ماده 1 – کلیه کارگاه های موجود و کارگاه هائی که در آتیه تأسیس شوند باید مقررات عمومی مربوط به حفاظت و بهداشت کار را که در این آیین‌نامه مقرر میشود طبق ماده 48 قانون کار رعایت نمایند.
فصل اول – ساختمان
ماده 2 – ساختمان کارگاهها و کارخانه ها باید با وضع آب و هوای محل متناسب باشد.
ماده 3 – برای هر کارگر در کارگاه حداقل باید 12 متر مکعب فضا منظور گردد و فضای اشغال شده بوسیله ماشین آلات یا ابزار و اثاثیه مربوط بکار همچنین فضای بالاتر از ارتفاع سه متر جزء فضای مزبور محسوب نمیشود.
ماده 4 – سقف و بدنه و کف عمارات کارگاه باید با مصالحی ساخته و اندود شود که از نفوذ رطوبت به داخل کارگاه جلوگیری نماید و حتی الامکان مانع نفوذ گرما و یا سرمای خارج گردد.
ماده 5 – کف عمارات کارگاه باید همواره و بدون حفره بوده و بنحوی مناسب مفروش شود که قابل شستشو باشد و تولید گرد و غبار نکند و موجب لغزیدن کارگران نگردد . در مواردی که نوع کار اقتضای ریخته شدن آبرا بکف کارگاه داشته باشد باید کف کارگاه دارای شیب متناسب و مجرای مخصوص برای خروج آب و جلوگیری از جمع شدن آب در کف کارگاه باشد.
ماده 6 – در محل هائی که مواد شیمیائی و سمی بکار میبرند باید بدنة دیوار کارگاه تا یکمتر و شصت سانتیمتر ارتفاع از کف زمین قابل شستشو باشد.
ماده 7 – در صورتی که در ساختمان کارگاه دهانه ها یا سوراخهائی موجود باشد که احتمال سقوط اشخاص برود باید بوسیله نصب پوشش های فلزی محکم و نرده هائیکه حداقل ارتفاع آن 60 سانتیمتر باشد موجبات جلوگیری از سقوط اشخاص و رفع خطر بعمل آید.
ماده 8 – عرض پلکان عمومی کارگاه باید حداقل 120 سانتیمتر و پاگردهای آن متناسب با عرض مزبور باشد . در مورد پلکان هائی که بیش از چهار پله دارد در طرف باز پلکان باید نرده محکم نصب شود و در مسیر پلکان نباید هیچگونه مانعی وجود داشته باشد.
ماده 9 – عمارات کارگاه باید به تناسب وسعت محل کار باندازه کافی در و پنجره برای ورود نور و هوا داشته باشد.
ماده 10 – کارگاههائی که وسایل کار و نوع محصول آن طوری است که بیشتر در معرض حریق واقع میشود حتی الامکان باید با مصالح نسوز ساخته شوند.
فصل دوم – روشنائی
ماده 11 – در هر کارگاه بایستی روشنائی کافی (طبیعی یا مصنوعی) متناسب با نوع کار و محل تأمین شود در صورتی که برای روشنائی از نور مصنوعی قوی استفاده شود باید برای ممانعت از ناراحتی چشم حبابهای مخصوصی نصب گردد.
ماده 12- کلیه پنجره های بدنه و سقف که جهت روشنائی اطاق ها تعبیه شده و کلیه چراغها و حبابها باید نظیف نگاهداشته شود.
فصل سوم – تهویه و حرارت
ماده 13 – محل کار در هر کارگاه باید طوری تهویه شود که کارگران همیشه هوای سالم تنفس نمایند . در مورد محل های کار پوشیده مقدار حداقل هوای لازم برای هر کارگر بر حسب نوع کار در هر ساعت 30 الی 50 متر مکعب میباشد.
ماده 14 – در کارگاههائی که دود و با گاز و گرد و غبار و یا بخارهای مضر ایجاد میشود باید مواد مزبور با وسائل فنی مؤثر طوری از محل تولید بخارج کارگاه هدایت شود که مزاحمت و خطری برای کارگران ایجاد ننماید.
ماده 15- در کارگاههائی که تهویه طبیعی کافی نباشد باید از وسائل تهویه مصنوعی استفاده شود .
ماده 16 – هر کارگاه باید دارای وسائلی باشد که در زمستان و تابستان درجه حرارت داخلی آن بوضع قابل تحملی نگاهداری شود.
فصل چهارم – جلوگیری از آتش سوزی و مبارزه با حریق
ماده 17 – در هر سالن کار بتناسب تعداد کارگران باید درهای یک طرفه ای که بخارج باز شوند بنام درهای نجات وجود داشته باشد و درهای مزبور براهروها و یا معابر خروجی ساختمان منتهی شوند.
ماده 18 – درهای خروجی نجات هیچوقت نباید قفل باشد و باید بوسیله علائم و یا چراغ های مخصوصی از داخل مشخص باشد.
ماده 19 – کلیه پلکان ها و پاگردها در ساختمانهای بلند تر از دو طبقه ( طبقه اول 5 متر و سایر طبقات هر کدام چهار متر محاسبه میشود ) باید با مصالح ساختمانی نسوز ساخته شوند.
ماده 20 – درهائی که بطرف پلکان باز میشود باید لااقل فاصله ای باندازه عرض در تا نخستین پله برای توقف داشته باشند.
ماده 21 – در کارگاههائیکه بیشتر احتمال بروز حریق میرود باید وسائل مخصوص اعلام خطر (آژیر) بکار رود بطوری که در تمام محوطه کار اعلام خطر شنیده شود.
ماده 22 – کار فرما موظف است مواد محترقه مورد نیاز کارخانه را در تانک ها و مخازنی که مقاوم در مقابل آتش باشند نگهداری نماید و این مخازن ها و تانک ها باید از محل کار مجزا و فاصله کافی داشته باشند .
ماده 23 – در نقاطی که مواد منفجره و یا مواد سریع الاحتراق و یا سریع الاشتعال وجود دارد استعمال دخانیات و روشن کردن و حمل کبریت فندک و امثال آن ها باید ممنوع گردد .
ماده 24 – در موارد زیر تعبیه و نصب برق گیر الزامی است.
الف) ساختمانهائی که در آن مواد قابل احتراق و یا انفجار تولید و یا ذخیره و انبار میشود.
ب) تانک ها و مخازنی که بنزین و نفت و روغن و یا مواد قابل اشتغال دیگر در آنها نگهداری میشود.
ج) کوره های مرتفع و دود کش های بلند .
فصل پنجم – ماشین آلات – پوشش و حفاظ ماشین آلات
ماده 25 – کلیه قسمت های انتقال دهنده نیرو (ترانسمیسیون) از قبیل تسمه . فلکه. زنجیر و چرخ دنده و امثال آن و همچنین قسمت هائی از ماشین ها که امکان ایجاد سانحه برای کارگر داشته باشد باید دارای پوشش و یا حفاظ با استقامت کافی باشد.
ماده 26 – قبل از شروع به تعمیر و نظافت و روغنکاری ماشین ها باید بطور اطمینان بخشی آن ها را متوقف ساخت.
تبصره) هنگام راه انداختن ماشین ها بطور آزمایش یا پس از تعمیر لازم است این کار با ابزار مطمئن بوسیله متخصصین فنی تحت نظرمدیر فنی و یا نماینده فنی ذیصلاحیت او انجام گیرد.
ماده 27 – در موقع تعمیر تانک ها و مخازن مواد خطرناک و قابل احتراق و اشتعال و انفجار از قبیل مخازن بنزین و نفت و روغن و غیره باید مخازن مذکور تخلیه و سپس بخوبی شستشو شود بطوری که هرگونه مواد زائد و خطرناک از جدار داخلی آن زائل گردد و برای آنکه گازهای موجوده احتمالی بکلی خارج شود باید دریچه های مخازن باز بوده و بوسائل لازم تهویه گردد.
فصل ششم – وسایل الکتریکی
ماده 28 – وسایل و ادوات الکتریکی باید دارای حفاظ بوده و طوری ساخته و نصب و بکار برده شود که خطر برق زدگی و آتش سوزی وجود نداشته باشد.
ماده 29 – نصب و امتحان و یا تنظیم وسائل و ادوات الکتریکی باید فقط توسط اشخاصی که صلاحیت فنی آن ها محرز باشد انجام گیرد و متخصص قبل از شروع بکار آن را مورد آزمایش قرار دهد.
ماده 30 – برای جلوگیری از ازدیاد سیم های متحرک و آزاد لازم است بمقدار کافی پریز در محل های مناسب نصب گردد تا بسهولت بتوان از آن ها استفاده نمود.
ماده 31 – پوشش ها و زره کابل های برق و لوله و بست ها و متعلقات و همچنین حفاظ ها و سایر قسمت های فلزی وسایل برق که مستقیماً تحت فشار برق نیستند برای جلوگیری از بروز خطرات احتمالی باید اتصال زمین مؤثری داشته باشند.
ماده 32 – سیم های اتصال زمین باید دارای ضخامت کافی و در نتیجه مقاومت کم باشند تا بتوانند با حداکثر جریان احتمالی که در اثر از بین رفتن و یا خراب شدن عایق بوجود آید استقامت داشته باشند – ضمناً باید در مدار جریان وسایلی پیش بینی شود که در صورت پیدا شدن نقصی که موجب اتصال جریان برق بزمین گردد تمام مدار یا قسمت معیوب آنرا قطع کنند.
ماده 33 – در نقاطی که احتمال صدمه به سیم های اتصال زمین میرود بایستی بوسیله مکانیکی آنها را محافظت نمود.
ماده 34 – در مورد دستگاههای الکتریکی متحرک که دارای قسمت های فلزی بدون عایق باشند اعم از این که با جریان متناوب کار کنند یا دائم باید احتیاطات زیر بعمل آید.
الف- بدنه های فلزی بدون عایق وسایل مزبور بایستی بطور اطمینان بخشی اتصال زمین داشته باشند مگر اینکه جریان دائم با فشار کمتر از 59 ولت باشد.
ب- بکار بردن دستگاههای الکتریکی متحرک با ولتاژ بیش از 250 ولت ممنوع است.
ج- در مواردی که بکار بردن سیم اتصال زمین مؤثر مقدور نباشد باید جریانی با ولتاژ کمتر بکار برده شود.
د- در محیط های آماده باشتعال و همچنین در مجاورت مواد قابل اشتعال باید فقط از وسایل مخصوص الکتریکی متحرکی استفاده شود که از الحاظ عدم ایجاد اشتعال اطمینان بخش باشد.
ماده 35 – در مدت تعمیر شبکه برق باید آنرا بوسیله کلید از منبع جریان قطع و بزمین متصل نمود و در صورت لزوم بین سیم های شبکه نیز اتصال مستقیم برقرار کرد.
ماده 36 – در محیطی که خطوط تحت فشار برق وجود دارد تعمیر یا نصب ماشین آلات و دستگاهها یا سیم کشی یا هر عمل دیگر که ممکنست ایجاد برق زدگی نماید اکیداً ممنوع و فقط پس از قطع جریان برق انجام آن مجاز خواهد بود.
ماده 37 – سیم ها و کابل های برق باید دارای روپوش عایق مناسب با فشار الکتریسیته و سایر شرایط موجوده ( رطوبت و گرما – ضربه و سائیدگی و غیره) بوده و روی اصول فنی نصب و حتی الامکان در لوله یا کانال قرار گرفته باشند.
ماده 38 – سیمهای پل گردان – جراتقال و سایر سیم هائی را که نمیتوان عایق نمود باید طوری در حفاظ قرار داد که از اتصال احتمالی جلوگیری شود.
ماده 39 – در کارگاههائی که مواد منفجره و یا گازهای قابل احتراق و مواد قابل اشتعال تولید میشود بایستی اتصال های برقی بنحوی باشند که ایجاد جرقه ننماید و از موتورهائیکه طبق اصول فنی برای این قبیل کارها ساخته شده استفاده شود.
ماده 40 – کلیه ماشین آلات و دستگاههائی که احتمال تولید الکتریسیته ساکن دارد باید اتصال زمین مؤثر داشته باشند تا از تراکم بارهای الکتریسیته ساکن جلوگیری شود.
ماده 41 – در محیطی که مواد قابل اشتعال و یا قابل انفجار (گازها – گرد و غبار و بخارات قابل انفجار و مایعات قابل اشتعال و غیره ) وجود دارد علاوه بر اتصال زمین باید بوسایل مطمئن دیگری نیز از تراکم بارهای الکتریسیته ساکن جلوگیری نمود.
فصل هفتم – آب آشامیدنی
ماده 42 – در کلیه کارگاهها کارفرما مکلف است آب آشامیدنی گوارا و سالم بمقدار کافی در مخازن سربسته و محفوظ که طبق اصول بهداشت ساخته و نگاهداری شود در دسترس کارگران بگذارد.
ماده 43 – بکارگرانی که در گرمای زیاد برای مدت مدیدی کار میکنند باید قرص های نمک طعام داده شود .
ماده 44 – استفاده از لیوان عمومی برای آشامیدن آب ممنوع است.
فصل هشتم – نظم و نظافت در کارگاه
ماده 45 – محل های کار و سالن های کار – راهروها – انبارها- و سایر قسمت های دیگر کارگاه باید طبق اصول بهداشت نگاهداری شود.
ماده 46 – دیوارها – سقف – پنجره ها و درها و شیشه ها باید پاکیزة و بی عیب نگاهداشته شوند کف سالن ها باید پاکیزه بوده و در حدود امکان تر و لغزنده نباشد.
ماده 47 – جارو و نظافت کردن تا جائی که امکان دارد باید در فواصل نوبت های کار انجام شده و به ترتیبی صورت گیرد که از انتشار گرد و غبار جلوگیری شود.
ماده 48 – انداختن آب دهان و بینی روی زمین و دیوار و راه پله ممنوع است و در هر محل کار باید به تعداد کافی ظروف مخصوصی برای ریختن زباله و ظروف دیگری برای انداختن اخلاط موجود باشد. این ظروف باید قابل پاک کردن بوده و در شرایط مناسب بهداشتی نگهداری و گندزدائی شوند.
ماده 49 – فاضل آب و سایر فضولات کارخانجات باید بوسیله مجاری فاضل آب به چاهها و یا حوضچه های تصفیه ریخته شود و این مجاری باید با مصالح غیرقابل نفوذ ساخته شده و قطر داخلی و شیب آنها طوری باشد که به سهولت فاضل آب را به چاهها و یا حوضچه های تصفیه هدایت نماید. در محل هائیکه شیب کافی وجود ندارد بوسایل میکانیکی بایستی این منظور تأمین گردد.
ماده 50 – در کارگاههائی که فضولات حاصله ممکن است موجب مسمویت یا بیماری گردد باید فضولات مزبور با عملیات فیزیکی یا شیمیائی در حوضچه های مخصوص تصفیه گردد. در هر حال در دفع فضولات باید از نظر حفظ سلامت و بهداشت و جلوگیری از خطرات ممکنه دقت و پیش بینی های لازمه بعمل آید.
ماده 51 – مود اولیه و محصولات کارگاه باید طوری در داخل انبارها و یا کارگاه گذارده شود که عبور و مرور کارگران و در صورت اقتضا وسائل نقلیه براحتی ممکن باشد و ضمناً مواد مزبور باید طوری چیده شود که خطر سقوط و بروز سوانح وجود نداشته باشد.
ماده 52 – هر کارگاه باید دارای تعداد کافی مستراح مردانه و زنانه بطور مجزا باشد ساختمان مستراح باید طوری باشد که بوی عفونت آن بوسیله هواکش بخارج منتقل گردد و آبی که در آن استعمال میشود از شیر برداشته شود. برای هر 25 کارگر حداقل باید یک مستراح وجود داشته باشد در هر مستراح یک آفتابه گذاشته شود. شستشو و گندزدائی مرتب مستراح ها الزامی است.
ماده 53 – هر کارگاه باید دارای تعداد کافی روشوئی یا شیر باشد روشوئی ها باید طوری ساخته شود که طبق اصول بهداشتی قابل استفاده و قابل پاک کردن باشد. برای هر 20 نفر کارگر حداقل باید یک روشوئی وجود داشته باشد.
ماده 54 – کارفرما مکلف است برای تأمین نظافت کارگران بمقدار کافی صابون در اختیار آنان گذارده و وسائل خشک کردن دست و روی کارگران را تأمین نماید.
ماده 55 – در کارگاه هائیکه پوست بدن کارگران در معرض مواد سمی یا عفونی یا محرک یا مواد کثیف و گرد و غبار بوده و همچنین در کارگاههائیکه کارگران در گرمای زیاد کار میکنند کارفرما مکلف است برای هر شش نفر کارگری که در یک زمان کار خود را ترک میکنند حداقل یک دوش با آب گرم و سرد تهیه نماید و محل دوش ها باید با مراقبت کامل نظیف و گند زدائی شود.
ماده 56 – در هر کارگاه باید اطاقی با وسعت کافی و قفسه های انفرادی برای تعویض و گذاردن لباس شخصی کارگران اختصاص یابد . اطاق مزبور و قفسه های آن باید مرتباً تهویه و گند زدائی و پاکیزه شود.
فصل نهم – ناهارخوری
ماده 57 – هر گاه که کارگران آن در همانجا غذا صرف مینمایند باید دارای محل مخصوصی با وسعت کافی و تعداد لازم میز و نیمکت برای عده ای که در یک موقع غذا میخورند باشد . محل غذاخوری باید دارای روشنائی کافی بوده و پیوسته طبق اصول بهداشتی پاکیزه نگاهداری شود.
ماده 58 – ظروف غذا خوری باید همیشه پاک و عاری از هرگونه آلودگی باشد.
ماده 59 – کارکنان محل غذاخوری باید دارای روپوش تمیز بوده و نسبت به نظافت شخصی خود مراقبت کامل بنماید و ماهی یک مرتبه معاینه پزشکی بشوند.
ماده 60 – کارگران قبل از ورود به محل غذاخوری باید دست و روی خود را با صابون بشویند و در صورتی که با مواد سمی یا عفونی و یا کثیف سرو کار دارند . لباس کار خود را تعویض نمایند.
فصل دهم – وسایل استحفاظی فردی
ماده 61 – کارفرما موظف است در هر سال دو دست لباس کار مجاناً در اختیار هر کارگر بگذارد . لباس کار باید مناسب با نوع کار باشد و طوری تهیه شود که کارگر بتواند براحتی وظایف خود را انجام دهد و موجب بروز سوانح نگردد.
تبصره) بکارگران زن علاوه بر لباس کار باید سربند نیز داده شود.
ماده 62 – به کارگرانی که با مواد شیمیائی کار میکنند باید علاوه بر لباس کار بر حسب نوع کار وسایل استحفاظی لازم از قبیل پیش بند و کفش و دستکش مخصوص و عینک و غیره که آنان را از آسیب مواد مزبور مصون دارد داده شود.
ماده 63 – به کارگرانی که در مجاورت کوره های ذوب فلز و آهنگری کار میکنند باید لباس یا پیش بند نسوز و نقاب یا عینک و به کارگرانی که مستقیما با مواد گداخته کار میکنند علاوه بروسایل فوق دستکش و کفش نسوز داده شود.
ماده 64 – برای سیم کشی و هر نوع کار دیگر در ارتفاعات مانند دیوارهای و پایه های بلند و بطور کلی هر محلی که امکان تعبیه وسائل حفاظتی برای جلوگیری از سقوط کارگر مقدور نباشد باید به کارگران کمربند اطمینان داده شود.
ماده 65 – لباس کارگرانی که با مواد سمی کار میکنند باید در محل مخصوصی جدا از محل لباس کن عمومی نگاهداری و بترتیبی شستشو شود که کارگران را از آسیب نفوذ سم مصون بدارد.
ماده 66 – برای کارگرانی که موقع کار در معرض سقوط اجسام قرار دارند باید کفش حفاظتی و کلاه مخصوص حفاظتی از فلز و یا ماده سخت دیگری که قابل اطمینان باشد تهیه شود.
ماده 67 – کارفرما مکلف است مراقبت نماید کارگرانی که در نزدیکی قسمت های گردنده ماشین آلات مشغول کار میباشند موهای خود را کوتاه نموده و یا بوسیله سربند نگهداری نماید.
ماده 68 – در مواردی که نوع کار طوری است که خطراتی برای چشم کارگران وجود دارد از قبیل سمباده و جوش کاری و ماشین های تراش و نظایر آن کارفرما مکلف است عینک های مخصوص مناسب با کار در دسترس کارگران بگذارد.
ماده 69 – کارفرما مکلف است بکارگرانی که روی شبکه تحت فشار برق کار میکنند و در معرض خطر برق زدگی هستند علاوه بر ابزار مخصوص دستکش و کفش و کلاه مخصوص عایق الکتریسیته بدهد .
ماده 70 – در مواردی که جلوگیری از انتشار گرد و غبار و مواد شیمیائی و یا تهویه محیط آلوده بمواد مزبور از لحاظ فنی ممکن نباشد کارفرما موظف است ماسک و یا وسایل استحفاظی متناسب دیگری تهیه و در اختیار کارگر مربوطه قراردهد .
ماده 71 – درمحیط های مربوط و در مورد کارهائی که در آب انجام میشود کارفرما باید به تناسب نوع کار کفش یا چکمه ای لاستیکی و در صورت لزوم دستکش های غیرقابل نفوذ تهیه و در دسترس کارگران بگذارد.
ماده 72 – به کارگرانی که با اشیاء و مواد برنده ( از قبیل اوراق فلزی و جام های شیشه و خورده شیشه و غیره ) کار میکند باید دستکش های متناسب با نوع کار داده شود.
ماده 73 – کارفرما مکلف است بوسیله مسئولین فنی خود کلیه وسایل استحفاظی را مرتباً بازرسی و در صورت لزوم تعمیر و یا تعویض نماید تا پیوسته وسایل مزبور برای تأمین حفاظت کارگران آماده باشد.
ماده 74 – کارفرما مکلف است مراقبت کند که کارگران مرتباً از وسائل استحفاظی که بوسیله او تهیه و در اختیار آنان گذاشته شده استفاده نمایند . عدم استفاده از وسائل مزبور قصور در انجام وظیفه محسوب میشود .
فصل یازدهم – کمکهای اولیه
ماده 75 – کارفرما مکلف است در صورت امکان مرکزی برای استفاده فوری بیماران یا اشخاص آسیب دیده تحت نظر یک یا چند پزشک یا پزشگیار تأسیس نماید و در صورت عدم امکان باید یک یا چند قفسه محتوی داروها و لوازم کمک های اولیه متناسب با تعداد کارگران و نوع خطرات کارگاه در نقاطی که دسترسی فوری به آنها برای کارگران میسر باشد ایجاد نماید مراکز کمک های اولیه و محل نصب قفسه ها باید بوسیله علائم مخصوص بصورتی مشخص باشد که کلیه کارگران از محل آن مطلع باشند.
کارفرمایانی که کارگران آنان مشمول مقررات بیمه های اجتماعی میباشند میتوانند در صورت وقوع حادثه ناشی از کار یا بیماری حرفه ای هزینه انجام کمک های اولیه را طبق ماده 85 لایحه قانونی بیمه های اجتماعی کارگران از سازمان بیمه های اجتماعی کارگران دریافت نمایند.
ماده 76 – در کارگاههائی که بسبب نوع کار احتمال مخاطرات مهم از قبیل خفگی و برق زدگی و امثال آنها وجود دارد کارفرما مکلف است برای نجات کارگر آسیب دیده پیش بینی های لازم را بنماید.
ماده 77 – کارفرما مکلف است بمحض اطلاع از ابتلاء یکی از کارگران بامراض واگیر مراتب را باولین پست وزارت بهداری و همچنین بسازمان بیمه های اجتماعی کارگران اطلاع دهد.
ماده 78 – کارفرما مکلف است دستورات بهداشتی مربوط بکارگاه خود و همچنین دستورات بهداشتی مربوط بامراض واگیر و امراضی که بصورت همه گیری درآمده است برای اطلاع کارگران در محلهای مناسب نصب نماید.
ماده 79 – کارفرما موظف است آمار بیماران و حادثه دیدگان خود را در آخر هر ماه بادارات کار محل ارسال دارد.
ماده 80 – متخلفین از اجرای مقررات این آیین‌نامه مشمول شق دوم از ماده 60 قانون کار مصوب اسفند ماه 1337 خواهند بود.
این آیین‌نامه مشتمل بر 80 ماده و 2 تبصره به استناد ماده 47 قانون کار تدوین و در یازدهمین جلسه شورای عالی حفاظت فنی مورخ یکشنبه 14 /6 /38 به تصویب نهائی رسیده و قابل اجرا است.
شورای عالی حفاظت فنی