هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۵۳۵/۴/۱۴ بنا به پیشنهاد شماره ۱۱۲۲۶/۴۶۵/۱۳۹۲ مورخ ۱۸/۳/۲۵۳۵ وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و به استناد ماده ۱۹ قانون گسترش کشاورزی در قطبهای کشاورزی آیین‌نامه اجرائی قانون مذکور را مشتمل بر ۲۶ ماده و ۱۰ تبصره بشرح زیر تصویب نمودند:
ماده ۱ ـ تعاریف:
الف ـ طرح جامع کشاورزی: طرحی است که با توجه بامکانات توسعه منابع آب و خاک کلیه عوامل مؤثر در تولید کشاورزی و دامداری و صنایع وابسته را دریک منطقه بررسی نموده و نحوه استفاده از این منابع را با رعایت جوانب اقتصادی و اجتماعی بصورت کلی تعیین نماید.
ب ـ طرح تفضیلی کشاورزی: طرحی است که در قالب طرح جامع منطقه، منابع آب و خاک و عوامل تولید را برای منطقه و یا جزئی از منطقه شناسائی نموده و نحوه استفاده از منابع شامل انواع و روشهای بهره برداری، سرمایه گذاریهای لازم، مسائل مربوط به نیروی انسانی و سایر عوامل لازم برای بهره برداری را با توجیه فنی و اقتصادی جزء بجزء تعیین نماید.
ج ـ طرح اجرائی: طرحی است که بر اساس طرح جامع و طرح تفصیلی تهیه میگردد و شامل دستورالعملها، برآوردها و نقشه‌های اجرائی قابل پیاده شدن و اجراء باشد.
تبصره ۱ – قانون گسترش کشاورزی در قطبهای کشاورزی از این ببعد در این آیین‌نامه قانون گسترش کشاورزی نامیده میشود.
تبصره ۲ ـ سازمان گسترش و نوسازی کشاورزی و دامپروری مناطق از این پس در این آیین‌نامه سازمان گسترش و نوسازی نامیده خواهد شد.
تبصره ۳ ـ تبصره ۶۰ و ۶۴ قانون اصلاحی بودجه سال ۲۵۳۲ و بودجه سال ۲۵۳۳ از این ببعد در این آیین‌نامه تبصره ۶۰ و ۶۴ قانون بودجه نامیده میشود.
ماده ۲ ـ اصول و مبانی طرح جامع کشاورزی و دامپروری منطقه در هر یک از قطبهای کشاورزی حداقل دو ماه قبل از شروع عملیات اجرائی از طریق رادیو، تلویزیون- روزنامه‌های کثیر‌الانتشار و پخش آگهی در محل باطلاع کلیه صاحبان اراضی و کشاورزان و صاحبان مزارع و شرکتها و اشخاصی که بنحوی در داخل محدوده قطب بامر تولید کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند خواهد رسید تا در صورت تمایل ظرف سه ماه از تاریخ صدور آگهی آمادگی خود را با تغییر شکل و جابجا شدن و اصلاح حدود مالکیت و تشکیل واحد بهره برداری اقتصادی و سرمایه گذاری و مطابقت با وضع شبکه آبیاری و زهکشی اعلام نمایند.
ماده ۳ ـ کشاورزانی که در اجرای ماده ۲ این قانون آیین‌نامه اعلام آمادگی نموده اند پس از تخصیص زمین با توجه به ماده ۵ قانون گسترش بر اساس طرح تفصیلی و اجرائی که توسط صاحبان زمین یا سازمان گسترش منطقه تهیه میشود و در هر حال به تصویب وزارت کشاورزی و منابع طبیعی (سازمان گسترش و نوسازی منطقه) خواهد رسید در مهلت مقرر که توسط سازمان مذکور اعلام خواهد شد فعالیتهای تولیدی خود را شروع خواهند کرد.
تبصره ـ طرح تفصیلی و اجرائی برای آن عده از کشاورزان که به استناد تبصره ۱ ماده ۶ قانون گسترش کشاورزی در شرکتهای سهامی زراعی و تعاونی تولید متمرکز میشوند با نظر سازمان گسترش منطقه بعهده شرکت مربوطه خواهد بود.
ماده ۴ ـ در مورد اشخاص که ملک آنها در خارج از محدوده قطبها و مناطق طرح قرار دارد و به استناد تبصره ۳ ماده ۲ قانون گسترش کشاورزی مایل باشند قانون مذکور در املاک آنها اجرا شود پس از بررسی و تأیید لزوم اجرای قانون توسط سازمان گسترش کشاورزی و تصویب شورای سازمان گسترش کشاورزی نسبت باجرای قانون در منطقه و املاک آنان طبق مواد ۲ و ۳ این آیین‌نامه اقدام خواهد شد.
ماده ۵ ـ مالکین و متصرفین اراضی واقع در محدوده قطبهای کشاورزی مکلفند بر طبق قانون گسترش کشاورزی و ضوابط این آیین‌نامه نسبت به انجام عملیات کشاورزی و دامپروری و بهره برداری از اراضی ملکی و تحت تصرف خود اقدام نمایند و در غیر این صورت وزارت کشاورزی و منابع طبیعی میتواند بر طبق قانون گسترش کشاورزی و ضوابط زیر از متخلفین خلع ید نماید.
الف ـ عدم اعلام موافقت کتبی بعد از پایان مهلت موضوع ماده ۳ این آیین‌نامه که بمنزله انصراف از فعالیتهای کشاورزی و دامپروری تلقی میشود.
ب ـ بایر گذاشتن زمین و خودداری از انجام فعالیتهای کشاورزی و دامپروری که در طرح جامع مصوب منظور شده است.
ج ـ تبدیل غیر مجاز نوع استفاده از اراضی کشاورزی و قابل کشاورزی بغیر کشاورزی و نظائر آن.
د ـ اراضی و املاکی که مالکیت آنها مورد اختلاف باشد و یا اساساً تقاضای ثبت نشده باشد بر طبق تبصره ماده ۶ قانون گسترش کشاورزی.
ماده ۶ ـ آن قسمت از اراضی که بتصرف سازمان گسترش و نوسازی کشاورزی و دامپروری منطقه درآمده است با رعایت ضوابط زیر به کشاورزان مجاز و کسانی که در منطقه بامر تولید اشتغال دارند و یا بسایر متقاضیان که بر طبق قانون گسترش کشاورزی و مقررات این آیین‌نامه به فعالیتهای کشاورزی بپردازند به تشخیص سازمان گسترش و نوسازی منطقه باجاره داده میشود:
الف ـ زمینهائی که طبق طرح جامع برای ایجاد باغ و کشت درختان میوه و قلمستان اختصاص دارند بمدت ۳۰ سال.
ب ـ زمینهائیکه طبق طرح جامع بکشت گیاهان یکساله و دو ساله اختصاص دارند بمدت ۱۵ سال.
ج ـ در پایان مدت اجاره در صورتی که مالک زمین آمادگی خود را با قبول شرائط ماده ۲ این آیین‌نامه اعلام نماید اراضی مذکور در اختیار او قرار داده میشود تا با رعایت ضوابط طرح جامع اقدام نماید و در غیر این صورت در تنظیم سند اجازه جدید اولویت با مستأجر قبلی خواهد بود.
ه – سازمان گسترش و نوسازی در مواردیکه مستأجر به تعهدات خود عمل نکند مکلف است نسبت به فسخ قرارداد اجاره و واگذاری زمین به داوطلبان و سرمایه گذاران با نظر هیئت مذکور در ماده ۸ قانون گسترش کشاورزی اقدام نماید.
ماده ۷ ـ در مورد اسناد مالکیتی که پس از جابجا شدن و تعیین محدوده جدید صادر میگردد در صورتی که ملک قبلی در رهن و یا در وثیقه اشخاص حقیقی و یا حقوقی و بانکها بوده باشد با توافق طرفین، ملک جدید نیز در رهن و وثیقه قرار خواهد گرفت و موضوع در اسناد صادره جدید منعکس میشود و در صورت عدم توافق در حدود مقررات ماده ۷ قانون گسترش کشاورزی اقدام خواهد شد.
ماده ۸ ـ وظایف هیئت ۵ نفری مذکور در ماده ۸ قانون گسترش کشاورزی بشرح زیر میباشد:
الف ـ اتخاذ تصمیم در مورد تعیین ارزش عرصه و اعیانیهائیکه در اجرای قانون گسترش کشاورزی و این آیین‌نامه پیش بینی شده است.
ب ـ اتخاذ تصمیم در مورد تعیین خساراتی که بر طبق قانون گسترش کشاورزی و مقررات این آیین‌نامه بایستی توسط دولت پرداخت شود.
ج ـ اتخاذ تصمیم درباره اجاره اراضی به متقاضیان و سرمایه گذاران طبق ماده ۸ این آیین‌نامه.
د ـ تعیین مال‌الاجاره زمینهائی که در اجرای ماده ۵ این آیین‌نامه بتصرف سازمان گسترش کشاورزی و دامپروری منطقه درآمده است.
ماده ۹ ـ وظائف هیئت سه نفری موضوع ماده ۵ قانون گسترش کشاورزی بشرح زیر میباشد:
الف ـ اتخاذ تصمیم در مورد تعیین محدوده‌های جدید مالکیتهای اراضی مزروعی بمنظور اصلاح شکل و ابعاد اراضی و رفع پراکندگی آنها.
ب ـ اتخاذ تصمیمم در مورد تشکیل گروه و جور کردن خرده مالکینی که مساحت اراضی آنها از مقیاس اقتصادی (۲۰ هکتار) کوچکتر بوده و مشمول تبصره ۱ ماده ۶ قانون گسترش کشاورزی نباشند.
ماده ۱۰ ـ مورادی که بوسیله هیئتهای سه نفری و پنج نفری موضوع ماده ۵ و۸ قانون گسترش کشاورزی بایستی مورد رسیدگی و اتخاذ تصمیم قرار گیرد قبلا توسط سازمان گسترش و نوسازی منطقه بررسی و با توجه بارتباط موضوع به هیئتهای مذکور پیشنهاد و پس از تصویب توسط سازمان گسترش و نوسازی منطقه بمورد اجراء گذارده خواهد شد.
ماده ۱۱ ـ کشاورزان، خرده مالکان و مالکانی که مساحت اراضی هر یک از آنان بیش از ۱۰ هکتار و کمتر از ۵۰ هکتار میباشد میتوانند با مشارکت و سهم بندی و با راهنمائی سازمان گسترش و نوسازی کشاورزی و دامپروری منطقه در یک شرکت تولید کشاورزی متمرکز شوند، و از تسهیلات و مزایای تبصره ۶۰ و ۴۶ قانون بودجه نظیر شرکتهای سهامی زراعی یا تعاونیهای تولید بهره مند گردند.
تبصره ـ در مورد مالکیتهای ۱۰ هکتار و کمتر با رعایت تبصره ۱ ماده ۶ قانون اقدام میشود.
ماده ۱۲ ـ در مورد اشخاص مشمول مواد ۶ و ۷ این آیین‌نامه که در اجرای قانون گسترش کشاورزی خسارت آنان براساس ماده ۸ قانون مذکور تعیین میشود در صورتی که در اجرای برنامه‌های کشاورزی و دامپروری از بانکهای تخصصی وام گرفته باشند ترتیب لازم داده میشود که در موقع تصفیه خسارت و جابجائی، حقوق بانکهای مربوط حفظ شود.
ماده ۱۳ ـ تفکیک و تقسیم اراضی خارج از محدوده قانونی شهرها که قبل از تهیه طرح‌های جامع بهره‌وری از سرزمین شامل کلیه اراضی اعم از اراضی دائر و بائر میباشد بجز مواردی که بموجب این آیین‌نامه مستثنی شده است به کمتر از ۲۰ هکتار و باغات به کمتر از ۱۰ هکتار ممنوع است. تفکیک و تقسیم و تبدیل استفاده اراضی پس از تهیه و تصویب طرح‌های جامع بهره‌وری از سرزمین براساس مصوبات طرح‌های مذکور انجام خواهد شد.
ماده ۱۴ ـ محدوده قانونی شهرهائی که تا تاریخ تصویب این آیین‌نامه به تصویب مراجع مربوط نرسیده باشد پس از تصویب مراجع قانونی مربوط از نظر رعایت قانون گسترش کشاورزی منوط به تأیید وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و یا واحدهای تابعه آن که اختیار لازم از طرف وزیر کشاورزی و منابع طبیعی به آنها تفویض شده باشد میباشد.
ماده ۱۵ ـ تفکیک اراضی در خارج از محدوده قانونی شهرها بمنظور اجرای طرح‌های صنعتی- معدنی- ایجاد مجتمعهای مسکونی و شهرکها و همچنین طرح‌های دیگر که در اثر تحولات اقتصادی و اجتماعی کشور لازم باشد طبق شرایط زیر میباشد:
الف ـ اجرای طرح مورد تأیید دستگاه دولتی مربوط باشد.
ب ـ موافقت وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و وزارت تعاون و امور روستاها از لحاظ تفکیک و تبدیل استفاده زمین کسب شود.
ج ـ متقاضی کتباً تعهد نماید که اراضی مورد نظر منحصراً برای اجرای طرح مورد استفاده قرار گیرد.
د ـ در مورد شهرکهای غیر روستائی طرح مربوطه به تأیید شورای عالی شهرسازی برسد.
ه – مقررات مذکور در آیین‌نامه مربوط باستفاده از اراضی و احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی شهرها مصوب جلسه مورخ ۲۷/۳/۲۵۳۵ هیئت وزیران در مورد ایجاد ساختمانها و تأسیسات مربوط بآن و شهرک سازی رعایت شود.
و ـ اجرای طرح به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های کشاورزی و منابع طبیعی- مسکن و شهرسازی و کشور به تصویب هیئت وزیران برسد.
تبصره ـ در صورتی که متقاضی بر طبق مفاد این ماده نسبت به تفکیک و تبدیل نوع استفاده اراضی اقدام نموده ولی نخواهد و یا نتواند اراضی را ظرف مدتی که در تصویبنامه هیئت وزیران تعیین میشود برای اجرای طرح مورد استفاده قرار دهد و اراضی را بدون استفاده نگهدارد اجازه تبدیل و تفکیک کان لم یکن خواهد بود.
ماده ۱۶ ـ تفکیک و تقسیم زمین برای ایجاد صنایع و کارخانجات در نواحی صنعتی که در طرح‌های جامع و عادی شهرها معین شده است و یا در محدوده شهرهای صنعتی مجاز میباشد.
تبصره ـ وزارتخانه‌های کشاورزی و منابع طبیعی- نیرو- صنایع و معاون و مسکن و شهرسازی مکلفند نسبت به تعیین محل شهرهای صنعتی مورد احتیاج مناطق مختلف کشور اقدام نمایند.
ماده ۱۷ ـ تفکیک اراضی مشاع و تقسیم و تفکیک اراضی موروثی به قطعات کمتر از ۲۰ هکتار و باغات کمتر از ۱۰ هکتار و تبدیل استفاده اراضی کشاورزی و قابل کشاورزی مشاعی و موروثی بجز در مواردی که در این آیین‌نامه تعیین شده است ممنوع است و مالکین املاک مشاع و موروثی مشمول این ماده میتوانند بیکی از طریق زیر اقدام نمایند:
الف ـ سهم مالکیت خود را بسایر وراث بفروشند و یا اجاره دهند.
ب ـ با تشکیل شرکت نسبت به بهره بردای مشترک از اراضی ملکی خود بصورت یکپارچه اقدام نمایند.
ج ـ سهم مالکیت خود را بکشاورزان مجاز و یا متقاضیان دیگر اجاره دهند و یا منتقل نمایند.
د ـ با حفظ وضع مشاعی اراضی، بصورت مفروزالرعیه بهره برداری نمایند.
ه – هر نوع اقدام دیگری که بهره برداری از مجموع اراضی را امکان پذیر نماید.
تبصره ۱ ـ در صورتی که وراث و مالکین مشاع نخواهند یا نتوانند بیکی از طرق فوق از اراضی کشاورزی و یا قابل کشاورزی خود بهره بردای نمایند و اراضی خود را بدون استفاده نگهدارند وزارت کشاورزی و منابع طبیعی مکلف است طبق مواد ۱۲ و ۱۳ قانون گسترش کشاورزی نسبت به خلع ید از مالکین و یا وراث و اجاره اراضی با نظر هیئت مذکور در ماده ۸ قانون گسترش کشاورزی اقدام نماید.
تبصره ۲ ـ زارعین مشمول مقررات اصلاحات اراضی در واگذاری سهم مالکیت خود باید طبق قانون نحوه انتقال اراضی واگذاری به زارعین مشمول مقررات اصلاحات اراضی با اجاره وزارت تعاون و امور روستاها اقدام نمایند.
ماده ۱۸ ـ انجام معاملات و خرید و فروش مالکیتهای مشاع و مفروز کمتر از ۲۰ هکتار در خارج از محدوده قانونی شهرها به شرطی که کلیه مالکیت هر مالک مورد معامله و خرید و فروش قرار گیرد و زمین در نتیجه آن بقطعات کوچکتر تقسیم نشود بلامانع میباشد.
تبصره ـ در مورد اراضی کشاورزی خریدار مکلف است این اراضی را کماکان مورد استفاده کشاورزی قرار دهد و در غیر این صورت و تبدیل استفاده اراضی کشاورزی، وزارت کشاورزی و منابع طبیعی طبق مواد ۱۲ و ۱۳ قانون گسترش کشاورزی نسبت به خلع ید از متخلف و اجاره اراضی با نظر هیئت مذکور در ماده ۸ قانون گسترش کشاورزی اقدام خواهد نمود.
ماده ۱۹ ـ تفکیک زمین برای ایجاد صنایع وابسته بکشاورزی از قبیل صنایع قند- فرآورده‌های دامی کارخانجات خوراک دام- تهیه کنسرو- کمپوت سازی- سردخانه- کشتارگاه- روغن کشی- میوه خشک کنی- پنبه پاک کنی- چائی خشک کنی- برنج پاک کنی- بوجاری بذر- سیلو- فرش بافی- ریسندگی، صنایع دستی روستائی- انبار کالاهای کشاورزی- تعمیرگاه و توقفگاه ماشین‌آلات کشاورزی و نظائر آن موکول بموافقت وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و وزارت تعاون و امور روستاها میباشد.
ماده ۲۰ ـ تفکیک و تبدیل استفاده اراضی کشاورزی و یا قابل کشاورزی بمنظور ایجاد تأسیسات مورد نیاز خدمات عمومی از قبیل هتل- متل- کمپینگ- قهوه خانه- پمپ بنزین- تعمیرگاه و توقفگاه اتومبیل در جاده‌ها و نظائر آن طبق آیین‌نامه مربوط به استفاده از اراضی و احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها مصوب هیئت وزیران خواهد بود.
ماده ۲۱ ـ مقررات این آیین‌نامه شامل تأسیسات ساختمانی- صنعتی- معدنی- شهری- کشاورزی و غیره که قبل از تصویب قانون گسترش کشاورزی با اجازه مراجع ذیربط در مرحله اجرا و ساختمان بوده است نمیباشد.
ماده ۲۲ ـ حد معقول و متعارف مستحدثات زراعی و دامپروری و ساختمان مسکونی از شمول ماده ۱۲ قانون گسترش کشاورزی مستثنی شده است در مورد مستحدثات زراعی از قبیل گاراژ- انبار- سیلو- گلخانه- تأسیسات- مرغداری- دامداری- پرورش ماهی- کرم ابریشم و نظائر آن طبق ضوابطی که بوسیله وزارت کشاورزی و منابع طبیعی تعیین و اعلام میگردد، میباشد و در مورد ساختمانهای مسکونی تابع ضوابط تعیین شده بوسیله وزارت مسکن و شهرسازی خواهد بود.
ماده ۲۳ ـ ضوابط مربوط به باغات و قلمستانها که بمرحله بهره برداری اقتصادی رسیده باشد موضوع تبصره ۴ ماده ۱۲ قانون گسترش کشاورزی بشرح زیر میباشد:
الف ـ حداقل تعداد نهال در باغات میوه و مو در هر هکتار ۲۰۰ اصله و خرما و زیتون حداقل ۱۰۰ اصله و در قلمستانها از دو هزار اصله تجاوز نماید.
ب ـ سن درختان غرس شده ۵ سال باشد.
ج ـ آب کافی برای مشروب نمودن باغ و قلمستان موجود باشد.
ماده ۲۴ ـ در کلیه مواردی که در این آیین‌نامه موضوع تبدیل استفاده از زمین برای ایجاد شهرک استقرار صنایع بهره بردای از معادن و غیره مطرح باشد بایستی در مرحله اول زمینهائی که از نظر طبقه بندی خاک در رده‌های ۵ و ۶ قرار دارد مورد استفاده قرار گیرد و حتی‌الامکان خاکهای گروه ۱ و ۲و و۳ و ۴ بامور کشاورزی اختصاص داده شود.
ماده ۲۵ ـ وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و وزارت تعاون و امور روستاها ضمن اتخاذ تدابیر لازم بمنظور حفظ و حراست اراضی کشاورزی و قابل کشاورزی و جلوگیری از تبدیل استفاده از آنها برای مصارف غیر زراعی اقدامات زیر را معمول خواهد نمود:
الف ـ تشکیلات و تجهیزات مورد نیاز برای انجام منظور فوق را در مناطقی که لازم تشخیص داده شود و همچنین در هر یک از سازمانهای گسترش و نوسازی فراهم مینماید.
ب ـ بمنظور هماهنگ کردن اقدامات دستگاههای دولتی ذیربط برای جلوگیری از تبدیل اراضی در خارج از محدوده قانونی شهرها کمیته ای مرکب از نمایندگان وزارتخانه‌های کشاورزی و منابع طبیعی- تعاون و امور روستاها- نیرو- کشور- مسکن و شهرسازی- سازمان ثبت اسناد و املاک در وزارت کشاورزی و منابع طبیعی تشکیل میگردد تا در موقع ضروری نسبت به بررسی و رفع مشکلات احتمالی اقدام و اتخاذ تصمیم نماید.
وظائف دبیر خانه این کمیته بعهده سازمان گسترش کشاورزی میباشد.
ج ـ در استانها نیز کمیته ای نظیر کمیته بند ب مرکب از مسئولان استانی دستگاههای مذکور و سرجنگلداری در ادارات کل کشاورزی تشکیل میگردد.
ماده ۲۶ ـ در مواردی که در این آیین‌نامه اجازه مشترک وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و وزارت تعاون و امور ورستاها ضروری است تا قبل از تشکیل سازمان گسترش و نوسازی منطقه ای کمیته‌های مشترکی که اعضای آن را وزارت مربوط تعیین مینمایند تشکیل میگردد و مصوبات این کمیته‌ها که در حدود مقررات این آیین‌نامه تصویب شده باشد لازم‌الاجرا است.
وزیر مشاور و معاون اجرائی نخست وزیر- هادی هدایتی