شماره ۹۵۲۷۰ – ۱۳۶۵/۲/۲۲
هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۶۵/۲/۱۰ بنا به پیشنهاد شماره ۱۱.۲۹۹۳.۸.۶۹۶ مورخ ۱۳۶۴.۵.۹ وزارت ارشاد اسلامی به استناد ماده ۱۷ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳/۱۰/۲ مجلس شورای اسلامی آیین‌نامه اجرایی این قانون را به شرح زیر تصویب نمودند:
[دستورالعمل تعریف اصطلاحات آیین‌نامه قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج]
ماده ۱ ـ منظور از کلمه «سازمان» در این آیین‌نامه، «سازمان حج و اوقاف و امور خیریه» است.
ماده ۲ ـ اداره حج و اوقاف و امور خیریه هر حوزه امور مربوط به همان حوزه را انجام خواهد داد و در صورتی که رقبات یک موقوفه در حوزه‌های مختلف واقع شده باشد اداره حج و اوقاف و امور خیریه محل مصرف مسئول رسیدگی به بودجه و حساب موقوفه خواهد بود و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه محل وقوع رقبات واقع در همان حوزه رسیدگی مینمایند.
در صورتی که موقوفه دارای رقبات متعدد و در حوزه‌های مختلف واقع و مصرف هر رقبه در همان حوزه باشد، رسیدگی به بودجه حساب و اداره موقوفه به عهده اداره حج و اوقاف و امور خیریه همان حوزه می‌باشد.
تبصره ـ چنانچه در مورد این صلاحیت ابهام و اختلافی بین ادارات حج و اوقاف و امور خیریه پیش بیاید نظر سرپرست سازمان معتبر است.
ماده ۳ ـ اداره امور اماکن مذهبی اسلامی از قبیل بقاع متبرکه و غیره به جز آنچه که در تبصره ۲ ماده ۱ قانون استثنا شده و اماکنی که برای اداره آنها ترتیب خاصی‌داده نشده است به عهده ادارات حج و اوقاف و امور خیریه بوده و می‌توانند برابر ماده ۵ قانون و تبصره‌های ذیل آن و آیین‌نامه مربوطه، اشخاصی را به عنوان هیأت امنا انتخاب نمایند.
تبصره ـ عرصه اعیان و مساجد، مدارس، علوم دینی و تکایا رقبه موقوفه است ولی ادارات حج و اوقاف و امور خیریه در شئون داخلی آنها از قبیل تعیین امام جماعت و انجام مراسم مذهبی دخالت نخواهند داشت.
ماده ۴- [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]-
ادارات اوقاف و امور خیریه در مورد موقوفات خاصه که فاقد متولی منصوص بوده و یا به تشخیص سازمان معتمد یا محل و‌ثوق نباشند، به منظور رعایت مصلحت وقف و بطون لاحقه، با تشخیص و اجازه نماینده ولی فقیه و تا زمان رفع مانع، نسبت به اداره امور موقوفه اقدام خواهند کرد.
ماده ۵- [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]-
در موقوفات (اعم از عام و خاص)، موضوع قسمت اخیر بند (۱) ماده (۱) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه در صورت اختلاف موقوف علیهم و همچنین در موارد تعدی و تفریط متولی و ناظر یا به خطر افتادن مصالح بطون لاحقه طبق ماده (۷) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه بنا به درخواست ادارات اوقاف و امور خیریه و تشخیص شعبه تحقیق و حکم دادگاه تعیین تکلیف و اقدام خواهد شد.
ماده ۶ ـ اداره امور مؤسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که از طرف دولت و یا سایر مراجع ذیصلاح به عهده سازمان یا واحدهای تابعه گذاشته شده یا می‌شود طبق‌اساس نامه‌های مصوبه هر یک خواهد بود و در مورد سایر مؤسسات خیریه با توجه به قانون مالیاتهای مستقیم چنانچه مؤسسات مذکور جهت مفاصاحساب مالیاتی یا به هر جهت دیگری که احتیاج به گواهی داشته باشند مراجعه نمایند ادارات حج و اوقاف و امور خیریه می‌توانند. نحوه عملکرد این گونه مؤسسات را‌بررسی نموده و در صورت تأیید گواهی صادر نمایند.
تبصره- گواهی فوق به مؤسسات خیریه‌ای داده خواهد شد که در اساسنامه آنها پیشبینی شده باشد در صورت انحلال مؤسسه اموال و دارایی آن با اجازه نماینده ولی فقیه صرف امور خیریه گردد.
ماده ۷ ـ ادارات حج و اوقاف و امور خیریه موظفند گورستان‌های متروکه موقوفه واقع در حوزه عمل خود را مشخص و در صورتی که فاقد متولی باشد با توجه به موقعیت آنها برنامه‌های متناسب وفق موازین شرعی در امور خیریه جهت بهره‌برداری از آنها تنظیم و به سازمان پیشنهاد نمایند تا با تصویب سرپرست سازمان به مرحله اجراء گذاشته شود.
ماده ۸ ـ اداره کل تحقیق سازمان وظایفی را که طبق قانون برعهده دارد به وسیله شعب حقوقی و حساب رسی انجام خواهد داد طرز تشکیل و رسیدگی وظایف شعب تحقیق بر طبق آیین‌نامه مربوطه خواهد بود.
ماده ۹ ـ متولی، امین موقوفه بوده و موظف است مطابق قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و سایر قوانین مربوطه و در صورت ابهام و یا فقدان مقررات خاص طبق احکام شرع و با عنایت کامل به مندرجات وقفنامه موقوفه تحت تولیت خود را اداره کند و در حفظ عین، منافع، حقوق و حدود موقوفه اقدام و در اجرای نیات خیر واقف کوشش نماید.
ماده ۱۰ ـ متولیان موظفند در اسرع وقت نسبت به ثبت رقبات تحت تولیت خود مبادرت نمایند و همچنین در مواردی که از طرف اشخاص تقاضای ثبت موقوفه به عنوان ملک بشود اعتراض و در مراجع صالحه اقامه دعوی بنایند و در مواردی که موقوفه به نحوی از انحای بدون مجوز شرعی به ملکیت اشخاص درآمده با رعایت ماده واحده قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه مصوب ۱۳۶۳/۱/۲۸ و آیین‌نامه اجرایی آن نسبت به احیای موقوفه اقدام و ادارات حج و‌اوقاف و امور خیریه محل را در جریان اقدامات خود قرار دهند تا همکاری لازم معمول گردد.
تبصره ۱- متولیان موظفند در اجرای ماده ۹ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و تبصره ذیل آن به ماده هنگام طرح هر گونه دعوی یا اعتراض بر ثبت، نسخه‌ای از دادخوست یا اعتراض‌نامه تنظیمی را به ادارات حج و اوقاف و امور خیریه محل تسلیم و رسید دریافت دارند تا ادارات مذکور در این قبیل موارد برای حفظ حقوق موقوفه جریان دعوی را مستمراً مراقبت و در صورت لزوم در دعوی مطروحه وارد و در جهت حفظ حقوق وقف اقدام نمایند.
تبصره ۲- ادارات حج و اوقاف و امور خیریه مکلفند در صورتی که متولیان نسبت به تقاضای ثبت و اعتراض بر ثبت و اقامه دعوی پیگیری آن در مواعد قانونی‌به وظایف خود عمل ننمایند برای حفظ حقوق وقف در موعد قانونی رأساً نسبت به موارد مذکور اقدام نمایند.
تبصره ۳- سازمان و موقوفات عام و اماکن مذهبی اسلامی، مدارس علوم دینی و مؤسسات و بنیادهای خیریه به موجب تبصره ذیل ماده ۹ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه از پرداخت مخارج و هزینه‌های دادرسی و همچنین از پرداخت حق‌الثبت و بقایای ثبتی و هزینه‌های اجرایی معاف می‌باشند.
ماده ۱۱ ـ به منظور رعایت مصلحت وقف و بهره‌برداری صحیح باید رقبات موقوفه را با توجه به مفاد وقفنامه و قوانین مربوطه و با جلب نظر کارشناس رسمی‌یا خبره محلی و رعایت شرایط زیر از طریق مزایده به اجاره واگذار نمود.
الف ـ خسارات احتمالی حتی‌الامکان به عهده مستأجر باشد
ب ـ از مستأجر باید ضامن معتبر و یا وثیقه مناسب برای تأدیه حقوق موقوفه و تخلیه و تحویل آن در پایان مدت اخذ شود.
ج ـ حق انتقال مورد اجاره از طرف مستأجر به غیر محسوب مورد موکول به موافقت کتبی و متولی و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه باشد، بدیهی است‌رعایت آیین‌نامه نحوه وصول پذیره و اهدایی الزامی است
د ـ مدت اجاره نباید بیش از ده سال باشد مگر با جلب موافقت سرپرست سازمان.
ه‍ـ [اصلاحی ۱۳۸۴/۴/۱۵]-
از پیشنهاددهندگان برابر ده درصد قیمت پایه‌ای که با نظر کارشناس یا خبره برای انجام مزایده تعیین می‌شود به عنوان سپرده اخذ شود.
و ـ حداقل مال‌الاجاره براساس نظر کارشناس رسمی یا خبره محلی و به نرخ عادله روز و سایر شرایط لازم در آگهی مزایده قید گردد.
ز ـ اجاره‌نامه باید رسمی باشد و در مواردی که تنظیم اجاره‌نامه رسمی میسر نیست قرارداد تنظیم گردد.
تبصره ۱-
[اصلاحی ۱۳۹۵/۴/۱۳]
[اصلاحی ۱۴۰۳/۳/۲]
در مورد رقباتی که در آمد سالیانه آنها تا یک پنجم نصاب معاملات کوچک، موضوع ماده (۳) قانون برگزاری مناقصات مصوب ۱۳۸۳ می‌باشد مزایده الزامی نیست، مشروط بر اینکه میزان اجازه از طرف کارشناس رسمی یا خبره محلی با توجه به نرخ عادله روز تعیین شده باشد.
تبصره ۲ ـ
آگهی مزایده باید متضمن شرایط مذکور در ماده قبل و هرگونه اطلاعات باشد و در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار محلی نیز منتشر شود، فاصله انتشار آگهی تا تاریخ قرائت پیشنهادها کمتر از ۱۵ روز و بیشتر از ۳۰ روز نخواهد بود.
ماده ۱۲- [اصلاحی ۱۳۹۱/۳/۷]
در موقوفاتی که عرصه و اعیان آنها وقف است، اعطای حق تملک اعیان به مستأجر ممـنوع می‌باشد. در موارد استثنایی، تملک اعیان مستحدثه به وسیله مستأجر در قبال پرداخت پذیره با رعایت قوانین و مقررات مربوط و با پیشنهاد متولی و ادارات اوقاف و امور خیریه و تأیید نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان مجاز است، و این موضوع در مورد باغهای موقوفه و همچنین در مورد موقوفات خاص نیز جاری است.
ماده ۱۳ ـ اجاره اراضی و رقبات بلامعارض موقوفه مورد نیاز وزارت‌خانه‌ها و مؤسسات وابسته و نهادهای انقلاب اسلامی با رعایت صلاح و غبطه وقف بر اساس نظر کارشناس رسمی یا خبره محلی و بر مبنای نرخ عادله روز بدون انجام مزایده و با رعایت آیین‌نامه نحوه وصول پذیره و اهدایی مجاز است و در موارد دیگر با رعایت مصالح وقف و یا تصویب سرپرست سازمان و بر مبنای نظریه کارشناس رسمی یا خبره محلی و به نرخ عادله روز انجام مزایده الزامی نخواهد بود.
ماده ۱۴ ـ کمیسیون مزایده از مسئول اداره حج و اوقاف و امور خیریه، نماینده اداره امور اقتصادی و دارایی محل و متولی موقوفه تشکیل می‌شود، در صورتی که موقوفه بدون متولی باشد نماینده دادستان عمومی شهرستان در جلسه شرکت خواهد نمود.
تبصره ۱- [اصلاحی ۱۳۹۴/۸/۱۷]
در مواردی که پیشنهادی نرسیده و یا پیشنهادهای واصله به نظر کمیسیون مزایده یا متولی قانونی مخالف مصالح وقف تشخیص داده شود، مزایده یک بار دیگر تجدید می‌شود، و در صورت تکرار وضعیت اولیه، تکلیف موضوع در موقوفات غیرمتصرفی با متولی قانونی موقوفه، و در موقوفات متصرفی به وسیله اکثریت اعضای کمیسیون مذکور تعیین خواهد شد. در این مورد، نظر مخالفین در صورت‌جلسه درج می‌گردد.
تبصره ۲- در مورد آن قسمت از باغات موقوفه که فروش سر درختی آنها از طریق دید به حال موقوفه مفید باشد می‌توان فروش را منحصر به یک فصل و مزایده را بر طبق عرف و عادات محل و با نظر کارشناس یا خبره محلی به طور حضوری انجام داد.
تبصره ۳- [اصلاحی ۱۳۹۴/۸/۱۷]
در صورت تساوی پیشنهادهای واصله، برنده مزایده در موقوفات غیرمتصرفی با نظر متولی موقوفه، و در موقوفات متصرفی با نظر اکثریت اعضای کمیسیون تعیین خواهد شد.
تبصره ۴ ـ رقبات موقوفات مشمول قانون ابطال اسناد رقبات، آب و اراضی موقوفه برابر آیین‌نامه اجرایی آن به اجاره واگذار می‌شود.
ماده ۱۵ ـ اراضی موقوفه مشمول قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه که در محدوده خدمات شهری واقع شده و در حال حاضر کاربری زراعی ندارد با تأیید مقامات ذیصلاح و تأمین پرداختن حقوق مکتسبه زارعین صاحب نسق طبق مفاد این آیین‌نامه برای امور ساختمانی مجاز به اجاره واگذار خواهد‌شد.
ماده ۱۶ ـ متولی موظف است نسبت به وصول مطالبات موقوفه و نیز برای روشن نمودن وضع موقوفه در اجرای قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه بموقع اقدام کند.
ماده ۱۷ ـ متولیان و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه مکلفند اقدامات خود را نسبت به اجرای مواد یک و چهار لایحه قانونی تجدید قرارداد و اجازه املاک و اموال موقوفه و تجدید انتخاب متولیان و امنا و نظار اماکن متبرکه مذهبی و مساجد، مصوب ۱۳۵۸/۲/۴ شورای انقلاب اسلامی ایران، همچنان به منظور احقاق حقوق موقوفات پیگیری نمایند.
ماده ۱۸ ـ وجوه حاصل از ضبط سپرده‌های مزایده موقوفات و اماکن مذهبی به حساب همان موقوفه یا مکان مذهبی واریز خواهد شد.
ماده ۱۹ ـ مخارج هر موقوفه به شرح زیر است:
الف ـ هزینه‌های مربوط به حفظ عین و بقای موقوفه و فراهم نمودن موجبات آبادانی رقبات آن.
ب ـ تعمیرات جاری و هزینه‌های مربوط به بهره‌برداری از آن.
ج ـ مالیات و عوارض و حق‌التولیه و حق‌النظاره و مخارج ثبتی و محاکماتی در صورت شمول.
د ـ مصارف مقرر در وقفنامه و یا سیره جاریه.
تبصره ۱ ـ اعتبارات بند «ج» به وسیله متولی به مصرف می‌رسد ولی در مورد مصرف اعتبارات بندهای «الف»، «ب»، «د» اطلاع اداره حج و اوقاف و امور خیریه لازم است، مگر در موقوفات منصوص‌التولیه در صورتی که مظنه تعدی و تفریط متولی نباشد.
تبصره ۲ ـ آن قسمت از مخارج بند «د» که تحصیل اسناد هزینه مقدور نباشد گواهی لازم با ذکر علت، نوع و مشخصات هزینه با امضای مسئول اداره محل و متولی و متصدیان امور مالی حسب مورد تنظیم خواهد شد.
ماده ۲۰ـ [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]
در موقوفاتی که دارای متولی منصوص و قادر به انجام و‌ظائف شرعی و قانونی نمی‌باشند، متولی موظف است بودجه فردی موقوفات و اماکن مذهبی که حاو‌ی مشخصات رقبات و ریز ارقام درآمد و هزینه، موجودی، بدهی و مطالبات می‌باشد را حداکثر در سه ماهه آخر هر سال برای سال آتی، طبق مدلول وقفنامه و مطابق نمونه‌ای که سازمان معین می‌‌نماید، در پنج نسخه به اختلاف مورد، به شرح زیر تنظیم نماید:
الف ـ ادارات اوقاف و امور خیریه، بودجه موقوفات متصرفی را ظرف مدت یک ماه از تاریخ تنظیم به اداره کل اوقاف و امور خیریه استان مربوط ارسال مینمایند تا در صورتی که طبق مقررات و مدلول وقفنامه یا سیره جاریه تنظیم شده باشد، تأیید و در غیر این صورت جهت رفع نقص اعاده نماید.
ب ـ موقوفاتی که متولیان آنها در مظان تعدی و تفریط قرار دارند و با رعایت طرح توجیهی شماره ۵۹۳۱ / ۱۲۰ مورخ ۲۳/۷/۱۳۶۹ و مجوز مورخ ۷/۸/۱۳۶۹ مقام معظم رهبری، با نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه اداره می شوند متولی مربوط بودجه تنظیمی را ظرف یک ماه برای بررسی و تأیید به اداره اوقاف و امور خیریه محل تسلیم می نماید.
تبصره ۱ـ یک نسخه از بودجه‌های تأیید شده در موقوفات غیرمتصرفی -موضوع بند (ب)- به متولی، و در موقوفات متصرفی به حسابداری، و یک نسخه به اداره اوقاف و امور خیریه محل، و یک نسخه به اداره کل اوقاف و امور خیریه استان مربوط، و یک نسخه به اداره تحقیق مربوط، و یک نسخه به سازمان ارسال خواهد شد، و سازمان نیز به نوبه خود بودجه‌های واصله را مورد رسیدگی قرار داده و انطباق و یا عدم انطباق آن را با وقف نامه و مقررات و دستورالعملهای صادره به اداره اوقاف و امور خیریه محل اعلام می‌دارد.
تبصره ۲ـ موقوفاتی که دارای متولی منصوص و قادر به انجام و‌ظائف شرعی و قانونی هستند، از تسلیم بودجه به ترتیب یادشده مستثنا می‌باشند، مگر آنکه طبق نظر شعب تحقیق و حکم دادگاه فاقد شرایط مذکور یا مشمول بند (ب) این ماده شوند. این متولیان در هر حال به منظور تنظیم امور مالیاتی طبق قانون مالیاتهای مستقیم و آئین‌نامه و ضوابط مربوط جهت اخذ گواهی و مفاصا حساب عملکرد سالیانه موقوفه اقدام خواهند کرد.
تبصره ۳ـ موقوفات و اماکنی که از طرف سازمان دارای امنای منصوب هستند در حکم متصرفی بوده و امنای مذکور در تنظیم بودجه با ادارات حج و اوقاف و امور خیریه همکاری خواهند نمود.
ماده ۲۱- [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]
در مورد تعمیر و عمران موقوفات و تأمین و انجام هزینه‌های مورد نیاز به ترتیب زیر اقدام خواهد شد:
الف ـ در موقوفاتی که واقف درصدی از درآمد را برای تعمیر و امور عمرانی پیشبینی کرده باشد طبق نیات واقف عمل خواهد شد.
ب ـ در سایر موارد برای انجام تعمیرات و عمران موقوفات با رعایت ماده (۶) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه از درآمد موقوفه هزینه‌های لازم تأمین و پرداخت خواهد شد.
ج ـ ادارات اوقاف و متولیان می‌توانند در صورتی که مغایر وقفنامه نباشد از طرق دیگر نظیر اخذ و‌ام نیز برای این منظور استفاده نمایند.
ماده ۲۲- [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]
در صورتی که منابع مذکور در ماده (۲۱) و عواید یک ساله موقوفه برای تعمیر یا بازسازی آن تکافو ننماید متولیان و ادارات اوقاف و امور خیریه و امنا می‌توانند درآمد دو یا چند سال موقوفه را به اضافه عواید موجود به مصرف برسانند.
تبصره- حکم این ماده، همچنین حکم ماده (۲۱) این آیین‌نامه، در مورد اماکن مذهبی اسلامی با رعایت مقررات مربوط به این اماکن نیز جاری است.
ماده ۲۳ ـ مطالبات و صرفه‌جویی‌های سال‌های قبل هر موقوفه به عنوان درآمد خالص در بودجه هر سال منظور خواهد شد و چنانچه قبلاً حق‌التولیه و حق‌النظاره از این مبلغ دریافت شده باشد، مجدداً احتساب نخواهد شد.
ماده ۲۴-
[اصلاحی ۱۳۹۳/۶/۵] –
[اصلاحی ۱۳۹۵/۳/۱۲]
با توجه به اینکه حفظ موقوفات از وظایف متولیان است و اموال وقف باید از اموال شخصی متولی جدا و متمایز باشد، متولیان و امنای موقوفات و اماکن متبرکه و ادارات اوقاف و امور خیریه محل مکلفند نسبت به ثبت و به‌روزرسانی اطلاعات جامع موقوفات و بقاع متبرکه، از قبیل مشخصات کامل موقوفه و رقبات وقفی و متصرفین آن، نیات واقفین و نحوه مصرف درآمد موقوفه، عملکرد و رخدادهای مالی موقوفات در بانک اطلاعات جامع موقوفات اقدام نمایند.
تبصره-
[اصلاحی ۱۳۹۳/۶/۵] –
[اصلاحی ۱۳۹۴/۳/۶]
افتتاح حساب بانکی به نام موقوفات دارای متولی شرعی و همچنین اماکن متبرکه رأساً توسط متولیان و یا با معرفی اداره اوقاف و امور خیریه در یکی از بانک‌ها انجام می‌شود. متولیان موظفند گزارشی از اطلاعات و عملیات بانکی خود را جهت ثبت در سامانه ارایه نمایند. این امر نباید موجب تحدید وظایف و سلب اختیارات شرعی و قانونی متولیان در دخل و خرج موقوفه و امضای اسناد مربوط گردد. حساب مذکور در مورد موقوفات و اماکن متصرفی که برای آنها امین یا امنایی منصوب شده است، با امضای مشترک امین یا امنا و رییس اداره اوقاف و امور خیریه محل خواهد بود.
ماده ۲۵ ـ ادارات تحقیق به موجب ماده ۱۴ قانون تشکیل و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مکلفند همه ساله از متولیان و امنای وقف و اماکن مذهبی و مدیران مؤسسات خیریه مشمول و نیز از ادارات حج و اوقاف و امور خیریه صورت حساب درآمد هزینه موقوفات و اماکن مذهبی و مؤسسات خیریه را مطالبه نمایند.
صورت‌حساب مزبور باید طبق فصول بودجه فردی سالانه موقوفه یا مکان مذهبی و یا مؤسسه خیریه حداکثر ظرف سه ماه بعد از ابلاغ در قبال اخذ رسید به اداره تحقیق و یا اداره حج و اوقاف و امور خیریه تسلیم شود، در صورتی که صورت حساب به اداره حج و اوقاف و امور خیریه تسلیم شده باشد اداره مزبور موظف است حداکثر ظرف مدت ۱۰ روز صورت حساب مذکور را به اداره تحقیق مربوطه جهت رسیدگی و صدور مفاصا حساب ارسال دارند صورت‌حساب تسلیمی باید متضمن موارد زیر باشد:
۱ ـ هر رقم از درآمد و هزینه باید حسب مورد دارای مدارک و اسناد هزینه معتبر باشد.
۲ ـ مانده حساب درآمد و هزینه سال قبل باید در صورت حساب سالانه مزبور ملحوظ شود.
تبصره- ادارات تحقیق از متولیان منصوصی که در مظان تعدی و تفریط نباشند صورت‌حساب مطالبه نمی‌نماید.
ماده ۲۶ ـ متولیان موظفند در اجرای ماده ۶ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و تبصره ذیل آن و با رعایت مواد ۲۱ و ۲۲ این آیین‌نامه و استعداد محل در نگهداری و جلوگیری از خرابی و انهدام و در آبادی موقوفه اهتمام نمایند، به طوری که حداقل هر پنج سال افزایش محسوسی در عایدات موقوفه حاصل شود.
ماده ۲۷ ـ ادارات تحقیق موظفند همه ساله مفاصاً حساب عملکرد سال قبل موقوفه را با رعایت ماده ۲۵ این آیین‌نامه صادر و حسب مورد به متولی یا امین و یا اداره حج و اوقاف و امور خیریه مربوطه تسلیم نمایند. در صورتی که عدم صدور مفاصاً حساب ناشی از عمل متولی یا امین باشد شعب حسابرسی موارد تخلف را برای رسیدگی در جهت عزل یا ممنوعیت و یا ضم امین به شعب حقوقی تحقیق و برای برکناری امین به اداره حج و اوقاف و امور خیریه مربوطه اعلام خواهند داشت.
تبصره ـ شعب حسابرسی تحقیق اوقاف موظفند درآمد و هزینه کلیه موقوفاتی که استناد آنها طبق ماده ۲۵ این آیین‌نامه به آنها ارجاع می‌شود پس از تکمیل پرونده‌ها حداکثر ظرف مدت یک ماه رسیدگی و تکلیف آنها را مطابق آیین‌نامه طرز تحقیق و رسیدگی در شعب تحقیق اوقاف روشن نمایند و با متخلفین برابر مقررات رفتار خواهد شد.
ماده ۲۸ ـ ادارات تحقیق موظفند همه ساله با ملاحظه بودجه‌ها و صورت‌حساب‌های ارسالی از طرف متولیان و هیأت‌های امنا و ادارات حج و اوقاف و امور‌خیریه و مؤسسات مشمول چنانچه به موارد مختلف برخورد نمودند مدارک لازم را جمع آوری و برابر ماده ۷ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف‌و امور خیریه محل به سرپرست سازمان گزارش و کسب تکلیف خواهد شد.
ماده ۲۹ ـ متولیان مکلفند همه ساله مالیات قانونی موقوفه را در صورت شمول پرداخت نمایند و در صورتی که براثر تعلل در پرداخت جریمه‌ای به آن تعلق گیرد باید شخصاً آن را جبران کنند.
ماده ۳۰- در مواردی که اداره امور موقوفه به حکم ولی فقیه یا قانون با سازمان است کلیه وظایف و مسئولیت‌های متولی به عهده سازمان خواهد بود.
تبصره- هر نوع تخلفی که در مورد موقوفات غیرمتصرفی موجب ممنوعیت و یا عزل متولی می‌شود در خصوص موقوفه متصرفی نیز تخلف محسوب و برابر مقررات اقدام خواهد شد.
ماده ۳۱ ـ وجوه اهدایی به اماکن مذهبی اسلامی که جهت مشخصی برای مصرف آن تعیین نشده است و وجوه حاصل از فروش اموال منقول زاید بر احتیاج‌این قبیل اماکن با جلب نظر اداره حج و اوقاف و امور خیریه بوسیله هیأت امنا و در مواردی که هیأت امنا وجود نداشته باشد بوسیله ادارات حج و اوقاف و‌امور خیریه به ترتیبی که در ماده ۵ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و آیین‌نامه آن مشخص است به مصرف خواهد رسید.
ماده ۳۲- [اصلاحی ۱۳۹۱/۳/۷]
ادارات اوقاف و امور خیریه (در موقوفات متصرفی) و همچنین متولیان موقوفات عام و خاص (در موقوفات تحت تولیت خود) به منظور رعایت غبطه و مصلحت وقف و رفع مظنه تعدی و تفریط، موارد زیر را با رعایت قوانین و مقررات مربوط و با اطلاع و تأیید نماینده ولی فقیه در سازمان، انجام خواهند داد:
۱ـ فروش رقبات موقوفه و نحوه تبدیل آنها با رعایت موازین شرعی و قانونی.
۲ـ اجاره بیش از ده سال
۳ـ ترک مزایده در مورد اجاره رقبات مشمول مزایده
۴ـ صلح و استرداد دعاوی موقوفه
۵ـ ارجاع اختلاف به داوری و انتخاب داور یا داوران
۶ـ نصب و عزل امنای موقوفات و بقاع متبرکه.
تبصره ـ سرپرست سازمان می‌تواند جهت بررسی و اظهار نظر مشورتی در خصوص مشکلات و مسائل فقهی، حقوقی و اوقافی، هیئتی مرکب از افراد صاحب‌نظر را انتخاب و تعیین نماید.
ماده ۳۳ ـ حق التولیه متولی و یا سازمان در قبال اعمال تولیت نسبت به موقوفات و همچنین حق‌النظاره ناظر اعم از شخص یا سازمان به میزان مقرر در وقفنامه‌خواهد بود و در صورتی که وقفناه موجود نباشد و یا میزان حق‌التولیه و حق‌النظاره در آن معین نشده باشد حق‌التولیه به مقدار اجرت‌المثل معادل ده درصد درآمد خالص سالیانه و حق‌النظاره به مقدار اجرت‌المثل معادل پنج درصد همان درآمد خواهد بود.
تبصره ۱ ـ در موارد استثنایی که درصدهای مندرج در این ماده با توجه به وضعیت موقوفه متناسب و متعارف نباشد با تأیید سرپرست سازمان کسر یا اضافه‌می‌شود.
تبصره ۲ ـ در مواردی که سرپرست سازمان اعمال نظارت اشخاص یا ادارات حج و اوقاف و امور خیریه را در موقوفات غیرمتصرفی ضرری تشخیص دهند اجرت‌المثل حق‌النظاره را نیز متناسباً تعیین خواهند نمود.
تبصره ۳ ـ درآمد خالص موقوفه برابر هشتاد درصد درآمد کل خواهد بود.
ماده ۳۴ـ [اصلاحی ۱۳۹۲/۳/۱۲]
[به موجب رای شماره ٩٨٩٨٩۶ – ۱۴۰۲/۴/۲۰ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال شده است.]
[حق التولیه یا اجرت المثل ادارات اوقاف و امور خیریه در تولیت اماکن مذهبی اسلامی، موضوع بند (۲) و ذیل تبصره (۲) ماده (۱) قانون یاد شده، ده درصد عایدات خالص سالیانه هر یک از اماکن یاد شده می باشد و حق الزحمه هیئت امنا به موجب آیین‌نامه ماده (۵) قانون مذکور تعیین می شود.]
تبصره- [حذف ۱۳۹۲/۳/۱۲]
ماده ۳۵ ـ ادارات حج و اوقاف و امور خیریه موظفند همه ماهه تراز عملیات دفتر روزنامه و کل را به انضمام مدارک و گزارش لازم به اداره امور مالی موقوفات جهت بررسی ارسال دارند.
ماده ۳۶ ـ ثبت معاملات راجع به عین یا منافع موقوفات و بنیادها و مؤسسات خیریه و همچنین ثبت معاملات رقبات مربوطه به اماکن متبرکه در دفاتر اسناد رسمی بدون موافقت سازمان ممنوع است و دفاتر اسناد رسمی مکلفند رونوشت اسناد راجع به وقف را ظرف ده روز پس از ثبت به ادارات حج و اوقاف و امور‌خیریه مربوطه ارسال دارند.
ماده ۳۷ ـ ادارات ثبت مکلفند رونوشت مصدق اسناد مالکیت موقوفات، مساجد، تکایا، مدارس دینی و کلیه اماکن مذهبی ثبت شده و همچنین اساسنامه مؤسسات و بنیادهای خیریه واقع در حوزه عمل خود را به ادارات حج و اوقاف و امور خیریه محل تحویل نمایند.
ماده ۳۸ ـ ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و متولیان مکلفند اسناد و آگهی‌های ثبتی مربوط به حوزه عمل خود را بررسی و برای حفظ عین و منافع موقوفات هرگونه اقدام لازم را معمول دارند.
ماده ۳۹ ـ سازمان مکلف است دفاتر مخصوصی برای ثبت خلاصه اسناد وقفنامههای شهرستان تهیه و تنظیم نماید.
ماده ۴۰ ـ متولیان و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه موظفند نسبت به موقوفات مسلمی که به عنوان ملکیت تقاضای ثبت شده و در مدت قانونی اقدام به اعتراض نگردیده است برابر قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه و آیین‌نامه مربوطه اقدام نمایند.
ماده ۴۱ ـ متولیان و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه می‌توانند با عنایت به ماده ۶ قانون برای احیاء حقوق وقف و دفاع از دعاوی مطروحه و مشاوره در امور حقیقی و ثبتی موقوفات در صورت لزوم وکیل یا وکلای دعاوی واجدشرایط را انتخاب نمایند.
تبصره ـ حق الوکاله و حق‌المشاوره با توجه به مصلحت و غبطه موقوفات از محل عواید وقف قابل پرداخت خواهد بود.
ماده ۴۲ ـ در اجرای تبصره ماده ۱۰ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف امور خیریه متولیان موظفند ظرف مدت ۲ ماه از تاریخ اجرای قانون رونوشت مصدق اسناد مالکیت و وقفنامههای موجود را به ادارات حج و اوقاف و امور خیریه مربوط تسلیم و رسید دریافت دارند و در صورت عدم اقدام، ادارات حج و اوقاف و امور خیریه مکلفند به طریق اطمینان بخشی تکلیف قانونی آنان را ابلاغ و ضرب‌الاجلی که بیش از دو ماه نباشد برای انجام آن تعیین و در صورت استنکاف به دلیل وجود مظنه تعدی و تفریط مراتب را به اداره تحقیق جهت رسیدگی و صدور حکم لازم اعلام دارند.
ماده ۴۳ ـ ثمن بیع وقف در صورت جواز بیع باید در حساب مخصوصی در بانک تودیع و یا جلب موافقت سرپرست سازمان و برطبق ماده ۹۰ قانون مدنی رقبه دیگری بنام همان موقوفه خریداری که عواید آن برای وقفنامه سابق بمصرف خواهد رسید.
تبصره ـ بیع و تبدیل موقوفه طبق مواد ۸۸ و ۸۹ قانون مدنی، با کسب موافقت کتبی سرپرست سازمان امکان‌پذیر خواهد بود، و در صورتی که متولیان بر طبق ۹۹و ۸۹ قانونی مدنی قصد بیع و تبدیل موقوفه را داشته باشند کسب موافقت سرپرست سازمان ضروری می‌باشد.
ماده ۴۴- سهام [و] اوراق بهاداری که از محل ثمن موقوفات خریداری شده، در حکم عین موقوفه است و قابل انتقال نیست مگر در موارد تبدیل.
تبصره- ادارات حج و اوقاف و امور خیریه صورت مشخصات اوراق و سهام موضوع این ماده و همچنین سایر سهام و اوراق موقوفه را در دفتر مخصوص ثبت و نگهداری خواهند کرد.
ماده ۴۵- در مواردی ثمن بیع وقف تکافوی خرید رقبه مستقلی را ننماید سازمان می‌تواند با مشارکت چند موقوفه و نظر متولیان آنها رقبه واحدی خریداری و سهم هر موقوفه را به تناسب سرمایه آن تعیین نماید.
ماده ۴۶- از تاریخ اجرای این آیین‌نامه، احکام امنای موقوفات و اماکن مذهبی که بر مبنای مقررات سابق صادر شده است مورد بررسی و تجدید نظر قرار گرفته، و در صورت رضایت از نحوه خدمات آنان پیشنهاد و انتصاب مجدد بلامانع است.
ماده ۴۷- [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]
اداره اثلاث باقیه، محبوسات، نذو‌ر، صدقات و سایر اموال موضوع بند (۷) ماده (۱) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه، که فاقد متولی یا متصدی بوده یا مجهول‌التولیه باشد، طبق مفاد بند (۷) و تبصره (۳) ماده (۱) قانون مذکور، با اذن ولی فقیه و یا نماینده ایشان اداره امور آنها به ادارات اوقاف و امور خیریه محل وقوع رقبات مذکور محول می‌شود.
تبصره ـ مقررات این آیین‌نامه (در خصوص موقوفات عامه) در مورد محبوسات و اثلاث باقیه نیز تسری دارد.
ماده ۴۸- مؤسسات و بنیادهای خیریه در صورتی که بخواهند از معافیت‌های مالیاتی مندرج در قانون مالیاتهای مستقیم استفاده نمایند باید قبلاً نظارت سازمان را جلب نمایند.
ماده ۴۹- ادارات حج و اوقاف و امور خیریه می‌توانند در امور خیریه و موقوفات از اشخاص حقیقی و حقوقی قبول وصایت، نیابت، وکالت، و تولیت نموده و صدقات جاریه و نذرهای آنان را برابر نیات مربوطه عمل نمایند.
ماده ۵۰- متولیان و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه به منظور بقاء عین رقبات و فراهم آوردن موجبات آبادانی آنها می‌توانند با استفاده از وجوه بلامانعی که بدین امر اختصاص داده می‌شود صندوق و یا شرکتی تأسیس نمایند.
تبصره- صاحبان سهام این صندوق و یا شرکت اشخاص حقیقی و یا حقوقی خواهند بود که سرمایه آن را تأمین کرده‌اند.
ماده ۵۱- [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]
درآمد موقوفات مجهول المصرف و موقوفاتی که به صورت مبرات مطلقه وقف شده باشند در صورت نداشتن متولی یا مجهول التولیه بودن با رعایت ماده (۸) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه طبق بودجه‌ای که به تصویب سرپرست سازمان برسد توسط سازمان به مصرف خواهد رسید.
تبصره ۱ـ [اصلاحی ۱۳۸۲/۸/۴]
رسیدگی به صورت‌حساب بودجه مزبور و صدور مفاصاحساب سالانه به عهده سازمان خواهد بود.
تبصره ۲ـ [الحاقی ۱۳۸۲/۸/۴]
درآمد موقوفات مجهول المصرف و مبرات مطلقه که دارای متولی منصوص باشد توسط متولی در مطلق خیرات و مبرات به مصرف خواهد رسید.
[مواد ۵۲ تا ۶۹ این آیین‌نامه، (که در خصوص حج بوده است) با تصویب آیین‌نامه اجرایی مورخ ۱۳۸۳/۶/۱ و بنا به حکم ماده ۱۶ آن، به صورت ضمنی نسخ شده است.]
ماده ۷۰ ـ تعاریف و اصطلاحات مندرج در آیین‌نامه‌های قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه توسط سازمان تهیه و ابلاغ خواهد شد.
ماده ۷۱ ـ از تاریخ تصویب این آیین‌نامه کلیه مصوبات هیأت دولت که مغایر با این آیین‌نامه باشد ملغی است.
میرحسین موسوی – نخست وزیر