکام محاکم جنایی اختصاصی نیز قطعی است و قابل استیناف نمیباشد.
ماده ۴۲۶ – احکام این محاکم فقط از حیث رعایت قوانین محاکمات جزایی قابل تمیز است ولی در دیوان تمیز عدم رعایت قوانین مذکوره در مواردی باعث نقض میشود که در حکم محکمه مؤثر بوده و آن را از اعتبار حکم قانونی بیندازد.
ماده ۴۲۷ – اشتکاء از رییس و معاونین این محکمه جنایی موافق ماده (۳۰) کتاب دوم از اصول تشکیلات مقرر است.
ماده ۴۲۸ – اعاده محاکمه نسبت به احکام محاکم جنایی اختصاصی موافق قواعدی است که در اصول محاکمات جزایی مقرر است.
ماده ۴۲۹ – احکام قابل اجرای محاکم جنایی اختصاصی به توسط مدعی العموم استیناف در حضور او اجرا میشود.
باب چهارم- در فرجام احکام جزائی [اصلاحی ۱۳۳۷]
فصل اول- در مورد استدعای فرجام
ماده ۴۳۰ – موارد استدعای تمیز از قرار ذیل است:
۱- در صورت نقض قوانین در باب تقصیر و مجازات آن.
۲- در مورد عدم رعایت اصول و قوانین محاکمات جزایی در صورتی که عدم رعایت قوانین مزبوره به اندازه اهمیت داشته باشد که در حکم محکمه مؤثر بوده و آن را از اعتبار حکم قانون بیندازد.
ماده ۴۳۰ مکررـ [الحاقی ۱۳۱۲/۱۰/۲۸] – [اصلاحی ۱۳۳۱/۱۱/۱]
اگر دادستان دیوان عالی کشور تشخیص دهد که دلایل و قرائن و شواهد موجود در پرونده مخالف اصول و کیفیاتی است که دادگاه مستند استنباط خود در تقصیر یا برائت متهم و یا تشدید و تخفیف میزان مجازات قرارداده میتواند برای یک مرتبه نسبت بهر موضوعی از این حیث رسیدگی و شکستن حکم را از دیوان عالی کشور اگر در نتیجه رسیدگی نظریه دادستان را موجه دید حکم فرجام خواسته را میشکند.
مدت تقاضای فرجام ماهوی فقط تا یک ماه از تاریخ اعلام حکم در دادگاه حاکمه خواهد بود.
تبصره ۱- [اصلاحی ۱۳۳۱/۱۱/۱]
رسیدگی فرجامی نسبت به احکامی که پس از ارجاع دیوان عالی کشور از دادگاهها صادر میشود مطابق مقررات جاریه بعمل خواهد آمد.
تبصره ۲- [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
احکام ثانوی دادگاههای استان و دادگاههای جنائی که پس از نقض حکم اولی از حیث رسیدگی ماهوی صادر میشود دیگر از این جهت قابل طرح مجدد در دیوان عالی کشور نخواهد بود.
ماده ۴۳۱- [اصلاحی ۱۳۳۷]
احکام دادگاه های جزائی در موارد ذیل قابل فرجام است:
۱ ) احکام دادگاه های جنحه که مدت پژوهش آن منقضی شده است.
۲ ) احکام دادگاه های جنحه که پس از رسیدگی پژوهش صادر شده.
۳ ) احکام دادگاه استان و احکام دادگاه جنائی
تبصره ۱ ) محکومیت های بجزای نقدی که از بیست هزار ریال تجاوز نکند و همچنین محکومیت های بحبس تادیبی بدو ماه یا کمتر ولو متضمن محکومیت به جزای نقدی تا بیست هزار ریال یا بشلاق باشد قابل فرجام نخواهد بود.
و محکومیت های مزبور هیچگونه آثار کیفری نخواهد داشت احکام مربوط به امور خلافی قابل پژوهش و فرجام نمیباشد.
ماده‌های واحده مصوب ۲۴ خرداد ماه ۱۳۱۳ و ۹ شهریور ماه ۱۳۲۰ ملغی است.
تبصره ۲ ) دادستان هائی که نزد دادگاههای صادرکننده احکام غیر قابل فرجام مذکور در بالا انجام وظیفه مینمایند و همچنین دادستان دیوان کیفر نسبت به احکامی که پس از نقض دیوان کشور در مرتبه دوم در دیوان کیفر صادر گردیده و طبق ماده واحده مصوب آذر ماه ۱۳۰۸ احکام ثانوی دیوان کیفر قابل‌فرجام نیست مکلفند که پس از صدور احکام مزبور و ابلاغ آن بمحکوم‌علیه فوراً دستور اجرا دهند ولو اینکه محکوم‌علیه تقاضای فرجام نماید.
تبصره ۳ ) نسبت به احکام غیر قابل فرجامی که درخواست رسیدگی فرجامی شده و یا میشود رئیس دفتر دیوان کشور باید قرار دادخواست صادر نموده و پرونده‌ها را فوراً جهت اجرا نزد دادستانهای مربوطه بازگشت دهد.
فصل دوم – در اشخاصی که میتوانند تمیز بخواهند
ماده ۴۳۲- [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [اصلاحی ۱۳۳۷]
اشخاص ذیل حق تقاضای فرجام دارند:
۱ – دادستان دادگاه صادرکننده حکم
۲ – متهم از هر جهت
۳ – مدعی خصوصی از حیث ضرر و زیان.
تبصره ۱- در هر موردی که یکی از اشخاص فوق عرضحال فرجام دهد هر یک از متهم یا مدعی خصوصی میتواند ظرف یک مهلت اضافه ده روز که از تاریخ تقدیم عرضحال مزبور شروع خواهد شد تقاضای فرجام تبعی کند.
تبصره ۲- تبصره ماده ۳۴۴ آئین دادرسی کیفری نسبت به دادستانهائی که تقاضای فرجام مینمایند نیز لازم‌الرعایه است
تبصره ۳- تقاضای فرجام دادستان دادگاه صادرکننده حکم وقتی در دیوان کشور قابل طرح است که از طرف دادستان کل نسبت به آن موافقت بعمل آمده باشد.
ماده ۴۳۳ – [لغو ۱۳۱۱/۷/۱۲]
[مدعیان عمومی ابتدایی و استیناف در صورتی که تسلیم بر حکم محکمه ننمایند میتوانند در موارد نقض قوانین در مدت مقرره قانونی استدعای تمیز نمایند.]
ماده ۴۳۴- [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [اصلاحی ۱۳۳۷]
هر گاه دادگاه جزائی که رسیدگی مینماید قرار یا حکمی صادر کند و هیچیک از طرفین در مدت مقرر نسبت به آن تقاضای رسیدگی فرجامی نکنند و همچنین نسبت به قرار یا حکمی که از دادگاههای جزائی صادر شده و قابل رسیدگی فرجامی نیست دادستان دیوان کشور رأساً یا به تقاضای وزیر دادگستری میتواند در صورتی که آن قرار یا حکم را مخالف قانون بداند برای حفظ قانون نسبت به آن فرجام بخواهد. رأی دیوان کشور در این مورد برای هیچیک از طرفین دعوی مؤثر نیست – تمیزی که دادستان میخواهد محدود بمدت نیست و هر وقت مطلع شود میتواند تقاضای فرجام کند.
ماده ۴۳۵ – [لغو ۱۳۳۷]
[هر گاه وزیر عدلیه قرار یا حکمی را مخالف قانون دانست میتواند توسط مدعی‌العموم دیوان تمیز نسبت بان تقاضای تمیز نماید اگرچه‌اصلا آن قرار یا حکم قابل تمیز نباشد.]
ماده ۴۳۶ – [لغو ۱۳۳۷]
[در تمیزی که وزیر عدلیه میخواهد هیچ شرطی ملحوظ نیست اعم از آن که در مدت مقرره باشد یا در غیر آن مدت ولی نقض دیوان تمیز حکم محکمه تالی را اثری برای طرفین نخواهد داشت.]
ماده ۴۳۷ – [لغو ۱۳۳۷]
[مدعی خصوصی نیز از حکم قطعی محکمه میتواند تمیز بخواهد ولی فقط از حیث نقض قوانین که به حقوق شخصی و منافع او مؤثر است.]
فصل سوم – در مدت و طریق استدعای تمیز
ماده ۴۳۸- [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [اصلاحی ۱۳۳۷]
مدت استدعای فرجام ده روز است و ابتدای آن در صورتی که حکم یا قرار در دادگاه به اصحاب دعوی اعلام شده باشد از روز اعلام والا از تاریخ ابلاغ واقعی با رعایت مسافت قانونی است. و مدت مزبور در مورد شق یک ماده ۴۳۱ از روز انقضاء مدت پژوهش محسوب خواهد شد.
ماده ۴۳۹ – [اصلاحی ۱۳۳۷] – [اصلاحی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
درخواست رسیدگی فرجام باید در مهلت قانونی با رعایت مسافت به دفتر دادگاه صادر کننده حکم یا قرار و یا به دفتر بازداشتگاهی که متهم در آن زندانی است تسلیم شود.
مدیر دفتر دادگاه مکلف است درخواست را در دفتر مخصوص ثبت و شماره ثبت و تاریخ وصول درخواست و خصوصیات ضمائم آن را بر روی درخواست قید و آن را مهر و امضاء نماید. پس از ثبت درخواست مراتب به فرجام‌خوانده ابلاغ میشود تا ظرف ده روز با رعایت مسافت پاسخ دهد و پس از انقضاء مدت مزبور اعم از این که پاسخ واصل شده باشد یا نشده باشد پرونده را به دفتر دیوان عالی کشور ارسال میدارد.
در صورتی که درخواست به دفتر بازداشتگاه تسلیم شده باشد دفتر مزبور باید پس از قید تاریخ وصول و خصوصیات ضمائم بر روی درخواست و ممهور کردن آن به مهر بازداشتگاه درخواست را بلافاصله به دفتر دادگاهی که حکم یا قرار فرجام خواسته از آن صادر شده است ارسال دارد و دفتر دادگاه پس از دریافت درخواست به تکالیف مقرر در فوق عمل خواهد کرد.
درخواست فرجامی که در خارج از موعد مقرر قانونی به عمل آمده باشد به موجب قرار دادگاهی که فرجام خواسته را صادر کرده است رد میشود و این قرار ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قابل شکایت در شعب تشخیص دیوان عالی کشور است.
ماده ۴۴۰ – هر یک از مدعی خصوصی یا محکوم علیه که تمیز بخواهند باید تمام دلایل حقانیت خود را در ورقه نوشته با عریضه تمیزی به دفتر محکمه که حکم قطعی داده است تقدیم دارند که دفتر مذکور پس از ثبت به توسط مدعی العموم ابتدایی یا مدعی العمومی استیناف به محکمه تمیز بفرستد. در لایحه مزبوره باید جهات استدعای تمیز و مبانی قانونی و مواد شکایت و تصریح به اینکه از چه جهت عارض تمیز مینماید و از کدام محکمه و در چه تاریخ حکم صادر شده است قید کند. دوسیه کار با آلات و ادوات تحقیقیه و ضمایم آن به دفتر دیوان تمیز ارسال میگردد.
تبصره- [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در صورتی که جهات استدعای فرجام و مبانی قانونی آن در درخواست فرجامخواه یا ذیل حکم فرجامخواسته ذکر نشده باشد مدیر دفتر دادگاهی که درخواست به آن تسلیم شده است باید ظرف سه روز از تاریخ وصول درخواست به فرجامخواه اخطار کند که ظرف پنج روز با رعایت مسافت از تاریخ ابلاغ جهات و مبانی قانونی استدعای فرجام را به آن دفتر تسلیم نماید. در انقضای مدت مزبور اعم از اینکه پاسخی واصل شده یا نشده باشد درخواست بضمیمه پرونده امر به دفتر دیوان عالی کشور ارسال خواهد شد.
ماده ۴۴۱ – [اصلاحی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [لغو ۱۳۳۷] – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
در دیوان عالی کشور شعبه‌ای بنام شعبه تشخیص مرکب از یک رئیس و به تعداد لازم به تعیین وزارت دادگستری هیئت های دو نفری برای رسیدگی و اظهار نظر نسبت به درخواستهای رسیدگی فرجامی و اعاده دادرسی در امور کیفری بترتیبی که در این قانون مقرر است تشکیل میشود.
هیئتهای دو نفری مذکور در این ماده مرکب است از یک مستشار یا یک عضو معاون و یک دادیار دیوانعالی کشور.
وزیر دادگستری میتواند تعداد مستشاران سایر شعب کیفری دیوانعالی کشور را به اقتضای تراکم کار تا پنج نفر و تعداد اعضای معاون دیوان مزبور را تا پانزده نفر افزایش دهد.
ماده ۴۴۲ – [لغو ۱۳۳۷] – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
وظایف و اختیارات هیئت های تشخیص بشرح زیر است:
۱ – رسیدگی به شکایت فرجامی از آن جهت که در موعد قانونی بعمل آمده است یا نه.
۲ – رسیدگی بشکایت فرجامی از حیث اینکه حکم یا قرار فرجامخواسته قانوناً فرجام پذیر میباشد یا نه.
۳ – رسیدگی بشکایت فرجامی از حیث اینکه جهات درخواست رسیدگی فرجامی و مبانی قانونی آن از طرف فرجامخواه توضیح داده شده است یا نه و در صورت ذکر و توضیح جهات مزبور با موارد مذکور در ماده ۴۳۰ قانون آئین دادرسی کیفری مطابقت دارد یا نه.
۴ – رسیدگی بشکایت از قرار رد درخواست فرجامی که مطابق ماده ۴۳۹ از دادگاه صادرکنندۂ حکم یا قرار فرجامخواسته صادر شده است.
۵ – رسیدگی بفرجامخواهی از قرارهائی که قانوناً فرجام پذیر است.
۶ – رسیدگی بفرجامخواهی از احکام قابل فرجام دادگاه استان موضوع ماده ۱۸۰ این قانون (جز در موردی که حکم فرجامخواسته مبنی بر جرم ندانستن عمل انتسابی باشد).
۷ – رفع اختلاف راجع بصلاحیت بین مراجع دادگستری در مواردی که رفع آن قانوناً بعهده دیوان عالی کشور است.
۸ – اخذ تصمیم در مورد استرداد درخواست رسیدگی فرجامی.
۹ – اخذ تصمیم در مواردیکه بعد از صدور حکم یا قرار فرجامخواسته یکی از جهات موقوف ماندن تعقیب کیفری حادث شده باشد.
۱۰ – رسیدگی مقدماتی درخواست اعاده دادرسی از حیث اینکه عنوان تقاضا با یکی از عناوین مذکور در ماده ۴۶۶ این قانون مطابقت دارد یا نه.
تبصره – تقاضای اعاده دادرسی و فرجامخواهی از احکام و قرارهای دادگاههای نظامی همچنین حل اختلاف بین مراجع قضائی دادگستری و مراجع قضائی نظامی کماکان در شعب دیوان عالی کشور مطرح و رسیدگی خواهد شد.
ماده ۴۴۳ – [لغو ۱۳۳۷] – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
رئیس دفتر دیوان عالی کشور درخواستهای رسیدگی فرجامی نسبت باحکام و قرارهای صادر از مراجع کیفری همچنین درخواستهای اعاده دادرسی را بلافاصله پس از وصول بشعبه تشخیص ارسال میدارد و رئیس شعبه تشخیص درخواستها را بترتیب وصول برای بررسی و اظهارنظر بیکی از هیئتهای تشخیص ارجاع مینماید و هیئت تشخیص بترتیب زیر اقدام میکند:
در صورتی که حکم یا قرار فرجامخواسته فرجام پذیر نباشد یا فرجامخواهی در موعد قانونی بعمل نیامده باشد و یا جهات درخواست رسیدگی فرجامی ذکر نشده یا در صورت ذکر و توضیح با موارد مذکور در قانون مطابقت نداشته باشد قرار رد درخواست فرجامی صادر میشود. در مورد درخواست اعاده دادرسی نیز در صورتی که عنوان تقاضا با یکی از عناوین مذکور در قانون مطابقت نداشته باشد قرار رد درخواست صادر میشود.
هرگاه هیئت تشخیص تقاضای اعاده دادرسی یا تقاضای رسیدگی فرجامی نسبت باحکام فرجامخواسته را قابل طرح در دیوان عالی کشور تشخیص دهد با صدور قرار قبولی درخواست پرونده را برای ارجاع نزد رئیس کل دیوان عالی کشور ارسال میدارد.
در مورد فرجامخواهی از قرارهای فرجام پذیر و از احکام دادگاه استان موضوع شق ۶ ماده ۴۴۲ هیئت تشخیص بموضوع رسیدگی و رأی مقتضی صادر‌می نماید.
در مورد فرجامخواهی از عدم صلاحیت و یا رفع اختلاف راجع بصلاحیت هیئت تشخیص پس از اظهارنظر پرونده را بمرجعی که صالح تشخیص داده است ارسال میدارد.
در صورت استرداد درخواست رسیدگی فرجامی و نیز در مواردی که جهت موقوف ماندن تعقیب کیفری بعد از صدور حکم فرجامخواسته حادث شده باشد هیئت تشخیص حسب مورد قرار رد درخواست یا موقوفی تعقیب صادر خواهد کرد.
تبصره – مقررات این ماده شامل فرجامخواهی دادستان کل نخواهد بود.
ماده ۴۴۳ مکرر – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
تصمیمات هیئت تشخیص به اتفاق آراء اتخاذ میشود و قطعی است در صورت حدوث اختلاف با شرکت رئیس شعبه تشخیص رسیدگی بعمل میآید و رأی اکثریت مناط اعتبار است.
هرگاه هیئتهای تشخیص نسبت به موارد مشابه آراء مختلفی صادر نمایند به تقاضای دادستان کل یا رئیس شعبه تشخیص موضوع در هیئتی مرکب از رؤسا و مستشاران شعب کیفری و شعبه تشخیص دیوانعالی کشور مطرح و رأی اکثریت این هیئت برای کلیه هیئتهای تشخیص لازم الاتباع خواهد بود.
فصل چهارم – در اثرات تمیز و طریق شروع به محاکمه
ماده ۴۴۴- [اصلاحی ۱۳۳۷]
تقاضای فرجام اجرای احکام فرجامخواسته را از هر جهت بتأخیر میاندازد مگر در مورد متهمی که توقیف بوده و حکم برائت او صادر شده که در این صورت متهم باید فوری آزاد گردد.
ماده ۴۴۵ – [لغو ۱۳۳۷]
[هر گاه درباره متهمی که در توقیف است حکم برائت صادر شد استدعای تمیز اجرای حکم را به تعویق نمیاندازد و متهم رها میشود.]
ماده ۴۴۶ – [لغو ۱۳۳۷]
[استدعای تمیز اجرای حکم قطعی محکمه تالی را در صورتی که محکوم به جزای نقدی و یا حکم راجع به تأدیه خسارت طرف باشد به تأخیر نمیاندازد مگر آن که وجه محکوم به تا صدور حکم دیوان تمیز در صندوق محکمه یا جای مطمئن دیگری ودیعه گذاشته شود.]
ماده ۴۴۷- [اصلاحی ۱۳۳۷]
پس از آنکه پرونده برای رسیدگی مهیا شد رئیس کل دیوان عالی کشور یا قائم‌مقام او پرونده را بیکی از شعب جزائی ارجاع مینماید و شعبه مذکور بنوبت رسیدگی مینماید مگر در موارد فوری که رسیدگی خارج از نوبت بعمل خواهد آمد
تبصره- پس از ارجاع پرونده به شعبه دادیار آن شعبه مکلف است پرونده را مورد بررسی قرار دهد و در صورتی که فرجام خواهی خارج از موعد بود مراتب را به اطلاع رئیس شعبه میرساند. در صورتی که شعبه دادخواست را قابل رد بداند فوراً قرار لازم صادر خواهد کرد و الا پرونده به نوبت گذارده خواهد شد.
ماده ۴۴۸ – [لغو ۱۳۳۷]
[عرایضی که به دیوان تمیز داده میشود به ترتیب نمره رسیدگی خواهد شد مگر در موارد فوری.]
ماده ۴۴۹- [اصلاحی ۱۳۳۷]
رئیس شعبه جزائی پرونده‌هائی را که ارجاع شده به نوبت بیکی از مستشاران بعنوان عضو ممیز ارجاع مینماید عضو ممیز گزارش پرونده را که متضمن خلاصه جریان پرونده و استنباط خود باشد تهیه و به رئیس تسلیم مینماید.
ماده ۴۵۰ – [لغو ۱۳۳۷]
[ممیزین به ترتیبی که اوراق مذکوره در ماده فوق بدیشان تقسیم شده پس از تحقیقات با خلاصه استنباطات خود به شخص رییس رد مینماید.]
ماده ۴۵۱- [اصلاحی ۱۳۳۷]
در موقع رسیدگی عضو ممیز گزارش پرونده و اوراقی را که لازم است قرائت مینماید و متداعیین یا وکلای آنان در صورتی که احضار شده باشند میتوانند به اجازه رئیس شعبه مطالب و توضیحات خود را اظهار نمایند و سپس نماینده دادستان اظهار عقیده میکند و بعد از بیان عقیده او شعبه مبادرت بصدور رأی مینماید. در صورتی که شعبه مرکب از رئیس و سه مستشار باشد عضو ممیز در رأی شرکت نمینماید و الا با شرکت عضو ممیز رأی صادر میشود.
ماده ۴۵۲- [اصلاحی ۱۳۳۷]
متداعیین یا وکلای آنان برای رسیدگی فرجامی احضار نمی‌شوند مگر اینکه رئیس شعبه برای اداء توضیحات حضور آنان را لازم بداند که در این صورت کسانی که لازم است احضار می‌گردند ولی عدم حضور آنها صدور حکم را بتأخیر نمیاندازد.
ماده ۴۵۳ – پس از آن که طرفین بر حسب اصول احضار شوند حکم صادر از دیوان تمیز در هر حال حضوری محسوب است و قابل اعتراض نیست.
فصل پنجم – در رد و قبول عریضه تمیزی
ماده ۴۵۴ – در صورتی که عریضه تمیزی قابل قبول نباشد رد میشود.
ماده ۴۵۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
رد دادخواست فرجامی موجب قطعیت حکم یا قراری است که از آن فرجام خواسته شده است.
ماده ۴۵۶ – پس از آن که دیوان تمیز امری را پذیرفت و بعد از محاکمه حکم محکمه تالی را نقض نمود باید مسئله را بدون داخل شدن به ماهیت دعوی ارجاع به محکمه دیگری که در عرض محکمه است که حکم داده بنماید.
ماده ۴۵۷ – هر گاه عرضحال تمیزی را دیوان تمیز رد کرد استدعای تمیز مجدداً قبول نمیشود.
ماده ۴۵۸ – دیوان تمیز در موارد ذیل در صورتی که حکمی را نقض کند ارجاع به محکمه دیگری نخواهد نمود و این موارد را موارد نقض بلاارجاع گویند:
اولاً – در صورتی که (در موارد عرفی) مرور زمان قانوناً موجب اسقاط حق اقامه دعوی شده باشد .
ثانیاً – در صورتی که نقض راجع به اساس حکم نباشد بلکه راجع به اموری باشد که به اساس حکم خلل وارد نمی‌آورد .
ثالثاً – در صورتی که حکم صادر از محکمه تالی بر مجازات شخصی به عنوان جرم بوده و حال آن که آن عمل بر فرض وقع (وقوع) قانوناً داخل در جرم نبوده و اصلاً قابل مجازات نیست .
رابعاً – در صورتی که در موارد تقصیرات سیاسی بعد از اعلان عفو عمومی حکم به مجازات مقصر سیاسی صادر شده باشد.
خامساً- در مورد ماده ۴۳۴ [اصلاحی ۱۳۳۷]
ماده ۴۵۹ – در صورتی که مدعی خصوصی تمیز بخواهد و دیوان تمیز حکم محکمه تالی را از جهت حقوق خصوصی نقض کند رسیدگی را به محکمه حقوق ارجاع میدارد.
ماده ۴۶۰ – هرگاه محکمه تالی در تعیین مجازات تقصیری اشتباهاً استناد به یک ماده دیگر قانونی نموده ولی از این اشتباه تغییری در اندازه مجازات حاصل نشده باشد در این صورت حکم محکمه تالی نقض نمی شود ولی اخطار لازم به محکمه که حکم داده خواهد شد.
ماده ۴۶۱ – بعد از قبول عریضه تمیزی و نقض حکم محکمه تالی محکوم علیه باید مخارج محاکمه و خسارت طرف را بعد از مطالبه و اثبات تأدیه کند.
فصل ششم – در کیفیت امر بعد از نقض و ارجاع
ماده ۴۶۲ – در صورتی که دیوان تمیز حکمی را نقض نموده و به محکمه دیگری ارجاع کند اگر شخص محکوم علیه یا مدعی العمومی از جهتی غیر از جهت اولی تمیز بخواهد ترتیب خواستن تمیز و رسیدگی آن در دیوان تمیز به همان ترتیب اولی خواهد بود.
ماده ۴۶۳ – – [اصلاحی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
هرگاه دادستان یا محکوم علیه بعلل و جهات سابق مجدداً تقاضای فرجام نمایند موضوع در هیئت عمومی شعب کیفری دیوانعالی کشور رسیدگی میشود و در صورتی که هیئت مزبور حکم دادگاه را از همان جهت نقض نمود دادگاه مأمور رسیدگی طبق نظر هیئت عمومی شعب کیفری دیوانعالی کشور اقدام خواهد کرد.
در مورد فرجام ماهوی مقررات این ماده قابل اجراء نمیباشد.
فصل هفتم – در مواردی که مدعی العموم دیوان تمیز از احکام قطعی محاکم تالی تمیز میخواهد
ماده ۴۶۴ – [لغو ۱۳۳۷]
[هرگاه محکمه که جزاً رسیدگی مینماید قرار یا حکمی صادر کند و هیچیک از طرفین در مدت مقرر نسبت بان تقاضای تمیز نکنند مدعی‌العموم دیوان تمیز میتواند در صورتی که آن قرار یا حکم را مخالف قانون بداند برای حفظ قانون نسبت بان تمیز بخواهد اگرچه اصلا آن قرار یا حکم قابل تمیز نباشد – رای دیوان تمیز در این مورد برای هیچیک از طرفین دعوی مؤثر نیست.]
ماده ۴۶۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
پس از آنکه دیوان کشور دادخواستی را پذیرفت و بعد از رسیدگی حکم دادگاه تالی را نقض نموده موضوع را بدون داخل شدن در ماهیت دعوی بشعبه دیگر همان دادگاه یا بدادگاهی که در عرض دادگاه صادرکننده حکم است ارجاع مینماید مگر اینکه نقض تمیزی بجهت نقض در تحقیقات باشد که در این صورت و همچنین در موارد قرارهای منقوض ارجاع امر بهمان مرجع صادرکننده حکم خواهد بود و در مورد عدم صلاحیت پرونده بمرجع صلاحیتدار ارجاع میگردد.
تبصره- هر گاه در تعیین نوع و میزان مجازات و تطبیق عمل با مواد کیفری و رعایت جهات مخففه و مشدده و مقررات مربوط بتکرار و تعدد و احتساب مدت مجازات و محاسبه جریمه و جزای نقدی و ضرر و زیان مدعی خصوصی و رعایت و عدم رعایت قانونی که نسبت بمتهم اخف است و با ذکر اسم و مشخصات متهم و مدعی خصوصی از طرف دادگاه صادرکننده حکم فرجامخواسته اشتباهی رخ داده باشد دیوان کشور بدون اینکه اساس حکم را نقض نماید اشتباه را رفع نموده و حکم فرجامخواسته را تصحیح مینماید مشروط بر اینکه رفع اشتباه محتاج به رسیدگی ماهوی در دادگاه تالی نباشد.
در موردی که متهم به تنهائی شکایت فرجامی کرده باشد رفع اشتباه بضرر او جایز نیست.
باب پنجم – در اعاده محاکمه یا تجدیدنظر
ماده ۴۶۶ – موارد قانونی اعاده محاکمه احکام قطعی محاکم (اعم از این که به موقع اجراء گذاشته شده یا نشده باشد) از قرار ذیل است:
اول- وقتی که چند نفر به اتهام ارتکاب به تقصیری محکوم شده اند و تقصیر طوری است که بیش از یک مرتکب نمیتواند داشته باشد .
دوم- وقتی که کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شده که آن شخص بعد پیدا شده و یا محقق شده که در حال حیات است .
۳- [اصلاحی ۱۳۳۷]- هر گاه دلایلی ابراز شود که مؤثر بر بی تقصیری متهم باشد یا اینکه جزائی که برای او معین شده است بواسطه اشتباه حکام دادگستری قانوناً متناسب با تقصیر او نیست.
چهارم- کشف و ثبوت اسناد جعلی یا شهادت جعلی که مبنای حکم بوده است.
تبصره- [الحاقی ۱۳۳۷]
مرجع درخواست تأمین دادگاهی است که پس از تجویز اعاده دادرسی به موضوع رسیدگی مینماید.
ماده ۴۶۷ – اشخاصی که صلاحیت استدعای اعاده محاکمه را دارند از قرار ذیل میباشند :
۱- محکوم علیه یا در صورت فوت او عیال و وراث قانونی او و همچنین اشخاصی که از طرف او مأموریت مخصوص در این باب داشته‌اند .
۲- درخواست مدعی العموم تمیز که مبتنی بر حکم و مأموریت از طرف وزیر عدلیه باشد.
تبصره – [الحاقی ۱۳۵۲/۱۱/۲]
برای درخواست اعاده دادرسی باید مبلغ پنج هزار ریال در صندوق دادگستری ایداع و قبض سپرده پیوست تقاضا بدفتر دیوان عالی کشور تسلیم شود. در صورت قابل طرح تشخیص شدن تقاضا وجه سپرده به متقاضی مسترد والا بنفع صندوق دولت ضبط خواهد شد. دادستان دیوانعالی کشور میتواند در صورت تشخیص عدم تمکن درخواست‌کننده او را از ایداع مبلغ مذکور معاف نماید.
درخواستی که قبض سپرده یا گواهی معافیت از ایداع وجه فوق ضمیمه آن نباشد بموجب قرار رئیس دفتر دیوان عالی کشور رد خواهد شد و این قرار قطعی است.
ماده ۴۶۸ – استدعای اعاده محاکمه به دیوان تمیز داده میشود دیوان مزبور پس از آن که اطمینان از جهت اوضاع و احوالی که باعث استدعای اعاده محاکمه شده است حاصل کرد رسیدگی کار را به محکمه دیگری که صلاحیت رسیدگی را دارد و در عرض محکمه‌ای است که حکم داده است رجوع میکند.
ماده ۴۶۹ – رأی دیوان تمیز در باب قبول اعاده محاکمه اجرای حکم را در صورتی که اجرا نشده باشد تا زمانی که اعاده محاکمه به انتها رسیده و حکم مجدد صادر شود به تعویق میاندازد ولی تأمین لازم برای جلوگیری از فرار یا مخفی شدن محکوم علیه به عمل میآید.
ماده ۴۷۰ – بعد از شروع به محاکمه ثانوی هر گاه دلایلی که محکوم علیه اقامه کند قوی باشد اثرات حکم فوراً توقیف و تخفیف لازم نسبت به حال محکوم علیه مجری میشود ولی تخفیف مزبور نباید باعث فرار محکوم علیه از محاکمه یا مخفی شدن او بشود.
ماده ۴۷۱- [اصلاحی ۱۳۳۷]
در امور جنحه نیز استدعای اعاده محاکمه پذیرفته است مگر در مورد محکومیتهائی که قانونا قابل فرجام نباشد.
ماده ۴۷۲ – رسیدگی ثانوی تابع قواعد و اصولی است که برای محاکمه به امور جزایی مقرر است و اعتراض و شکایات موافق همان اصول میشود.
باب ششم – در اجرای احکام و مخارج عدلیه
فصل اول – در احکامی‌که به موقع اجرا گذاشته میشود
ماده ۴۷۳- [اصلاحی ۱۳۳۷]
احکام دادگاههای جزائی در موارد ذیل بموقع اجرا گذاشته میشود:
۱ ) در صورت عدم اعتراض یا شکایت پژوهشی فرجام در مهلت قانونی.
۲ ) در مورد ابرام حکم در دیوان کشور.
۳ ) در مواردی که تقاضای فرجام رد گردیده یا قرار رد دادخواست پژوهشی قطعی شده باشد
تبصره- در مورد احکامی که مهلت شکایت از تاریخ ابلاغ واقعی حکم شروع میشود چنانچه حکم دادگاه بطریق دیگری غیر از ابلاغ واقعی ابلاغ شده و متهم ظرف مهلت قانونی شکایت نکرده باشد حکم بموقع اجرا گذاشته میشود.
هر گاه محکوم‌علیه پس از ابلاغ واقعی شکایت نماید اجرای حکم تا صدور حکم قطعی به تاخیر می‌افتد.
ماده ۴۷۴ – هر گاه حکمی‌که صادر شده راجع به چند نفر محکوم علیه باشد و بعضی از آنان در مدت مقرر از حکم مذکور شکایت نمایند حکم مذکور بعد از انقضای مدت استیناف یا تمیز درباره سایر اشخاص که شکایت نکرده اند یا به اشخاص شکایت کنند ملحق نشده‌اند قابل اجرا خواهد بود.
ماده ۴۷۵ – هر گاه در مدت مقرر از حکمی فقط نسبت به ضرر و زیان شکایت شود مفاد آن حکم نسبت به سایر موادی که موضوع شکایت نیست به موقع اجرا گذاشته میشود.
فصل دوم – در اشخاصی که احکام را مجری میدارند
ماده ۴۷۶ – اجرای احکام تا اندازه که خارج از اقدامات بلاواسطه محاکم نیست از قبیل اعلام بی تقصیری متهم و مرخصی او به توسط خود محاکم به عمل میآید.
ماده ۴۷۷ – هر گاه اجرای حکم باید توسط مأمورین به عمل آید دادن تعلیمات آن به عهده مدعی العموم است و در این صورت محکمه صورت حکم را با تصریحات لازمه به مدعی العموم ابلاغ میکند و هر گاه اطلاعات مصرحه در حکم کافی نباشد سوادی به مشارالیه از صورت مجلس رسیدگی و محاکمه داده میشود.
ماده ۴۷۸ – مدعی العموم در باب اجرای حکم تعلیمات لازمه را به مأمورین دولتی داده نظارت در صحت اجرا و عدم تعویق و تعطیل آن مینماید اموری که از وظایف نظمیه است به نظمیه و اجراآتی که راجع به حکومت محلی یا سایر ادارات است به آنها رجوع میشود و ادارات و اشخاص مزبوره مکلفند که بر طبق مفاد حکم و تعلیمات مدعی العموم که باید با حکم موافقت داشته باشد اقدام نمایند.
ماده ۴۷۹ – هر گاه از مفاد حکم شک و شبهه یا سوء تفاهمی حاصل شود باید ادارات و اشخاص مزبوره توسط مدعی العموم به محکمه حاکمه رجوع کرده توضیحات بخواهند.
ماده ۴۸۰ – اجرای احکام راجعه به وجوه نقدی از قبیل تأدیه خسارت و مخارج عدلیه به عهده صاحب منصبان اجرای عدلیه است.
ماده ۴۸۱ – همین که حکم به موقع اجرا گذاشته شد مدعی العموم به وزیر عدلیه اطلاع میدهد.
فصل سوم – در ترتیب اجرای احکام جزایی
ماده ۴۸۲ – احکام جزایی همین که قابل اجرا شد فوراً به موقع اجرا گذاشته میشود.
ماده ۴۸۳ – هر گاه حکم محکمه در برائت مقصر صادر شد حکم در حین اعلام اجرا میشود و شخص بری‌الذمه اگر متهم به تقصیر دیگری نباشد باید از تحت مراقبت و توقیف خارج شود.
ماده ۴۸۴ – در موارد ذیل احکام قابل اجرا فوراً به موقع اجرا گذاشته نمیشود:
۱- در مورد محکوم علیه مریض در صورتی که مرض او مانع از اجرای مجازات به شخص او است.
[مقررات وزیر عدلیه راجع به مجازات محکوم مریض]
۲- [اصلاحی ۱۳۳۷]- در مورد زنان حامله یا زنانی که تازه وضع حمل کرده اند تا سه ماه بعد از وضع حمل.
۳- در مورد زنانی که اطفال وضیع خود را شیر میدهند تا زمانی که طفل آنان به سن دو سال برسد ولی این در مواردی است که اجرای مجازات ضروری به طفل برساند.
۴- در مورد لزوم تبدیل مجازاتی به مجازات دیگر که مطابقت داشته باشد در این صورت اجرای مجازات اولی تا امر تبدیل به عمل نیامده است به تعویق می‌افتد.
۵- در صورت قرار محکوم علیه که اجرای حکم تا زمان دستگیر شدن او به تعویق می‌افتد ولی تأدیه خسارت و مخارج عدلیه از مال او به عمل میآید.
ماده ۴۸۵- [اصلاحی ۱۳۳۷]
قبل از اجرای حکم اعدام، آداب مذهبی توسط اشخاصی که صلاحیت دارند نسبت به محکوم‌علیه باید اجرا شود. در موقع اعدام دادستان دادگاه جنائی و رئیس شهربانی یا نماینده آنها و پزشک و منشی دادگاه باید حاضر باشند و اگر اجرای حکم در محوطه زندان باشد رئیس زندان نیز حضور خواهد داشت. وکیل محکوم‌علیه نیز میتواند حاضر شود – بعد از حاضر کردن محکوم‌علیه در محل اجرای حکم دادستان دستور اجرای حکم را میدهد و منشی دادگاه حکم را به صدای بلند قرائت میکند و سپس مباشر اجرا حکم را اجرا میکند و صورتمجلس تنظیمی به امضای حضار میرسد.
[نظامنامه راجع به اجرای حکم اعدام]
ماده ۴۸۶ – اشخاصی که محکوم به حبس هستند نزد رؤساء محبس با صورت حکم محکمه فرستاده میشوند.
ماده ۴۸۷- [اصلاحی ۱۳۳۷]
مدتی که محکوم‌علیه قبل از اجرای حکم زندانی بوده باید جزء مدت محکومیت او احتساب شود.
ماده ۴۸۸ – طفل وضیع را از مادری که محکوم به حبس یا تبعید شده جدا نمی‌کنند مگر این که مادر بخواهد که طفل را به پدر یا اقربای دیگر او بسپارد.
ماده ۴۸۹ – [اصلاحی ۱۳۳۷]
اشخاصی که به تبعید و بودن در تحت نظارت نظمیه محل محکوم شده اند به محل لازم فرستاده شده به اداره نظمیه و حاکم محل اطلاع داده میشود.
ماده ۴۹۰- [اصلاحی ۱۳۳۷]
اجرای حکم ضرر و زیان مدعی خصوصی که در ضمن حکم جزائی صادر شده بطریقی است که برای اجرای احکام حقوقی مقرر است.
ماده ۴۹۱ – حکم برائت متهم در صورت تقاضای او به خرج خودش در مطبوعات رسمی اعلان میشود.
فصل چهارم – در مخارج عدلیه
ماده ۴۹۲- [اصلاحی ۱۳۳۷]
مدعی خصوصی هزینه دادرسی را باید مطابق مقررات مربوط به دادگاه مدنی در موقع مطالبه ضرر و زیان از دادگاه تأدیه نماید ولی متهم در موقع شکایت از حکم ضرر و زیان و سایر احکام و قرارهای دادگاه جزائی از تأدیه هزینه معاف است.
هر گاه مدعی خصوصی متمکن نبوده و استطاعت تأدیه هزینه دادرسی را نداشته باشد دادگاه میتواند با موافقت دادستان مدعی خصوصی را از تأدیه هزینه دادرسی برای همان موضوعی که مورد اعاده است معاف نماید- تأخیر امر جزائی بعلت عدم تأدیه هزینه دادرسی از ناحیه مدعی خصوصی جایز نیست و احراز عدم تمکن بنظر دادگاه است.
ماده ۴۹۳- [اصلاحی ۱۳۳۷]
متهم و مدعی خصوصی از بابت مخارج ایاب و ذهاب گواهان و حق‌الزحمه اهل خبره و مترجمین و اطباء و غیره که بر حسب نظر مقامات قضائی احضار میشوند وجهی نمی‌پردازند. ولی هرگاه تقاضای احضار و کسب نظر به درخواست متهم یا مدعی خصوصی باشد تقاضاکننده به شرط تمکن باید مخارج را بپردازد. تعیین مخارج بتناسب اوضاع و احوال کار و تمکن متهم و مدعی خصوصی بنظر مقامی است که رسیدگی میکند.
ماده ۴۹۴ – مقدار مخارج به موجب تعرفه که در وزارت عدلیه مرتب و اعلان خواهد شد معین میشود و محکمه مطابق همان تعرفه مقدار کلیه مخارج را معین کرده در حکم قید میکند.
ماده ۴۹۵ – [لغو ۱۳۳۷]
[کلیه اوراقی که به مستنطق یا به مدعی العموم یا محکمه داده میشود از عرضحال و اعتراض و شکایت نامه و غیره از تأدیه حق تمبر و مخارج محاکمه معاف است ولی از اوراق و عرایض که راجع به ادعای خسارت باشد موافق تعرفه که برای دعاوی حقوقی مقرر است مخارج عدلیه اخذ میشود.]
ماده ۴۹۶ – حق سواد برای هر صفحه همان است که در اصول محاکمات حقوقی معین است مفلسین از تأدیه حق سواد معافند.
ماده ۴۹۷ – هر گاه کسی تا صدور حکم مطالبه خسارت از بابت مخارج عدلیه نکرده مثل این است که از حق خود صرف نظر کرده باشد.
ماده ۴۹۸ – مأمورین تحقیق باید حساب مخارج را به طور صحت نگاهدارند و مستنطق به ضمیمه نتیجه تحقیقات خود صورت مخارج را هم به محکمه میدهد.
ماده ۴۹۹ – هر گاه محکوم علیهم متعدد باشند مخارج عدلیه میان آنان تقسیم میشود و محکمه میتواند در این تقسیم نظر به مقصرین اصلی و فرعی داشته سهم هر یک را نظر به اهمیت تقصیر معین کند.
ماده ۵۰۰ – هر گاه مدعی خصوصی ذیحق شد مخارج عدلیه را که پرداخته است میتواند از مقصر مطالبه نماید.
ماده ۵۰۱ – هر گاه مدعی خصوصی بی حق درآمد و متهم بری‌الذمه شد مخارج عدلیه بر عهده شخص بی‌حق است.
ماده ۵۰۲ – [لغو ۱۳۳۷]
[اگر در روز جلسه مقرره بدون عذر موجه مدعی خصوصی یا متهم حاضر نشود مخارج عدلیه از بابت آن جلسه بر عهده غائب است.]
ماده ۵۰۳ – در حکم محکمه همیشه باید معین شود که مخارج عدلیه بر عهده کیست و چه سمت را کی باید بدهد صورت تفصیلی مخارج را محکمه با تعیین این که به چه وسیله و برای چه مقصود خرج شده است جداگانه بعد از صدور حکم مرتب مینماید.
ماده ۵۰۴ – هر گاه مخارج عدلیه به شخصی تعلق گیرد که محکوم به تأدیه خسارت مدعی خصوصی شده است اول مخارج عدلیه گرفته میشود پس از آن خسارت مدعی خصوصی.
ماده ۵۰۵ – هر گاه بعد از آن که حکم قابل اجرا شد محکوم علیه وفات نمود مخارج عدلیه باید از مال او تأدیه شود.
ماده ۵۰۶ – [لغو ۱۳۳۷]
[در صورتی که محکوم علیه استطاعت تأدیه مخارج عدلیه را نداشته باشد و عدم استطاعت او مدلل شود مخارج مزبوره را در صورتی که مدعی خصوصی نباشد صندوق قبول میکند ولی هر وقت محکوم علیه مستطیع شد باید مخارج مزبور را تأدیه کند.]
قانون محاکمات جزایی دارای پانصد و شش ماده پیشنهادی وزارت عدلیه در کمیسیون قوانین عدلیه مجلس شورای ملی شور اول آن به اتمام رسیده و شور ثانی آن نیز تا ماده یکصد و هفتاد تمام شده بود که در این وقت مجلس شوری منفصل گردیده و قانون مزبور ناتمام ماند. نظر به اهمیت و فوریت قانون مزبور و لزوم و کثرت احتیاج عمومی به آن، از طرف وزارت جلیله عدلیه از امضاء کنندگان حاجی سید نصرالله و ذکاء الملک و میرزا رضاخان طباطبایی تقاضا شد به معاونت و مشاورت حضرتین آقای آقا سید محمدحسن مدرس و آقای مشیرالدوله و با جلب نظریات جناب مسیو (پرنی) پرکورر دولت قوی شوکت جمهوری فرانسه مستشار عدلیه، شور دوم قانون مزبور را به انجام برسانیم که از طرف هیأت جلیله وزراء موقتاً به موقع اجرا گذاشته شود تا پس از افتتاح مجلس شورای ملی پیشنهاد به مقام هیأت مقننه شده بعد از جرح و تعدیل و تحصیل نظریات نمایندگان ملت از آن مقام منیع گذشته قانونیت کامله حاصل کند. لهذا در مدت دو ماه با حضور آقایان مدرس و مشیرالدوله و جلب نظریات جناب مستشار، شور دوم آن را به اتمام رسانیدیم و موافقت آن با قوانین مقدسه اسلامیه و عادات و اخلاق مملکت نیز به قدر مقدور رعایت شده است.
نصرالله التقوی (محل مهر)
ذکاء الملک (محل مهر)
رضاء الطباطبایی نایینی (محل مهر)
بسم الله الرحمن الرحیم
حقیر در کمیسیون مجلس دارالشوری و کمیسیون خارج حاضر بودم و به قدر امکان سعی نمودم. الضرورات تبیح المحذورات. امور جزایی که به محاکم صلحیه و محاکم جنایی اختصاصی که بر طبق قانون تشکیلات باشد ارجاع میشود موافق شرع انور است و مواد متعلقه به امور اداری مخالفتی با قوانین اسلامیه ندارد.
فی ۲۳ شهر رجب ۱۳۳۰
امضاء: سید حسن مدرس (محل مهر)
لایحه قانون موقتی محاکمات جزایی را که این جانب در زمان تصدی به وزارت عدلیه موافق پرگرام هیأت وزراء در شهر جمادی الاولی ۱۳۲۹ به کمیسیون عدلیه مجلس شورای ملی پیشنهاد نموده بودم مطرح شور اول در کمیسیون مزبور شده نظرات جناب مستشار عدلیه در آن لایحه جلب شده بود چون در حین شور ثانوی به واسطه انفصال مجلس شورای ملی مداقه لایحه مزبوره به اتمام نرسیده بود و اهمیت و ضرورت قوانین موقتی مزبوره احساس می‌شد از طرف وزارت عدلیه کمیسیون مخصوصی از آقایان مفصله در فوق تشکیل و مداقه و شور ثانوی در حضور این جانب به عمل آمده و نظرات جناب مستشار عدلیه ثانیاً در لایحه قوانین مزبوره جلب شد و بالاخره قوانین مذکوره بدین ترتیب که دارای پانصد و شش ماده است درآمده و چهارده ماده آن (از ماده ۴۱۶ الی ماده ۴۲۹) از طرف کمیسیون مخصوص عدلیه پیشنهاد شده است.
تاریخ ۲۹ شهر رجب ۱۳۳۰
امضاء: حسن مشیرالدوله (محل مهر)
ا. (پرنی) پروکورر دولت جمهوری فرانسه در مأموریت تهران
۱۶ ژوییه ۱۹۱۲ مطابق سه شنبه غره شعبان ۱۳۳۰
بسم الله الرحمن الرحیم
قوانین موقتی اصول محاکمات جزایی مشتمل بر (۵۰۶) ماده که چهارصد و نود و دو ماده آن از طرف وزارت عدلیه پیشنهاد کمیسیون عدلیه مجلس شورای ملی شده و در کمیسیون مزبور پس از نظریات جناب مسیو آدولف پرنی مستشار عدلیه مطرح شور اول شده و در اثنای شور ثانوی بواسطه انفصال مجلس شورای ملی مداقه کامل در قانون مزبور به عمل نیامده بود و لزوم و ضرورت قوانین موقتی مزبوره کاملاً احساس می‌شد لهذا کمیسیون مخصوصی از طرف وزارت عدلیه اعضا از آقایان مفصله ذیل حجت الاسلام آقای آقا سید حسن مدرس، آقای حاجی سید نصرالله، آقای ذکاء الملک، آقای میرزا رضاخان نایینی، تشکیل و مداقه در شور ثانوی مطرح و با حضور جناب مستطاب اجل آقای مشیرالدوله و جناب مسیو آدولف پرنی پروکورر مستشار دولت جمهوری فرانسه در مأموریت مستشاری وزارت عدلیه اعظم به عمل آمد و ۱۴ ماده (از ماده ۴۱۶ الی ماده ۴۲۹) از طرف کمیسیون مخصوص به قانون مزبور افزوده شده که مجموع این (۵۰۶) ماده به تصویب و امضای کمیسیون مزبور و تصدیق حضرت حجت الاسلام آقای مدرس که از آقایان علماء نظار طراز اول هستند رسیده و از طرف جناب مستطاب آقای ممتازالدوله وزیر عدلیه به هیأت وزراء پیشنهاد شده بود در جلسه پنجشنبه نهم رمضان المبارک ۱۳۳۰ وزراء تصویب شد که وزیر عدلیه مواد مزبوره را به موقع اجرا گذارد.
(نجفقلی بختیاری) صمصام السلطنه رییس الوزراء
محتشم السلطنه وزیر داخله ( محمدعلی) علاء السلطنه وزیر امور خارجه ( صادق) مستشارالدوله وزیر پست و تلگراف ( غلامحسین بختیاری)
سردار محتشم وزیر جنگ ( ابراهیم)
معاون الدوله وزیر مالیه ( اسمعیل)
ممتازالدوله وزیر عدلیه ( محل مهر) ( از لندن)
هیأت وزراء عظام – در باب اصول محاکمات جزایی البته وزراء عظام دقت کرده‌اند که خلاف مقتضیات و شرع نباشد در این صورت به طوری که وزراء عظام تصویب کرده‌اند به عنوان موقت ممضی است.
۲۸ رمضان ابوالقاسم
ماده ۱ الحاقی- [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲] – [اصلاحی ۱۳۳۷]
اقامه دعوی جزائی از طرف دادستان دادگاه را در حدود صلاحیت خود مکلف به رسیدگی و صدور حکم به همان جرمهائی میکند که در کیفرخواست قید شده و خارج از آن حق رسیدگی ندارد.
ماده ۲ الحاقی- [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
اگر شخصی مرتکب چند عمل شده که هر یک از آن ها مطابق قانون جرم باشد محکمه برای هر یک از آن اعمال حکم مجازات علیحده صادر خواهد کرد ولو اینکه مجموع آن اعمال بموجب قانون جرم خاصی شناخته شده یا بعضی از آن ها مقدمه دیگری باشد.
در صورتی که فرد فرد اعمال ارتکابیه جرم بوده بدون اینکه مجموع آن ها در قانون عنوان جرم خاصی داشته باشد محکمه باید برای هر یک حداکثر مجازات مقرر را معین نماید.
در صورتی که فرد فرد آن اعمال جرم بوده و مجموع آنها نیز در قانون عنوان جرم خاصی داشته باشد محکمه باید برای هر یک از آن اعمال مجازات علیحده تعیین کرده و برای مجموع نیز مجازات قانونی را مورد حکم قرار دهد.
در هر یک از موارد فوق فقط مجازات اشد بموقع اجرا گذارده میشود.
ماده ۳ الحاقی- [الحاقی ۱۳۱۱/۷/۱۲]
در هر یک از موارد مذکور در ماده فوق اگر حکم محکمه نسبت به یک یا چند جرم در دیوان تمیز نقض و نسبت بیک یا چند جرم دیگر ابرام شود مدعی‌العموم دیوان تمیز میتواند با موافقت هیئت حاکمه دیوان مزبور ارجاع برای رسیدگی را موقوف دارد در این صورت مجازات اشدی که مورد ابرام بوده است بموقع اجرا گذارده خواهد شد.
مدعی‌العموم تمیز هر گاه نظر بترک تعقیب دارد باید در ظرف ده روز از تاریخ صدور حکم نظر خود را بهیئت مذکور پیشنهاد نماید و در این مورد به تقاضای مدعی‌العموم خارج از نوبت رسیدگی خواهد شد.
[مواد الحاقی به موجب لایحه قانونی اصلاح قسمتی از مواد آیین دادرسی کیفری، مصوب ۱۳۳۷]
ماده ۱- [اصلاحی ۱۳۴۹/۱۲/۲۵]
هر کس در ضمن تعقیب جزائی به تأدیه مالی اعم از غرامت و ضرر و زیان شاکی خصوصی محکوم شود و با گذشتن ده روز از تاریخ مطالبه آن را نپردازد در صورتی که مالی معرفی نکرده یا دسترسی به اموال او نباشد به درخواست دادستان یا نماینده او در مورد محکوم به راجع به دولت و به درخواست مدعی خصوصی در مورد ضرر و زیان، در ازاء هر پانصد ریال یک روز توقیف میشود و مدت توقیف در تمام موارد از پنج سال تجاوز نخواهد کرد.
مبداء توقیف مذکور در فوق در مورد کسانی که محکومیت به مجازات حبس دارند از تاریخ خاتمه اجرای مجازات حبس خواهد بود.
تبصره – [الحاقی ۱۳۴۹/۱۲/۲۵]
در قبال هر یک روز بازداشت محکوم علیه بابت اجرای این ماده مبلغ پانصد ریال از محکوم به مالی او کسر میشود.
محکومینی که در اجرای این ماده در تاریخ تصویب این قانون بازداشت هستند نسبت به باقیمانده محکوم به مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
ماده ۲- کلیه جرائم مربوط به امور جنحه که در ظرف پنج سال از تاریخ اولین اقدام تعقیبی تا تاریخ تصویب این قانون بحکم قطعی منتهی نشده و یا به حکم قطعی منتهی و حکم اجرا نشده و کلیه جرائم جنائی که ظرف ده سال از تاریخ اولین اقدام تعقیبی تا تاریخ تصویب این قانون منتهی به صدور کیفرخواست نشده مشمول مرور زمان خواهد بود.
تبصره- پرونده‌هائی که شاکی خصوصی داشته با مدعی خصوصی دادخواست ضرر و زیان داده همچنین پرونده‌های مربوط به قاچاق عواید دولت و جرائم مذکور در قانون ثبت اسناد و نیز پرونده‌هائی که در صلاحیت محاکم اختصاصی و دیوان دادرسی ارتش بوده و در محاکم مزبور در جریانست از حکم این ماده مستثنی است.
ماده ۳- هر گاه از طرف دادگاهها اعم از جزائی و حقوقی راجع به استنباط از قوانین، رویه‌های مختلفی اتخاذ شده باشد، دادستان کل پس از ابلاغ مکلفست موضوع را در هیئت عمومی دیوان کشور مطرح نموده رأی هیئت عمومی را در آن باب بخواهد. رأی هیئت عمومی در موضوعاتی که قطعی شده بی‌اثر است ولی از طرف دادگاهها باید در موارد مشابه پیروی شود.
ماده ۴- حبس در امور خلافی مطلقاً و همچنین حبسی که مدت آن دو ماه یا کمتر باشد قابل تبدیل به جزای نقدیست، مگر اینکه در قانون تبدیل حبس به جزای نقدی منع شده باشد. دادگاه میتواند به اختلاف موارد از قرار روزی ده ریال تا پانصد ریال تبدیل به جزای نقدی نماید.
ماده ۵- پرونده‌های امور خلافی که منتهی بصدور حکم و اجرای آن شده دو سال پس از اجرای حکم باید معدوم شود.
ماده ۶- کلیه قوانین که با مواد اصلاحی فوق مغایرت دارد در قسمتی که مغایر است ملغی است.