با اختیار حاصل از ماده ۹ قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور به زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب ششم بهمن سال (۶۴) مجلس شورای اسلامی، آییننامه قانونی و مقررات اجرائی سازمان زندانها و مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدمات وابسته به آن، بشرح ذیل تصویب می گردد:
بخش یک :کلیات
فصل اول – تعاریف و وظایف
بند ۱- تعاریف
ماده ۱- سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، سازمانی است مستقل که مستقیماً زیر نظر ریاست قوه قضائیه انجام وظیفه می نماید و اختصاراً در این آییننامه سازمان نامیده می شود.
ماده ۲- سازمان همه ساله در موعد مقرر بودجه خود را در ردیف مستقل پیش بینی و به ریاست قوه قضائیه پیشنهاد و برای تصویب پی گیری و اقدامات لازم را انجام خواهد داد.
ماده ۳- زندان محلی است که در آن متهمان و محکومان با قرار یا حکم کتبی مقام قضائی موقتاً یا برای مدت معین و یا بطور دائم بمنظور اصلاح و تربیت و درمان نارسائیها و بیماریهای اجتماعی و تحمل کیفر، نگهداری می شوند .
ماده ۴- زندان بسته به حفاظت کامل عبارت از زندانی است که کاملاً محصور بوده و دارای برجهای دیده بانی باشد. در پوشش خارجی زندان بسته به اندازه کافی مأموران مسلح، مأمور مراقبت و پاسداری می باشند .این نوع زندان برای نگهداری آندسته از محکومینی است که به تشخیص مقامات قضائی یا شورای طبقه بندی نگهداری آنان در سایر زندانها و مؤسسات وابسته به مصلحت نباشد.
تبصره- در این نوع زندان در صورت امکان محکوم شبها در اطاق انفرادی نگهداری می شود و روزها بطور انفرادی یا گروهی از برنامه های آموزشی و حرفه‌ای و تفریحی استفاده می نمایند و یا در کارگاههای داخل زندان به کار گمارده می شوند.
ماده ۵- زندان نیمه باز در حد متوسط حفاظت، زندانی است که محصور بوده و زندانیان بطور گروهی با تعداد کافی مأمور مراقب بدون اسلحه بکار اعزام می گردند و پس از خاتمه کار مجدداً به آسایشگاههای خود عودت داده می شوند.
ماده ۶- زندان نیمه باز مخصوص نگهداری افراد زیر است :
ال ف [الف] – محکومان جرائم غیر عمدی
ب- محکومان به حبس تعزیری تا دو سال
ج- محکومان به حبس بیشتر از دو سال به شرط تحمل یک سوم محکومیت در زندان بسته
د- محکومان به حبس دائم پس از تحمل سه سال از مجازات در زندان بسته [بسته] به تشخیص مقامات قضائی یا شورای طبقه بندی به این نوع زندان منتقل می شوند.
ماده ۷- زندان باز زندانی است بدون حفاظت و مأمور مراقب، که زندانی مدت محکومیت خود را در آن با اشتغال به کار یا به خدمت می گذراند و حق خروج از زندان را نداشته و شبها را در نزدیکترین آسایشگاهی که به همین منظور تعیین شده است استراحت می نماید .
ماده ۸- زندان باز مخصوص نگهداری زندانیان زیر است :
الف- محکومان به جرائم غیر عمدی
ب-محکومان به حبسهای تعزیری تا دو سال پس از گذراندن یک چهارم از مدت محکومیت در زندان نیمه باز
ج-محکومان به حبس تعزیری بیشتر از دو سال پس از گذراندن یک دوم از مدت محکومیت در یکی از زندانهای بسته یا نیمه باز
د- محکومان به حبس دائم پس از گذراندن ۵ سال از مدت محکومیت
ماده ۹- رئیس زندانهای باز و نیمه باز یا هر یک از مؤسسات محل کار زندانیان باید توسط مددکاران اجتماعی یا مأمورین مربوط برابر موازین اسلامی بطور غیر مستقیم طرز رفتار و اخلاق و نظم و ترتیب کار محکومین را کنترل نمایند .
ماده ۱۰- رؤسای زندانهای نیمه باز و باز و مؤسسات محل کار زندانیان موظفند بمحض ورود زندانی آنان را به برنامه های خاص زندان و مؤسسات آشنا نموده و از آنان برابر موازین اسلامی تعهد اخذ نمایند که مقررات زندان یا مؤسسه را رعایت نموده و از آن تخلف ننمایند.
ماده ۱۱- زندانیانی که در زندان نیمه باز و باز و یا در مؤسسات کار و حرفه اقامت دارند در تمامی ساعات اشتغال حق خروج از محل کار را نداشته هنگام خروج از آسایشگاه باید مستقیماً به محل کار رفته و بموقع نیز مراجعت نمایند. ساعات ورود و خروج آنها در محل کار دقیقاً باید ثبت شود. توقف زندانیان در طول راه و تماس با اشخاص بمنظور انجام امور شخصی مطلقاً ممنوع است. مأموران زندان موظف به کنترل غیر مستقیم زندانی با رعایت موازین اسلامی بوده تخلفات آنان و حوادث احتمالی را باید در اسرع وقت باطلاع رئیس مؤسسه یا زندان برسانند
ماده ۱۲- در هر مورد که زندانی مقررات مربوط به زندانهای نیمه باز یا باز و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی را رعایت ننموده و یا بنا به گزارش مسئولین امر شایستگی اخلاقی جهت کار یا اقامت در محلهای مذکور را نداشته باشد و یا مرتکب فرار گرد [گردد]، باید بلافاصله دستگیر و به زندان بسته اعزام و مراتب جهت اتخاذ تصمیم حسب مورد به مقامات قضائی یا به شورای طبقه بندی اعلام گردد.
ماده ۱۳- زندانیان طبق تصمیم شورای طبقه بندی بمنظور اشتغال بکار یا حرفه آموزی به مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی زیر اعزام می شوند:
1- مؤسسات داخل زندان (این مؤسسات ممکن است در مالکیت زندان باشند یا به سایر سازمانهای دولتی یا مؤسسات خیریه یا تعاونی ها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنها باشد.)
2- مؤسسات خارج از زندان که نوعی زندان باز می باشند (این مؤسسات ممکن است در مالکیت زندان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا مؤسسات خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنها باشد.)
تبصره ۱ – مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی با توجه به وضعیت ساختمان و کیفیت حفاظت آنها به پیشنهاد رئیس مؤسسه و تشخیص رئیس سازمان زندانها می توانند بعنوان نیمه باز و یا باز تلقی گردند.
تبصره ۲ – مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج از زندان باید حتی الامکان واجد محلهای کافی جهت نمازخانه، کتابخانه، وسایل ارتباط جمعی، خوابگاه، غذاخوری، محلی جهت ملاقات زندانیان و سایر وسایل تفریحات سالم باشند.
ماده ۱۴- بازداشتگاه محل نگهداری متهمانی است که تحت تعقیب بوده و طبق حکم غیر قطعی یا قرار کتبی مقامات صلاحیتدار قضائی تا اتخاذ تصمیم نهائی در آنجا بازداشت می باشند .
تبصره متهمین در صورت امکان شبها بصورت انفرادی نگهداری می شوند مگر اینکه در قرار مقام قضائی خلاف آن تصریح شده باشد .
ماده ۱۵- مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی مؤسساتی هستند که در آنجا متهمان و محکومان قبل و بعد، یا ضمن اجرای مجازات یا مستقل از آن تا رفع حالتی که آنها را در آینده در مظان ارتکاب جرم قرار می دهد به حکم یا قرار کتبی مراجع قضائی برای مدت معینی نگهداری می شوند .
ماده ۱۶- مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی مؤسساتی هستند وابسته به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور که با امکانات لازم از طریق سرمایه گذاری دولت، بخش خصوصی و یا تعاونی بمنظور کار و آموزش حرفه‌ای در امور صنعتی، کشاورزی و خدماتی جهت زندانیان تأسیس می شود.
۱۷- مراکز مراقبت بعد از خروج مؤسساتی هستند که حمایت از زندانیان آزاد شده واجد شرایطی که نیاز به حمایت یا مراقبت دارند را بعهده می گیرند .
ماده ۱۸- کانون اصلاح و تربیت مرکزی است جهت نگهداری، اصلاح، تربیت و تهذیب اطفال بزهکار غیر بالغ و بزهکار یا بزهکارانی که کمتر از ۱۸سال تمام سن داشته باشند .
ماده ۱۹- تبعیدگاه مجرمین مرکزی است برای نگهداری مجرمین بعادت یا افراد شرور .
ماده ۲۰- مراکز بازپروری و معالجه متهمان و محکومان معتاد مراکزی هستند برای نگهداری و درمان و معالجه متهمان و محکومان معتاد به مواد مخدر و الکل .
ماده ۲۱- تیمارستان مرکزی است برای نگهداری مجرمین مجنون و مختل المشاعر .
ماده ۲۲-اردوگاه کار مرکزی است برای نگهداری معتادان یا کسانیکه با حکم مقامات ذیصلاح برای مدتی به نگهداری در آن محل محکوم می شوند .
بند ۲- وظایف سازمان
ماده ۲۳- وظایف سازمان بشرح زیر می باشد :
۱ – اجرای مجازات حبس طبق مقررات با سازمان است ولی اجرای سایر مجازاتها براساس قانون آئین دادرسی کیفری تحت نظارت و تعلیمات دادستان مربوطه خواهد بود.
۲ – اداره امور (اجرائی، فرهنگی، اداری، مالی، پشتیبانی، انتظامی) کلیه زندانها و بازداشتگاهها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی کشور اعم از :عمومی، سیاسی، نظامی، انقلاب و مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی منحصراً بعهده سازمان خواهد بود .
تبصره ۱ – نگهداری کلیه نیروهای مسلح که با قرار یا حکم مراجع قضائی بازداشت و یا محکوم می شوند تنها به عهده سازمان است .
تبصره ۲- بازداشتگاههای انضباطی نیروهای مسلح از شمول این آییننامه خارج است .
۳ -ایجاد زندانها، بازداشتگاهها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسات لازم برای نگهداری و باز پروری و اشتغال به کار اجباری متهمان و محکومان .
۴ – تعیین خط مشی، اداره و نظارت بر اجرای کلیه امور مربوط به زندانها و مؤسسات و مراکز وابسته به آن.
۵ – تهیه پیش نویس قوانین و مقررات مورد نیاز و پیشنهاد آن به مراجع ذیربط
۶ – ایجاد امکانات و تسهیلات لازم مناسب در زمینه اصلاح، ارشاد و آموزش زندانیان و اشتغال و حرفه آموزی آنها.
۷ – کمک و مساعدت در جهت رفع مشکلات خانواده زندانیان
۸ – جذب هر گونه کمک از قبیل کمکهای مردمی، مؤسسات خیریه و…. و برنامه‌ریزی در جهت بکارگیری صحیح اینگونه کمکها در جهت کمک و مساعدت به زندانیان و یا خانواده آنان
۹ – برنامه‌ریزی بمنظور اشتغال زندانیان و حرفه آموزی از طریق بکارگیری امکانات سازمان، سرمایه گذاری دولتی، بانکها، تعاونی ها و بخش خصوصی.
۱۰ – برنامه‌ریزی و سیاست گذاری کلیه امور مربوط به شیوه زندانبانی و خود کفائی زندانها و مؤسسات و مراکز وابسته به آن
۱۱ – تهیه آمار و اطلاعات مورد نیاز جهت جرم شناسی و شناخت روشهای پیشگیری از وقوع جرائم و ارائه علل و انگیزه های ارتکابی بمنظور ارائه به ریاست قوه قضائیه
۱۲ – تهیه و پیشنهاد اسامی محکومین واجد شرایط آزادی مشروط و ارائه آن به دادستان یا دادیار ناظر زندان
۱۳ – تهیه و پیشنهاد اسامی محکومین واجد شرایط عفو و ارائه آن به کمیسیون مربوطه
۱۴ – برنامه‌ریزی برای مراقبت بعد از خروج زندانی با همکاری دستگاههای ذیربط
ماده ۲۴- تأسیس و احداث زندان و بازداشتگاه و سایر مؤسسات و مراکز وابسته به سازمان و تغییر محل آنها در اختیار سازمان می باشند. مراجع قضائی، اجرائی، اطلاعاتی، انتظامی و نظامی از داشتن زندان و بازداشتگاه اختصاصی ممنوع می باشند .
ماده ۲۵- انتظامات و حفاظت زندانها و بازداشتگاهها و سایر مراکز وابسته بعهده سازمان است که توسط نیروهای نظامی و یا انتظامی مأمور تحت امر سازمان اعمال می شود، (سازمان نیروهای انتظامی خود را از بین پرسنل نیروهای نظامی یا انتظامی گزینش می نماید .)
ماده ۲۶- نیروهای نظامی و انتظامی مأمور بخدمت در سازمان تحت امر ریاست سازمان بوده که این امر مستقیماً و یا از طریق معاون انتظامی اعمال خواهد شد.
تبصره ریاست سازمان یا معاون انتظامی می توانند اختیارات خود را مستقلاً یا از طریق مدیران کل به رؤسای زندانها تفویض نمایند .
فصل دوم : شرح وظایف مسئولین زندانها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته به سازمان
ماده ۲۷- وظایف رؤسای زندانها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسات و مراکز وابسته به سازمان عبارت است از:
الف – نظارت بر حسن اجرای قوانین مربوطه و مقررات این آییننامه در زندانها و دیگر مراکز وابسته
ب – اجرای برنامه ها و نظرات شورای طبقه بندی درباره تعیین محل اقامت زندانیان و آموزش علمی و حرفه‌ای آنان با همکاری سازمانهای مربوطه
ج – محافظت و مراقبت کامل از زندان و زندانی.
د – اهتمام و اقدام در جهت تهیه وسائل و موجبات تهذیب و اصلاح و تربیت زندانیان و نیز تأمین بهداشت، تغذیه، تربیت بدنی و تفریحات سالم آنان در محیط زندان یا مؤسسه یا مراکز وابسته، با همکاری کارشناسان فرهنگی و اقدامات تأمینی و تربیتی و ادارات مربوطه .
هـ – بازسی [بازرسی] مداوم و کسب اطلاعات لازم از وضعیت عمومی و فردی زندانیان و رسیدگی مقدماتی به تقاضای آنان و اعلام به مقامات مسئول و مراقبت در نحوه رفتار مأموران با زندانیان .
و – بررسی و مراقبت در حسن جریان امور انتظامی، اداری، فنی، بهداشتی، درمانی، تربیتی مأموران زندان و زندانیان در محیط زندان یا مؤسسه و یا مراکز وابسته .
ز – همکاری و مساعدت در انجام مراجعات و اجرای برنامه های اصلاحی انجمن های حمایت زندانیان و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته .
ح – مراقبت در اجرای برنامه روزانه و دو نوبت سرشماری از زندانیان .
ط – گزارش نتایج حاصله از اجرای برنامه های اصلاحی به مقامات بالاتر .
ی – گزارش اتفاقات و آمار روزانه به مقامات ما فوق .
رئیس زندان یا مؤسسه و مراکز وابسته و یا معاونین آنها به محض اطلاع از وقوع حادثه‌ای در محیط کار باید شخصاً در محل حاضر شده، ضمن اتخاذ تدابیر لازم و عاجل برای برقراری نظم و آرامش در صورت لزوم، مراتب را حسب مورد در اسرع وقت به مقامات بالاتر و در صورت وقوع جرم به مقامات قضائی گزارش دهند .
در صورت فرار زندانی مسئولین زندان یا مؤسسه باید ضمن انجام اقدامات قانونی گزارش چگونگی حادثه را با معرفی متخلفین فوراً به مدیر کل زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی و نیز مقامات قضائی محل گزارش نمایند .
ماده ۲۸- معاون زندان بر حسب وظیفه و عنوان اختصاصی (هر یک از معاونتها) در ایفای تکالیف مقرر با رئیس زندان همکاری و معاضدت نموده و دستورهای قانونی او را بمورد اجرا می گذارد و در غیاب رئیس زندان یکی از معاونین به پیشنهاد وی و تصویب مدیر کل قائم مقام او بوده و مسئولیت امور را بعهده خواهد داشت .
ماده ۲۹- رئیس قرارگاه مسئول پیش بینی اقدامات لازم به منظور حفظ انتظامات زندان و مراقبت در حسن خدمات مأمورین انتظامی، افسر نگهبان، پاسهای (جبهه- برجها- محوطه- اماکن) پوشش خارجی و داخلی زندان می باشد و وظایف او عبارت است از :اجرای برنامه ورزشی مأموران خدمت روزانه و مراسم نیایش صبحگاه و شامگاه در زندان، حضور و غیاب و بازدید لباس و آشنا نمودن مأموران زندان به مقررات زندانها و قرائت و ابلاغ بخشنامه ها و آییننامه انضباطی و اداری به آنان، بازدید اسلحه و تجهیزات زندان و نظارت در طرز نگاهداری و تعمیرات و نظافت آن، ترتیب اعزام و بدرقه زندانیان به مراجع قضائی، مراکز درمانی و مرخصی های ساعتی، صدور دستورهای لازم و خاطر نشان ساختن مقررات بدرقه به مأمورین اعزام .
ماده ۳۰- مدیر داخلی زندان مسئول حفظ نظم و آرامش در داخل زندان است و بایستی به روحیه و شخصیت مأموران زندان و زندانیان آشنائی و بصیرت کامل داشته باشد تا بتواند نسبت به طرز رفتار و خدمات آنها اظهار نظر لازم بنماید. وظایف مدیر داخلی زندان بشرح زیر است :
– مراقبت و جلوگیری از ورود مواد ممنوعه
– بازرسی مرتب از اماکن زندان و زندانیان
– اجرای برنامه سرشماری و حضور و غیاب زندانیان دو نوبت در شبانه روز
– نظارت بر تقسیم غذا و پوشاک و حفظ نظافت و استحمام زندانیان
– رسیدگی به تقاضای زندانیان
– اهتمام در رفع مشکلات و تسلیم شکوائیه ها و نامه های آنان به مقامات ذیصلاح
– معرفی زندانیان بیمار به بهداری
– کسب اطلاع و خبر از وضعیت داخلی اطاقها و تنظیم روابط زندانیان با یکدیگر
– نظارت بر حسن جریان مربوط به امور ملاقات و مکاتبات زندانیان
– اجرای دقیق مقررات آییننامه داخلی زندان
داخلی زندان بایستی ضمن بازدید مرتب از کلیه اماکن و اطاقها، طرز خدمت پاسها را تحت نظر و مراقبت مستمر قرار داده چنانچه اشکال و نقصی در امور جاری و ساختمان و لوازم استحفاظی و آبریزهای زندان مشاهده نماید سریعاً نسبت به رفع نواقص مشهود اقدام و چگونگی امر را به رئیس زندان گزارش کند.
ماده ۳۱- وظایف افسران نگهبان خارج بشرح زیر است :
– اجرای برنامه حضور و غیاب روزانه مأموران تحت امر
– بازدید لباس و ابلاغ دستورها و بخشنامه های اداری به آنان اعزام به پاس
– مطالعه وقایع نگهبانی روز قبل بمنظور حصول اطمینان از اینکه موضوعی بدون مجوز اداری و قانونی معوق نمانده باشد .
– تحویل و تحول امور مربوط و درج نواقص مشهود در دفتر نگهبانی، پذیرش و تطبیق وضعیت زندانیان تازه وارد با عکس و مدارک رسیده.
– تنظیم صورت مجلسی حاکی از ذکر اقلام مشخصات کامل البسه و لوازم و اشیاء و اسناد عادی و قیمتی و هر چیزی که زندانی همراه خود دارد در سه برگ با ثبت مراتب در دفتر نگهبانی و درج شماره صفحه دفتر وقعه روی اوراق صورتمجلس تنظیمی و تحویل آن به مسئول اموال و انبار زندان
– افسر نگهبان باید مراقبت نماید لوازم شخصی زندانی کلاً پس از ضد عفونی شدن و تنظیف کامل در کیسه مخصوص، لفاف شده و شماره کیسه روی برگ صورتمجلس تنظیمی قید گردیده یک برگ از آن به زندانی و برگ دوم به انبار و برگ سوم برای درج در پرونده به بایگانی داده شود پس از انجام این تشریفات و تنظیف شخصی، زندانی به قرنطینه در داخل زندان معرفی خواهد شد.
– افسر نگهبان خارج بمحض وصول برگ آزادی بایستی فوراً مراتب را به افسر نگهبان داخل اطلاع و زندانی را احضار و پس از ملاحظه و بررسی پیشینه و عکس او اطمینان کامل حاصل کند که زندانی معرفی شده همان شخص مورد نظر است که بایستی آزاد شود. البسه و لوازم واشیاء و اسناد قیمتی و هر چیزی که زندانی در موقع ورود خود به زندان همراه داشته و اشیائی که در طول اقامت خود در زندان به انبار تحویل داده است باید طبق صورتجلسه و مدارکی که در پرونده موجود است و یک نسخه از آن وسیله زندانی ارائه می شود به او مسترد نماید و زندانی را با گزارش کتبی به امضاء مسئول بایگانی تقویم اجرای احکام و رئیس زندان یا قائم مقام او معرفی و پس از کنترل اسناد و اخذ نشانی های لازم بدون وقفه و تأخیر نسبت به آزادی او اقدام نماید. زندانیانی را که از طرف مراجع قضائی احضار شده اند از داخل بند احضار نموده آنان را تحت نظر و مراقبت لازم قرار داده طبق مقررات مربوط به بدرقه زندانیان با درج مراتب و ساعت اعزام و ذکر مشخصات مأموران بدرقه در دفتر نگهبانی به مراجع احضار کننده اعزام می دارد و در موقع مراجعت نیز بایستی از آنان بازرسی دقیق بعمل آورده پس از بررسی لازم و اطمینان از اینکه مشخصات زندانی اعاده شده به زندان با سوابق او تطبیق می نماید مراتب را با ذکر ساعت مراجعت در دفتر نگهبانی ثبت و زندانیان مزبور را با اجرای تشریفات مقرر، به افسر نگهبان داخل زندان تحویل و رسید اخذ نماید .مأموران بدرقه مکلفند زندانی را طبق مقررات مربوط به آییننامه بدرقه زندانیان تحت مراقبت کامل مستقیماً از زندان به مرجع احضار کننده معرفی نموده و پس از خاتمه تحقیقات بدون تأخیر مستقیماً به زندان اعاده و تحویل دهند. افسر نگهبان مکلف است صحت مراتب فوق را کاملاً بررسی و پس از حصول اطمینان کامل مراتب را در دفتر نگهبانی با ذکر ساعت اعزام و مراجعت قید نماید.
افسر نگهبان خارج وسائط نقلیه زندان و رانندگان خدمت روزانه را تحت نظر و اختیار خود گرفته و در صورت وصول گزارش بایستی در رفع معایب و نواقص فنی و آماده نگاهداشتن وسائط نقلیه مذکور برای استفاده از آن در مواقع ضروری اقدام نماید.
– نظارت کامل بر حسن جریان امور انتظامی، گزارش فوری حوادث و اتفاقات یا احتمل [احتمال] بروز وقایع غیر منتظره به رئیس قرارگاه و رئیس زندان و مقامات مربوط، اقدامات فوری اولیه برای حفظ نظم و آرامش زندان و اجرای مقررات درباره ورود اشخاص به زندان و بازرسی دقیق از زندانیان و ملاقات کنندگان، بازرسی دقیق از وسائط نقلیه و مواردیکه برای مصرف آشپزخانه و فروشگاه زندان وارد می شود از وظائف خاص افسر نگهبان خارج می باشد.
تبصره ۱ : مقامات مجاز برای ورود به زندانها و مؤسسات تأمینی و تربیتی عبارتند از: رئیس قوه قضائیه، وزیر دادگستری، رئیس دیوانعالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس سازمان، قائم مقام و معاونین او، مدیران کل زندانها و معاونین آنها، بازرسان اعزامی قوه قضائیه و سازمان زندانها، بازرسان کل کشور طبق ابلاغ صادره، رؤسای دادگستری، دادستانها، دادیاران ناظر زندان، رئیس دادگاه بخش مستقل و رؤسای دادگاهها در ارتباط با پرونده های مطروحه نزد آنان در حوزه قضائی خود.
تبصره ۲ – اشخاص زیر با اطلاع و اجازه رئیس زندان و رعایت سایر مقررات این آییننامه در حدود وظایف و مشاغل خود می توانند در صورت نیاز وارد زندان شوند : مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره و کارکنان و مددکاران انجمن حمایت شهرستان محل، دانشجویان و محققین با معرفی نامه رسمی از دانشکده یا مؤسسه مربوطه.
تبصره ۳ – ورود و خروج عوامل اطلاعاتی وزارت اطلاعات جهت انجام امور محوله پس از معرفی و هماهنگی لازم با سازمان زندانها صرفاً در حدود قانون و مقررات تشکیل وزارت اطلاعات خواهد بود.
ماده ۳۲- وظایف دستیار افسرنگهبان خارج عبارتست از :
– معاونت در انجام وظایف محوله با افسر نگهبان خارج
– ثبت و ضبط دستورهای کتبی اداری، قضائی و بخشنامه ها
– تطبیق مشخصات کامل زندانیان با پیشینه و عکس آنان و اطمینان از صحت اقدام در مورد آزادی زندانیان
– نظارت کامل در بازرسی زندانیان تازه وارد و ملاقات کنندگان
– بازرسی دقیق از وسائط نقلیه و مواردیکه برای مصرف آشپزخانه و فروشگاهها و کارگاهها به زندان وارد می شود .
– تهیه صورت ورود و خروج روزانه زندانیان و ثبت آن در دفتر مخصوص
– عهده دار شدن مسئولیت مستقیم نگهبانی خارج و اجرای نظامات زندان در ساعاتی که افسر نگهبان بمصرف غذا یا استراحت شب (از ساعت ۲۴ تا طلوع آفتاب) مبادرت می ورزد.
– دستیار افسر نگهبان خارج موظف است اوقاتی که شخصاً مسئولیت امور نگهبانی خارج را بعهده دارد در صورت حدوث واقعه یا اطلاع از احتمال وقوع اتفاقی در زندان افسر نگهبان خارج را فوراً از جریان مطلع ساخته دستورات او را بمورد اجرا گذارد.
وظایف افسران بازرسی خارج :
ماده ۳۳- بازدید و مراقبت مستمر از طرز کار و خدمات پاسهای جبهه، برجها و پوشش خارجی زندان در تمام مدت شبانه روز.
– نظارت در اجرای مقررات مربوط به ورود اشخاص به زندان.
– بازرسی بدنی از زندانیان تازه وارد و ملاقات کنندگان.
– بازرسی دقیق وسائط نقلیه و مواردی که برای مصرف آشپزخانه و فروشگاهها به زندان وارد می شود.
– اعزام بموقع زندانیانی که از طرف مقامات قضائی و صلاحیتدار احضار شده اند و اجرای مقررات مربوط به بدرقه زندانیان.
– نظارت در حسن نگهداری، تعمیرات، نظافت و بازدید اسلحه و مهمات و تجهیزات زندان.
– مراقبت کامل از زندانیانی که در محوطه مشغول بکار هستند.
وظایف نگهبان داخل عبارت است از:
ماده ۳۴- افسران نگهبان داخل زندان که ممکن است مسئولیت حفظ و نگهداری زندانیان یک یا چند بند به آنها واگذار شود تحت نظر مدیر داخلی زندان موظف به انجام وظایف ذیل می باشد.
– نگهبانان جمعی را همه روزه حاضر وغایب نموده و پس از بازدید لباس و قرائت بخشنامه ها و دستورهای اداری برای آنان و سر شماری و تطبیق تعداد زندانیان با آمار آنان از وقایع روز قبل اطلاع حاصل کرده با قید وضعیت موجود و احیاناً نواقص مشهود در دفتر وقایع تحویل و تحول، نگهبانی را از نگهبان روز قبل تحویل گرفته شروع بکار می نماید .
ماده ۳۵- مطالعه مندرجات و وقایع دفتر نگهبانی
تنظیم گزارش و اقدام درباره وقایع مندرجه و تحت اقدام روز قبل بازرسی بدنی از زندانیانی که وسیله افسر نگهبان خارج به داخل زندان معرفی شده اند و آنانیکه برای بازرسی و محاکمه یا آزادی یا مرخصی یا شرکت در کارگاهها و کلاسهای درسی زندان و خارج از بندها فرستاده می شوند بمنظور حصول اطمینان کامل از اینکه اشیاء و مواد ممنوعه به داخل زندان راه نیافته و مراسلات و نوشته ها و اسناد و اشیاء و اموال دولت به خارج برده نشود اجرای کامل مقررات آییننامه زندان و نظارت کامل در حسن جریان امور انتظامی در داخل زندان.
بازدید و بازرسی مرتب از اطاقها بررسی وضع زندانیان و روابط آنها با یکدیگر اعمال مراقبت مداوم دقیق برای اینکه کسی با اسلحه سرد و یا گرم وارد زندان نشود.
احضاریه ها و احکامی را که از طرف مقامات قضائی صادر و به زندان ارسال شده اند به رؤیت و امضاء زندانی مربوطه رسانیده و با درج مراتب در دفتر نگهبانی و ذکر ساعت و تاریخ ابلاغ گواهی شده به دفتر زندان اعاده می نمایند .
– افسر نگهبان موظف است با نظارت کامل و مراقبتهای لازم از اوضاع و احوال و روحیه زندانیان و طرز خدمت مأموران زندان آشنائی و اطلاع کامل حاصل نموده تخلفات آنان را در هر مورد با اظهار نظر صریح به رئیس زندان گزارش نماید و در صورت احتمال و با اطلاع از بروز وقایع مهمی از هر قبیل که باشد در اسرع وقت مراتب را به افسر نگهبان خارج یا رئیس یا معاون زندان اطلاع داده و در حفظ نظم و آرامش زندان اقدامات سریع را در حد امکان معمول دارد .
ماده ۳۶- افسران بازرس داخل در ایفای وظایف محوله با افسران نگهبان داخل بخصوص در ساعات استراحت و صرف غذا مسئولیت مشترک بعهده داشته و در حفظ نظامات داخلی زندان و مراقبت در انجام وظایف نگهبانان، اجرای کامل مقررات آییننامه زندانها، حفظ بهداشت و زندانیان و امکنه زندان بازدید مرتب از اتاقها، مراقبت در کشف و رفع کلیه معایب ساختمانی و فنی و ابنیه داخلی و هر گونه اقدام ضروری و فوری برای پیشگیری از خطرات احتمالی و جلوگیری از بوجود آمدن زمینه و وسیله برای خودکشی و ورود صدمه بدنی به زندانی یا فرار زندانیان و مسائل مشابه به آن با افسر نگهبان داخل متفقاً مسئول می باشند.
ماده ۳۷- درجه داران و افراد هم ردیف آنان در زندان بر حسب وظیفه و تکلیفی که بعهده دارند مکلفند زیر نظر افسر نگهبان انجام وظیفه نموده و از حیث حسن اخلاق و رفتار شایسته سرمشق نیکوئی برای زندانیان باشند و رفتار آنان با زندانیان طبق موازین اسلامی باشد و از برقرار کردن هر گونه ارتباطی خلاف مقررات با زندانی از قبیل بردن پیغام زندانی یا نامه او بخارج از زندان، دریافت وجه و قرض و امانت و مبادله اشیاء و وجوه و امثال آن و دخالت در زندگی خصوصی آنها، اجتناب نمایند. در غیر این صورت مطابق آییننامه انضباطی با آنها برخورد خواهد شد و چنانچه عمل آنها متضمن جرم نیز باشد به مرجع قضائی ذیصلاح گزارش و تا اعلام نظریه نهائی مرجع قضائی از سمت خود معلق خواهد گردید.
وظایف نگهبانان زندان :
ماده ۳۸- ترک نگهبانی، صحبت کردن درموقع نگهبانی، خوابیدن و نشستن و خارج شدن از محوطه پاسگاه، غذا خوردن، استعمال دخانیات، انجام حرکاتی که باعث انصراف خاطر آنان از خدمت و مراقبت از زندانیان در تکالیف مقرره آنها شود ممنوع می باشد .
نگهبانان باید بر طبق آییننامه داخلی همیشه مجهز و ملبس به لباس رسمی و تمیز و مرتب بوده، مواقعی که در داخل زندانها مأموریت داشته باشند بدون اسلحه انجام وظیفه نمایند. اسلحه، مهمات و تجهیزات زندان باید در پوشش خارج بند در جای امن و مستحکم نگهداری شود. هنگامیکه نگهبانان زندانی را طبق دستور رسمی و کتبی مقامات صلاحیتدار قانونی برای محاکمه یا بازرسی یا انتقال به زندان یا محل دیگر از زندان خارج می نمایند باید مسلح باشند و در طول راه حق توقف و مذاکره و حرف زدن با متهم و دیگران را ندارند و مکلفند زندانی را برابر مقررات مربوط تحت مراقبت کامل از جای خلوت مستقیماً به مرجع احضار کننده بدرقه نموده پس از انجام کار او را بلافاصله و به همان نحو مستقیماً به زندان عودت داده به افسر نگهبان خارج تحویل نمایند (تخلف از این مقررات موجب تنبیه انضباطی خواهد بود) نگهبانان به هنگام بدرقه و حفاظت زندانیان از ادای احترامات معاف خواهند بود. اگر زندانی مبادرت به فرار نماید نگهبان موظف است ضمن استمداد از اطرافیان با تمام قوا او را تعقیب نموده و چنانچه با بکار بردن تمام تلاشهای ممکن موفق به دستگیری او نشود سه مرتبه با صدای بلند و رسا ایست داده هرگاه باز هم توقف ننمود، با رعایت اطراف و جوانب و توجه باینکه باعث قتل یا جرم کسی نگردد با استفاده از اسلحه و خالی کردن تیر هوائی و در مقام ناچاری با نشانه گیری ساق پای زندانی از فرار او جلوگیری نماید. هرگاه نگهبان بدون اجازه رسمی و کتبی از بازداشت هر زندانی، اطلاعی بخارج از زندان داده یا اطلاعات و پیامها و نوشته ها یا اجناس و اشیائی از طرف زندانیان بخارج برساند یا از خارج برای آنان بیاورد به نسبت اهمیت تخلف تحت تعقیب قرار خواهد گرفت. نگهبان در مواقعی که خلافی از یکنفر زندانی مشاهده نماید، بدون اینکه حق داشته باشد او را مجازات یا حتی ملامت کند بایستی مراتب را با ذکر جزئیات امر کتباً بافسر نگهبان گزارش دهد چنانچه در مقام رسیدگی خلاف گزارش از وی ثابت شود مؤاخذه خواهد شد. افشاء اسرار شخصی و خصوصی زندانیان بر خلاف موازین اسلامی از طرف نگهبانان و عموم مأمورین زندان مطلقاً ممنوع است .
تبصره تخلف از مقررات ماده فوق علاوه بر تعقیب قانونی موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
ماده ۳۹- مدیران و نگهبانان و کارکنان پوشش داخلی زندانهای زنان بایستی ازبین بانوان کارمند و متخصص زندان انتخاب شود و ورود مردان بزندان زنان در معیت مدیران داخلی زندان انجام پذیرد.
ماده ۴۰- رئیس دفتر زندان مکلف است در حسن جریان کلیه امور مربوط به دبیر خانه و یا بایگانی و تقویم و ابلاغ و اجرای احکام، نظارت کامل داشته و مراقبت نماید تا کارهای جاری بدون وقفه و تأخیر و بموقع انجام شده، پاسخ نامه های رسیده در اسرع وقت تهیه و به مقصد ارسال شود. کلیه نامه ها و احکام و قرارهای رسیده در دفاتر مربوطه ثبت، پس از ابلاغ بزندانیان و اجرای مفاد آن در پرونده مربوط به هر زندانی درج و بایگانی گردد.
بدیهی است نتیجه اجرای حکم را به مرجع قضائی مربوطه ارسال خواهد نمود .
دفاتر داخلی هر زندان عبارتند از :
دفتر نامه ها و احکام و قرارها – دفترثبت اسامی زندانیان – دفتر حضور و غیاب زندانیان – دفتر تقویم و احتساب محکومیتها با تعیین تاریخ دقیق آزادی زندانیان – دفتر ثبت اسامی زندانیان پیشینه دار – دفتر ثبت احضاریه ها – دفتر آزادی زندانیان – دفتر ورود و خروج زندانیان – دفتر ملاقات.
تبصره ۱ ): نظارت کامل دراجرای محکومیتهای نقدی زندانیان در زندانها از وظائف خاصه مسئول اجرای احکام هر زندان می باشد .
تبصره ۲ ): در صورت کامپیوتری شدن کلیه مسئولیتها بعهده واحد کامپیوتر خواهد بود .
ماده ۴۱- مسئول شعبه اموال و انبار که صاحب جمع اموال زندان شناخته می شود مکلف است طبق مقررات آییننامه مربوط در محافظت و نگهداری اثاثیه و اموال دولتی و لوازم و اشیاء و اسناد متعلق بزندانیان مراقبت و اهتمام و شایسته بعمل آورده و وظایف مشروح زیر را انجام دهد:
– پیش بینی و اقدام به موقع و لازم در تهیه و تدارک اثاثیه و ملزومات و مایحتاج داخلی زندان از قبیل لباس و پوشاک مأمورین و زندانیان، تأمین احتیاجات مربوط به سوخت و روشنائی و استحمام و نظافت و بهداشت زندانیان و امکنه زندان و هر گونه ضروریات دیگر .
– جلوگیری از تفریط وتضییع و حیف و میل اموال و اثاثیه دولتی و لوازم شخصی زندانیان و اشیائی که بطور امانت می سپارند .
– تهیه و تنظیم دفاتر مربوط به ثبت نامه های اداری .
– وصول و تحویل اموال و ملزومات و اشیاء دولتی، نوشت افزار اداری، ملبوسات دولتی زندانیان و مأموران زندان .
– ثبت اموال و اثاثیه دولتی بر طبق نمونه رسمی و منطبق با مقررات آییننامه اموال دولتی.
– ثبت درخواستهای مربوط به تهیه و اشیاء و لوازم مورد احتیاج .
– ثبت البسه و لوازم شخصی و اسناد عادی و قیمتی زندانیان و هر چیزی که زندانی موقع ورود بزندان خود دارد در دفاتر مربوطه .
– تفکیک و نگهداری کیسه های محتوی لباس و اشیاء زندانیان به ترتیب شماره ردیف
(لباس و لوازم شخصی هر زندانی بمحض ورود او بزندان باید بوسیله متصدی انبار تنظیف و ضد عفونی شده در کیسه مخصوص با ذکر شماره در برگ صورتمجلس تنظیمی تحویل و تحول که یک نسخه آن با قبض انبار به زندانی تسلیم می شود لفاف شده و در حفظ و حراست آن از گزند موش و بید و آفات دیگر دقت و مراقبت کافی بعمل آید)
– تنظیم اسناد و درخواست رسمی برای تهیه و تدارک اجناس مورد لزوم به امضاء و گزارش رئیس زندان و مقامات مالی مربوط .
– مراقبت در نظافت و حفاظت کامل اموال دولتی و امکانات زندانیان .
– دقت و مراقبت کافی در تحویل صحیح و سالم امانات زندانیان در موقع آزادی یا انتقال آنان و ارسال صورتمجلس تنظیمی با امضاء زندانی به دفتر زندان .
ماده ۴۲- ادارات و داویر و شعب مددکاری و خدمات اجتماعی در جهت شناخت شخصیت زندانیان و کشف و حل معضلات و مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی آنان تحقیقات و اقدامات لازم را نموده و یک نسخه از تحقیقات را جهت ضبط در پرونده شخصیت زندانی به رئیس زندان و نسخه دیگر را جهت اقدام لازم به اداره متبوع خود تسلیم می نماید مددکاران باید با ابزار شفقت و جلب اعتماد زندانی برای بازگشت آنها به زندگی عادی و سالم اجتماعی اقدام و اهتمام لازم بعمل آورند .
وظایف مسئولان فرهنگی و روابط عمومی :
ماده ۴۳- ایجاد ارتباط میان مسئولان زندانها و مؤسسات تأمینی و تربیتی با سازمانها و دوایر دولتی و مؤسسات خصوصی و شخصیتهای علمی و اجتماعی
توجیه طرحها و اقدامات برای عموم، ایجاد روابط با وسائل ارتباط جمعی.
تنظیم برنامه بازدید از زندانها و مؤسسات دیگر.
برقراری ارتباط بین زندانیان با مدیران و مقامات قضائی.
مسئولان و کارکنان اداره روابط عمومی و فرهنگی با همکاری و تشریک مساعی مددکاران بطور مستمر با زندانیان در تماس بوده ضمن موعظه مذهبی و تعلیم مبانی عقیدتی اسلام تبلیغ و راهنمائی لازم نسبت به تهذیب و تزکیه نفس و تحکیم مبانی ایمانی زندانیان و الفت آنان با اخلاق اسلامی و علاقه آنان به زندگی سالم و عمل صالح اقدام نموده، در حل مشکلات روحی و تسکین درونی و ایجاد امید به صلاح و زندگی صحیح در آنان جهت بازگشت مجدد به جامعه و ادامه به زندگی سالم اجتماعی تلاش نمایند .اجرای برنامه های نماز و عبادات بر عهده این کارکنان یا نمایندگان این اداره است.
ماده ۴۴- روانشناسان تربیتی زندان موظفند با همکاری مددکاران و بخش معاونت فرهنگی و استفاده از پرونده شناسائی شخصیت زندانیان ضمن اتخاذ روش تحلیلی علل ناسازگاری، ناراحتیهای روانی آنان را مورد بررسی و امعان نظر قرارداده پس از گزارش نظرات خود به شورای طبقه بندی نسبت به مداوای آنان اهتمام و اقدام لازم بعمل آورده در صورت تشخیص بیماریهای حاد روانی بیمار را به روانپزشک معرفی نمایند.
ماده ۴۵- روانپزشک و در غیاب او پزشک زندان موظف است با همکاری روانشناس تربیتی زندان نسبت به بستری کردن بیماران روانی و معالجه آنان اقدام نموده در صورتی که عارضه بیماری آنان منجر به جنون یا اختلال مشاعر تشخیص داده مراتب را در اسرع وقت از طریق واحد مربوطه به رئیس پزشکی قانونی جهت اعلام نظر پزشکی قانونی و اطلاع بمقامات قضائی گزارش نموده برای انتقال و معالجه آنان در یک مؤسسه درمانی و تأمینی تدابیر شایسته قانونی اتخاذ نماید .
ماده ۴۶- مربیان مذهبی، علمی و حرفه‌ای و تربیتی زندان موظفند در اجرای برنامه های مربوطه با همکاران مسئولان امر نسبت به تهذیب اخلاق، تزکیه نفس، آموزش و پرورش و ارتقاء سطح اطلاعات و مهارت علمی و فنی زندانیان کوششهای لازم را بعمل آورده، ضمن درخواست وسایل مورد لزوم جهت تحصیلات علمی و حرفه‌ای آنان در تهیه آنها از طریق واحدهای مربوطه و در صورت لزوم جلب همکاری سایر سازمانهای دولتی اقدام بعمل آوردند .
ماده ۴۷- تعداد کارمندان و مأموران مراقب و انتظامی و مربیان مذهبی و متخصصین در زندانها و مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدمتی به تناسب موقعیت و احتیاجات محل و تعداد محکومین به پیشنهاد رؤسای زندانها و مؤسسات مذکور وسیله ادارات کل زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی تأمین خواهد شد .
ماده ۴۸- مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی زندان بر حسب ضرورت و موقعیت محلی و وسعت و مقتضیات دیگر به تشخیص رئیس مؤسسه و تصویب مدیرکل زندانها دارای تعدادی مأمورین گشتی مجهز به بی سیم و وسایل ارتباطی و دوربین خواهند بود .
ماده ۴۹- مأمورین گشتی موظف هستند ضمن اجرای دستوراتی که از طرف رئیس مؤسسه به آنان ابلاغ می شود، در روز حداقل دو بار صبح و عصر از زندانیان سرشماری و حضور و غیاب بعمل آورده و ضمن گشت، زندانیان مشغول بکار را تحت نظر گرفته و از هر گونه تماس آنان با افراد خارج و یا خروجشان را از محوطه مؤسسه یا فرار آنان جلوگیری کنند و در صورت بروز حادثه یا مشاهده هر گونه تخلف فوراً طبق مقررات این آییننامه اقدام و مراتب را به رئیس مؤسسه گزارش نمایند .
ماده ۵۰- محکومان در طول اقامت در زندان و یا مؤسسات صنعتی کشاورزی و خدماتی و یا اقامت در مؤسسات اقدامات تأمینی و تربیتی از حیث تحولات حاصله در خصوصیات اخلاقی و مذهبی و تشخیص سلامت بدنی و روحی تحت مراقبت و بررسی متخصصین زندان یا مؤسسه مربوطه قرار خواهند داشت .
ماده ۵۱- در هر زندان یا مؤسسه صنعتی، کشاورزی و خدماتی هر ماه یکبار کمیسیونی با شرکت رئیس زندان یا مؤسسه و متخصصین ادارات مددکاری و تأمینی و تربیتی و ارشاد و روابط عمومی و در صورت لزوم کارشناسان ذیصلاح دیگر تشکیل می شود و خلاصه نظرات کمیسیون نسبت به زندانی در پرونده شخصیت او منعکس می گردد.
ماده ۵۲- رؤسای زندانها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدمتی مکلف هستند در صورت درخواست مقامات قضائی ذیربط فوراً مستخرجه‌ای از پرونده شخصیت زندانی در مورد وضع جسمانی و رفتار و اخلاق او در طول اقامت در زندان یا مؤسسه یا مؤسسات اقدامات تأمینی و تربیتی را تهیه و ارسال دارند .
بخش دو : مقررات عمومی
فصل اول : پذیرش و تشخیص
بند ۱- طرز پذیرش و آشنا نمودن زندانیان تازه وارد به مقررات زندان
ماده ۵۳- مرکز پذیرش و تشخیص به منزله یک واحد زندان، محلی است برای شناخت شخصیت زندانیان و پذیرش آنان که زیر نظر رئیس زندان انجام وظیفه می نماید .
تبصره یک : در صورت لزوم مرکز پذیرش و تشخیص دارای دو قسمت جداگانه خواهد بود که یک قسمت آن به پذیرش و قسمت دیگر به تشخیص اختصاص خواهد یافت .
تبصره دو : محل پذیرش و تشخیص مردان و زنان جدا خواهد بود .
ماده ۵۴: پذیرش زندانی از زمانی آغاز می گردد که متهم یا محکوم بموجب برگ رسمی بامضاء و مهر مقام قضائی صادر کننده قرار یا حکم، متضمن، مشخصات کامل متهم یا محکوم (شهرت – نام- نام پدر- سن- شماره شناسنامه- شغل – نوع جرم و اتهام یا محکومیت نوع و میزان مجازات شماره قرار یا حکم – تاریخ شروع بازداشت) وسیله مأمور شناخته شده قبلی که باید کارت شناسائی رسمی ملصق بعکس خود را ارائه دهد ببازداشتگاه یا زندان یا سایر مراکز وابسته تحویل می گردد.
تبصره عدم ذکر مشخصات کامل شناسنامه‌ای متهم یا محکوم همچنین نوع اتهام شماره قرار موجب عدم پذیرش زندانی خواهد بود مگر در موردی که به ولگردی یا بی هویتی و امثال آن تصریح گردد که در این صورت زندان و مرجع قضائی بایستی بهر نحو ممکن مشخصات دقیق وی را بدست آورده و در سوابق ثبت نمایند .
ماده ۵۵- هیچ فردی نباید زندانی شود مگر با قرار یا حکم کتبی و رسمی مقامات قضائی.
ماده ۵۶- جلب و معرفی محکومان به زندانها از طریق اجرائیات دادسراها و تحت نظارت دادیاران اجرای احکام وسیله ظابطین دادگستری انجام خواهد شد .
ماده ۵۷- از هر زندانی به محض معرفی به زندان تحت مراقبت مأمورانی که او را بزندان آورده اند در قسمت پذیرش و تشخیص انگشت نگاری و عکاسی بعمل می آید و پس از تنظیم دو برگ انگشت نگاری (یکبرگ برای زندان و یک برگ برای ارسال به مراکز اسناد قانونی) برای تعیین پیشینه با ذکر شماره عکس زندانی بانضمام مدارک رسمی نسبت به تحویل زندانی اقدام می گردد و علاوه بر شماره کلاسه دفاتر ثبت کل و ثبت قرارها و محکومیتها، ذکر شماره عکس نیز در کلیه مکاتبات مربوط به بازداشتی ها و محکومان الزامی است .
تبصره ۱ : هر زندانی مکلف است هنگام ورود به زندان مشخصات صحیح و کامل خود را اعلام نماید و در صورت ارائه مشخصات غلط طبق مقررات این آییننامه تنبیه انضباطی خواهد شد. اعلام مشخصات صحیح به مرجع بازداشت کننده الزامی است .
تبصره ۲ : زندانی هنگام ورود باید حداقل یک نفر را معرفی نماید که در صورت بروز هر گونه اتفاقی برای زندانی در اسرع وقت بوسیله رئیس زندان بفرد مذکور اطلاع داده شود .
ماده ۵۸- در زندانها باید دفاتر ثبت کل حاوی نکات زیر صفحه بندی و به امضاء و مهر رئیس زندان رسیده و مشخصات زندانی به محض ورود و قبل از تحویل او به زندان بشرح زیر در آن ثبت شود (ذکر هویت کامل متهم یا محکوم، شامل : نام و نام خانوادگی کنونی و قبلی، نام مستعار، لقب، نام پدر و مادر، وضع خانوادگی، جنسیت، مذهب، تابعیت، شغل، سن، وضعیت تأهل، میزان سواد، پیشینه کیفری، شماره عکس، علائم مخصوص بدنی، نوع اتهام یا محکومیت، نوع قرار یا مجازات، مدت محکومیت، تاریخ شروع بازداشت، تاریخ آزادی از زندان، شماره قرار یا حکم، مرجع صدور قرار یا حکم، نشانی دائم، شماره تلفن، شماره و محل صدور شناسنامه) صحت انطباق مشخصات فوق با زندانی معرفی شده باید در ذیل معرفی نامه بوسیله مأمور مراقب و آورنده نامه و زندانی تأیید و پس از ثبت مراتب در دفتر ثبت کل صحت آن به امضاء زندانی معرفی شده در ستون آخر دفتر مذکور گواهی شود .
ماده ۵۹- پس از ثبت مشخصات کامل زندانی در دفاتر (دفاتر مذکور در ماده ۳۹) برای هر زندانی بترتیب شماره دائمی عکس پرونده تشکیل می گردد و کارت شناسائی ملصق به عکس همچنین کارت بایگانی بترتیب حروف الفبا تهیه و در ردیف مربوطه نگهداری می گردد.
ماده ۶۰- شماره مکاتبات اداری درباره زندانی به این شرح خواهد بود .
متهمان: (شماره ردیف، شماره عکس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه، شماره ترتیب دفتر ثبت کل، علامت ممیزه زندان) محکومان : (شماره ردیف، شماره عکس، بزه مورد حکم، شماره مربوط به نوع بزه مورد محکومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت کل، علامت ممیزه زندان).
ماده ۶۱- کلیه پرونده های زندانیان اعم از متهم یا محکوم بایستی ملصق به عکس و حاوی برگ انگشت نگاری و شرح حال و خلاصه پیشینه شخصی، خانوادگی، اجتماعی و کیفری آنها بامضاء مسئول بایگانی زندان باشد .
ماده ۶۲- برای هر زندانی کارت شناسائی ملصق به عکس شامل مشخصات کامل بشرح مندرج در ماه [ماده] ۵۷ تهیه و در هر گونه نقل و انتقالی بعنوان معرف و مبین مشخصات زندانی مورد استناد و استفاده لازم قرار می گیرد.
ماده ۶۳- رئیس زندان یا جانشین او مکلف است هر روز اول وقت اداری از زندانیان تازه وارد بازدید نموده و الزام اجرای مقررات و مراعات نظم و انضباطی را در محیط بازداشتگاه و زندان به آنها تفهیم و دفترچه راهنمائی مقررات و وظائف زندانیان را بین آنها توزیع نماید .
ماده ۶۴- در صورت فقدان منع قانونی هر زندانی می تواند در اسرع وقت بوسائل ممکن بیکی از نزدیکان مورد اعتماد خود اطلاع دهد که در زندان حضور یافته نسبت به تحویل اشیاء و لوازم شخصی او با حضور خود زندانی اقدام نماید، در هر نوبت صورت مجلس تحویل و تحول بایستی در دفاتر نگهبانی و انبار زندان یا بازداشتگاه و پرونده زندانی ثبت شود .
ماده ۶۵- هرگاه زندانی کتباً تقاضا نماید که اشیاء و لوازم شخصی خود را بوسیله پست سفارشی یا بوسیله مطمئن دیگر برای یکی از بستگان خویش ارسال دارد نسبت به بسته بندی و لاک و مهر آن با تنظیم صورتمجلس به امضای خود زندانی و مسئول امور نگهبانی و انباردار حاوی مشخصات و جزئیات و تعداد محتویات بسته اقدام می گردد، هزینه بسته بندی و حمل آن را باید زندانی شخصاً بپردازد .
ماده ۶۶- در صورتی که زندانی نتواند شخص مطمئن را برای تحویل دادن اسناد و اشیاء و لوازم شخصی و قیمتی خود معرفی نماید، تعیین تکلیف و محل و نحوه سپردن و نگهداری آن در محلی غیر از زندان از قبیل صندوق امانات پستی یا یکی از بانکها و غیر موکول به تقاضای کتبی زندانی خواهد بود. هزینه نگهداری بعهده زندانی است .
ماده ۶۷- هنگام انتقال زندانی به زندان دیگر باید تشریفات تحویل و تحول و بسته بندی لوازم و اشیاء دیگر او با تنظیم صورتمجلس و ثبت مراتب در دفاتر نگهبانی و انبار کاملاً انجام شده و یک نسخه از صورتمجلس بهمراه زندانی به زندان مقصد ارسال شود.
۶۸۰ [ماده ۶۸]- زندانیان مجاز هستند در زندان فقط از لوازم و اشیاء شخصی زیر استفاده نمایند در غیر این صورت طبق نظر شورای انضباطی با آنها برخورد خواهد شد. کتاب و نشریات مجاز، خمیردندان و مسواک غیرفلزی، جای صابونی غیر فلزی، صابون و شامپو، ابر حمام، شانه غیر فلزی، دو عدد حوله کوچک، دو جفت جوراب، لباس زیر بنا به ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (کاغذ، پاکت، مداد، خودکار) ،عینک طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه بهداری زندان، ناخن گیر فاقد چاقو، ماشین اصلاح دستی.
ماده ۶۹- باستثنای لوازم مذکور در ماده فوق نگهداری و استفاده از اشیاء گر [دیگر] موکول به پیشنهاد رئیس زندان و تصویب مدیرکل استان می باشد .
ماده ۷۰- زندانی حق آوردن لوازم و ابزار کار از کارگاه و آموزشگاه را به داخل ان [زندان] یا بازداشتگاه ندارد .
بن د [بند] ۲- تشخیص و طبقه بندی
ماده ۷۱- در هر زندانی قسمتی به نام تشخیص بمنظور شناخت شخصیت زندانیان و طبقه بندی آنها با استفاده از خدمات کارشناسان متخصص تشکیل می گردد که تهیه و تنظیم و نگهداری پرونده شخصیتی زندانی بشرح مواد بعدی بعهده این قسمت است .
ماده ۷۲- محکومان حداکثر دو ماه در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایشهای پزشکی روانپزشکی، آزمونهای روانشناسی و شناخت شخصیت و استعداد قرار گرفته و میزان سلامت جسمی و روانی معلومات و اطلاعات مذهبی و علمی و فنی آنان از جهت شناخت شخصیت بررسی و تعیین می گردد، مددکاران اجتماعی طبق موازین اسلامی در خصوص سوابق زندگی تحقیقات لازم بعمل آورده گزارش کاملی از گذشته محکوم از دوران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش در محیطهای مختلف خانوادگی، تحصیلی، محلی، حرفه‌ای و غیره را با اظهار نظر خود تهیه می نمایند. در انقضاء مدت اقامت زندانی در قسمت پذیرش و تشخیص کلیه گزارشهای متخصصین در پرونده او متمرکز می شوند تا در شورای طبقه بندی مطرح شود.
ماده ۷۳- در هر زندان شورائی با ترکیب زیر بنام شورای طبقه بندی زندانیان تشکیل می شود. رئیس زندان – معاون قضائی – معاون فرهنگی – معاون انتظامی یک نفر متخصص علوم جرم شناسی (سایر علوم اجتماعی) که در قسمت تشخیص فعالیت می نماید با انتخاب رئیس زندان .
تبصره – دادیار ناظر زندان می تواند در شورای طبقه بندی شرکت نماید.
ماده ۷۴- شورای طبقه بندی در موارد زیر اتخاذ تصمیم می نماید :
الف : تعیین و تقسیم محل استقرار زندانی .
ب: اشتغال یا عدم اشتغال به کار زندانیان در کارگاهها و نحوه آن .
چ: اظهار نظر در زمینه زندانیان حائز شرایط عفو و آزادی مشروط .
تب صره [تبصره] ۱- موضوع بند ج- این ماده مطابق مقررات مندرج در بندهای ۱۲ و ۱۳ ماده ۲۳ این آییننامه اقدام خواهد شد .
تبصره ۲ – اشتغال به کار زندانیان در خارج از محوطه زندان مستلزم کسب موافقت دادستان یا دادیار ناظر زندان خواهد بود.
تبصره ۳ – نقل و انتقال زندانی در داخل زندان در اختیار رئیس یا مدیرکل زندان می باشد.
ماده ۷۵- شورای طبقه بندی هفته‌ای یک بار تشکیل و با حضور ۵-۴ اعضاء رسمیت می یابد، تصمیمات شورا با اکثریت آراء قطعی و قابل اجراست. در صورت لزوم به دعوت رئیس زندان جلسه فوق العاده تشکیل خواهد شد .
ه ۷۶ [ماده ۷۶] -مدیرکل استان یا رئیس زندان با تصویب شورای طبقه بندی و به منظور تشویق زندانیان پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط آنها را به مراجع مندرج در بندهای ۱۲ و ۱۳ و ماده ۲۳ این آییننامه تقدیم می دارند .
تبصره ۱ – اشتغال بکار زندانیان در صورت عدم ممنوعیت صریح در حکم، پس از تصویب شورای طبقه بندی خواهد بود لازم است مراتب به مرجع قضائی مربوطه اعلام گرد د .
تبصره ۲ – انتقال زندانی متخلف به سلول انفرادی پس از تصویب شورای انضباطی اعمال و به دادستان مجری حکم یا مرجع رسیدگی کننده به پرونده زندانی اطلاع داده خواهد شد و هرگاه تخلف زندانی متضمن جرم نیز باشد ضمن تنبیه زندانی طبق رأی شورای انضباطی، مراتب جهت رسیدگی به مرجع قضائی مربوطه رش [گزارش] خواهد شد .
ماده ۷۷- زندانیان حسب سابقه، سن، جنسیت، نوع جرم، مدت مجازات، وضع جسمانی و روانی و چگونگی شخصیت و استعداد طبق موارد مندرج در این آییننامه حسب تشخیص شورای طبقه بندی به یکی از قسمتهای زندان یا مؤسسات تأمینی و تربیتی اعزام می گردند.
تبصره ۱ – زنان بطور کلی و جوانان تا ۲۰ سال اعم از متهم یا محکوم به طور جداگانه نگهداری می شوند و شورای طبقه بندی به کیفیت مذکور در مواد قبل نسبت به آنها اتخاذ تصمیم خواهد نمود.
تبصره ۲ – زنان زندانی می توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام بهمراه داشته باشند رؤسای زندانها موظفند در هر زندان نسبت به تفکیک و جدا سازی اطفال ۲تا ۶ ساله در محل مجزا (مهد کودک) اقدام و یا نسبت به انتقال اطفال آنها به مؤسسات نگهداری اطفال مبادرت نمایند .
ماده ۷۸- متهمین واجد صلاحیت می توانند با صلاحدید مسئولین زندان از برنامه آموزشی، حرفه ای، تفریحی و ورزشی استفاده نمایند مگر اینکه به لحاظ عدم شایستگی اخلاقی و نوع و اهمیت جرم ارتکابی و با دستور مقام قضائی، اجتماع آنان با ایر [سایر] متهمان و محکومان مصلحت نباشد .
بند ۳: واحد آمار و کامپیوتر
ماده ۷۹- سازمان موظف است کلیه آمار و اطلاعات را در مورد زندانها و بازداشتگاهها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی و مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی تهیه نماید و آمار و اطلاعات لازم به منظور جرم شناسی را حداقل سالی یکبا ر به ریاست قوه قضائیه و کمیسیون امور قضائی و حقوقی مجلس شورای اسلامی ارسال نماید، ارائه آمار و اطلاعات به سایر مراجع اداری و مراکز علمی با موافقت رئیس سازمان بلا اشکال است .
ماده ۸۰- سازمان می تواند با ایجاد و تشکیلات مناسب نسبت به انجام تحقیقات و مطالعات علمی لازم رأساً اقدام نماید .
ماده ۸۱- در هر زندان یا بازداشتگاه واحدی بنام واحد آمار و کامپیوتر تشکیل می گردد تا کلیه آمار مورد نیاز را ثبت نماید .
ماده ۸۲- به منظور استخراج آمار مورد نیاز و ثبت ورود و خروج زندانیان و کسب اطلاعات موضوع ماده ۳۹ واحد آمار موظف است دفاتر مربوطه را تهیه و برای هر یک از زندانیان کارت ویژه‌ای تنظیم نماید .
ماده ۸۳- واحد آمار هر زندان موظف است فرمهای مربوطه را در مواعد معینه (روزانه – ماهانه ) تنظیم و از طریق آمار ادارات کل به سازمان ارسال دارد .
تبصره فرم دفاتر روزانه و کل و نمونه برگها و کارتها توسط سازمان تهیه و ابلاغ می گردد.
فصل دوم : امور داخلی و عمومی زندانیان
بند۱- مقررات آسایشگاه
ماده ۸۴- چنانچه مکان خواب در زندان انفرادی باشد در صورت امکان به هر زندانی یک اطاق با وسائل لازم داده می شود هر گاه زندانیان بطور دسته جمعی نگاهداری شوند باید منتهای کوشش و دقت را در انتخاب افراد یک گروه از حیث تناسب سن و جهات دیگر بخصوص به هنگام خواب بعمل آورده و مخصوصاً در شب بازدید و نظارت بیشتری درباره آنان اعمال گردد.
ماده ۸۵- لوازم آسایشگاه برای هر زندانی عبارت است از : تختخواب – تشک – بالش – دوتخته پتو-ملحفه برای پتو وتشک و بالش (تغییر محل لوازم در آسایشگاه بدلخواه زندانی ممنوع است ).
ماده ۸۶- زندانیان مکلفند در حفظ ونگهداری و نظافت کامل و لوازم زندان مراقبتهای لازم را بعمل آورند .
ماده ۸۷- زندانی به هیچ وجه حق روشن کردن آتش و استفاده از چراغهای خوراک پزی و نگهداری نفت و بنزین و وسائل برقی و سایر مواد محترقه را در داخل زندان یا بازداشتگاه ندارد .
ماده ۸۸- میخ زدن یا نوشتن روی دیوارهای زندان یا بازداشتگاه، ترسیم و نقاشی و الصاق عکس و هرگونه نوشته‌ای در آسایشگاه ممنوع است مگر در موارد خاص با اجازه رئیس زندان .
ماده ۸۹- دست زدن زندانیان به سیم کشی و تغییر محل لوازم الکتریکی یا تعویض آن بوسیله زندانیان در زندان و بازداشتگاه به کلی ممنوع است .
ماده ۹۰- زندانی باید هر روز صبح قبل از خروج از آسایشگاه نسبت به نظافت اتاق و لوازم آن و مرتب کردن رختخواب خود اقدام نماید. آویزان کردن لباس و لوازم شخصی در آسایشگاه ممنوع است بدین منظور اشکافهای مخصوص تهیه و در اختیار زندانیان قرار می گیرد .
ماده ۹۱-استعمال دخانیات در اماکن مسقف مطلقاً ممنوع است. مسئولین مربوطه در زندان مکلفند تمهیدات لازم جهت ترک سیگار را فراهم نمایند .
ماده ۹۲- زندانیان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نمی باشند و جهت رفع نیازمندیها و احتیاجاتشان مسئولین زندان با در اختیار قرار دادن دفترچه داخلی زندانیان را مجاز می نمایند تا در پرداختهایشان به میزانی که در حساب آنها منظور شده است از آن استفاده نمایند .
تبصره ۱ – در صورت کشف وجوه نقدی، چنانچه زندانی از وجه نقد استفاده های نامشروع، از قبیل قماربازی و دادن رشوه نماید، وجوه مذکور ضبط و مراتب طی گزارشی به مرجع قضائی ارسال میگردد. و چنانچه استفاده های نامشروع از آن به عمل نیامده باشد، ضمن طرح موضوع در شورای انضباطی وجوه مزبور تا پایان مدت حبس به عنوان امانت نگهداری می شود .
تبصره ۲ – در صورت کشف اشیاء ممنوعه چنانچه صرف نگهداری آنها جرم باشد. موضوع طی گزارشی به مرجع قضائی جهت اتخاذ تصمیم ارسال می گردد. و در غیر این صورت تا پایان مدت حبس اشیاء مذکور ضبط و نگهداری و یا طی صورتجلسه تحویل خانواده زندانی می شود.
تبصره ۳ – موارد مذکور در تبصره های فوق در ۳ نسخه صورتجلسه شده یک نسخه نزد رئیس زندان و یک نسخه در پرونده زندانی بایگانی و نسخه دیگر به زندانی تحویل می گردد.
بند۲- پوشاک و وسائل خواب
ماده ۹۳- هر زندانی مکلف است بمحض ورود به زندان استحمام نموده و لباس زندان بپوشد و در تمام مدت اقامت خود در زندان باید ملبس به لباس مخصوص زندانیان باشد .مگر در موارد خاص با اجازه رئیس زندان.
ماده ۹۴- رنگ و شکل لباس زندانیان به شرح زیر می باشد .
ذکور- بلوز و شلوار تابستانی و زمستانی به رنگ طوسی منقوش به آرم سازمان .
اناث – مانتو و شلوار تابستانی و زمستانی و روسری بزرگ به رنگ طوسی منقوش به آرم سازمان .
تبصره متهمان و محکومان بوسیله علامتی که در روی لباس آنان نصب و یا منعکس می گردد مشخص می شوند، تهیه علامت و یا آرم و فرم دوخت لباس بعهده سازمان است.
ماده ۹۵- لباس مجازی که به زندانی داده می شود، عبارت است از سالیانه دو عدد زیرپوش و پیراهن زیر شلوار و دو جفت جوراب و یک جفت کفش راحتی و یک جفت کفش کار و یک دستمال و یک حوله و دو دست لباس تابستانی و زمستانی مطابق ماده ۹۳ در صورت لزوم ماهانه یک بسته نوار بهداشتی و یک بسته پنبه برای مصارف بهداشتی به هر زندانی زن داده می شود .
استفاده بند شلوار و کمربند و نظایر آن در داخل زندانها بکلی ممنوع است روی قطعات لباس زندانی شماره مخصوص با رنگی که با شستشو پاک نشود شماره گذاری می گردد بنحوی که کارگاه لباسشوئی به آسانی بتواند لباس زندانیان را از یکدیگر جدا نموده و طبق شماره مذکور لباس را به صاحبانش مسترد نماید .
تبصره زندانیان می توانند با امکانات خود لباس و وسائل خود را از فروشگاههای داخل زندان تهیه نمایند .
ماده ۹۶- زندانیان می توانند با کسب اجازه از رئیس زندان بر حسب ضرورت پزشکی و بهداشتی از البسه زیر شخصی و یا لباس اضافی و کرست طبی استفاده نمایند و این عمل نباید وضع شکل لباس مخصوص زندان را تغییر دهد .
بند ۳- تغذیه زندانیان
ماده ۹۷- برنامه غذائی زندانیان به تناسب فصول سال بوسیله مدیر کل هر استان تصویب و به زندانها ابلاغ می گردد. ادارات مالی و تدارکاتی و انبارهای زندان بر طبق برنامه تنظیمی نسبت به تأمین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه و دقت در مرغوبیت نوع آن اقدام می نمایند .
تبصره مدیران کل استانها می بایست با توجه به شرایط و احتیاجات اقلیمی هر محل نسبت به تغییرات برنامه غذائی در محدوده اعتبار مصوب اقدام نمایند .
ماده ۹۸- غذای روزانه در سه وعده بترتیب زیر به زندانیان داده می شود :
صبحانه، ناهار، شام و اغذیه لازم که دارای کالری و ویتامینهای کافی باشد طبق برنامه های غذائی مصوب و متناسب با شرایط آب و هوا در هر محل با چای و آب آشامیدنی سالم در اختیار زندانیان گذارده می شود .
در تهیه وسائل ضروری برای جلوگیری از فساد مواد اولیه خواربار، در تنظیف ظروف و محوطه آشپزخانه از طرف مسئولان مربوطه اهتمام کافی و مستمر بعمل آید.
تبصره ۱ – زندانیان باید غذای خود را در صورت امکان در سالن غذا خوری زندان صرف نمایند .
تبصره ۲ – زندانیان بیمار طبق برنامه و نظریه پزشک معالج در مدتیکه برای آنها تعیین شده است از غذای مخصوص بهداری استفاده خواهند نمود .
ماده ۹۹- برنامه روزانه زندانیان و برنامه غذائی آنان در ماه مبارک رمضان از سوی سازمان اعلام خواهد شد .
ماده ۱۰۰- حداقل برنامه غذائی عبارت است از :
نان و پنیر و چای برای صبحانه، نهار یا شام سبزیجات تازه یا خشک، برنج، سیب زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم مرغ و میوه فصل می باشد و در هر هفته حداقل سه بار به زندانیان نهار یا شام با گوشت داده می شود .
تبصره نوع غذا برای کلیه زندانیان هر زندان یکسان طبخ و توزیع می گردد.
ماده ۱۰۱- لوازم غذاخوری برای هر زندانی عبارت است از :
بشقاب – کاسه- لیوان- و قاشق (درصورت امکان از جنس ملامین)
ماده ۱۰۲- نظافت آشپزخانه، سالن غذاخوری، شستشو و خشک کردن ظرف و لوازم آنها بدون تبعیض و استثناء طبق برنامه زندان بعهده کلیه زندانیان می باشد.
بند۴- مقررات خرید از فروشگاههای زندان
ماده ۱۰۳- در داخل زندانها به اندازه احتیاج با سرمایه بنگاه تعاون و حرفه آموزی و صنایع زندانیان کشور، و یا زندان فروشگاههای لازم تأسیس و رئیس زندان از نظر حفاظت و مسئولیتی که بعهده دارد بر آنها نظارت خواهد داشت .
تبصره ۱ – تعیین اجناس و مواد مجاز برای فروش در فروشگاههای زندان با توجه به ضرورت حفظ بهداشت و امنیت داخلی زندان با رئیس زندان و تعیین نرخ حسب مورد یا بنگاه تعاون یا زندان است .
تبصره ۲ – اجناس و لوازم فروشگاههای زندان باید بقیمت عادلانه روز بوده و در صورت وجود اجناس تعاونی الزاماً با قیمت تعاونی فروخته شود .
صره [تبصره] ۳-صورت ریز مواد و اجناس موجود بنرخ عادلانه بامضای مسئول فروشگاههای زندان در تابلوئی که بهمین منظور در مدخل فروشگاه نصب می گردد درج و در معرض دید مشتریان گذارده می شود .
تبصره ۴ – رؤسای زندانها مکلفند نظارت کامل بر نرخ اجناس داشته باشند و چنانچه تخلفی صورت گیرد متخلفین را به مراجع مربوطه معرفی نمایند .
ماده ۱۰۴- زندانی می تواند از فروشگاه زندان مواد مجاز و اشیاء و کاغذ و لوازم بهداشتی خریداری کند. مگر اینکه بعلت تنبیه انضباطی یا دستور پزشک از این امر منع گردیده باشد .
تبصره فروش لوازم تجملی و مواد محرکه و دارو و وسائل برقی در فروشگاههای زندان ممنوع است .
بند۵- نظافت، بهداشت و بهداری زندان
الف ) نظافت داخلی
ماده ۱۰۵- وضع اماکن زندان عموماً و آسایشگاه زندانیان خصوصاً باید منطبق با اصول بهداشتی باشد.
ماده ۱۰۶- نظافت داخلی زندان اعم از داخل آسایشگاه، راهروها، حیاط هواخوری، سرویسها و سالن اجتماعات نمازخانه یا کتابخانه بعهده زندانیان است. رؤسای زندان باید ترتیبی اتخاذ نمایند تا بصورت نوبه‌ای کلیه زندانیان در این امور مشارکت داشته باشند. اجیر شدن و اجیر کردن زندانی توسط زندانی دیگر بهر نحو ممنوع است.
تبصره – با زندانیان بیمار و سالخوردگان و کسانیکه قادر به انجام کارهائی از قبیل موضوع ماده فوق نباشند وفق ماده ۱۲۹ رفتار خواهد شد.
ب ): نظافت و بهداشت شخصی زندانیان .
ماده ۱۰۷- بهداری زندان مکلف است حداقل ماهی یکبار نسبت به تست پزشکی کلیه زندانیان اقدام نماید .
ماده ۱۰۸- حتی الامکان باید ترتیبی اتخاذ شود که احتیاجات درمانی و بهداشتی زندانیان بیمار در داخل زندان تأمین شود تا به انتقال زندانی بخارج از زندان نیازی نباشد. معهذا در موارد ضروری خروج زندانی از زندان برای معالجه بایستی با تأئید بهداری زندان و اجازه رئیس زندان و موافقت مرجع قضائی مربوطه باشد .
در موارد فوری زندانی بیمار بدستور پزشک یا بهداری زندان و اجازه رئیس زندان یا جانشین او به بیمارستان اعزام می گردد و مراتب باید در اسرع وقت کتباً به مرجع قضائی مربوطه گزارش شود.
تبصره مراجع قضائی و مسئولین زندان موظفند که وضع زندانیان بیمار صعب العلاج یا غیر قابل علاج را رسیدگی و حسب مورد می توانند مطابق مقررات به آنها مرخصی اعطاء یا با رعایت سایر مقررات مربوطه از طریق عفو یا آزادی مشروط اسباب آزادی آنها را فراهم نمایند .
ماده ۱۰۹- هزینه درمان عوارض و بیماریهائی که ضرورت یا فوریت درمان ندارند و یا در اثر تقصیر ناشی شده است به عهده زندانی و یا مقصر می باشد.
ماده ۱۱۰- کلیه اماکن زندان باید حداقل ماهی یکبار ضد عفونی شود مگر اینکه بعلت ظهور حشرات یا بروز اپیدمی و اشاعه ویروس بیماریهای موسمی و محلی ایجاب بنماید زودتر از موعد مقرر نسبت به گندزدائی لوازم مربوطه و سمپاشی اطاقها در محوطه زندان اقدام شود .
ماده ۱۱۱- در کارگاهها و اماکنی که زندانیان در آن بکار اشتغال دارند پنجره ها باید به اندازه کافی وسیع باشد. تا نور و هوای آزاد بقدر کافی داخل شود و در صورت لزوم برای کار و مطالعه آنها نور مصنوعی فراهم گردد مجاری فاضلاب همیشه باید باز باشد و در رفع عفونت و آلودگی هوا در محوطه و اماکن زندانها مراقبت و اقدام لازم و دائم بعمل آید.
ماده ۱۱۲- گرمابه و مستراح و دستشوئی زندان باید همیشه تمیز و نظیف باشد و به اندازه کافی دوش سرد و گرم در دسترس زندانیان گذاشته شود تا بتوانند با توجه بفصول سال حداقل در هفته یکبار استحمام نمایند .
ماده ۱۱۳-هر زندانی مرد بهنگام ورود به زندان تا پایان تحمل کیفر مکلف است موی سر خود را با نمره ۴ اصلاح و متناسب نماید. مگر اینکه در حکم مقام قضائی خلاف آن تصریح شده باشد .
تبصره هر فرد بازداشتی چنانچه دوران بلاتکلیفی وی از دو ماه تجاوز نماید مشمول مقررات این ماده خواهد بود .
بند ج – بهداری زندان
ماده ۱۱۴- بهداری زندان مکلف است برای پیشگیری از سرایت بیماریهای واگیر دار مانند بیماریهای آمیزشی و سل و غیره اقدام و با استفاده از همکاری و کمکهای مالی و فنی وزارتخانه ها و مؤسسات و انجمنها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان کامل بیماران و معتادین مواد مخدر یا الکل اقدام نماید .
ماده ۱۱۵- بهداری زندان موظف است از زندانی تازه وارد معاینات کامل پزشکی بعمل آورده در صورت لزوم با انجام آزمایشهای تشخیص طبی اقدام و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراکز مربوطه اقدام و کلیه اقدامات پزشکی در پرونده زندانی درج گردد.
ماده ۱۱۶-هرگاه زندانی تازه وارد نسخه یا داروئی همراه داشته باشد اخذ و در اختیار بهداری زندان قرار می گیرد تا با تجویز پزشک به او داده شود و هرگاه دارو جنبه حیاتی برای زندانی دارد بایستی فوراً پس از معاینه و تجویز پزشک در اختیار وی قرار گیرد.
ماده ۱۱۷- هر زندانی بمحض احساس کسالت جریان را به مسئول امور نگهبانی زندان اطلاع داده و با اخذ معرفینامه به بهداری زندان اعزام و دارو و دستورهای لازم پزشکی را دریافت می دارد .
ماده ۱۱۸- زندانی باید در حضور پزشک یا پزشکیار و یا سایر مسئولین داروی مورد احتیاج را مصرف بنماید. نگهداری دارو در آسایشگاه مطلقاً ممنوع است .
ماده ۱۱۹- بهداری زندان در صورت ضرورت زندانی بیمار را در بیمارستان زندان بستری خواهد کرد.
تبصره این ضرورت را یا عدم آن با مسئولیت پزشک بهداری بایستی در پرونده پزشکی بیمار قید گردد.
ماده ۱۲۰- زندانیان معتاد به مواد مخدر مطابق قابل [قانون] مبارزه با مواد مخدر و سایر مقررات مربوطه به مراکز بازپروری و اردوگاههای کار اعزام و از هر نظر تابع مقررات خاص خود خواهند بود .
ماده ۱۲۱- زندانیان مبتلا به بیماریهای روانی و مسلولین باید در بخشهای مربوط به بیماریهای روانی و آسایشگاه مسلولین بستری و مجزا از دیگران نگهداری و معالجه شوند .
ماده ۱۲۲- در هر زندان در صورت امکان حداقل یکنفر روانپزشک متخصص بیماریهای روانی، یک نفر پزشک عمومی یکنفر دندانپزشک در صورت لزوم بتعداد کافی پزشکیار و پرستار با تجهیزات و وسائل کافی و کمکهای اولیه فوری و درمانی و در زندان زنان علاوه بر افراد فوق یکنفر پزشک متخصص بیماریهای زنان باید بطور دائم یا پاره وقت، اشتغال بکار داشته باشند .
ماده ۱۲۳- سازمان زندانها می توانند در صورت لزوم نسبت به بیمه درمانی زندانیان و یا انعقاد قرارداد با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی اقدام نماید .
ماده ۱۲۴- معالجه بیماریهای دهان و دندان از وظایف بهداری زندان است. در خصوص تهیه دندانهای مصنوعی جهت زندانیان بی بضاعت از کمک انجمن حمایت زندانیان استفاده می شود .
تبصره عصا و دست و پای مصنوصی [مصنوعی] و چهار چرخه و وسائل لازم برای مفلوجین و معلولین و عینک مخصوص برای زندانیان بی بضاعت از طریق انجمن حمایت زندانیان تهیه می شود.
ماده ۱۲۵- تمارض زندانیان بهر نحو از انحاء به تشخیص پزشک زندان موجب تنبیه انضباطی خواهد بود .
ماده ۱۲۶- صدور گواهی پزشکی به هر نحوی از انحاء بنا به درخواست زندانی یا خانواده او از سوی پزشک زندان بکلی ممنوع و انجام آن از اختیارات خاصه پزشکی قانونی می باشد .
ماده ۱۲۷- رئیس بهداری زندان موظف است همه روزه اول وقت از کلیه زندانیان بیمار که در بیمارستان زندان بستری هستند عیادت نموده و پس از پرسش از وضعیت آنها و حصول اطمینان از حسن مراقبت پزشکان و پرستاران نسبت به معالجه و تغذیه صحیح بیماران نظارت کامل و مستمری بعمل آورد .
تبصره رئیس بهداری هر زندان باید پزشک باشد و در مراکزی که این امکان وجود ندارد باید مطلع و کاردان و آشنا به مسائل پزشکی باشد .
ماده ۱۲۸- در صورت فوت زندانی، رئیس زندان مکلف است مراتب را فوراً به دادسرای عمومی محل و پزشک قانونی و دادیار ناظر زندان اعلام و پس از صدور مجوز از سوی دادسرای مربوطه جنازه را حسب مورد به بستگان او تحویل و یا پس از تشییع، دفن نموده و وجوه و لوازم شخصی او با نظر دادیار ناظر زندان بر طبق صورتمجلس و رعایت نکات لازم به ورثه قانونی وی تحویل و رسید اخذ گردد .
هرگاه متوفی بدون وارث باشد باید در اسرع وقت با نظر دادستان عمومی نسبت به تعیین تکلیف ما ترک او اقدام شود و در صورت امکان تجهیز متوفی با اذن اولیاء باشد.
فصل سوم – برنامه روزانه زندانیان
ماده ۱۲۹- برنامه روزانه زندانها و بازداشتگاهها بایستی بدون تبعیض و استثناء درباره کلیه زندانیان یکسان بمورد اجرا گذاشته شود. برنامه زندانها و بازداشتگاهها بشرح زیر است :
اذان صبح، بیدارباش و تا طلوع آفتاب انجام فرائض دینی و استحمام و نظافت آسایشگاه و انجام امورات شخصی، طلوع آفتاب ورزش اجباری صبحگاهی، صرف صبحانه و سپس شرکت در کلاسها یا کارگاهها، ظهر تا ۲ بعد از ظهر انجام فرائض دینی و صرف نهار و استراحت .۲ بعد از ظهر به بعد شرکت در کلاسها یا کارگاهها. مغرب بجای آوردن فرائض دینی، شام، و ساعت ۲۲خاموشی .
تبصره ۱ ) – شرکت در کلاسهای سواد آموزی برای زندانیان بیسواد اجباری است. عدم شرکت موجب حذف امتیازات خواهد شد .
تبصره ۲ ) – در صورتی که تلویزیون برنامه آموزشی مفیدی برای زندانیان داشته باشد ریاست زندان میتواند خاموشی را تا پایان برنامه تلویزیون به تأخیر اندازد .
ماده ۱۳۰- بیماران و افراد سالخورده با صدور گواهی معذوریت از طرف پزشک زندان و تأئید آن توسط مسئول بهداری برای مدتیکه در گواهی تصریح می گردد از اجرای برنامه های روزانه معاف خواهند بود .
ماده ۱۳۱- در موقع امتحانات و بنا به ضرورت، برای مطالعه و بمنظور تشویق زندانیان با کسب اجازه کتبی از مسئول زندان، استفاده از روشنائی با رعایت سکوت کامل بدون ایجاد مزاحمت دیگران مجاز می باشد .
ماده ۱۳۲- پس از خاموشی باید در محوطه زندان سکوت کامل برقرار باشد، همچنین در موقع کار و تحصیل و گردش و ورزش و تفریحات سالم و انجام وظائف جاری رعایت نزاکت و ادب و احترام و متانت در گفتار و کردار و رفتار در همه جا و تمام ساعات شبانه روز الزامی است .
ماده ۱۳۳- فریاد زدن، آواز خواندن با صدای بلند، جر و بحث و گفتگوهای تند که مخل امنیت زندان گردد مشاجره و ارتکاب هر عمل فردی یا دستجمعی که نظم و آرامش داخل زندان را مختل سازد، صحبت و اشاره کردن به هر نحوی از انحاء از پنجره های زندان با خارج مطلقاً ممنوع است .
فصل چهارم – سرشماری و بازرسی روزانه زندانیان و اماکن زندانها
ماده ۱۳۴- بازرسی دقیق زندانیان هنگام ورود به زندان یا آسایشگاه و خروج آنها بهر علتی الزامی است .
ماده ۱۳۵- زندانیان باید مطابق موازین اسلامی تحت نظارت و مراقبت مسئولان انتظامی و نگهبانان زندان بوده و از آنها حداقل روزی دو نوبت صبحها قبل از شروع ورزش و شبها موقع ورود به آسایشگاه سرشماری بعمل آید .
ماده ۱۳۶- محل کار وآسایشگاه واشیاء زندانی مطابق دستور رئیس زندان یا جانشین او بازرسی می شود. تمرد یا مقاومت در برابر مأموران بازرسی و سرپیچی از اجرای دستور آنها موجب تنبیهات انضباطی متمرد خواهد شد .
ماده ۱۳۷- برای حفظ آرامش و امنیت داخل زندان و بازداشتگاه باید حداقل ماهی یکبار کلیه اماکن و لوازم و اشیاء زندانیان بوسیله گروهی با انتخاب رئیس زندان یا جانشین او تحت تعلیم و نظارت آنان بازرسی شود و با تنظیم صورتمجلس گزارش کار بطور مرتب در پوشه مخصوص بازرسی زندان یا بازداشتگاه بایگانی شود.
فصل پنجم – اشتغال و حرفه آموزی زندانیان
بند۱- نوع و کیفیت کار زندانیان
م اده [ماده] ۱۳۸- بمنظور کمک به رفع مشکلات مادی و معنوی زندانیان و خانواده آنان و نیل به خود کفائی، سازمان می تواند از محل جذب کمکهای مردمی و مؤسسات خیریه یا درآمد حاصل ازمؤسسات صنعتی، کشاورزی، خدماتی و فرهنگی و بودجه مصوب اعتبار لازم را تأمین و هزینه نماید .
ماده ۱۳۹- سازمان می تواند در جهت ایجاد اشتغال برای زندانیان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و یا کمکهای دولتی و یا از طریق دریافت وام یا با مشارکت بانکها و ارگانهای دولتی تعاونیها و یا بخش خصوصی اقدام نمای د [نماید] .
تبصره در صورتی که مبلغ وام یا مشارکت بانکها و ارگانهای دولتی و تعاونیها و بخش خصوصی بیش از پنجاه میلیون ریال باشد با موافقت ریاست قوه قضائیه انجام شود .
ماده ۱۴۰- زندانیان داوطلب پس از آزمایشهای لازم و تشخیص استعداد و ذوق و تخصص آنها با کسب نظر شورای طبقه بندی و رعایت مقررات این آییننامه در کارگاههای داخل زندان یا مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی خارج از زندان بکار گمارده می شوند .
تبصره بکار گماردن متهمان در کارگاههای خارج از زندان منوط به تصویب شورای طبقه بندی و کسب نظر دادستان مربوطه یا دادیار ناظر زندان خواهد بود .
ماده ۱۴۱- سازمان در حدود امکانات و مقررات با تمهید اموری از قبیل :
تأمین، اشتغال، آموزش مقدمات بازگشت زندانی به محیط خانواده و اجتماع را فراهم خواهد نمود. و همچنین پس از آزادی زندانی در صورت تقاضای کتبی وی با مشارکت و همکاری وزارتخانه ها، نهادها و سازمانهای مربوطه نسبت به زندانی مساعدت لازم می نماید.
ماده ۱۴۲- کارهای آموزشی و تولیدی در زندان و مؤسسات تأمینی و تربیتی و عبارتند از : ریسندگی، بافندگی، خیاطی، کفاشی، نجاری، فلزکاری، فرشبافی، زیلوبافی، حصیربافی، الکترومکانیک و چاپ، تهیه وسائل فنی راهنمائی و شماره گذاری وسائط نقلیه، صنایع فنی و ساختمان، کشاورزی، دامپروری، صنایع غذایی و ….
ماده ۱۴۳- زندانیان باید به حرفه‌هائیکه مستلزم دیدن دوره های تعلیماتی برای کسب مهارت و تخصص باشد گمارده شوند تا در طول زمان بتوانند با طی مراحل مختلف آموزشی به اخذ گواهینامه مهارت فنی در رشته مخصوص نائل گردند.
ماده ۱۴۴- زندانیان می توانند با موافقت رئیس زندان در ساعات بیکاری و فراغت در آسایشگاه خود به کارهای هنری، اشتغال داشته باشند. مواد اولیه این نوع کارها منحصراً از طریق زندان یا بنگاه تعاون و صنایع حرفه آموزی زندانیان در اختیار وی گذاشته می شود .
تبصره ۱ – هرگاه زندانی نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوطه نماید، این مواد و لوازم از طریق زندان یا بنگاه تعاون و صنایع حرفه آموزی تهیه و در اختیار وی گذارده خواهد شد، در این صورت پس از کسر هزینه تهیه لوازم اولیه ۴/۱از سود حاصله به عنوان سهم سرمایه برداشت و به حساب صندوق زندان یا بنگاه واریز و بقیه به حساب زندانی منظور می گردد .
تبصره ۲ : زندانی مجاز است کار هنری خود را پس از قیمت گذاری توسط زندان به هر نحو که خود می داند به زندان یا به اشخاص دیگر واگذار و یا به فروش برساند، در صورت فروش یا واگذاری به غیر، قیمت فروش نباید از قیمت تعیین شده توسط زندان کمتر باشد .
تبصره ۳ : مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج از زندان باید حتی الامکان واجد محلهای کافی جهت نمازخانه، کتابخانه، وسائل ارتباط جمعی، خوابگاه، سالن غذا خوری، محلی جهت ملاقات زندانیان و سایر وسائل تفریحات سالم باشند .
ماده ۱۴۵- زندانیان با کسب نظر شورای طبقه بندی و با رعایت مقررات آییننامه بمنظور اشتغال بکار یا حرفه آموزی به مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی داخل یا خارج زندان اعزام می شوند. این مؤسسات ممکن است در مالکیت زندان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا مؤسسات خیریه یا تعاونیها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنها باشد .
ماده ۱۴۶- ساعات کار و استراحت زندانیان در مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی داخل یا خارج زندان با توجه به موقعیت محل و نوع و کیفیت کار و با رعایت فصل سوم از بخش دوم این آییننامه از طرف رئیس کارگاه یا مؤسسه مربوطه با هماهنگی مدیرکل استان تعیین و به مورد اجرا گذاشته می شود .
بند ۲- درآمد کار زندانی و نحوه تقسیم آن
ماده ۱۴۷- مزد روزانه زندانیان به تناسب درجه مهارت و کاردانی هر یک از آنان و میزان و نوع کاری که انجام می دهند بوسیله بنگاه تعاون و صنایع زندانیان یا زندان تعیین می شود .
ماده ۱۴۸- مزد ماهیانه کار زندانی بشرح زیر تقسیم می گردد:
1- پنجاه درصد (۵۰%) بحساب بانکی سرپرست موقت عائله تحت تکفل زندانی واریز می گردد.
2- بیست و پنج درصد (۲۵%) بحساب زندانی واریز می شود که در موقع آزادی به او پرداخت گردد.
3- بیست درصد (۲۰%) بحساب خود زندانی برای مخارج ضروری پرداخت می شود .
4-پنج درصد (۵%) برای جبران حوادث ناشی از کار اختصاص داده می شود .
تبصره ۱ – حداقل دستمزد روزانه زندانیان شاغل در کارگاههای صنعتی، کشاورزی و خدماتی زندان را حسب مورد با توجه به ارزش کار سازمان تعیین می نماید .
تبصره ۲ – در صورتی که زندانی فاقد عائله تحت تکفل باشد مبلغ ۵۰% دستمزد مذکور در بند ۱ نیز بحساب زندانی واریز می گردد.
ماده ۱۴۹- در موقع انتقال زندانی به زندان یا مؤسسه دیگر باید در اسرع وقت حساب او با فروشگاه و کارگاه و موجودی پس انداز بانک و ذخیره بانکی زندانی بطور تفکیک به صندوق پس انداز بانک محل زندان جدید او حواله و موجودی هر حساب جداگانه به دفاتر جدید منتقل و سپرده شود و در هر صورت باید ترتیب اطمینان بخش برای نگهداری پس انداز داده شود .
بند ۳- جبران خسارت حوادث ناشی از کار
ماده ۱۵۰- مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی مکلفند :
الف – در صورت بروز حوادث ناشی از کار هزینه خسارت وارده به زندانیان از محل پنج درصد (۵%) موضوع بند ۴ماده ۱۴۷ پرداخت نمایند .
ب – کلیه مقررات ایمنی، حفاظتی، بهداشتی را طبق ضوابط قانونی رعایت نمایند .
ج – دفاتر رسمی زیر را در کلیه کارگاهها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی به هر شکل که اداره می شود تنظیم نمایند .
1- دفتر روزانه ۲- دفترکل ۳- دفتر درآمد ۴- دفتر اموال ۵- دفتر سفارشات۶- دفتر صندوق ۷- دفتر دستمزد زندانیان ۸- دفتر اموال ۹- دفتر حساب درآمد و هزینه شخصی زندانیان بمنظور تعیین و اعلام موجودی هفتگی پس انداز قابل پرداخت آنها به فروشگاههای زندان .
تبصره – پرداخت موجودی حساب پس انداز هنگام آزادی به شرط آنکه منع قانونی نداشته باشد پس از تسویه حساب از کلیه قسمتهای زندان بلامانع است .
بند۴- نحوه اداره مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی
ماده ۱۵۱- اداره امور کارگاهها و مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید، ساعات و کیفیت کار و خرید و فروش و معاملات و انعقاد و انجام قراردادها و مسائل فنی و سایر موارد از این قبیل بعهده مدیریت کارگاه یا مؤسسه و از حیث مسائل انتظامی و امنیتی و تعیین کارگران و نحوه و کیفیت ورود و خروج آنان از کارگاه و نیازهای فرهنگی و بهداشتی آنان بعهده رئیس زندان است و نیز اداره کارگاهها و مؤسساتیکه متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی، یا عمومی می باشد در اختیار زندان یا مؤسسه تأمینی یا وابسته به آن خواهد بود .
ماده ۱۵۲- مخارج تأسیس کارخانه ها و ماشین آلات مورد نیاز در زندانها برای اشتغال کامل زندانیان بکار و آموزش حرفه‌ای، از طریق کمکهای مندرج در اساسنامه انجمن حمایت زندانیان و بنگاه تعاون و مساعدتهای بخش خصوصی و عمومی تأمین خواهد شد .
ماده ۱۵۳- انجام خدمات عمومی و رفاهی مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی زندانها اعم از نظافت اماکن و محوطه داخلی و تمیز کردن مواد غذائی بطور نوبتی بعهده زندانیان خواهد بود .
تبصره ۱ – استفاده از زندانیان در امور نگهبانی و انتظامی و اداری زندان ممنوع می باشد .
تبصره ۲ – اگر زندانی از انجام وظیفه محوله در داخل زندان طبق مقررات این آییننامه خودداری نماید با اعلام رئیس زندان تنبیه انضباطی خواهد شد .
فصل ششم – آموزش و پرورش
بند ۱- فعالیتهای آموزشی
ماده ۱۵۴- بمنظور سواد آموزی و ارتقاء سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت زندانیان و همچنین تقویت اراده و پرورش فکر و استعدادهای نهفته آنها در کلیه زندانها از طریق وزارتخانه های مربوطه و مؤسسات آموزش علمی و حرفه‌ای و فنی و دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمانهای خیریه و نهضت سواد آموزی، تحت نظر واحدهای مربوط در زندان، آموزش حرفه‌ای، فنی و مذهبی داده می شود .
ماده ۱۵۵-زندانیان در مدت اقامت خود در زندان با توجه به مدت محکومیتشان و کیفیت و نوع برنامه‌های آموزشی علمی، دینی و حرفه‌ای و فنی پیش بینی شده در زندانها به فراگیری سواد و ادامه تحصیلات علمی، دینی وحرفه‌ای اشتغال خواهند داشت. شرکت افراد کمتر از شصت سال در کلاسهای سواد آموزی اجباری است .
ماده ۱۵۶- تدریس در آموزشگاههای علمی، حرفه‌ای و فنی زندانها با همکاری وزارتخانه ها و سازمانها و مؤسسات آموزش علمی، حرفه‌ای و فنی وسیله مربیان علمی حرفه‌ای و طبق برنامه تنظیمی توسط واحدهای مربوطه در زندان انجام می گردد.
ماده ۱۵۷- آزمون سالیانه باید مطابق برنامه رسمی وزارتخانه های مربوط در داخل زندانها بعمل آید و به محصل هر کلاس گواهینامه رسمی بدون اشاره به زندانی بودن او با انجام تشریفات خاص که جنبه تشویق به تحصیل داشته باشد اعطاء می گردد.
ماده ۱۵۸- بمنظور کمک به بازسازی اجتماعی زندانیان و جذب کامل آنها در محیط اجتماعی سازمان زندانها مکلف است وسائل تحصیل ابتدائی، راهنمائی، متوسطه و عالی و دوره های تخصصی، علمی و حرفه‌ای و فنی را برای علاقه مندان به ادامه تحصیل از طرق اجرای برنامه های عادی یا مکاتبه‌ای با رعایت مقررات مربوط از طریق وزارتخانه ها و مؤسسات ذیربط در داخل زندان فراهم نماید .
ماده ۱۵۹- پرداخت هزینه های مربوط به تحصیلات عالی از طریق برنامه های عادی یا مکاتبه‌ای با خود زندانی است. اداره زندان مکلف است به هزینه زندانی کتب و وسائل لازم را تهیه و در اختیار او قرار دهد.
تبصره در صورتی که زندانی به جهت عدم بضاعت قادر به پرداخت هزینه های مذکور در این ماده نباشد پرداخت هزینه ها از طریق انجمن حمایت از زندانیان صورت می گیرد .
ماده ۱۶۰- امتحانات نهائی ابتدائی، راهنمائی، متوسطه و عالی با نظارت مستقیم وزارتخانه ها و مؤسسات مربوط در داخل زندان انجام می شود .
ماده ۱۶۱- زندانی با موافقت رئیس زندان به عنوان فعالیتهای فردی و ممتاز علاوه بر اجرای برنامه های تحصیلی می تواند مطالعات دانشگاهی، فنی، حرفه‌ای و تحقیقاتی خود را شخصاً در زندان انجام دهد و وسائل و لوازم مورد نیاز خود را با رعایت نظامات داخلی زندانها به هزینه شخصی خود و در صورت امکان به هزینه دولت از طریق مسئولین برنامه های آموزشی زندان تدارک نماید .
ماده ۱۶۲- در هر زندان با جلب کمک و همکاری وزارتخانه ها و سازمانها و مؤسسات کتابخانه مجهزی با توجه به تعداد زندانیان تأسیس و کتب علمی، مذهبی، اخلاقی و فنی در حد نیاز برای مطالعه زندانیان تهیه می شود زندانیان می توانند در ساعات مقرر در کتابخانه به مطالعه پرداخته و با اجازه مسئولین کتابخانه کتاب بطور امانت از کتابخانه اخذ، سپس با رعایت نظافت کامل و بدون عیب و نقص آنرا عیناً به کتابخانه مسترد نمایند .
تبصره هر زندانی که نسبت به حفظ نظافت و یا اعاده بموقع کتاب به کتابخانه مسامحه نماید با نظر مسئول کتابخانه و موافقت رئیس زندان از عهده غرامت مربوطه بر خواهد آمد .
ماده ۱۶۳- استفاده از مجلات و روزنامه های مجاز در داخل زندان بلامانع است .
ماده ۱۶۴- با جلب کمک و همکاری نهادهای ذیربط در زندان وسائل آموزشی سمعی و بصری لازم جهت زندانیان تدارک و تأمین می گردد.
بند۲- فعالیتهای مذهبی
ماده ۱۶۵- هنگام پذیرش زندانی دین رسمی او در برگه پرسشنامه درج و بمنظور تقویت و تحکیم مبانی دینی زندانیان و اجرای آداب و مراسم دینی آنها با جلب کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از طریق مسئولین مربوطه زندان (در زندان محل) وسیله و تسهیلات لازم جهت انجام فرائض دینی آنها فراهم می گردد.
ماده ۱۶۶-هر زندانی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد می تواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی، کتاب دعای سجاده و مهر نماز جهت اجرای فرائض دینی خود نگهداری نماید .
ماده ۱۶۷- هر زندانی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد در صورت لزوم می تواند تقاضا نماید تا پس از موافقت رئیس زندان نماینده مذهبی او در زندان حضور یافته و در اجرای آداب و مسائل مذهبی او را هدایت و ارشاد نماید .
ماده ۱۶۸- در هر زندان در صورت امکان وسائل و امکانات ورزشی و تربیت بدنی از قبیل تأمین کادر مربیان ورزشی و تدارک سالن سر پوشیده و زمین و وسائل لازم برای ورزشهای فردی و گروهی فراهم می گردد.
ماده ۱۶۹- بمنظور سلامت جسم و روح زندانیان، اجرای برنامه های ورزش صبحگاهی در زندانها برای زندانیانی که قادر به انجام ورزش می باشند، اجباری است و طبق برنامه‌ای که برای آنها تنظیم می شود باید حداقل روزانه نیم ساعت در هوای آزاد ورزش نمایند .
ماده ۱۷۰- زندانی می تواند به پیشنهاد رئیس زندان و موفقت مدیرکل مربوطه و مقامات قضائی با اجرای تشریفات قانونی و انتظامی در مسابقات ورزشی و فعالیتهای فرهنگی و مذهبی خارج از زندان شرکت نماید .
تبصره شرکت در مسابقات خارج از کشور از شمول این ماده مستثنی است .
بند۴- تفریحاات [تفریحات] سالم
ماده ۱۷۱- بمنظور پرورش افکار و استعدادهای هنری و ارتقاء سطح معلومات زندانیان بنا به پیشنهاد معاونت فرهنگی و موافقت رئیس زندان و با جلب کمک و همکاریهای وزارتخانه ها و مؤسسات و سازمانهای ذیربط، در زندانها برنامه های نمایش ماهانه ترتیب داده می شود .
زندانیانی در نمایشهای ماهانه شرکت خواهند کرد که رئیس زندان از طرز کار و رفتار آنها رضایت داشته و صلاحیت اخلاقی آنها را شورای طبقه بندی تأئید نماید. همچنین بمنظور پرورش روح و جسم زندانیان با پیشنهاد رئیس زندان و موافقت مدیرکل و تصویب شورای طبقه بندی و موافقت مقامات قضائی مربوطه، زندانیانی که دارای حسن رفتار بوده و مقررات زندان را کاملاً اجرا می نمایند، حداقل ماهی یکبار به نماز جمعه یا تفریحگاههای عمومی شهر که از سوی زندان به این کار اختصاص داده شده اعزام خواهند شد. بدیهی است حفاظت از زندانیان در چنین مواردی با رعایت مفاد این آییننامه بعهده مأمورین انتظامی زندان خواهد بود و در صورت لزوم از سایر نیروهای انتظامی استفاده خواهد شد .
ماده ۱۷۲- نمایش فیلمهای آموزنده و اخلاقی تحت نظر معاونت فرهنگی در زندان با جلب کمک و همکاری ادارا ت و سازمانهای مربوطه با رعایت ماده قبل بلامانع است .
ماده ۱۷۳- زندانیان می توانند در ساعات فراغت خود با رعایت نظم و ترتیب طبق برنامه تنظیمی از برنامه های رادیو تلویزیون استفاده نمایند .
فصل هفتم – تخلفات و تشویقات زندانیان و روابط آنها
با یکدیگر و مأموران زندان
بند ۱- روابط زندانیان با مأموران زندان
ماده ۱۷۴- اعتراض، شکایت و تقاضای ملاقاتهای دسته جمعی و اعتصاب زندانیان بکلی ممنوع است اما هر زندانی می تواند شفاهاً و یا کتباً تقاضای ملاقات با رئیس زندان را بنماید و اگر اعتراضی دارد به قسمت حفاظت و بازرسی زندان ارائه و یا در صندوق شکایات بیندازد و به همین منظور صندوقهائی در محلهای مناسب نصب و هفته‌ای دو بار تخلیه خواهد شد .
تبصره به گزارشهای غیر مربوط به زندان و بدون امضاء و مشخصات نویسنده ترتیب اثر داده نخواهد شد .
ماده ۱۷۵- هر زندانی باید به محض اطلاع وقوع حوادث و پیش آمدهای سوء احتمالی و اعمالی که تحقق آن مخل نظم داخلی زندان می گردد، مراتب را فوراً به مسئول امور نگهبانی یا به هر یک از مقامات مسئول زندان گزارش دهد .
ماده ۱۷۶- تندخوئی، دشنام، ادای الفاظ رکیک، یا تنبیه بدنی زندانیان و اعمال تنبیهات خشن و مشقت بار و موهن در زندانها بکلی ممنوع است. استفاده از دستبند فقط در موارد زیر مجاز خواهد بود :
الف – برای جلوگیری از فرار زندانی هنگام اعزام بمراجع قضائی یا انتقال از زندانی به زندان دیگر و موارد مشابه.
ب – به دستور رئیس زندان یا قائم مقام او برای جلوگیری از خودزنی و ایذاء و آزار دیگران یا ایراد خسارت به اموال .
تبصره ۱ – تخلف از این ماده موجب تنبیه اداری و انضباطی و معرفی مأمور متخلف به دستگاه قضائی خواهد بود .
تبصره ۲ – در هنگام شورش زندانیان، مأمورین زندان نهایت سعی خود را در آرام نمودن زندانیان و جلوگیری از بروز خونریزی یا ایراد خسارت به افراد و اموال خواهند نمود و هرگاه موفق به برقراری نظم نگردند از سایر مأمورین نظامی و انتظامی محل استمداد نموده و با استفاده از وسائل لازم از جمله سلاحهای ضد شورش جلوی گسترش آنها را گرفته و متخلفین را به دستگاه قضائی و شورای انضباطی زندان معرفی خواهند کرد .
ماده ۱۷۷- استفاده از پابند فقط در صورتی مجاز است که بوسیله دستبند یا تمهیدات دیگر نتوان زندانی را کنترل کرد (تشخیص این موضوع با شورای انضباطی است)
بند۲- روابط زندانیان با یکدیگر
ماده ۱۷۸- کلیه زندانیان اعم از محکومین و متهمین مکلف به حسن رفتار و سلوک با یکدیگر و اطاعت از دستورات مأمورین زندان و رعایت کلیه مقررات داخلی زندان هستند و در صورت تخلف حسب مورد در شورای انضباطی مطرح و تصمیمات متخذه درباره آنها اجرا خواهد شد .
ماده ۱۷۹- هرگاه زندانیان با یکدیگر اختلافی داشته باشند بایستی موضوع را باطلاع نگهبان بند رسانده تا مدیر داخلی زندان را در جریان امر قرار دهد و مدیر داخلی موظف است بطریق مقتضی رفع اختلاف نماید و هرگاه موفق به حل اختلاف نشود جریان را به رئیس زندان گزارش خواهد کرد تا رئیس زندان حسب مورد اقدام لازم بعمل آورد .
تبصره زد و خورد در زندان، خودزنی، اقدام به خودکشی یا تهدید به انجام آن و هر نوع عملی که طبق قوانین جمهوری اسلامی یا مقررات این آییننامه خلاف محسوب می شود، ممنوع بوده و متخلف حسب مورد طبق نظر شورای انضباطی تنبیه و یا در مراجع قضائی محاکمه خواهد شد .
بند ۳- طرز رسیدگی به تخلفات زندانیان و تشویق و تنبیه آنها
ماده ۱۸۰- هر زندانی که بر خلاف مقررات این آییننامه و نظامات داخلی زندان اقدام نماید به دستور رئیس زندان یا معاونین او به تخلفات او رسیدگی و پس از ثبوت تقصیر در شورای انضباطی مطابق ماده ۱۸۰ تنبیه خواهد شد .
ماده ۱۸۱- بمنظور رسیدگی به تخلفات زندانیان رئیس زندان یا قائم مقام او شورای انضباطی را با شرکت اشخاص ذیل تشکیل می دهد :
رئیس زندان یا جانشین او و معاونین یا مسئولین انتظامی و فرهنگی و قضائی و مسئول حفاظت اطلاعات زندان، تصمیمات متخذه به اکثریت آراء معتبر است .
ماده ۱۸۲- تنبیهات انظباطی عبارتند از :
1- توبیخ کتبی با درج در پرونده شخصیت زندانی
2- محرومیت استفاده از وسایل تفریحی و هواخوری تا یکماه
3- محرومیت از ملاقات و مرخصی حداکثر تا سه ماه
4- زندان انفرادی تا یکماه
5- تغییر زندان با رعایت مقررات مربوطه
6- عدم پیشنهاد عفو و آزادی مشروط حداکثر تا یکسال
تبصره ۱ – اعمال تنبیهات فوق مانع اختیارات قانونی دادستان نمی باشد .
تبصره ۲ – در صورت تکرار تخلف، کیفرهای فوق به تشخیص شورای انضباطی تشدید خواهد شد .
تبصره ۳ – در صورت لزوم پزشک زندان هر روز باید از زندانیانیکه به زندان انفرادی اعزام شده اند بازدید و معاینه بعمل آورده و در حفظ سلامتی و تأمین بهداشت آنها مراقبت و تدابیر لازم بعمل آورد .
ماده ۱۸۳- شورای انضباطی پس ازاتخاذ تصمیم می تواند تنبیهات مقرره را به اکثریت آراء کلاً یا جزاء به مدت شش ماه تعلیق نماید هرگاه در اینمدت زندانی مرتکب تخلف یا جرمی نشود اجرای تنبیهات مذکور کان لم یکن می گردد در غیر این صورت علاوه بر مجازات تخلف یا جرم ارتکابی اخیر، تنبیهات مقرره در تصمیم شورای انضباطی نیز بمورد اجراء گذارده خواهد شد .
ماده ۱۸۴- آراء شورای انضباطی در خصوص تنبیه زندانیان بدستور رئیس زندان یا جانشین او اجرا و صورتمجلس حاکی از ذکر نوع تنبیه و اجرای آن تنظیم و در پرونده زندانی درج و بایگانی می گردد. هرگاه زندانی متخلف از تاریخ آخرین تخلف خود بمدت یکسال مرتکب تخلف یا جرم دیگری نشود و از خود مستمراً حسن اخلاق و رفتار نشان دهد آثار تبعی تنبیه مقرر منتفی و در غیر این صورت در مواقع عفو و بخشودگی در جدول رفتار زندانی بعنوان امتیاز منفی منظور و مورد نظر قرار خواهد گرفت .
ماده ۱۸۵- هرگاه اعمال ارتکابی زندانی علاوه بر تخلف انضباطی واجد وصف جزائی یا حقوقی باشد ضمن محکومیت به تنبیهات مندرج در آییننامه مراتب به دادسرای محل جهت اتخاذ تصمیم قانونی گزارش می شود و توسط رئیس یا معاونت قضائی زندان تا حصول نتیجه پیگیری خواهد شد .
بند۴- نحوه جبران خساراتیکه زندانیان به اموال زندان وارد می‌آورند
ماده ۱۸۶- زندانی مکلف است کلیه خساراتی را که به زندان وارد می کند جبران نماید و در صورت عمدی بودن یا عدم پرداخت طبق مقررات قانونی به مراجع قضائی معرفی می گردد.
تبصره در صورتی که وجه خسارت یا جریمه تا مبلغ پانصد هزار ریال باشد رئیس زندان یا قائم مقام او می توانند وجه مذکور را از حساب یا وجه مربوطه به زندانی برداشت نمایند. در این صورت موضوع کتباً به زندانی ابلاغ می گردد.
بخش سه – رابطه زندانی با خارج از زندان
فصل اول – ملاقات زندانیان
ماده ۱۸۷- کلیه زندانیان اعم از متهم و محکوم تحت نظارت کامل و طبق مقررات این آییننامه مجاز به داشتن ارتباط با بستگان و آشنایان خود می باشند و این ارتباط بوسیله ملاقات و مکاتبه انجام می پذیرد.
تبصره ۱ ـ چنانچه ملاقات یا مکاتبه متهمی مخالف حسن جریان بازپرسی یا محاکمه باشد بازپرس یا دادستان می‌بایست کتباً ملاقات با زندانی یا مکاتبه وی را ممنوع اعلام کنند. در این صورت و در مدت ممنوعیت حسب مورد ملاقات با زندانی و یا مکاتبه او فقط با اجازه کتبی بازپرس یا دادیار تحقیق یا دادستان مجاز می‌باشد. تخلف از مفاد این تبصره موجب تعقیب انتظامی یا اداری متخلف خواهد بود. ولی به مجرد شروع محاکمه وکیل مدافع شخص بازداشت شده حق خواهد داشت که با او ملاقات نماید و هیچیک از مأموران انتظامی یا اداری و قضائی نمی توانند به هیچ وجه از این ملاقات جلوگیری نمایند.
ماده ۱۸۸ ـ محل ملاقات عمومی زندانیان حتی الامکان بایستی مجهز به دیوارهای شیشه‌ای و نشکن و وسایل تلفن و لوازم ضد صوت باشد و وسائل مذکور باید طوری تعبیه گردد که هنگام ملاقات و مکالمه زندانیان با اشخاص مزاحمت برای سایرین فراهم نگردد و مکالمات به سهولت انجام پذیرد.
تبصره مسئولین زندانها می‌توانند برای بنای چنین محلهائی که در جهت رفاه خانواده زندانیان احداث میگردد از اعتبارات انجمنهای حمایت از زندانیان محل استفاده نمایند.
ماده ۱۸۹ ـ زوج یا زوجه، پدر، مادر، برادر و خواهر و فرزندان زندانی حق دارند طبق شرایط ملاقاتهای هفتگی با زندانی ملاقات کنند و سایر بستگان و دوستان زندانی در صورت لزوم با کسب اجازه از طرف رئیس زندان یا دادیار ناظر زندان می‌توانند ملاقات کنند.
ماده ۱۹۰ ـ زندانیانی که حسن رفتار و کردار داشته باشند با صلاحدید ریاست زندان می‌توانند با همسر و فرزندان و پدر و مادر و برادر و خواهر خود با حضور مأمور مراقب ملاقات حضوری نمایند.
ماده ۱۹۱ ـ زندانیان مؤسسات کشاورزی، صنعتی و خدماتی نیز می‌توانند حداقل هفته‌ای یکبار با اشخاص مذکور در ماده ۱۸۷ ملاقات نمایند. محل ملاقات این گروه از زندانیان در محل مناسبی که به این منظور اختصاص داده می‌شود انجام خواهد شد در این صورت حضور یک مأمور مراقب ضروری است.
ماده ۱۹۲ ـ زندانیان با موافقت رئیس زندان یا دادیار ناظر زندان در مواردی می‌توانند ملاقات خصوصی بدون حضور مراقب با همسر و فرزندان خود داشته باشند.
ماده ۱۹۳ ـ وکلای دادگستری در صورت داشتن و کالتنامه رسمی برای حفظ حقوق موکل زندانی خود هر موقع ضرورت ایجاب نماید می‌توانند با اخذ مجوز کتبی از دادستان یا دادیار ناظر زندان در ساعات اداری به زندان مراجعه و با ارائه وکالتنامه رسمی به رئیس زندان در صورت امکان در اتاق مخصوص و مجزا از اتاق ملاقات عمومی با موکلان خود ملاقات نمایند و در صورت ممنوع الملاقات بودن زندانی، ملاقات با نظر مقامات قضائی مربوطه انجام می‌گیرد.
تبصره کانون وکلا میتواند در هر زندان به هزینه خود با نظر سازمان زندانها اتاقی بسازد که برای ملاقات وکلای دادگستری با موکلان زندانی آنها اختصاص داده شود.
ماده ۱۹۴ ـ ملاقات دادستان و بازپرس یا جانشین وی یا دادیار تحقیق یا رئیس دادگاه رسیدگی کننده به پرونده متهم در حوزه قضائی که درخواست شود باید بدون حضور نگهبان انجام گردد.
ماده ۱۹۵ ـ برنامه ملاقات عمومی در هر زندان از نظر روز و ساعت متناسب با فصول سال و نیاز هر محل بوسیله رئیس زندان تهیه و با تصویب مدیرکل مربوطه آگهی می‌شود.
تبصره ۱ ـ برنامه ملاقات باید بگونه‌ای تنظیم شود که زنان و مردان ملاقات کننده و ملاقات شونده بتوانند بطور جداگانه با یکدیگر ملاقات نمایند.
تبصره ۲ ـ برنامه ملاقات عمومی باید بگونه‌ای تنظیم شود که هر زندانی حداقل هفته‌ای یکبار ملاقات داشته باشد و مدت آن کمتر از ۲۰ دقیقه نباشد.
ماده ۱۹۶ ـ علاوه بر رئیس زندان، بازپرس یا جانشین او، دادیار تحقیق پرونده متهم، دادستان و دادیار ناظر زندان و رئیس دادگاه رسیدگی کننده به پرونده متهم تا زمان صدور حکم در صورت تشخیص ضرورت می‌توانند کتباً اجازه ملاقات زندانی را با اشخاص مجاز در آییننامه صادر نمایند.
تبصره در صورتی که برای زندانی از سوی شورای انضباطی محدودیت ملاقات در نظر گرفته شود موضوع با ذکر دلیل به مراجع مذکور در ماده فوق اعلام تا از دادن ملاقات خودداری نمایند.
ماده ۱۹۷ ـ رئیس زندان میتواند تسهیلات ملاقات زندانیان بیمار را که در بیمارستان بستری بوده یا قادر به حرکت نیستند با نظر پزشک فراهم آورد.
ماده ۱۹۸ ـ رد و بدل کردن نامه و اشیاء مجاز بدون اجازه رئیس زندان بهر نحو از انحاء بین ملاقات کننده و زندانی بکلی ممنوع می‌باشد و مأمور ملاقات موظف به حفظ انتظام و انضباط کامل و اجرای دقیق ملاقات خواهد بود.
تبصره تخلف مأمور ملاقات و یا قصور و تفصیر وی موجب تعقیب انتظامی یا اداری خواهد بود.
ماده ۱۹۹ ـ ملاقات اتباع بیگانه باید با حضور یکنفر مترجم رسمی مورد اعتماد زندان انجام شود مگر آنکه مکالمات بزبان فارسی انجام گیرد. پرداخت دستمزد مترجم بعهده متقاضی یا انجمن حمایت زندانیان است.
ماده ۲۰۰ ـ ملاقات نماینده سیاسی و کنسولی با اتباع زندانی خود با معرفی وزارت امور خارجه و با اجازه دادستان یا دادیار ناظر زندان با هماهنگی رئیس زندان خواهد بود.
ماده ۲۰۱ ـ زندانیانیکه کشور آنها در ایران نماینده سیاسی ندارند می‌توانند با رعایت ماده فوق با نماینده سیاسی و کنسولی دولتی که سرپرستی آنها را بعهده گرفته ملاقات نمایند.
ماده ۲۰۲ ـ در تمام مواردی که شخص خارجی با زندانی ملاقات می‌نماید باید با حضور یکنفر مأمور انتظامی زندانی که حتی الامکان بزبان زندانی آشنائی داشته باشد صورت گیرد و صحبت باید بدون نجوا و با صدای بلند باشد. اگر مأموران مسئول ملاقات موضوع مذاکره طرفین را بر خلاف مقررات و نظامات داخلی زندان تشخیص دهد باید فوراً به ملاقات خاتمه دهد و چگونگی امر را به رئیس زندان گزارش نماید.
تبصره ۱ : از ملاقات کنندگان عنداللزوم بهنگام ورود به محوطه زندان بازرسی دقیق بعمل می‌آید.
تبصره ۲ : ورود و خروج اشیاء و لوازم صوتی و تصویری و عکسبرداری و فرستنده و گیرنده و امثالهم توسط ملاقات کنندگان ممنوع است.
ماده ۲۰۳ ـ رؤسای زندانها باید ترتیبی اتخاذ نمایند تا سالن انتظار جهت استقرار ملاقات کنندگان مجهز به سرویس، فروشگاه و سایر وسائل رفاهی باشد و تدابیری اتخاذ گردد تا ملاقات کنندگان از مسیر مخصوص جدای از محوطه عمومی زندان به قسمت محل ملاقات هدایت شوند.
ماده ۲۰۴ ـ در تمامی موارد تنظیم برنامه ملاقات از نظر روز و ساعت و طول مدت ملاقات و چگونگی و کیفیت آن با نظر رئیس زندان خواهد بود.
فصل دوم مکاتبات زندانی
ماده ۲۰۵ ـ زندانی که ممنوع الملاقات نباشد میتواند حداکثر در هفته دو نامه با رعایت موازین شرعی و قانونی بعنوان اشخاص مشروحه زیر نوشته و بوسیله نامه رسان زندان ارسال دارد:
همسر و فرزندان، پدر و مادر، برادر و خواهر، قیم قانونی و وکیل رسمی یا بدیگر بستگان و دوستان نزدیک خود نامه به مراجع رسمی با حضور مسئول قسمت ارسال نامه ها امضاء و انگشت زده می‌شود و اثر انگشت و امضاء نویسنده وسیله مسئول فوق گواهی شده و به مهر قسمت مربوطه ممهور میگردد.
تبصره ۱ ـ زندانی ممنوع الملاقات میتواند با اجازه مقامات قضائی مربوطه در صورت لزوم نامه سرگشاده بخانواده یا وکیل رسمی نوشته و پس از تأیید مقام قضائی ارسال دارد.
تبصره ۲ ـ هر زندانی میتواند با رعایت موازین شرعی و قانونی ماهی یک نامه سرگشاده بعنوان مقامات زیر نوشته و توسط نامه رسانی زندان ارسال دارد:
ریاست جمهوری ـ ریاست مجلس شورای اسلامی ـ ریاست قوه قضائیه ـ وزیر دادگستری ـ رئیس دیوان عالی کشور ـ دادستان کل کشور ـ رئیس سازمان بازرسی کل کشور ـ دادستان انتظامی قضات ـ رئیس دادگاه دادستان مربوطه ـ دادیار یا بازپرس مربوطه ـ دادیار ناظر زندان و رئیس سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور.
ماده ۲۰۶ ـ در مواقع ضروری و فوق العاده زندانی میتواند با اجازه رئیس زندان بیش از حد مقرر با بستگان خود یا مقامات صلاحیتدار قانونی با کسانیکه بنحوی از انحاء در تعلیم و تربیت و حل مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی او صالح و مؤثر باشند با رعایت مقررات مربوطه مکاتبه نماید.
ماده ۲۰۷ ـ نامه های صادره و وارده زندانی باید بوسیله رئیس زندان یا مسئول قسمت ارسال نامه های زندانیان که باید از بین مأموران مجرب و مورد اعتماد زندان انتخاب شود دقیقاً بررسی و مطالعه شده و پس از امضاء و مهر قسمت مذکور به مقصد ارسال شود.
ماده ۲۰۸ ـ نامه هائی که مندرجات آن مفسده انگیزه [انگیز] یا مخالف با نظامات زندان یا خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه و عفت عمومی بوده و موجب هتک حرمت اشخاص شود یا متضمن الفاظ رکیک و مستهجن و فحش و ناسزا و تهدید و یا تهمت و افترا باشد همچنین عرضحالهای غیر موجه و مکرر درباره موضوعاتی که قبلاً مورد رسیدگی قرار گرفته و تهیه و ارسال آنها صرفاً بمنظور مزاحمت باشد بدستور رئیس زندان ضبط شده و نویسنده نامه طبق مقررات این آییننامه تنبیه و تحت تعقیب جزائی قرار خواهد گرفت.
ماده ۲۰۹ ـ متن نامه ها باید با خط خوانا و روشن و به زبان فارسی نوشته شده و موضوع آن درباره بیان حقایق مربوط به اوضاع و احوال خانوادگی و شخصی و جریان دعوای مربوطه به نویسنده نامه باشد.
ماده ۲۱۰ ـ کلیه نامه های صادره باید در دفتر خصوصی ثبت و نام و نام خانوادگی و مشخصات کامل شماره قرار یا دادنامه، شماره زندانی، شماره آسایشگاه نویسنده نامه و نشانی و عنوان گیرنده با خط خوانا روی پاکت نوشته شود تا در صورت برگشت آن با استفاده از مندرجات دفتر مذکور عیناً به نویسنده نامه مسترد شود.
ماده ۲۱۱ ـ نامه هائی که به زبان خارجی نوشته می‌شود اگر در محل برای ترجمه و بررسی آن وسیله‌ای موجود نباشد بایستی عیناً به اداره کل زندانها و نهایتاً سازمان زندانها ارسال گردد تا پس از بررسی های لازم چنانچه ارسال آن به مقصد بدون مانع باشد جهت ارسال به زندان مربوطه اعاده شود.
ماده ۲۱۲ ـ زندانیان اتباع خارجه می‌توانند از طریق وزارت امور خارجه با نماینده سیاسی و کنسولی خود مکاتبه نمایند و نامه های آنها باید طبق مقررات این آییننامه بررسی و به مقصد فرستاده شود.
ماده ۲۱۳ ـ در مواقع ضروری ارتباط زندانی بوسیله تلگراف یا تلفن با اشخاص یا مقامات رسمی با رعایت مقرات این آییننامه و موافقت قبلی رئیس زندان با هزینه شخصی زندانی بلااشکال است.
ماده ۲۱۴ ـ واحدهای بازرسی ادارات کل موظفند برای هر زندان صندوق شکایات تهیه و در دسترس زندانیان قرار دهند تا در صورتی که زندانیان از امور بازداشتگاه یا زندان شکایت داشته باشند بتوانند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه‌ای که هویت دقیق زندانی روی پاکت قید شده باشد مستقیماً در صندوق مذکور قرار دهند این صندوق هر ده روز یکبار بازرسی اداره کل باز و شکایت آن بوسیله واحد بازرسی تعیین می‌شود.
ماده ۲۱۵ ـ توزیع و قبول نامه های زندانیان از ساعت ۱۱ صبح الی ۱۴ می‌باشد. جز در موارد اضطراری و یا وصول تلگراف و یا هر نامه بایستی حداکثر ظرف ۲ روز از تاریخ وصول بدست زندانی یا مرجع مربوطه برسد.
ماده ۲۱ [۲۱۶] ـ در صورتی که زندانی از نحوه اجرای بازداشت یا حبس خود و یا هر امر دیگر از امور بازداشتگاه و زندان شکایت داشته باشد میتواند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه‌ای سربسته مستقیماً به رئیس زندان اعلام نماید و نامبرده مکلف است این قبیل نامه ها را به مراجع مربوطه ارسال دارد.
فصل سوم : طرز دریافت مرسولات پستی و هدایا
ماده ۲۱۷ ـ زندانی میتواند کتب مذهبی و علمی و تحصیلی و هر کتاب یا نشریه مجاز را با نظر مسئول فرهنگی زندان دریافت و مطالعه نماید.
ماده ۲۱۸ ـ زندانی مجاز نیست در مدت اقامت خود در زندان از خارج لباس و یا مواد خوراکی دریافت نماید لیکن ملاقات کنندگان مجازند از فروشگاههای زندان هدایائی ابتیاع نمایند که این هدایا توسط مأمورین زندان به زندانی تحویل می‌شود.
تبصره هر زندانی میتواند ۱۰ روز قبل از آزادی از خارج لباس دریافت نماید و این لباس به انبار تحویل میگردد تا زندانی هنگام خروج از آن استفاده نماید.
ماده ۲۱۹ ـ مرسولاتی که توسط پست برای زندانی ارسال می‌شود به وسیله مأمورین زندان بازدید و تحویل گرفته می‌شود. چنانچه مرسولات از اشیائی باشد که نگهداری آن جرم محسوب میگردد. مراتب ضمن گزارش جهت اتخاذ تصمیم به مقام قضائی ذیصلاح اعلام و در صورتی که نگهداری آنها در داخل زندان ممنوع باشد به خانواده زندانی مسترد و یا جزو اموال زندانی محسوب و تا آزادی وی ضبط خواهد شد.
فصل چهارم : مرخصی زندانیان
ماده ۲۲۰ (منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶)ـ در مواردی از قبیل ازدواج فرزندان، فوت بستگان نسبی یا سببی درجه اول از طبقه اول یا ابتلاء آنان به بیماری که به علت آن برای مدت طولانی قادر به حرکت نباشد، رئیس زندان میتواند زندانی را تحت مراقبت مأمورین با لباس شخصی به مدت حداکثر ۸ ساعت به خارج از زندان اعزام دارد. و پس از ملاقات یا پایان مراسم به زندان اعاده میگردد. موضوع لازم است به دادستان یا دادیار ناظر زندان گزارش شود.
تبصره(منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶): آن دسته از زندانیان که در مدت تحمل کیفر در زمینه حفظ قرآن مجید با التزام عملی به سایر احکام توقیفاتی بدست آورند علاوه بر ده روز مرخصی سالیانه می توانند بازاء حفظ هر جزء قرآن از پنج روز مرخصی با رعایت شرایط ذکر شده در آییننامه زندانها استفاده کنند.
ماده ۲۲۱ (منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶)ـ محکومین به کلاهبرداری و چک بلامحل بیش از ده میلیون ریال، حبس ابد، اعتیاد، قاچاق مواد مخدر، اختلاس، ارتشاء، سرقت، سرقت مسلحانه، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، محکومین به حدود الهی، دائر کنندگان مراکز فساد «عشرتکده» محکومین به قصاص و زندانیانی که تحت قرار بوده به هیچ وجه نمی توانند از مرخصی استفاده نمایند.
تبصره(منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶): به منظور ایجاد تعهد و تضمین کافی نسبت به بازگشت زندانی لازم است قبل از استفاده از مرخصی تأمین مناسبی به تشخیص مرجع قضائی ازمتقاضی واجد شرایط اخذ گردد و در صورت غیبت زندانی در پایان مدت مرخصی نسبت به ضبط تأمین اخذ شده اقدامات قانونی بعمل آید.
ماده ۲۲۲ (منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶)ـ زندانیان واجد شرایط استفاده از مرخصی فقط در محدوده ای مجاز به تردد هستند که از طریق مرجع قضائی صراحتاً تعیین شده باشد.
تبصره(منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶): به منظور اطلاع از وضعیت زندانی در طول مرخصی لازم است تاریخ شروع و خاتمه مرخصی و محل تردد زندانی به نزدیکترین یگان انتظامی به وسیله زندان کتباً اعلام گردد تا مراقبت لازم معمول گردد.
ماده ۲۲۳ (منسوخه ۰۶ˏ۰۷ˏ۱۳۷۶)ـ در صورت غیبت زندانی برابر تبصره ماده ۵۴۷ قانون مجازات اسلامی «تعزیرات» با صدور حکم مرجع قضائی نسبت به وی اقدام خواهد گردید. و علاوه بر آن تا پایان محکومیت از امتیاز مرخصی محروم می گردد.
تبصره ۱ ـ مرخصی اعطائی از سوی مقامات قضائی در صورتی اجرا می‌شود که اخلاق و رفتار زندانی مورد تأیید مسئولین زندان باشد.
تبصره ۲ ـ زندانی در هر شش ماه نمی تواند بیش از یک بار از مرخصی استفاده کند و زمانی که در مرخصی بسر می‌برد حق خروج از حوزه قضائی مربوطه را ندارد مگر با اجازه کتبی دادستان و با اطلاع کتبی به زندان.
تبصره ۳ ـ به کسانیکه در بازداشت موقت بسر می‌برند و یا بدلیل عجز از پرداخت وثیقه یا معرفی کفیل در بازداشت بسر می‌برند مرخصی اعطاء نخواهد شد مگر بدستور و مسئولیت مقام قضائی رسیدگی کننده به پرونده.
تبصره ۴ ـ در صورت لزوم توسط مقام اعطاء کننده مرخصی از زندانی تضمین با تعهد کافی برای بازگشت به زندان اخذ خواهد شد اگر زمانی پس از پایان مرخصی در وقت معین خود را به زندان معرفی ننماید. علاوه بر اقدام قانونی ایام مرخصی جزء ایام بازداشت وی محسوب نخواهد شد.
فصل پنجم : انتقال، اعزام و بدرقه زندانی
ماده ۲۲۴ ـ هر متهم یا محکوم در بازداشتگاه و زندانی که در حوزه قضائی صادر کننده قرار یا حکم قرار دارد نگهداری می‌شود. مگر در مواردی که دادگاه صادر کننده حکم مطابق قانون محل دیگری را برای تحمل کیفر تعیین نماید.
ماده ۲۲۵ ـ تعیین محل نگهداری محکومین و متهمین خطا کاران در حوزه قضائی و تعیین ساعات و دفعات و نوع ملاقات و سایر ترتیبات انجام ملاقات و مرخصی و اعزام زندانی به مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی و مراکز درمانی و تربیتی و آموزشی و مراجع قضائی و نقل و انتقال آنان با رعایت مفاد این آییننامه بر عهده سازمان می‌باشد.
ماده ۲۲۶ ـ رؤسای زندانها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی موظفند هر دو ماه یکبار در صورت تقاضای محکوم و یا رأساً به تشخیص خود تغییر نوع زندان محکوم را بر حسب بهبود وضع اخلاقی محکوم یا تنزل آن به مرکز پذیرش و تشخیص پیشنهاد کنند تا برای اتخاذ تصمیم در شورای طبقه بندی مطرح گردد.
ماده ۲۲۷ ـ در هر مورد که نگهداری زندانی در زندان محلی مخالف مصالح آن شهرستان یا استان باشد با موافقت مقامات قضائی مربوطه و تعیین محل انتقال بوسیله اداره کل زندانها با جلب نظر شورای طبقه بندی به حوزه قضائی دیگری منتقل می‌شود.
ماده ۲۲۸ ـ انتقال محکومین به زندان دیگر با پیشنهاد رئیس زندان و تصویب شورای طبقه بندی و موافقت مدیرکل یا به دستور ریاست سازمان انجام می‌پذیرد.
تبصره ۱ ـ انتقال زندانی از حوزه قضائی به حوزه قضائی دیگر مستلزم موافقت دادستان مربوطه و مدیرکل مبداء و مقصد خواهد بود.
تبصره ۲ ـ پس از انتقال زندانی به زندان جدید کلیه امور قضائی و اجرائی بعدی به عهده دادستان حوزه قضائی زندان جدید خواهد بود بدیهی است دادستان مبدأ به دادستان مقصد نیابت قضائی اعطاء خواهد نمود.
تبصره ۳ ـ زندانی یا خانواده او می‌توانند تقاضای خود را در مورد انتقال به رئیس زندان مقصد یا مبدأ تقدیم نموده تا طبق مفاد این ماده عمل شود. در این صورت هزینه های متعلقه بعهده زندانی است.
ماده ۲۲۹ ـ اعزام و بدرقه زندانی به دادگاه یا دادسرا باید بوسیله دو نفر مأمور مراقب بنحوی که یکی بدون سلاح و دیگری مجهز به سلاح (مسلح و به ضامن) باشد به ترتیب زیر انجام شود:
در مواقعی که زندانی با وسائط نقلیه زندان به دادگاه و سایر مراجع اعزام می‌شود باید دو دست او در داخل اتومبیل بوسیله دستبند مقید گردد. بمحض پیاده شدن از وسیله نقلیه مذکور یا مواقعیکه زندانی بدون وسائط نقلیه بدرقه می‌شود بایستی دست راست او بوسیله دستبند به دست چپ مأمور بدون سلاح مقید شود و مأمور دیگری که به سلاح کمری مجهز است با فاصله دو قدمی پشت سر او حرکت کند.
در مواقعیکه زندانی به دادگاه و یا دفتر کار سایر مراجع قضائی وارد می‌شود مأموران بدرقه و محافظان او نیز وارد آنجا خواهند شد و بدستور مقامات قضائی دستبند زندانی باز می‌شود و در صورتی که دستور خروج مأموران از اطاق صادر گردد به مسئولیت مقام دستور دهنده پس از امضاء اجازه نامه که نمونه اش منضم به این آییننامه می‌باشد مأموران بدرقه پشت درب اطاق مراقب و محافظ زندانی خواهند بود. در صورت تشخیص رئیس زندان ممکن است از زدن دستبند به دست زندانی صرفنظر شود.
تبصره ۱ ـ در مواقع بدرقه زندانیان باید حتی المقدور آنها را از جای خلوت عبور داده و از توهین و سرزنش اشخاص در امان داشت.
تبصره ۲ ـ برای انتقال دسته جمعی یا گروهی زندانیان به تعداد کافی از مأمورین مراقب استفاده خواهد شد.
ماده ۲۳۰ ـ حتی الامکان باید ترتیبی اتخاذ شود که احتیاجات درمانی و بهداشتی زندانیان بیمار در داخل زندان بوسیله مؤسسات مسئول تأمین شود تا به انتقال زندانی به خارج از زندان نیازی نباشد.
معهذا در موارد ضروری و فوری خروج زندانی از زندان برای معالجه بایستی با تأئید پزشک قانونی یا پزشک بهداری زندان و اجازه رئیس زندان و اطلاع دادیار ناظر زندان باشد.
فصل ششم ـ روابط عمومی
ماده ۲۳۱ ـ زندانیان می‌توانند از اخبار کشور از طریق وسایل ارتباط جمعی مجاز در داخل زندان مانند رادیو، تلویزیون، و حداقل یک روزنامه کثیرالانتشار اطلاع حاصل نمایند.
ماده ۲۳۲ ـ در صورت امکان در هر زندان می‌بایست زیر نظر واحد فرهنگی نشریه ماهانه منتشر و اطلاعات مربوط به فعالیتهای اصلاحی و ارشادی زندانیان و مقررات انتظامی زندان با درج مقالاتی که بوسیله مربیان یا زندانیان تهیه می‌شود در آن منعکس گردد. زندانی حق ندارد در ضمن مقالات خود کمکهای مادی یا انجام خدمتی را از مردم طلب نماید و مطالب مندرج در نشریه داخلی زندان باید صرفاً واجد جنبه های اخلاقی، تربیتی، علمی، تفریحی و سرگرم کننده باشد.
ماده ۲۳۳ ـ اجازه بازدید از زندان بدستور کتبی مدیرکل زندانها فقط به کسانی داده می‌شود که در رشته های مربوط به علوم مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، جزائی و علوم اداره زندانها تدریس و یا تحقیق می‌نمایند یا آنهائیکه در انجمنهای خیریه به فعالیتهای مذهبی، اجتماعی و اصلاح زندانیان عضویت دارند.
تبصره ۱ ـ بازرسان قوه قضائیه و سازمان بازرسی کل کشور و مأمورین معرفی شده از سوی سازمان زندانها از شمول این ماده مستثنی می‌باشند.
بصره [تبصره] ۲ ـ ورود با سلاح گرم یا سرد به داخل زندانها بطور کلی ممنوع است و تخلف از آن بر حسب مورد موجب تعقیب انتظامی یا اداری خواهد بود.
ماده ۲۳۴ ـ عکس برداری، ردوبدل کردن اشیا، نامه، حمل ضبط صوت، ربین [دوربین] عکاسی، مواد ممنوعه و نظایر این قبیل اعمال برای بازدید کنندگان در مواقع بازدید ممنوع می‌باشد.
ماده ۲۳۵ ـ بازدید کنندگان باید قبلاً اجازه مخصوص به امضاء رئیس زندان اخذ و به هنگام ورود برگ شناسائی و اجازه کتبی خود را به مسئول امور نگهبانی زندان ارائه دهند، ساعت ورود و مشخصات کامل و علت بازدید و ساعت خروج آنها باید در دفتر مخصوص بازدید کنندگان ثبت گردد هرگاه بازدید کننده نظرات اصلاحی یا انتقادی داشته باشد نتیجه مشاهدات و استنباطات خود را در دفتر مزبور منعکس می‌نماید در این صورت مراتب باید از طریق اداره کل به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی گزارش شود تا از اینگونه همکاریها و راهنمائیها در بهبود وضع زندانها حداکثر استفاده بعمل آید.
ماده ۲۳۶ ـ تهیه فیلم و خبر انتشار شرح احوال و عکس زندانیان بطوریکه باعث شناسائی و رسوائی آنها نشود و یا خود کتباً به آن رضایت دهند، با اجازه معاونت فرهنگی سازمان زندانها مجاز خواهد بود.
فصل هفتم ـ امور خصوصی و خانوادگی زندانیان
ماده ۲۳۷ ـ تقاضای ازدواج یا طلاق زندانی باطلاع دادستان محل می‌رسد انجام عقد نکاح و طلاق و تنظیم هرگونه سند معامله و قرارداد یا تعهدیکه یکطرف آن زندانی باشد بایستی با اجازه دادستان یا دادیار ناظر زندان در زندان بوسیله یکی از سردفتران اسناد رسمی با شرایط عادلانه تر از سایر دفاتر اسناد رسمی انجام پذیرد تا موجب تضییع حقوق زندانی یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر نشود.
ماده ۲۳۸ ـ برای تسهیل بازگشت زندانیان به زندگی عادی باید در حفظ روابط و علایق خانوادگی آنان اهتمام لازم بعمل آید به همین منظور مددکاران اجتماعی در زندانها موظفند بطور منظم با زندانی، در تماس بوده با جلب اعتماد زندانی در رفع مشکلات و تأمین احتیاجات مادی و معنوی او و خانوده‌اش از طریق دوایر ذیربط و نتیجتاً در ایجاد روابط حسنه با خانواده و تحکیم مبانی آن مؤثر و مفید واقع شوند، تماس سایر مأمورین زندان با خانواده زندانی ممنوع و موجب تعقیب انتظامی یا اداری است.
تبصره- ارتباط با خانواده زندانی توسط مددکار الزاماً با هماهنگی و اطلاع ریاست زندان خواهد بود.
بخش چهار : مقررات مربوط به نحوه آزادی زندانیان
فصل اول : آماده سازی زندانیان برای خروج از زندان
ماده ۲۳۹ ـ از جمله وظائف مهم مددکاران اجتماعی زندان آماده نمودن زندانیان برای بازگشت به محیط خارج از زندان می‌باشد، مددکاران اجتماعی باید خصوصاً در ماههای آخر محکومیت هر زندانی سعی نمایند برنامه سازگاری زندانی را با زندگی اجتماعی عادی خارج از زندان تنظیم و منطبق نموده و با استفاده از امکانات موجود در این زمینه اهتمام بعمل آورند.
ماده ۲۴۰ ـ اجرای احکام و سجل کیفری زندان موظف است آخر هر هفته صورت محکومانی را که دو ماه به پایان محکومیت آنان باقی مانده است تهیه و به قسمت رسیدگی و مددکاری تسلیم نماید اداره مراقبت بعد از خروج با همکاری و کمک انجمن حمایت زندانیان و انجمنهای خیریه و ادارات کاریابی و مشاغل وزارت کار و امور اجتماعی نسبت به زندانیانیکه مأوی و شغلی ندارند حداقل تا سه ماه پس از آزادی از زندان حمایت مادی و معنوی بعمل می‌آورند.
ماده ۲۴۱ ـ دو ماه قبل از موعد آزادی اتباع بیگانه از زندان مراتب باید کتباً از طریق وزارت امور خارجه به نمایندگان سیاسی و امور کنسولی کشور متبوع آنها اطلاع داده شود تا عندالاقتضاء نسبت به تعیین وضع آنها بعد از خروج از زندان پیش بینی و اقدام لازم بعمل آورند.
ماده ۲۴۲ ـ در مورد زندانیان بی بضاعت که پس از آزادی از زندان می‌خواهند بموطن خود مراجعت نمایند بایستی رئیس زندان پیش بینی های لازم را بعمل آورده موجبات اعزام آنها را به مقصد مورد نظر فراهم سازد هزینه سفر آنها بوسیله اداره زندان یا انجمن حمایت زندانیان تأمین و پرداخت خواهد شد.
ماده ۲۴۳ ـ زندانیان بیمار و بی بضاعتی که در حال بیماری آزاد می‌شوند بایستی از طریق انجمن های حمایت زندانیان تا حصول بهبودی و توانائی انجام کار مایت قرار گیرند و چنانچه از کار افتاده یا معلول باشند با توجه به امکانات انجمن و طبق مقررات از آنها حمایت شود.
ماده ۲۴۴ ـ مسئولان و کارکنان واحد فرهنگی به طور مستمر با زندانیان در تماس بوده ضمن موعظه مذهبی و تعلیم مبانی عقیدتی اسلام و تبلیغ و راهنمائی لازم نسبت به تهذیب و تزکیه نفس و تحکیم مبانی زندانیان و الفت آنان به اخلاق اسلامی و علاقه آنان به زندگی سالم و عمل صالح اقدام نموده و در حل مشکلات روحی و تسکین درونی و ایجاد امید به اصلاح و زندگی صحیح در آنان جهت بازگشت مجدد به جامعه و ادامه زندگی سالم اجتماعی تلاش می‌نمایند اجرای برنامه های نماز و عبادات برعهده کارکنان یا نمایندگان این واحد است.
ماده ۲۴۵ ـ روانشناسان تربیتی زندان موظفند با همکاری مددکاران اجتماعی و استفاده از پرونده شناسائی شخصیت زندانیان ضمن اتخاذ روش تحلیلی علل ناسازگاری، ناراحتی های روانی آنان را مورد بررسی و امعان نظر قرار داده پس از گزارش نظرات خود به شورای طبقه بندی نسبت به مداوای آنان اهتمام و اقدام لازم بعمل آورده، در صورت تشخیص بیماریهای حاد روانی بیمار را به روانپزشک معرفی نمایند.
ماده ۲۴۶ ـ روانپزشک و در غیاب او پزشک زندان موظف است با همکاری روانشناس تربیتی زندان نسبت به بستری کردن بیماران روانی و معالجه آنان اقدام نموده و در صورتی که عارضه بیماری آنان منجر به جنون یا اختلال مشاعر تشخیص داده شود مراتب را در اسرع وقت از طریق واحد مربوطه به رئیس پزشکی قانونی جهت اعلام نظر پزشکی و اطلاع به مقامات قضائی گزارش نموده برای انتقال و معالجه آنان در یک مؤسسه درمانی و تأمینی تدابیر شایسته قانونی اتخاذ نماید.
ماده ۲۴۷ ـ مربیان مذهبی، علمی و حرفه‌ای و تربیتی زندان موظفند در اجرای برنامه های مربوطه با همکاری مسئولان به تهذیب اخلاق، تزکیه نفس، آموزش و پرورش و ارتقاء سطح اطلاعات و مهارت علمی و فنی زندانیان کوششهای لازم را بعمل آورده ضمن پیشنهاد تهیه وسائل مورد لزوم جهت تحصیلات علمی و حرفه‌ای آنان در تهیه آنها از طریق واحد های مربوطه و در صورت لزوم جلب همکاری سایر سازمانهای دولتی اقدام بعمل آورند.
ماده ۲۴۸ ـ محکومان در طول اقامت در زندان و یا مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی و یا اقامت در مؤسسات اقدامات تأمینی و تربیتی از حیث تحولات در خصوصیات اخلاقی و مذهبی و تشخیص سلامت بدنی و روحی تحت مراقبت و بررسی متخصصین زندان یا مؤسسه مربوطه قرار خواهند داشت.
فصل دوم ـ نحوه آزادی زندانیان
ماده ۲۴۹ ـ رئیس هر زندان یا جانشین او مکلف است پرونده زندانیانیکه بحکم مراجع قضائی یا در انقضای مدت محکومیت باید از زندان آزاد شوند دقیقاً بررسی نمایند و چنانچه از نظر سوابق موجود اشکالی بنظر نرسد بدون وقفه و تأخیر نسبت به آزادی آنها بر طبق سابقه و دستور رسیده اقدام نماید و پس از آزاد شدن زندانی ساعت و روز آزادی او باید در همان روز بوسیله رئیس زندان کتباً بدادسرای مجری حکم یا دادگاه صادر کننده آن اعلام نماید. موضوع آزادی به امضاء و اثر انگشت زندانی خواهد رسید.
ماده ۲۵۰ ـ نامه های مربوط به آزادی زندانیان باید در اجرای احکام و سجل کیفری زندانیان دقیقاً بررسی و پس از ثبت در دفتر مخصوص به آزادی زندانیان بلافاصله به مسئول امور نگهبانی ابلاغ شود.
ماده ۲۵۱ ـ اجرای احکام و سجل کیفری مکلف است یک هفته قبل از پایان مدت محکومیت زندانیان به پرونده آنان دقیقاً رسیدگی نموده و برگ آزادی صادر و به رئیس زندان اعلام و تسلیم نماید.
ماده ۲۵۲ ـ زندانی موقع آزادی مکلف است البسه و لوازم دولتی را که همراه خود دارد عیناً مسترد نموده و با تسلیم رسید مربوطه به وجوه نقدی و اسناد و اشیاء قیمتی و البسه و لوازم شخصی و دفترچه های بانکی خود این اسناد و دفاتر و لوازم را به هنگام خروج از زندان دریافت نماید چنانچه زندانی هنگام خروج البسه کافی نداشته و فاقد بضاعت باشد رئیس زندان از طریق انجمن حمایت زندانیان موظف به تهیه آنان می‌باشد.
ماده ۲۵۳ ـ زندانی مکلف است موقع آزادی از زندان نشانی کامل اقامتگاه و محل سکونت و شماره تلفن خود را تعیین و به دفتر زندان تسلیم نماید.
ماده ۲۵۴ ـ این آییننامه مشتمل بر ۲۵۴ ماده و ۹۶ تبصره در تاریخ ۷/ ۱/ ۱۳۷۲ به تصویب رئیس قوه قضائیه رسیده و از تاریخ مزبور کلیه آییننامه های سابق و همچنین آییننامه اجرائی قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی مصوب ۷/ ۱۱/ ۶۴ لغو می گردد.