ماده واحده – مجلس شورای ملی لایحه انتخابات مجلس سنا را که خبر آن ضمن شماره ۱/۵ از کمیسیون کشور به مجلس داده شده و مشتمل بر ۳۹ ماده است تصویب و به دولت اجازه میدهد آن را بموقع اجرا گذارد.
این قانون که مشتمل بر یک ماده و متن گزارش شماره ۱/۵ کمیسیون کشور ضمیمه است در جلسه چهاردهم اردیبهشت ماه یکهزار و سیصد و بیست و هشت به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت
[آیین‌نامه اجرایی قانون انتخابات مجلس سنا]
متن گزارش شماره ۱/۵ کمیسیون کشور
فصل اول- در کلیات
ماده ۱ – عده اعضاء مجلس سنا مطابق اصل ۴۳ قانون اساسی عبارت از شصت نفر که سی نفر از آنها مطابق اصل ۴۵ قانون مزبور بموجب فرمان از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین و سی نفر دیگر از طرف ملت انتخاب میگردد.
ماده ۲ – مطابق اصل ۴۵ قانون اساسی پانزده نفر از اعضاء مجلس سنا که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین میشوند باید از اهالی تهران و پانزده نفر دیگر از اهالی سایر استان یا شهرستانها معین گردند.
ماده ۳ – تقسیم سی نفر دیگر از اعضاء مجلس سنا که از طرف ملت انتخاب میشوند بطریق زیر خواهد بود:
پانزده نفر از طرف اهالی تهران و پانزده نفر از طرف اهالی سایر استان یا شهرستانها مطابق جدولی که به آخر این قانون منضم میباشد.
ماده ۴- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
انتخاب اعضاء مجلس سنا در محلهائی که یک نفر نماینده انتخاب میشود بطور فردی و در نقاطی که بیش از یک نفر نماینده باید انتخاب نمایند جمعی خواهد بود.
ماده ۵ – انتخاب کنندگان مجبور نیستند عضوی را که برای مجلس سنا انتخاب مینمایند از ساکنین محل خود انتخاب کنند.
فصل دوم- در شرایط انتخاب‌کنندگان
ماده ۶ – [اصلاحی ۱۳۴۳/۲/۱۰- حذف کلمه ذکور، از صدر ماده]
اتباع ایران با شرایط زیر حق انتخاب دارند:
1 – لااقل ۲۵ سال تمام دارا باشند.
2 – در حوزه انتخابیه مقیم بوده یا لااقل از شش ماه قبل از موقع انتخاب در آنجا ساکن باشند.
ماده ۷ – کسان ذیل از حق انتخاب کردن محرومند اگر چه دارای شرائط مذکوره در ماده ۶ باشند:
1- کسانی که در تحت ولایت یا قیمومیت میباشند.
2- کسانی که به مجازات جنائی و یا بمجازات جنحه یا محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده و هنوز اعاده حیثیت نکرده اند.
ماده ۸ – افراد و افسران ارتش زمینی و دریایی و هوایی و افراد و افسران شهربانی و ژاندارمری باستثنای افسران بازنشسته جزء انتخاب کنندگان نمیباشند.
فصل سوم- در شرایط انتخاب شوندگان
ماده ۹-
[اصلاحی ۱۳۴۳/۲/۱۰- حذف کلمه ذکور، از صدر ماده]
اتباع ایران با داشتن شرایط زیر، قابل انتخاب شدن هستند:
۱- در محل انتخاب خود معروف یا اهل محل باشند.
۲- سن آنها کمتر از چهل سال نباشد.
۳- معروف به امانت و درستکاری بوده و در امور کشور بصیر باشند.
۴- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
مسلمان باشد. مگر یک نفر که ممکنست از اقلیتهای مذهبی (زرتشتی- مسیحی- کلیمی) باشد.
ماده ۱۰- اشخاصی میتوانند برای مجلس سنا انتخاب شوند که علاوه بر شرائط مقرره فوق در زمره یکی از طبقات ذیل باشند:
طراز اول از علماء روحانی
– کسانی که لااقل سه دوره سابقه نمایندگی مجلس شورای ملی داشته باشند
– کسانی که بمقام وزارت یا سفارت کبری یا استانداری یا مقام ریاست یا دادستانی یا ریاست شعبه دیوان کشور رسیده و لااقل ۲۰ سال سابقه خدمت قضائی دارند
– امرای بازنشسته ارتش (سرتیپ- سرلشگر- سپهبد)
– کسانی که به مقام استادی دانشگاه رسیده و لااقل ده سال سابقه استادی داشته باشند.
– کسانی که با لااقل ۲۰ سال سابقه خدمت به مقام وزیر مختاری یا کفالت و یا معاونت وزارتخانه رسیده اند.
– مالکین و تجار که لااقل سالیانه پانصد هزار ۰۰۰ /۵۰۰ ریال مالیات مستقیم بدهند.
– وکلای پایه یک دادگستری به شرط داشتن لااقل پانزده سال سابقه وکالت اگر گواهینامه دکترا داشته باشند و الا با داشتن بیست سال سابقه خدمت قضائی یا وکالت.
ماده ۱۱ – کسان ذیل از انتخاب شدن محرومند اگر چه شرایط مذکور در ماده ۹ و ۱۰ را داشته باشند:
۱- مأمورین دولتی در قلمرو مأموریت خود.
۲- کسانی که بمجازات جنائی و یا به مجازات جنحه یا محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده ولو با اعاده حیثیت.
۳- کسانی که تحت قیومیت یا ولایت هستند.
مقررات این ماده باستثنای فقره اول آن و همچنین مقررات ۹ و ۱۰ در مورد کسانی هم که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین میشوند رعایت خواهد شد.
فصل چهارم- در تشکیل انجمن نظارت
ماده ۱۲ – در مرکز هر حوزه انتخابیه مطابق جدولی که به آخر این قانون منضم است فرماندار محل بمحض وصول دستور وزارت کشور کمیسیونی مرکب از خود و رئیس عالیترین دادگاه محل و رئیس انجمن شهر تشکیل میدهد این کمیسیون ۲۴ نفر از طبقات ششگانه (علماء – اعیان – ملاکین – تجار – اصناف – زارعین) و دوازده نفر از معتمدین اهل محل را که دارای شرائط انتخاب کردن باشند معین نموده تا از طرف فرماندار دعوت شوند اگر در محل انجمن شهر موجود نباشد رئیس انجمن سابق و یا یک نفر از معاریف محل دعوت خواهد شد.
همینکه مدعوین حضور بهم رسانیدند در همان جلسه از میان خود و یا خارج برأی مخفی و اکثریت نسبی ۹ نفر را بعنوان عضو اصلی و ۹ نفر را بعنوان عضو علی‌البدل انتخاب مینمایند در انتخاب مزبور حضور دو ثلث از مدعوین کافی است.
تبصره ۱ – همین که اعضای انجمن تعیین گردیدند کمیسیون نامبرده منحل میشود.
تبصره ۲ – فرماندار محل باید در ظرف پنج روز از تاریخ رسیدن دستور وزارت کشور انجمن نظارت مرکزی را تشکیل داده اعضاء آن را به وزارت کشور معرفی نماید.
تبصره ۳ – هیچیک از اعضای اصلی انجمن نظارت مرکزی و علی‌البدل و فرعی و شعب نمیتوانند داوطلب نمایندگی در آن حوزه باشند.
تبصره ۴- [لغو ۱۳۴۹/۳/۳۰]
[در محلهائی که انجمن ایالتی یا ولایتی قانوناً بر قرار است چهار نفر از ۹ نفر اعضای انجمن نظارت از اعضاء انجمن ایالتی خواهند بود که به انتخاب خود انجمن ایالتی یا ولایتی معین میشوند.]
ماده ۱۳ – انجمن نظارت مرکزی پس از تعیین هیئت رئیسه خود بلاتأخیر با در نظر گرفتن جدول منضم به این قانون بتشکیل انجمنهای فرعی که متصدی و مسئول انتخابات محل خود خواهند بود اقدام مینماید و در هر شهرستانی که انجمن نظارت اصلی تشکیل شعب دیگری را لازم بدانند میتوانند با موافقت فرماندار برای هر شعبه ۹ نفر از معتمدین اهل محل را انتخاب و دعوت نمایند.
ماده ۱۴ – مفاد ماده ۱۷ و ۱۸ و ۱۹ و ۲۰ و ۲۲ و ۲۳ و ۲۴ و ۲۶ و ۲۷ و ۲۸ قانون فعلی انتخابات مجلس شورای ملی در مورد انتخابات مجلس سنا مرعی خواهد بود ولی در هیچ نقطه مدتی که برای دادن تعرفه و گرفتن رأی معین میشود نباید کمتر از یک و بیشتر از سه روز باشد.
فصل پنجم- در کیفیت دادن تعرفه و گرفتن رأی
ماده ۱۵- همینکه انجمن نظارت مرکزی تشکیل گردید و انجمنهای فرعی را معین نمود اعلانی مرتب نموده بمناسب اهمیت محل از سه الی پنج روز قبل از شروع بانتخابات بتوسط مأمورین فرمانداری در تمام حوزه انتخابیه اشاعه میدهد اعلان مزبور مطالب زیر را حاوی خواهد بود:
1- محل انعقاد انجمن و اوقاتی که برای دادن تعرفه و اخذ رأی معین میشود.
2- شرائط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان.
3 – عده نمایندگانی که باید انتخاب شوند.
4- ترتیب گرفتن تعرفه و دادن رأی با توضیح این نکته که دادن رأی باید مخفی باشد.
بنابراین همینکه رأی دهنده باطاق انجمن وارد شد پس از ارائه شناسنامه و مشخص شدن هویت او یکی از اوراق آراء با علامت مخصوصی که قبلا از طرف وزارت کشور بقدر کافی تهیه و در اختیار انجمنهای اصلی و فرعی و شعب گذشته شده و ممهور بمهر انجمن مرکزی میباشد از انجمن دریافت مینماید و سپس در محلی که در اطاق انجمن برای نوشتن رأی معین شده رأی خود را نوشته و تا نموده و بعد ورقه را در حضور انجمن در صندوق انداخته خارج میشود.
فصل ششم- کیفیت استخراج آراء و تشخیص انتخاب‌شدگان
ماده ۱۶- [حذف ۱۳۳۹/۳/۱۸]
[مجموع عده منتخبین درجه اول برای هر یک از حوزه‌های انتخابی منضم باین قانون در تهران پنج برابر و در سایر حوزه‌ها ده برابر عده عضو یا اعضائی خواهد بود که باید از آن حوزه برای سنا انتخاب گردند.
وزارت کشور مکلف است ضمن آئین‌نامه اجرائی این قانون که باید به تصویب هیئت وزیران برسد عده منتخبین درجه اول را بین حوزه‌های فرعی با در نظر گرفتن جمعیت حوزه هر شهرستان طوری تقسیم کند که مجموع منتخبین درجه اول یک حوزه انتخابی باختلاف مورد مساوی پنج یا ده برابر عده عضو یا اعضاء باشد که باید از آن حوزه انتخاب شوند.]
ماده ۱۷- ترتیب استخراج آراء بهمان طریقی خواهد بود که بموجب مواد (۲۹ و ۳۰ و ۳۱ و ۳۲ و ۳۳) قانون انتخابات فعلی مجلس شورای ملی مقرر است.
ماده ۱۸- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
بلافاصله بعد از شماره و استخراج آراء، رئیس انجمن نظارت منتخبین آن حوزه را معین و بصدای بلند اعلام میدارد. اوراق انتخاب تا موقع انحلال انجمن محفوظ مانده و در آن هنگام با حضور فرماندار و جمعی از وجوه محل، آنها را معدوم میکنند، باستثنای اوراقی که باید ضمیمه صورت مجلس گردد.
ماده ۱۹- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
انجمنهای نظارت فرعی نیز بطریقی که برای انجمنهای مرکزی مقرر است آراء خود را استخراج نموده بلافاصله رئیس انجمن نظارت منتخبین را تعیین و بصدای بلند اعلام می دارد.
صورتمجلس انتخابات فرعی باید به امضاء اعضاء انجمن نظارت رسیده و بانجمن مرکزی فرستاده شود تا در آنجا با ملاحظه صورت مجلسهای انتخابات کلیه نقاط مشترک آن حوزه منتخبین یا منتخب معین و اعلام گردند.
ماده ۲۰ – هر گاه بعضی از انجمنهای فرعی صورت مجلس انتخابات خود را در مدتی که انجمن مرکزی برای آنها معین کرده بانجمن مزبور نفرستند انجمن مرکزی انتخابات آن حوزه را خاتمه یافته دانسته و نتیجه را معین و اعلام میکند ولی این امر مانع از حق شکایت رأی‌دهندگان حوزه فرعی نخواهد بود.
ماده ۲۱ – در هر حوزه انتخابیه هر گاه یک یا چند حوزه فرعی در مدتی که انجمن مرکزی معین میکند انتخابات خود را بعمل نیاورند حق انتخابات آنان ساقط و انتخابات سایر نقاط آنحوزه معتبر خواهد بود.
ماده ۲۲- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
منشی انجمن نظارت مرکزی باید صورتمجلس انتخابات را در سه نسخه حاضر کرده بامضاء فرماندار و اعضاء انجمن نظارت رسانیده یک نسخه بفرمانداری تسلیم نموده و نسخه دوم را بوسیله فرماندار بوزارت کشور و نسخه سوم را توسط وزارت کشور به دبیرخانه مجلس سنا بفرستد.
ماده ۲۳- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
اسامی انتخاب شدگان بعد از اتمام انتخابات از طریق فرماندار حوزه انتخابیه مرکز اعلام میشود.
ماده ۲۴- [حذف ۱۳۳۹/۳/۱۸]
[انتخابات درجه دوم بطریق زیر صورت میگیرد:
آن عده از منتخبین درجه اول که در ظرف مدت ده روز در مرکز حوزه انتخابی خود حاضر میشوند با حضور فرماندار محل و دادستان بالاترین دادگاه و رئیس انجمن شهر آنجا جلسه تشکیل و عده‌ای را که باید در آنحوزه برای عضویت سنا تعیین شود از میان خود با اکثریت تام برأی مخفی معین مینماید.
هر گاه پس از دو دفعه گرفتن رأی هیچیک از منتخبین درجه اول حائز اکثریت تام نشد در دفعه سوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود و در صورت تساوی آراء از دارندگان رأی بحکم قرعه معین خواهد شد.
تبصره – در صورتی که بعضی از منتخبین درجه اول با وجود دعوت و ابلاغ در روز مقرر حضور پیدا نکنند اگر عده حاضر معادل دو ثلث انتخاب‌شدگان رسیده باشد انتخاب انجام خواهد گرفت و بعنوان عدم حضور حقی برای عضو غائب باقی نخواهد بود.]
ماده ۲۵- [حذف ۱۳۳۹/۳/۱۸]
[همینکه انتخابات درجه دوم خاتمه یافت صورت جلسه انتخابات را فرماندار در سه نسخه تهیه نموده و خود امضاء و بامضای دادستان و رئیس انجمن شهر نیز میرساند.
یک نسخه از آن باید در فرمانداری بایگانی و نسخه دوم بوزارت کشور و نسخه سوم توسط وزارت کشور بدبیرخانه سنا فرستاده شود.
اسم یا اسامی انتخاب‌شوندگان فوراً پس از انتخابات درجه دوم از طرف فرماندار محل اعلام میگردد.]
فصل هفتم- در شکایت راجع به انتخابات
ماده ۲۶ – مفاد ماده ۴۰- ۴۱- ۴۳- ۴۴ قانون فعلی انتخابات مجلس شورای ملی در مورد شکایت از انتخابات اعضاء مجلس سنا نیز لازم الرعایه خواهد بود.
ماده ۲۷- شکایت کنندگان از انتخابات یا از انجمن نظارت میتوانند قبل از گشایش مجلس سنا شکایت خود را بدبیرخانه سنا ارسال دارند.
پس از گشایش مجلس مزبور فقط در ظرف هفته اول ممکن است شکایت را بمجلس سنا ارسال نمود.
فصل هشتم- مواد مختلفه
ماده ۲۸ – به کسانی که بعضویت مجلس سنا انتخاب میشوند باید به امضای اعضای انجمن نظارت و فرماندار محل اعتبارنامه داده شود این اعتبارنامه بدبیرخانه مجلس سنا تسلیم خواهد شد.
ماده ۲۹- [اصلاحی ۱۳۴۵/۳/۲۳]
مدت عضویت مجلس سنا خواه برای اعضائی که از جانب شاهنشاه معین میشوند و خواه برای آنهائی که از طرف ملت انتخاب میگردند، چهار سال است. مقررات این ماده، در مورد دوره فعلی مجلس سنا نیز لازم‌الرعایه است.
انتخابات مجلس سنا در هر دوره تقنینیه، همزمان با انتخابات مجلس شورای ملی شروع و اخذ رأی در یک روز باید انجام شود.
تبصره- [اصلاحی ۱۳۴۵/۳/۲۳]
آن قسمت از قوانین و مقرراتی که مغایر با این قوانین باشد ملغی است.
ماده ۳۰ – هر یک از اعضاء مجلس سنا که بموجب ماده پیش از عضویت مجلس مزبور خارج میشود میتواند مجدداً معین یا منتخب گردد.
ماده ۳۱ – همینکه دو ثلث از کلیه اعضاء مجلس سنا در تهران حاضر شدند مجلس سنا از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی افتتاح میشود و رأی آنان به اکثریت مناط اعتبار خواهد بود.
ماده ۳۲ – مدت دوره شش‌ساله از روز افتتاح مجلس سنا شروع میشود، مگر در مورد اعضائی که بموجب ماده ۲۹ معین یا انتخاب میشوند که مدت عضویت شش ساله آنها از روز تصویب اعتبارنامه آنها محسوب خواهد شد.
ماده ۳۳ – همینکه مجلس سنا افتتاح شد و هیئت رئیسه موقتی خود را انتخاب نمود شروع برسیدگی باعتبارنامه‌های اعضاء انتخابی خود مینماید.
ماده ۳۴- [اصلاحی ۱۳۳۹/۳/۱۸]
هر گاه یک یا چند نفر از سناتورهای انتخابی زودتر از یک سال به آخر دوره عضویت باقیمانده فوت کنند یا استعفاء بدهند در این صورت بجای عضو متوفی یا مستعفی طبق مقررات این قانون تجدید انتخاب بعمل خواهد آمد. هر گاه عضو متوفی یا مستعفی از سناتورهائی باشد که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین شده است مراتب را فوراً وزارت کشور و مستقیماً یا به درخواست رئیس مجلس سنا بشرف عرض ملوکانه میرساند تا در صورتی که بیش از یک سال بعضویت دوره سناتور متوفی یا مستعفی باقیمانده باشد جانشین او معین گردد.
ماده ۳۵ – مجلس سنا میتواند با هر عده‌ای که موقع افتتاح جلسه حضور دارند شروع بمذاکره نماید ولی گرفتن رأی وقتی ممکن خواهد بود که بیش از نصف اعضاء حاضر در مرکز حضور داشته باشند تصمیمات باکثریت آراء اعضای رأی دهنده گرفته خواهد شد.
ماده ۳۶ – اعضای مجلس سنا مشمول مصونیت مذکور در اصل ۱۲ قانون اساسی خواهند بود.
ماده ۳۷- [اصلاحی ۱۳۵۰/۲/۲۷]
اعلیحضرت همایون شاهنشاه دوره اجلاسیه مجلس سنا را که همه ساله از ۱۴ مهرماه شروع و آخر خردادماه تمام میشود افتتاح میفرمایند مگر در سالی که دوره قانون‌گذاری قبل از ۱۴ مهر ماه افتتاح شده باشد.
در هر دوره اجلاسیه ممکن است مجلس سنا یک دفعه و منتها برای مدت یک ماه از طرف اعلیحضرت همایونی امر بتعطیل شود.
ماده ۳۸- نمایندگان مجلس سنا (سناتور) میتوانند افتخاراً با پیشنهاد دولت و فرمان اعلیحضرت همایونی تصدی مأموریت دولتی بنمایند.
ماده ۳۹ – مجلس سنا آئین‌نامه داخلی خود را تصویب کرده و بموقع اجرا خواهد گذاشت.
|
شماره ترتیب
|
حوزه‌های انتخابی
|
عده منتخبین
|
مراکز انجمنهای اصلی
|
|
۱
|
تهران
|
۱۵
|
تهران
|
|
۲
|
قزوین – زنجان – قم – ساوه – محلات – گلپایگان
|
۱
|
قزوین
|
|
۳
|
تبریز – اهر – اردبیل- خلخال – مراغه – مشکین
|
۲
|
تبریز
|
|
۴
|
رضائیه – مهاباد – خوی – ماکو
|
۱
|
رضائیه
|
|
۵
|
کرمانشاهان – سنندج – شاه آباد – ایلام – گروس – سقز
|
۱
|
کرمانشاهان
|
|
۶
|
همدان – اراک – ملایر – نهاوند
|
۱
|
همدان
|
|
۷
|
خرم آباد – بروجرد – اهواز – شوشتر – دزفول – دشت میشان – خرمشهر – آبادان – بهبهان
|
۱
|
اهواز
|
|
۸
|
شیراز – کازرون – فیروز آباد – بوشهر – فسا – آباده – لار – جهرم – اصطهبانات
|
۲
|
شیراز
|
|
۹
|
کرمان – بندرعباس – سرجان – بم – جیرفت – زاهدان – ایرانشهر – سراوان – چاه بهار – رفسنجان
|
۱
|
کرمان
|
|
۱۰
|
رشت – بندر پهلوی – لاهیجان – فومنات – طوالش
|
۱
|
رشت
|
|
۱۱
|
ساری – بابل – آمل – شاهی – شهسوار – گرگان – سمنان – دامغان – شاهرود – دماوند
|
۱
|
ساری
|
|
۱۲
|
مشهد – سبزوار – بیرجند – تربت حیدریه – نیشابور – قوچان – بجنورد – گناباد – فردوس – کاشمر – زابل
|
۲
|
مشهد
|
|
۱۳
|
اصفهان – شهرکرد – شهرضا – فریدن – یزد – نائین – کاشان
|
۱
|
اصفهان
|
متن گزارش فوق، ضمیمه قانون اجازه اجرای نظامنامه انتخابات مجلس سنا بوده و صحیح است.
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت