[به موجب ماده ۱۵۰ نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی، مصوب ۱۲۸۸/۱۰/۱۸ لغو شده است.]
مصوب ۲۹ شعبان‌المعظم ۱۳۲۴ قمری (۱۲۸۵/۷/۲۵) دارالشورای ملی ایران
فصل اول- در تعیین رئیس و نایبان رئیس و منشیان و تکالیف آنها
1 – پس از افتتاح مجلس در اجلاس اول باید مطابق ماده 32 و 33 نظامنامه انتخابات تعیین رئیس و دو نایب‌رئیس و چهار منشی از منتخبین باکثریت آراء بشود. رئیس باکثریت تام سایر باکثریت نسبی و در موقع انتخاب رئیس و نایبان و منشیان باید اقلاً سه ربع از اعضاء مجلس حضور داشته باشند.
تکالیف رئیس
2 – افتتاح و اختتام اجلاسات با رئیس است و قرار گرفتن یا برخواستن رئیس از جای خود علامت افتتاح و اختتام مجلس است. قبل از اجتماع عده لازمه از اعضاء برای شروع به مذاکرات رئیس مجلس را افتتاح نمیکند. همچنین تعیین روز و ساعت اجلاسات مقرره یا فوق‌العاده بعهده رئیس است.
3 – تعیین مستخدمین مجلس از قبیل نویسنده و پیشخدمت و سرایدار و اجزاءِ نظمیه و غیره مقرر داشتن تکالیف این اجزاء بعهده رئیس است.
4 – پس از آن که مجلسیان در موضوع معینی بقدر کفایت مذاکره کردند رئیس امر بتحصیل آراء مینماید و نتیحه عمل را بمجلسیان اعلان میکند.
5 – رئیس همیشه مراقب حفظ نظم در مذاکرات هست و هر وقت خلاف نظم ظاهر شود قوانین نظمیه مجلس را بمجلسیان تذکار مینماید.
6 – هر یک از اجزاء مجلس از قوانین نظمیه مجلس منحرف‌شود و بتذکار رئیس متنبه نشود رئیس تقصیر او را بمجلسیان اظهار میکند و حدی که موافق فصل سیم در باره او مقرر است اجرا مینماید.
7 – رئیس مجلس داخل گفتگو نمیشود و سخنی آغاز نمیکند مگر در موقعی که مجلسیان نسبت بیکدیگر بی‌احترامی و خشونت کنند یا وقتی‌که چیزی از او بپرسند در صورت اول باید مجلسیان را متذکر کند که ملتفت حفظ قانون باشند در صورت دوم باید جواب سائل را بیان کند.
8- هر گاه رییس بخواهد در مباحثه مطلبی دخالت کند باید جای خود را بنایب رئیس سپرده خود در جای متکلم قرار‌گرفته و آنچه صلاح داند مذاکره کند.
9 – اگر بواسطه نزاع و مشاجره اعضاء امر مذاکرات معوق شود رئیس میتواند موقتاً باندازه رفع غائله اجلاس را تعطیل کند.
10 – رئیس میتواند بهر یک از اعضاءِ مجلس بقدر یک هفته برای رفع حوائج شخصی آن شخص مرخصی بدهد.
11 – رئیس مجلس در هر انجمن تحقیقی که از اعضاء مجلس تشکیل یافته باشد میتواند داخل شود و در مذاکرات آن انجمن شرکت نماید.
12 – رسیدگی بصورت مجلس که منشیان در هر اجلاسی مینویسند بعهده رئیس است همچنین تعیین و تحدید مکتوبات تندنویسان برای‌اشاعه و طبع در روزنامجات.
13 – شخص رئیس تابع مجلس است در عین اینکه سمت ریاست دارد.
14 – نماینده مجلس نسبت بخارج منحصر بشخص رئیس است و هر وقت هیئت مجلس بخارج مجلس مثلاً بوزراء دولت مطلبی داشته باشد بتوسط رئیس فقط ابلاغ و تحصیل جواب میشود همچنین بالعکس.
15 – رئیس مجلس میتواند بر حسب لزوم شخصاً یا به خواهش ده نفر از اعضاء مجلس یا وزیری اجلاسی محرمانه بدون حضور روزنامه‌نویس و تماشاچی یا انجمنی محرمانه مرکب از عده منتخبی از اعضاء مجلس تشکیل بدهد که سایر اعضاء مجلس حق حضور در آن نداشته باشند. لیکن نتیجه مذاکرات انجمن محرمانه وقتی مجری تواند شد که در اجلاس محرمانه با حضور عده کافی از اعضاء مطرح مذاکره شده به اکثریت آراء قبول شود و اگر مطلب در مذاکرات انجمن محرمانه قبول نشد در مجلس عنوان نخواهد شد و مسکوت عنه خواهد بود.
16 – در اول هر دوره اجلاسیه رئیس بودجه مخارج و مصارف آن دوره را تعیین کرده در مجلس قرائت میشود بعد از آن که در مجلس به اکثریت آراء قبول شد یک نفر وکیل خارج از اعضاء مجلس منتخب میشود که با نظارت انجمنی از مجلس مباشر مخارج باشد.
تکالیف نایبان رئیس
17 – بطور‌کلی تمام تکالیف رئیس در موقع غیبت رئیس بر نایبان رئیس وارد است.
تکالیف منشیان و دفتردار
18 – نوشتن صورتمجلس برای هر اجلاس بطبع رساندن مذاکرات در اجلاسات برای تقسیم باعضای مجلس و رسیدگی به تحریرات تندنویسان و مقابله آنها با صورت‌هائی که روزنامه‌نویسان بر‌میدارند بعهده منشیان مجلس است.
19 – هر روز در حین افتتاح هر اجلاس منشی اصول مطالبی را که روز قبل در مجلس طرح شده برای مجلسیان قرائت میکند که نتیجه مجلس سابق را در نظر داشته باشند.
20 – بعد از اجتماع مجلسیان باید حضار مجلس را با فهرستی که در دفتر ثبت است تطبیق کرده عده حاضرین و غائبین را تشخیص بدهند. همچنین تعیین عده حاضرین از اعضاء قبل از شروع به مذاکرات یا رأی خواستن بعهده منشیان است.
21 – قرائت کلیه مکتوباتی که در مجلس باید خوانده شود با منشیان است مگر آن که مکتوب راجع بیکی از اعضای مجلس باشد و خودش بخواهد قرائت کند.
22 – وقتی که منشی مطلبی را در مجلس قرائت میکند اگر مجلسیان بتجدید قرائت امر کردند باید دفعه ثانی و ثالث بخواند تا وقتی که از اعاده ذکر آن مستغنی شوند.
23 – هر یک از منشیان مادام که مشغول کار است حق دخالت در مباحثات ندارد مگر این که کار خود را بمنشی دیگر واگذار کرده خود داخل در مباحثات شود.
24 – در موقع تعیین اکثریت شمردن آراء بعهده منشیان است.
25 – مکتوباتی که از طرف مجلس نوشته میشوند اعم از سؤال یا جواب باید یکی از منشیان مسوده کرده پس از تصویب مجلس و امضای رئیس بدفتر بفرستند که آن را پاکنویس کرده بامضای رئیس برسانند و اصل را با اسناد راجعه بآن ثبت و ضبط نمایند.
26 – یک نفر دفتردار از اعضاء مجلس منتخب میشود که متصدی ضبط اسناد و ترتیب دفتر باشد و نوشتجات و ثبت‌هائی که منشیان باو‌میدهند بترتیب مخصوص ضبط کند که در موقع لزوم مراجعه به آنها سهل و آسان باشد.
27 – نوشتجات و دفاتری که مربوط بمجلس است دفتردار حق ارائه آن را باحدی ندارد مگر باجازة تمام یا اکثر افراد مجلسیان و همچنین اطلاعاتی که دفتردار یا اجزاء دفترخانه در ضمن خدمت تحصیل کرده‌اند نباید اشاعه و افشاء نمایند.
28 – ثبت اسامی اعضای انجمنهای تحقیق با دستورالعمل کار و تاریخ مأموریت آنها همیشه باید در دفتر حاضر باشد.
29 – برای تعیین تکالیف دفتردار و اجزاء و مستخدمین دفترخانه دستورالعمل مخصوص نوشته خواهد شد و به تصویب اعضاء مجلس خواهد رسید.
فصل دوم- در حدود سایر اعضاء مجلس
30 – اعضاء مجلس باید در نهایت ادب و احترام با یکدیگر رفتار کنند و از حیث رعایت ادب فرقی میان افراد اهل مجلس ملحوظ نیست.
31 – تواضع کردن و ادای بعضی رسومات که اسباب تفرقه حواس باشد در مجلس ممنوع است.
32 – هر یک از اعضاء مجلس حق دارد موافق فصل پنجم مطلبی را عنوان کند و در رد و قبول هر امری که دیگری ابتدا کرده و در تحت مذاکره است رأی خود را اظهار کند.
33 – الکل و شرب و استعمال دخانیات در اتاق مجلس ممنوع است.
34 – باید هر یک از افراد مجلسیان مواظب باشد که تضییع حق دیگری را نکند مثلا اگر یکی از اجزاء مشغول نطق است به نجوی کردن یا قیل و قال کردن حواس او را متفرق نکند.
35 – اگر اتفاقاً دو نفر از مجلسیان مقارن یکدیگر اجازه نطق خواستند سبقت در استیذان ولو بچند ثانیه حق تقدیم میدهد.
36 – اگر یکی از مجلسیان شکایت شخصی راجع بیکی از اعضای مجلس داشته باشد باید بمجلس اظهار‌کند و بعد از این که مدعی‌علیه جواب شخص شاکی را گفت هر دو از مجلس خارج شوند تا در غیاب آنها اهل‌مجلس در ماده شکایت رسیدگی کرده حکم مسئله را معلوم کند.
37 – هر یک از اعضاء مجلس بر ترک یا خلاف فصلی از نظامنامه داخلی مطلع شود حق دارد برئیس اطلاع داده منع و اصلاح آن را بخواهد.
فصل سوم- در جنایات و مجازات اعضاء مجلس
جنایات اعضاء مجلس به چهار درجه تقسیم میشود:
38 – درجه اول از قبیل نجوی‌کردن و سرفه‌کردن به عمد در موقع نطق یکی از اعضاء و مجازات این درجه ملامت‌کردن و نصیحت‌کردن بر ترک این افعال است.
39 – درجه دوم مثل مخالفت قوانین نظمیه یا اعاده نجوی و قیل و قال با وجود ملامت و نصیحت و مجازات این درجه بیرون رفتن از مجلس است بامر رئیس به قدر یک ساعت.
40 – درجه سوم حاضر نشدن در تکالیف مقرره است مثل این که یکی از اعضاء در ده اجلاس متوالیه بدون عذر صحیح از حاضر شدن مجلس تقاعد کند در این صورت مجلس باو تکلیف خواهد کرد که از عضویت استعفاء کند اگر بعد از تکرار تکلیف استعفا تا سه مرتبه استعفا نکرد از عضویت خلع میشود و عضو دیگر بجای او انتخاب میشود و این عضو از وکلای هر طبقه و ایالتی باشد در صورت اقتضای فرصت باید همان طبقه و ایالت بدل او را تعیین کنند و قبل از تعیین هیئت مجلس از او وکالت خواهد کرد.
41 – درجه چهارم خیانت کردن به هیئت مجلس، از قبیل رشوه گرفتن یا افشای سر مجلس یا سعی در تخریب اساس و اخلال در پیشرفت کار مجلس است بغرض؛ و جزای این درجه بعد از ثبوت خیانت، اخراج از عضویت مجلس و فرستادن بمحکمه عدلیه و تعاقب در مجازات خائن است.
فصل چهارم- در طریقه رسیدگی به مطالب
42 – مطلبی که از طرف دولت بمجلس میرسد به کلمه (اظهار) تعبیر میشود و مطلبی که از طرف اعضاء مجلس باشد به کلمه (عنوان) و آنچه سایر مردم بفرستند بکلمه (عریضه).
43 – هر‌گاه عریضه‌ای بمجلس برسد و بیشتر از سه ربع اعضاء مجلس مذاکره آن را بیفایده بدانند به رئیس اظهار میدارند که مطلب قابل مذاکره نیست.
44 – هر‌گاه مطلبی باشد که فهم آن موقوف بفهم مطلب دیگر باشد اول مطلب موقوف‌‌علیه را مذاکره کرده بعد بمطلب اول میپردازند.
45 – اگر مطلب پیچیده و در‌هم و متوقف بر مطالب متعدده دیگر باشد مجلسیان مختارند که خودشان اطراف و حواشی مسئله را تنقیح کرده در مجلس مذاکره نمایند یا انجمن تحقیق مخصوص برای رسیدگی بآن تشکیل کنند.
فصل پنجم- در طریقه تقدیم به مجلس
46 – اگر کسی از مجلسیان چیزی راجع بنفع و مصلحت عموم بنظرش رسید بعد از آنکه در لایحه نوشته و خواست بمجلسیان عرضه دارد باید از رئیس اجازه بخواهد بعد از تحصیل اجازه میتواند شخصاً بمحلی که برای نطق و تکلم معین شده برود و لایحه مرقومه را قرائت نماید یا لایحه را بدهد که یکی از منشیان بخواند اگر پانزده نفر از اعضاء مجلس با عنوان او همراه شدند یعنی مشاوره آن عنوان را تصویب کردند مطلب او در مجلس قبول میشود و در تحت مشاوره در‌میآید.
47 – بعد از قبول مطلبی مجلس مختار است در همان ساعت در آن ماده مذاکره کند یا محول بوقت دیگر بگذارد.
48 – سایر مردم نیز میتوانند در صلاح‌بینی یا شکایات مطالب خود را مکتوباً با امضاء و نشانه منزل بمجلس بفرستند که در انجمن عرایض رسیدگی شده آنچه تکلیف مجلس است رفتار شود.
فصل ششم- در طریقه تشکیل انجمنهای تحقیق و سپردن مطالب به آنها
49 – مقصود از انجمن تحقیق هیئتی است که اعضاء مجلس برای رسیدگی مطلب بخصوص از میان خود انتخاب میکنند و آن بر‌حسب ضرورت و لزوم موقتی یا دائمی خواهد بود.
50 – در موقع تشکیل انجمن اول باید تعیین کنند که برای انجام کاری که موضوع تحقیق است چند نفر اجزاء لازم است و بعد از تعیین عده اجزاء شروع بانتخاب کنند و طریقه انتخاب آن است که رئیس اسامی اشخاصی را که برای عضویت انجمن صلاحیت دارند معین کرده بمجلسیان اظهار میکند اگر قبول کردند همان اشخاص اعضای انجمن خواهند بود و الا هر کدام مقبول مجلسیان نباشد به حکم اکثریت تبدیل میشود.
51 – هر‌یک از انجمنهای تحقیق یک نفر رئیس و یک نفر منشی و یک راپرت دهنده مابین اعضاء خود انتخاب خواهند‌کرد.
52 – تکلیف اعضای این انجمن آن‌است مطلبی که بآنها رجوع شود اول بطور صحت تنقیح کرده بعد بدقت تمام مذاکره کنند بعد از فهم مطلب نتیجه تحقیقات را راپرت کرده در موقعی که مجلس معین میکند بمجلس عرضه دارند.
53 – اگر انجمن تحقیق برای مداقه در امری است که یکی از اعضاء عنوان کرده باشد در‌این صورت باید آن عضو یکی از اعضای انجمن باشد و اگر انجمن راجع به مطلبی است که از طرف وزیری اظهار شده آن وزیر میتواند در آن انجمن حضور داشته باشد و در مذاکرات شرکت نماید.
54 – بعد از انتخاب اعضاء انجمن باید منشی اسامی آنها را ثبت کند و صورت اسامی اعضاء را با دستورالعمل و ترتیبی که مجلسیان برای انجمن مقرر کرده‌اند نوشته بعد از امضای رئیس برئیس انجمن تحقیق بدهد.
55 – تکلیف انتظامات داخلی اعضای انجمن تحقیق در حکم انتظامات مجلس شورای ملی است.
56 – اگر اعضاء انجمن تحقیق از دستورالعمل مجلس منحرف شوند و بر‌خلاف مأموریت مقرره رفتار کنند اعمال آنها از درجه اعتبار ساقط است.
57 – اعضای انجمن تحقیق در باره حدود و تنبیهات و شکایات باید بمجلس شورای ملی رجوع کنند.
58 – راپرت‌دهنده انجمن بعد از ختم عمل نتیجه تحقیقات و خلاصه رأی انجمن را بمجلسیان اظهار میکند یا تفصیلا راپرتی را که حاضر کرده است قرائت میکند و نوشتجات راجع بمطلب را با راپرت انجمن برئیس مجلس تسلیم میکند تا باز تفصیلا در موقع بسمع مجلسیان برسد و معلوم شود رأی انجمن در مجلس نیز قبول شده یا نه در صورت عدم قبول خود مجلس در آن خصوص استیناف میکند یا انجمن دیگر انتخاب مینماید.
فصل هفتم- در انجمن تحقیق عرایض
59 – چون عده عرایض بمجلس از‌طرف مردم غالباً زیاد خواهد بود لهذا برای رسیدگی به عرایض یک انجمن تحقیق عرایض برقرار میشود این انجمن عرایضی را که لیاقت مذاکره در مجلس داشته باشند عیناً بمجلس اظهار میدارد و از سایر عرایض هفته‌ای یک مرتبه فهرستی ترتیب داده با اشاره بخلاصه آنها بعرض مجلس خواهد رسانید
فصل هشتم- در تصحیح و تجزیه مطالبی که بمجلس داده میشود
60 – اگر اصل مطلبی که بمجلس وارد میشود ناطق بر بعضی جزئیات نباشد اعضاء مجلس میتوانند جزئیات مطلب را معین کرده تحت مشاوره درآورند.
61 – مطلبی که به مجلس داده میشود تکلیف اعضاء مجلس یا تکلیف اعضاء انجمنهای تحقیق این است که اگر در عبارات و طریقه ادای آن یا در شرح جزئیات عیب و نقصی باشد تصحیح کرده بعبارات واضح و روشن تعبیر کنند بعد از تصحیح اگر جزئیات و فروع زیاد داشته باشد باید آن را با جزایی که مطلب از آنها ترکیب شده تجزیه کرده در هر یک علیحده گفتگو کنند مثل این که شخصی مطالبی داده است که فلان مالیات باید از فلان محل‌گرفته شود و بفلان مصرف برسد یک جزء مطلب گرفتن مالیات است از این محل و جزء دیگر مصرفی است که معین شده پس باید مطلب را باین دو جزء تجزیه کرده در هر یک علیحده مذاکرات کنند و رأی مجلس یا انجمن را در هر کدام تعیین نمایند.
62 – یکی از شرایط تصحیح مطالب این است: بعد از فراغت از تصحیح سه مرتبه در مجلس خوانده شود. اول بعباراتی که صاحب مطلب داده است بدون کم و زیاد. دویم با ضمیمه آنچه کم و زیاد کرده‌اند. سوم بعد از تصحیح تام.
و علت سه دوره قرائت این است که معلوم شود تفاوت مطلب تصحیح شده و کم و زاید آن با اصل مطلب چیست.
فصل نهم- در ترتیب مذاکره مطالب
63 – هنگامی که مطلب در تحت مذاکره است دیگری نباید مطلب مجددی در آن داخل کند تا مذاکره آن مطلب تمام بشود مگر آنکه مطلب ثانی مقدمه مطلب اول باشد و مجلسیان بآن محتاج باشند.
64 – مطالبی که بمجلس میرسد هر کدام مهمتر است مذاکره و انجام آن باید مقدم باشد.
65 – وقتی که مطلب بمجلس رسید و رئیس مذاکره آن را بروزی معین توقیت کرد باید این مطلب در فهرست آن روز ثبت شود تا در آن روز و در ساعتی که معین کرده‌اند در آن مذاکره شود اتفاقاً اگر مجلسیان در آن ساعت بمطلب دیگر مشغول شدند هر کس از اعضاء مجلس ملتفت شد حق دارد اظهار کند که موقع مذاکره فلان مطلب رسیده است و باید آنرا مقدم داشت.
66 – اگر مطلب مهمی پیش آید که انعقاد مجلس برای مذاکره آن لازم باشد و تا موعد انعقاد مجلس معمول فاصله باشد باید رئیس اعلان کند که در فلان وقت و فلان ساعت انعقاد مجلس فوق‌العاده برای فلان مطلب لازم است و مجلسیان باید در همان روز و ساعت معین حاضر شوند بعد از حضور و مذاکره اگر باز بانعقاد مجلس دیگر احتیاج افتاد هر یک از مجلسیان میتوانند ضرورت مجلس فوق‌العاده دیگر را اظهار کنند و رئیس وقت و ساعت آن را معین نماید تا وقتی که مذاکره آن مطلب ختم و اعاده مجلس فوق‌العاده ضرور نباشد.
67 – مطالب دولتی و مطالب اساسی باید سه مرتبه در مجلس قرائت و مطرح مذاکرات شود.
68 – ترتیب قرائت سه‌گانه این است که پس از قرائت اول در اصول مسئله مذاکره‌کننده و معلوم شود که رجوع بانجمن تحقیق لازم است یا نیست از قرائت اول تا قرائت ثانی باید اقلاً دو روز فاصله باشد و اگر مطلب راجع بانجمن تحقیق شود باید از روزی که مجلس انجمن تحقیق به اعضاء تقسیم میشود تا روز قرائت ثانی سه روز بگذرد.
69 – پس از قرائت ثانی اصلاحاتی که بنظر اعضاء مجلس میرسد باید بترتیب مقرر اظهار نمایند و بدلایل لازمه استدلال کنند پس از انجام مذاکرات نتیجه آنها را که یکی از منشیان نوشته است بانضمام صورت اصل مطلب در نوبت ثالث قرائت نموده آراء اهل مجلس معین شود یقین است اگر در قرائت ثانی مجلس مطلب را رد کند قرائت ثالث واقع نخواهد شد.
70 – پس از انجام مذاکرات در قرائت ثانی و تقسیم صورت مجلس باعضاء تا قرائت ثالث باید اقلاً دو روز فاصله باشد بعد از قرائت ثالث اصلاحی که یک یا چند نفر اظهار نمایند مطرح مذاکره نمی‌ود مگر آن که پانزده نفر متفقاً آن اصلاح را بخواهند و نتیجه قرائت ثالث رد یا قبول خواهد‌بود.
71 – مطالبی که در یک دوره اجلاسیه قرائت نشده باشد تا پس از قرائت ناتمام مانده باشد در دوره دیگر مطرح مذاکره نمیشود مگر این که مجدداً اظهار شود.
72 – برای تحصیل آراء باید مطالبی که مطرح مذاکرات بوده قبل از رأی خواستن جهت تذکار حاضرین در اطلاق خوانده شود.
فصل دهم- بعضی قوانین در مباحثه و مذاکره مطالب
73 – در صورتی که دو ثلث از اعضاء مجلس حضور داشته باشند شروع بمذاکرات و در صورتی که سه ربع حاضر باشند اقدام بتحصیل آراء میشود اگر عده حاضرین از سه ربع کمتر باشد تحصیل آراء نمیشود.
74 – حق نطق با کسی است که پس از عنوان مطلبی اول خواهش نطق کند و بعد بترتیب اظهار.
75 – هر یک از مجلسیان که مستعد برای نطق هستند در اول امر بیش از یک مرتبه حق نطق ندارند ولی بعد از آنکه سایر اعضاء مجلس هر کدام یک مرتبه نطق کردند یا از سکوت آنها معلوم شد که نطق در آن موضوع معین ندارند و مطلب هم مجمل ماند آن وقت ناطق اول میتواند با اجازه رئیس، ثانیاً نطق کند تا وقتی که مطلب تعیین و تشریح شود.
76 – اگر یکی از مجلسیان که نوبت نطق او است نطق کرد ولی مجلسیان نطق او را ملتفت نشدند میتواند از رئیس اجازه بخواهد که نطق خود را تجدید نماید.
77 – در موقعی که مباحثه مطلبی در مجلس طول کشید و رأی مجلسیان معلوم نشد هر یک از آنها میتوانند برخاسته و اظهار دارند که مذاکره این مطلب طول کشیده باید رئیس اکثریت آراء را معین کند در این موقع اگر پانزده نفر از مجلسیان شخص متکلم را تقویت کردند رئیس باید فوراً به مجلس اعلان بدهد و در صدد کسب اکثریت بر آید.
فصل یازدهم- در طریقه به دست آوردن اکثریت آراء
78 – برای تعیین اکثریت آراء پس از اعلان رئیس بهر یک از اعضاء دو قطعه مقوا داده میشود که یکی از آنها سفید و دیگری کبود خواهد بود و اسم گیرنده روی آنها چاپ است مقوای سفید نشانه قبول و کبود نشانه رد مطلب است هر یک از اعضاء باید رأی خودش را بانداختن یکی از دو قطعه مقوا در ظرفی که نزد او میبرند ظاهر سازد پس از تحصیل آراء تمام اعضاء آن ظرف را در حضور حاضرین خالی میکنند و یکی از منشیان مقواهای سفید را جدا و مقواهای کبود را جدا بصورت بلند شماره مینماید و رئیس مجلس حاصل شماره را اعلام میکند.
79 – رئیس و منشیان باید رأی خود را بعد از آراء سایرین و قبل از شماره آراء بترتیب فوق اظهار نمایند.
80 – هر گاه در موقع بدست آوردن اکثریت آراء یک یا چند نفر که عده آنها بیش از ربع عده اعضای مجلس نباشد حاضر نبودند حق ندارند رأی مجلس را قبول نکنند.
فصل دوازدهم- در توضیح خواستن از ادارات
81 – سئوالات مکتوبی که از طرف مجلس از وزراء میشود باید در ماده معین باشد و پانزده نفر از اعضاء مجلس آنرا امضاء نموده برئیس بدهند که سواد آن را بمهر مجلس بمقام صدارت تبلیغ نموده اصل را بدفتر‌خانه مجلس بسپارد در موقعی که رئیس این سئوالات را بمقام صدارت یا وزراء تبلیغ میکند باید روزی را تعیین کند که صدراعظم یا وزیری که مطلب راجع باو است یا معاون آنها برای جواب دادن در مجلس حاضر شود.
82 – روز موعود اول کسی که توضیح خواسته و منشاء سئوال بوده مطلب را اظهار و موجه میدارد تا وزیر یا معاونی که حاضر است جواب بگوید.
فصل سیزدهم- در انشاء عرایض به حضور مبارک
83 – برای انشاء عرایض بحضور مبارک همایونی، انجمنی مرکب از دوازده نفر از اعضاء مجلس تشکیل میشود که هر دو نفر از آنها از طبقه‌ای باشند. این انجمن بریاست رئیس مجلس عریضه را نوشته، پس از قرائت در مجلس بتوسط هیئتی که مرکب است از رئیس مجلس و شش نفر دیگر که طبقات ششگانه انتخاب کنند، بعرض میرسد.
فصل چهاردهم- در رسیدگی به شکایات راجعه به انتخابات
84 – چنان که در نظامنامه انتخابات مقرر است شکایات در انتخابات را باید بالاخره راجع بمجلس شورای ملی نمایند و برای رسیدگی باین شکایات باید انجمن تحقیقی تشکیل شود که بمواد شکایات رسیدگی نماید.
85 – شکایات راجعه بانتخابات را در هر محلی باید در ظرف ده روز پس از انجام انتخابات بپستخانه آن محل داده باشند و الا طرف ملاحظه نخواهد بود.
86 – انجمن تحقیقات شکایاتی را که بموقع بمجلس ارسال شده باشد رسیدگی مینماید و صورتمجلس انجمن را بمجلس عرضه میدارد و اگر منتخبی بر‌خلاف نظامنامه انتخاب شده باشد باید آن انتخاب اعاده شود ولی تا روزی که در این خصوص حکم مجلس صادر نشده آن منتخب از اعضای مجلس محسوب است و حق رأی دادن دارد.
فصل پانزدهم- در تکالیف تماشاچی
87 – عموم مردم میتوانند با داشتن بلیط برای استماع مذاکرات در اجلاسات علنی داخل مجلس شورای ملی بشوند و در جائیکه برای تماشاچی مقرر است بنشینند.
88 – تماشاچیان بهیچ وجه حق شرکت در مذاکرات مجلس ندارند و باید در کمال آرامی نشسته فقط مستمع باشند.
89 – تماشاچیان باید در ورود بمجلس خود را مکلف به اطاعت قوانین نظمیه مجلس دانسته در صورت تخلف از آنها از هر‌گونه اقدامات سخت نرنجند.
خاتمه
90 – هر یک از این قوانین و نظامات که بحکم تجربه و اقتضای وقت جالب نسخ و تغییر باشد اعضاء مجلس بحکم اکثریت میتوانند آن را به قانون دیگر که مناسب با حال مجلس باشد تبدیل کنند و همچنین فصول جدیدی که طرف احتیاج بشوند بر این نظامنامه اضافه خواهد شد.