شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۵۱۰ مورخ ۲۴/۱۰/۱۳۸۱، در اجرای بند ۶ وظایف این شورا، شاخصهای ارزیابی علم و فناوری را به این شرح تصویب کرد:
مقدمه
علم و فناوری زیربنای توسعه پایدار هر کشور محسوب میشود. از این رو ارزیابی بخش علم و فناوری در سطح بین المللی به عنوان فرایندی رو به رشد مورد توجه قرار گرفته است. تجارب ارزیابی از علم و فناوری در کشورهای دنیا متفاوت است، لیکن آنچه در بیشتر کشورها مشترک می باشد تعیین شاخصهای ارزیابی به منظور سنجش میزان رشد علم و فناوری است. این شاخصها معمولاً در گزارشهای سالانه سازمانها و مجلههای معتبر بینالمللی به منظور مقایسه و مشخص نمودن وضع علم و فناوری کشورها استفاده می شود.
با توجه به گزارشهای بینالمللی و مطالعات و تجربیات مربوط به وضعیت علمی و پژوهشی کشور، عنوانهای شاخصهای ارزیابی علم و فناوری در دو سطح کلان و خرد و شاخصهای کیفی به شرح زیر تعیین میشود:
الف ـ شاخصهای کلان ارزیابی علم و فناوری
عنوانهای شاخصهای کلان ارزیابی علم و فناوری چگونگی ارزیابی بخش علم و فناوری کشور را بصورت کلی و فراتر از دستگاهها و سازمانهای مربوط به این بخش تعیین میکند. ارزیابی بر اساس این شاخصها باید روند عمومی بخش علم و فناوری کشور و موقعیت نسبی آن را در عرصه بینالمللی مشخص کند.
۱ـ شاخصهای انسانی
۱ـ۱ تعداد محققان در یک میلیون نفر جمعیت
۱ـ۲ـ تعداد کل شاغلان تحقیقاتی در یک میلیون نفر جمعیت
۱ـ۳ـ درصد محققان از کل شاغلان تحقیقاتی
۱ـ ۴ ـ درصد محققان مراکز دولتی از کل محققان
۱ـ ۵ ـ درصد شاغلان تحقیقاتی مراکز دولتی از کل شاغلان تحقیقاتی
۱ـ ۶ـ درصد محققان در بخشهای مختلف تحقیقات از کل شاغلان تحقیقاتی
۱ـ ۷ ـ درصد کارشناسان پژوهشی از کل شاغلان تحقیقاتی
۱ـ ۸ ـ درصد تکنیسین های شاغل در تحقیقات از کل شاغلان تحقیقاتی
۱ـ ۹ـ تعداد شاغلان تحقیقاتی برحسب استان های کشور
۱ـ ۱۰ـ تعداد و درصد محققان برحسب رشته تخصصی
۱ـ ۱۱ـ درصد رشد تعداد محققان
۱- ۱۲- تعداد نیروهای پشتیبانی و خدماتی تحقیقات
۲ـ شاخصهای مالی
۲ـ۱ـ کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۲ـ درصد رشد اعتبارات تحقیقاتی۱
۲ـ۳ـ درصد اعتبارات تحقیقاتی از تولید ناخالص ملی (GNP)
۲ـ۴ـ درصد اعتبارات دولتی تحقیقات از بودجه عمومی دولت
۲ـ۵ـ درصد اعتبارات دولتی تحقیقات از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۶ـ درصد درآمدهای تحقیقاتی از کل هزینههای تحقیقاتی
۲ـ۷ـ درصد هزینههای تحقیقاتی از کل اعتبارات تحقیقاتی مصوب
۲ـ۸ـ درصد اعتبارات تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۹ـ درصد اعتبارات تحقیقات بنیادی از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۱۰ـ درصد اعتبارات بخشهای مختلف تحقیقات از کل اعتبارات تحقیقاتی و رشد اعتبارات هر بخش
۲ـ۱۱ـ درصد اعتبارات پشتیبانی تحقیقات به تفکیک عمرانی و پرسنل دفتری خدماتی از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۱۲ـ درصد هزینههای پرسنلی تحقیقات از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۱۳ـ کل هزینه مربوط به خرید و انتقال فناوری
۲ـ۱۴ـ کل درآمد حاصل از فروش و انتقال فناوری
۳ـ شاخصهای ساختاری
۳ـ۱ـ تعداد مراکز تحقیقاتی
۳ـ۲ـ نسبت مراکز تحقیق و توسعه۱ به کل مراکز تحقیقاتی
۳ـ۳ـ نسبت مراکز تحقیقات علمی به کل مراکز تحقیقاتی
۳ـ۴ـ نسبت مراکز تحقیقاتی غیردولتی به کل مراکز تحقیقاتی
۳ـ۵ـ تعداد تفاهم نامههای اجرا شده به تفکیک ملی و بینالمللی
۳ـ۶ـ تعداد پایگاهها و شبکههای رایانهای اطلاعرسانی علمی و مرتبط با شبکههای اینترنت
۳ـ۷ـ نسبت مراکز تحقیقاتی در هر یک از گروههای تخصصی علمی۲ به تفکیک
۳ـ۸ـ نسبت مراکز تحقیقاتی دولتی در هر یک از گروههای تخصصی علمی
۳ـ۹ـ تعداد پارک ها و شهرکهای تحقیقاتی و فناوری
۳ـ۱۰ـ تعداد انجمنهای علمی
۴ـ شاخصهای عملکردی
۴ـ۱ـ تعداد طرح‌های تحقیقاتی مصوب و فعال به تفکیک بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای
۴ـ۲ـ تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته که نتایج آن مورد استفاده قرار گرفته است.
۴ـ۳ـ تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته به تفکیک بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای
۴ـ۴ـ درصد طرح‌های تحقیقاتی بنیادی از کل طرح‌های تحقیقاتی فعال
۴ـ۵ـ درصد طرح‌های تحقیقاتی کاربردی و توسعه‌ای از کل طرح‌های تحقیقاتی فعال
۴ـ۶ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی ـ ترویجی و علمی ـ پژوهشی ایرانی به تفکیک
۴ـ۷ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی خارجی
۴ـ۸ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجموعه مقالات کامل همایش های معتبر علمی داخلی
۴ـ۹ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجموعه مقالات کامل همایش های معتبر علمی خارجی
۴ـ۱۰ـ تعداد اختراعات و اکتشافات به ثبت رسیده
۴ـ۱۱ـ تعداد ارجاعات به مقالات علمی منتشر شده
۴ـ۱۲ـ تعداد کتب علمی تخصصی تألیف شده و انتشار یافته توسط دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و ناشران معتبر علمی
۴ـ۱۳ـ تعداد قراردادهای خرید و انتقال فناوری
۴ـ۱۴ـ تعداد قراردادهای فروش و انتقال فناوری
۵ـ شاخصهای بهرهوری
۵ـ۱ـ نسبت تعداد مقالات منتشر شده به صد نفر محقق به تفکیک بندهای ۴ ـ ۶ تا ۴ ـ ۹
۵ـ۲ـ نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تعداد محققان و شاغلان تحقیقاتی به تفکیک
۵ـ۳ـ نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تعداد کل طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته
۵ـ۴ـ نسبت تعداد محققان به تعداد مراکز تحقیقاتی
۵ـ۵ـ نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تعداد مراکز تحقیقاتی
۵ـ۶ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی فعال به تعداد مراکز تحقیقاتی
۵ـ۷ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی فعال به صد نفر محقق
۵ـ۸ـ نسبت کل اعتبارات تحقیقاتی به تعداد محققان
۵-۹- نسبت کل اعتبارات تحقیقاتی به یک میلیون نفر جمعیت کشور و به کل جمعیت کشور
۵ـ۱۰ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته به طرح‌های تحقیقاتی مصوب
۵ـ۱۱ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته که نتایج آن مورد بهره برداری قرار گرفته به کل طرح‌های تحقیقاتی مصوب
ب ـ شاخصهای خرد ارزیابی علم و فناوری
عنوانهای شاخص های خرد ارزیابی علم و فناوری، چگونگی ارزیابی دستگاهها و سازمانهای مربوط به بخش علم و فناوری و نحوة مقایسه آنها را با هم معین می کند.
ارزیابی براساس این شاخص ها باید در نهایت به رتبه بندی دستگاهها و سازمانهای موجود دراین بخش منجر شود.
این شاخص ها، دانشگاه، پژوهشگاه، مرکز تحقیقاتی، پژوهشکده، سازمان تحقیقاتی و گروه تحقیقاتی دارای تشکیلات مستقل را مورد ارزیابی قرار میدهد.
۱ـ شاخصهای انسانی
۱ـ۱ـ تعداد محققان به تفکیک گروههای تخصصی و مدرک علمی
۱ـ۲ـ تعداد کل شاغلان تحقیقاتی به تفکیک گروههای تخصصی
۱ـ۳ـ تعداد کارشناسان پژوهشی
۱ـ۴ـ تعداد تکنیسینهای شاغل در تحقیقات
۱ـ۵ـ درصد شاغلان تحقیقاتی از کل کارکنان
۱ـ۶ـ تعداد دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی به تفکیک مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری
۲ـ شاخصهای مالی
۲ـ۱ـ کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۲ـ درصد اعتبارات دولتی تحقیقات از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۳ـ درصد اعتبارات غیردولتی تحقیقات از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۴ـ درصد کمک ها و درآمدهای تحقیقاتی از کل اعتبارات تحقیقاتی به تفکیک
۲ـ۵ـ درصد اعتبارات تحقیقات کاربردی و توسعه ای از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۶ـ درصد اعتبارات تحقیقات بنیادی از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۷ـ درصد کل اعتبارات تحقیقاتی از کل اعتبارات
۲ـ۸ـ درصد اعتبارات پشتیبانی تحقیقات به تفکیک عمرانی و پرسنل دفتری خدماتی از کل اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۹ـ درصد هزینه های پرسنلی از کل اعتبارات و از اعتبارات تحقیقاتی
۲ـ۱۰ـ درآمد حاصل از فروش و انتقال فناوری
۳ـ شاخصهای ساختاری
۳ـ۱ـ تعداد تفاهم نامه ها با سایر مراکز علمی و تحقیقاتی برای انجام برنامهها و پروژههای مشترک تحقیقاتی
۳ـ۲ـ تعداد رشته ها و گروههای علمی ـ تحقیقاتی به تفکیک
۳ـ۳ـ تعداد قطب های تحقیقاتی (کانون های عالی تحقیقی نمونه)
۳ـ۴ـ تعداد مراکز تحقیقاتی
۳ـ۵ـ داشتن پایگاهها و شبکه های رایانه ای اطلاع رسانی علمی و ارتباط با شبکه های اینترنت
۳ـ۶ـ تعداد کتابهای علمی و منابع اطلاع رسانی
۳ـ۷ـ تعداد عناوین مجلات معتبر علمی داخلی و خارجی
۳ـ۸ـ داشتن ارزیابی درونی منظم
۴ـ شاخصهای عملکردی
۴ـ۱ـ تعداد طرح‌های تحقیقاتی فعال
۴ـ۲ـ تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته که نتایج آن مورد استفاده قرار گرفته است.
۴ـ۳ـ تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته به تفکیک بنیادی، کاربردی و توسعه ای
۴ـ۴ـ درصد طرح‌های تحقیقاتی بنیادی از کل طرح‌های تحقیقاتی فعال
۴ـ۵ـ درصد طرح‌های تحقیقاتی کاربردی و توسعه ای از کل طرح‌های تحقیقاتی فعال
۴ـ۶ـ تـعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی ـ ترویجی و علمی ـ پژوهشی ایرانی به تفکیک
۴ـ۷ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی خارجی
۴ـ۸ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجموعه مقالات کامل همایش های معتبر علمی داخلی
۴ـ۹ـ تعداد مقالات منتشر شده در مجموعه مقالات کامل همایش های معتبر علمی خارجی
۴ـ۱۰ـ تعداد اختراعات و اکتشافات به ثبت رسیده
۴ـ۱۱ـ تعداد قراردادهای تحقیقاتی اجرا شده با سایر مراکز علمی به تفکیک داخل و خارج
۴ـ۱۲ـ تعداد اعضای هیئت علمی که در راهنمایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی مشارکت دارند.
۴ـ۱۳ـ تعداد اعضای هیئت علمی که در انجام تحقیقات در سایر مراکز علمی و تحقیقاتی داخلی و خارجی همکاری داشته اند.
۴ـ۱۴ـ تعداد اعضای هیئت علمی و یا محققانی که برای انجام تحقیقات از سایر مراکز دعوت شدهاند.
۴ـ۱۵ـ تعداد کارگاههای علمی تخصصی برگزار شده
۴ـ۱۶ـ تعداد گردهماییهای علمی برگزار شده
۴ـ۱۷ـ تعداد سخنرانی های علمی و جلسات مباحثه
۴ـ۱۸ـ تعداد رتبه ها و افتخارات پژوهشی اخذ شده از جشنواره های علمی و پژوهشی ملی و بینالمللی
۴ـ۱۹ـ تعداد عناوین کتب و نشریات علمی منتشر شده
۴ـ۲۰ـ تعداد قراردادهای فروش و انتقال فناوری
۵ـ شاخصهای بهرهوری
۵ـ۱ـ نسبت تعداد مقالات منتشر شده به تعداد محققان
۵ـ۲ـ نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تعداد محققان و شاغلان تحقیقاتی به تفکیک
۵ـ۳ـ نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تعداد کل طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته
۵ـ۴ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی فعال به تعداد محققان
۵ـ۵ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته به طرح‌های تحقیقاتی مصوب.
۵ـ۶ـ نسبت تعداد طرح‌های تحقیقاتی پایان یافته که نتایج آن مورد بهره برداری قرار گرفته به کل طرح‌های تحقیقاتی مصوب
ج ـ شاخصهای کیفی ارزیابی علم و فناوری
شاخصهای کیفی ارزیابی علم و فناوری، مؤلفه ها و مقولاتی از سامانه علم و فناوری ملی را مورد بررسی و پرسش قرار می دهد که تبیین کمی آنها دشوار یا غیر ممکن است.
پاسخ به این پرسش ها باید به صورت تحلیلی و از طریق نظرخواهی از صاحبنظران و مدیران علم و فناوری فراهم آید و نتایج ارزیابی براساس شاخصهای آماری را تکمیل کند. این شاخصها عبارتند از:
۱ـ میزان تطبیق تحقیقات انجام شده در کشور با هدف های برنامه های توسعه.
۲- فرآیند سیاستگذاری و تعیین راهبردهای علم و فناوری در کشور.
۳ـ کیفیت ساماندهی و سازماندهی ملی علم و فناوری.
۴ـ کیفیت نظام اطلاع رسانی علم و فناوری در کشور.
۵ ـ توسعة ارتباطات بینالمللی در زمینه علم و فناوری.
۶ ـ میزان استفاده از نتایج تحقیقات در کشور.
۷ـ گسترش فرهنگ و روحیة تحقیق در کشور و میزان اعتقاد به استفاده از تحقیق در برنامهریزیهای عمرانی و توسعه‌ای.
۸ـ میزان مشارکت دانشمندان و محققان کشوردر تصمیم گیری امور مربوط به علم و فناوری.
۹ـ نحوة مصرف بودجه های تحقیقاتی در کشور.
۱۰ـ میزان ارائه خدمات و تسهیلات بخش دولتی در امور تحقیقاتی.
۱۱ـ کیفیت انتقال فناوری از خارج به داخل کشور و انجام تحقیقات تطبیقی به منظور بومی کردن آن.
۱۲ـ ارتباط بخش صنعت با مراکز تحقیقاتی (دانشگاهی و غیردانشگاهی).
۱۳ـ میزان گرایش به مراکز تحقیقاتی غیردولتی و روند توسعه کمی و کیفی آنها.
۱۴ـ کیفیت مدیریت مراکز تحقیقات.
۱۵ـ منزلت اجتماعی و رضایت شغلی دانشمندان و محققان.
۱۶ـ کیفیت مجلات علمی ـ پژوهشی کشور.
۱۷ـ کیفیت کتابهای علمی.
۱۸ـ کیفیت همایشهای علمی و امکانات و تجهیزات مربوط جهت برگزاری همایشها در سطح بینالمللی.
۱۹ـ میزان توجه به ایجاد راهکارهای مناسب جهت جذب نخبگان و کاهش مهاجرت آنان.
تبصره: کلیه دستگاههای اجرایی موظفند همکاری لازم را با هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی برای نیل به ارزیابی وضع فرهنگی، علمی، آموزشی و پژوهشی کشور و تهیه گزارش های سالانه به عمل آورند.