روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
سال هفتم – شماره ۱۸۸۹
۲شنبه ۲۱ مردادماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۷۷
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۱۷۷
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز یکشنبه ۱۳ مردادماه ۱۳۳۰
فهرست مطالب:
- ۱- تصویب صورت‌مجلس
- ۲- بقیه مذاکره و تصویب گزارش راجع به اجازه دو میلیارد ریال قرضه ملی
- ۳- بیانات آقای نخست‌وزیر دایر به تقاضای عدم تعطیل جلسات و گزارش امور نفت
- ۴- معرفی آقای امیرعلائی به سمت وزارت کشور به وسیله آقای نخست‌وزیر
- ۵- بیانات آقای محمدعلی مسعودی به عنوان ماده ۱۶۹ آیین‌نامه
- ۶- مذاکره راجع به تعطیل جلسات مجلس و عدم تصویب تعطیل تا آخر مرداد
- ۷- طرح گزارش هشت میلیون ریال اعتبار جهت مخارج ساختمان آرامگاه و جشن هزاره ابوعلی سینا
- ۸- تعیین موقع و دستور جلسه بعد – ختم جلسه
مجلس ساعت ده صبح بریاست آقای رضا حکمت تشکیل شد.
(۱- تصویب صورت مجلس)
رئیس – صورت غائبین جلسه گذشته قرائت میشود. (بشرح زیر قرائت شد)
غائبین با اجازه – آقایان: شکرائی. اردلان. غلامرضا فولادوند. قاسم فولادوند. آشتیانی زاده. فتحعلی افشار. شهاب خسروانی. امیری قراگوزلو. سلطان العلماء. طباطبائی. حسین مکی. محسن طاهری. غضنفری. صدر میر حسینی.
غائبین بی اجازه – آقایان: دکتر مصباح زاده. محمودی. خاکباز. خسرو قشقائی. عبدالحسین مجتهدی. تولیت. حاذقی. رضوی شیرازی. جواد مسعودی. صمد سود آور. حسن اکبر.
دیر آمدگان با اجازه – آقایان: دکتر کاسمی یک ساعت و سی دقیقه. ناظر زاده دو ساعت. موقر یک ساعت. بهادری یک ساعت.
دیرآمده بی اجازه ـ آقای محمد هراتی یک ساعت.
رئیس – آقای حائری زاده نسبت بصورت مجلس نظری دارید بفرمائید.
حائری زاده – در جلسه سابق من اسم کسی را نبردم ولی دیدم که از طرف انگلستان یک تبلیغاتی نسبت بیک اشخاصی که دارای صفات خیلی رذیله‌ای هستند برای نخست وزیری میشود من یک کلیاتی را اینجا گفتم و اسم کسی را نبردم ولی شنیدم که کیک از سناتورها تطبیق با خودش کرده بود آن صفات را که واجد آن صفات بود از این جهت خوستم اول توضیح بدهم که اسم نبردم و بعد هم اجازه بگیرم و تشکر بکنم از ایشان که خودشان را معرفی کردند و نطق ایشان را که مطالعه کردم اگر جوابی دارد جوا ب عرض کنم.
پیراسته – ایشان هم اسم کسی را نبردند چرا شما هم با خودتان تطبیق می‌کنید؟
حائری زاده – حامیش را هم شناختم.
پیراسته – کمال افتخار را دارند که شما با ایشان مخالفت کنید.
رئیس – آقای دکتر بقائی در صورت مجلس نظری دارید.
دکتر بقائی – بنده یک کلمه توضیح می‌خواستم بدهم راجع به نامه‌ای که از اصفهان رسیده بود که توصیه کرده بودند به نمایندگانشان که از جناب آقای دکتر مصدق پشتیبانی بکنند در همهمه جلسه پیش ممکن نشد توضیح بدهم حالا خواستم عرض کنم که آقای برومند و اکثر نمایندگان اصفهان تقریبا همیشه از دولت پشتیبانی کرده‌اند و بلوایح مفید همیشه رأی داده‌اند خواستم این در صورت جلسه منعکس شود.
رئیس – من تصور می‌کنم تمام آقیان نمایندگان این کار را تا کنون کرده‌اند (صحیح است) دیگر نظری نیست بصورت مجلس نیست؟ (گفته شد خیر) صورت مجلس تصویب شد
(۲- بقیه مذاکرات و تصویب گزارش راجع باجازه دو میلیارد ریال قرضه ملی)
رئیس – در جلسه قبل اعلام رأی شده بود نسبت بکفایت مذاکرات لایحه قرضه ملی حالا باید رأی بگیریم چون امروز برای این که کارها بگذرد نطق قبل از دستور نخواهد شد، پس رأی می‌گیریم بکفایت مذاکرات که پیشنهاد شده آقایانی که با کفایت مذاکرات موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد پیشنهادات قرائت میشود. (بشرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی
اینجانب پیشنهاد می‌نمایم – تبصره زیر اضافه شود.تبصره – بهره و سود در هر صورت و در هر معامله و بهر عنوان نباید از صدی هشت تجاوز کند.
کهبد
رئیس – آقای کهبد
کهبد – بطوری که آقایان استحضار دارند در این لایحه سود صدی شش معین شده‌است بنده پیشنهادی که کردم منظورم این بود که بطور کلی و بهر عنوان سود یا بهره یا هر اسمی که برایش بگذارند گرفته میشود چه از طرف بانکها چه از طرف اشخاص از صدی هشت تجاوز نکند دلیلش هم این بود که وقتی در بازار صدی هیجده و صدی بیست و خود بانکها صدی دوازده می‌دهند مردم استقبال نمی‌کنند که بیایند این قرضه را قبول بکنند وصدی شش بدهند بنده منظورم این بود که کارهای تولید با سود صدی هیجده یا صدی بیست چهار یا صدی سی عملی نمی‌شود بنده منظورم این بود که این آقایانی که یک مشت پول دارند و افتاده‌اند بجان مردم و بهچوجه مالیات هم نمی‌دهند از این موضوع استفاده نکنند و بطور کلی سود یا بهره یا هر عنوانی که باشد از صدی هشت تجاوز نکند
شوشتری – موضوع ربح را مجلس نباید تصویب بکند، ربا را مجلس نباید تصویب بکند حرام است
کهبد – بنده پیشنهادم را مسترد داشتم.
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت میشود (بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم جمله زیر در آخر ماده واحده پس از جمله صدی شش منتشر نماید الحاق شود. دولت نمی‌تواند از وجوه قرضه ملی بمصرف پرداخت حقوق ادارات دولتی به رساند این قرضه منحصرا برای اجرای قانون ملی شدن نفت و یا هزینه‌های انتفاعی می‌رسد. معدل
رئیس – این در خود قانون هم هست.
وزیر دارائی – این پیشنهاد را بنده می‌پذیرم.
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت میشود (بشرح زیر قرائت شد)
ریاست معظم مجلس شورای ملی
پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر بماده واحده اضافه شود.
تبصره: دولت مکلف است برای تکمیل تشکیلات تعلیماتی در سال ۱۳۳۰ علاوه بر بودجه مصوب سال ۱۳۲۹ مبلغ دویست پنجاه میلیون ریال در اختیار وزارت فرهنگ بگذارد که سه ربع آن بتناسب به مصرف شهرستانها برسد وزارت فرهنگ موظف است تا پانزدهم شهریور بودجه جز آن را بمجلس شورای ملی تقدیم و پس از تصویب کمیسیون بودجه بموقع اجرا بگذارد.
دولت آبادی – ملک مدنی – حسن مکرم – دکتر طاهری – صفائی – دکتر کیان – صدر زاده – چند امضای دیگر
رئیس – این در حدود بودجه وزارت فرهنگ است یا خراج از بودجه؟ (دولت آبادی – اضافه بر بودجه) اگر اضافه شود نمانیدگان حق پیشنهاد اضافه ندارند (چند نفر از امضا کنندگان – در حدود همانست) اگر در حدود بودجه وزارت فرهنگ و محل پرداختی باشد میشود طرح کرد نورالدین امامی – باید وزیر دارائی تصریح بکند که در حدود بودجه‌است والا پیشنهاد خرج که نمی‌شود
وزیر دارائی – چون منظور از تقدیم این لایحه این بوده‌است که وجوهی که از این راه تحصیل میشود باری اداره کردن نفت مصرف شود و با این پیشنهاد نمی‌شود موافقت کرد و نقض غرض است ولیکن پیشنهاد اگر در حدود بودجه وزارت فرهنگ باشد قابل توجه خواهد بود و سعی می‌کنم که نظر آقایان را تأمین کنم. (کشاورز صدر – بنده اجازه خواستم.)
رئیس – میدانم اجازه خواستید ولی اجازه ندارد اگر پیشنهاد اضافه باشد که از این پول بدهند نمی‌شود پیشنهاد خرج است و اگر جزء بودجه باشد که خود آقای وزیر دارائی گفتند تأمین می‌کنند.
دکتر کیانی – منظور این است که بودجه وزارت فرهنگ چون تصویب نشده‌است برای اسال تحصیلی و برای اینکه امور فرهنگی معوق و معلق نماند با اضافه‌ای که هر سال می‌دهند این موضوع تصویب شود.
رئیس – در هر حال دویست و پنجاه میلیون ریال پیشنهاد می‌کنید که بفرهنگ داده شود این نمی‌شود پیشنهاد دیگری قرائت میشود (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر بماده واحده اضافه شود:
تبصره – دولت مکلف است که بودجه ساختمانی اعم از ساختمانهای فرهنگی و بهداشتی وادرات و غیره و راهسازی سال جاری را لااقل معادل اعتبار مصوبه در سال ۱۳۲۹ در ظرف مدت یک ماه تهیه و بمجلس شورایملی تقدیم دارد تا پس از تصویب کمیسیون بودجه بموقع اجرا گذاره شود.
دولت آبادی. دهقان. مکرم. ملک مدنی. دکتر کیان. قهرمان. صفائی. مخبر فرهند. مرتضی حکمت. دکت رجلالی. سالار بهزارد. معین زاده. ظفری. دکتر نبوی. برومند. گنجه. امامی اهری. تیمور تاش. زنگنه. ارباب گیو.
رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – قصد ما از این دو پیشنهادی که تقدیم مقام ریاست کردیم این بود که جلب توجه جناب آقای وزیر دارائی را کرده باشیم که در این موقعی که دارند بودجه مملکتی راتهیه می‌کنید توجه باحتیاجات کشور و خواست مجلس شورای ملی بفرمائید والا همانطوری که جناب آقای رئیس فرمودند نماینده حق دادن پیشنهاد خرج ندارد ولی هنوز بودجه‌ای تدوین و تقدیم نشده که ما مجاز نباشیم که در اطراف آن پیشنهاد خرج کرده باشیم الان بودجه مملکتی را جنابعالی که وزیر دارائی هستنید دارید تهیه می‌کنید مسلما توجه دارید که یکی از مسائل ضروری و لازم مملکت این است که مردم با سواد بشوند الان قانون انتخابات را دولتهای قبلی دولت فعلی که جزو برنامه اش بود بمجلس داده‌اند و در نظر دارند بالاخره با سوادها مشارکت داشته باشند پس دولت باید وسایل با سواد کردند آنها را فراهم کند این آقای وزیر فرهنگی که رئیس دانشکده حقوق بوده و می‌خواهم عرض کنم که فرهنگ بتمام معین مهیائی است موجباتش را فرارهم کنید تا ما بتوانیم آن قانون را بگذرانیم و از آن استفاده کنیم این یک حقیقتی است (صحیح است) و الان این پیشنهاد دوم که بنده می‌خواستم عرض کنم برای این است که خود جنابعالی توجه دارید با این وضعی که الان ما شروع کردیم یک ماه دو ماه دیگر شما توفیق پیدا نمی‌کنید که بودجه تان ار از مجلس بگذرانید شاید دو ماه دیگر هم نتوانید بیاورید مجلس، راهسازی، مسائل ساختمانی، مسائل بهداشتی، را نمی‌شود همینطور به بوته اجمال گذاشت که تا سال بآخر رسید و همینطور پولها تدریجا خرج شود ولی نمیدانم که چه کاری انجام شده، سال گذشته هم این کار کردیم سال ما قبل هم این کار را کردیم نتیجه گرفتیم یک عده از آقایان که هر دو پیشنهاد را امضاء کرده‌اند برای کمک و تسهیل کار دولت است بنده اعتقادم این است که نسبت موضوع فرهنگ بهداشت و ساختان‌ها همانطور که سال گذشته هم عمل کردیم استثنائا موافقت بفرمائید هر مقداری که بودجه مملکت استطاعت دارد برای این کارها اختصاص بدهیم. و از مجلس بگذرانیم که کار خودشان را بکنند سایر قسمتها را روی یک دوازدهم و دو دوازدهم بیاورید این توضیحی که بنده دادم برای روشن شدند مطلب بود و یقین هم دارم که خود جنابعالی همیشه انصافا توجه تمام کارهای ملی مملکت دارید و از هر حیث مورد توجه مجلس و نمایندگان هستنید با این مذاکره خیال می‌کنم موافقت داشته باشید حالا راه حلش هر طوری به نظرتان رسید بفرمائید ما هم موافقت داریم.
مخبر کمیسیون بودجه (آقای فرهودی) – آقای رئیس بفرمائید پیشنهاد را یک مرتبه دیگر بخوانند. (بشرح سابق مجددا قرائت شد)
رئیس – آقایان توجه بفرماید این پیشنهاد را ممکن است طرح کرده اما مربوط بکار قرضه ملی نیست و هیچ مناسبت ندارد در ضمن این قانون طرح شود و خارج از موضوع است.
کشاورز صدر – بمخالف اجازه صحبت نمی‌دهید؟
رئیس – شما مخالفید بفرمائید
نورالدین امامی – بنده هم مخالفم
رئیس – اول اسم ایشان بود
ملک مدنی – آقایانی که این پیشنهاد را دادند پس گرفته‌اند.
کشاورز صدر – بنده هم خواستم استدعا کنم که آقایان پس بگیرند والا با پیشنهادی که آقای ملک بدهند من مخالفت نمی‌کنم این کار مربوط بقرضه ملی است و مخالف آئین نامه است که پیشنهاد دیگری طرح شود
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت میشود (بشرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم در متن ماده واحده به جای سود صدی شش نوشته شود جایزه صدی پنج ابریشم کار
رئیس – آقای ابریشم کار
ابریشم کار – بنده از موافقین این لایحه بودم در ستون موافق هم اسم نوشتم ولی نمیدانم چطور شد موقعی که نوبت بنده بود برای توضیح حاضر نبودم مطلبی را هم که می‌خواهم عرض کنم روی موافقت با این لایحه است اولا همانطوری که آقای شوشتری فرمودند کلمه نزول نباید باشد بنام جایزه هر مبلغ از طرف دولت معین شود بهتر است دوم اینکه این موضوع لایحه قرضه ملی را می‌خواهم عرض کنم که در کشور ایران این یک چیز تازه ایست همینطوری که در مسئله نفت برای کشور ایران این موفقیت تازگی دارد و اسباب خوشوقتی همه است مسئله قرضه ملی هم در کشور ایران سابقه ندارد این قرضه اساسش احساس می‌کنم احساسات ملت ایران است همانطوری که گفتم ما در راه نفت از هیچ چیزی خودداری نیمکنیم در راه دادن قرضه برای کار فت و اجرای عمل نفت هم هیچکس خودداری نخواهد کرد در این صورت اشخاصی که استفاده از این قبوض می‌کنند و پول بدولت قرض می‌دهند من تصور نمی‌کنم آنطوریکه باید اصل منظور بر آنها پوشیده باشد، در مرحله اول هر کسی که پول داد البته اسمش در ردیف صفحه اول در تاریخ نوشته خواهد شد کما اینکه من هیچ وقت ندیدیم هیچکس هیچ پادشاهی در هیچ دوره این هیچ پیشوائی تا کنون بنام سعادت ملت از قرضه ملی استفاده کرده باشد و این را بنده بفال نیک می‌گیریم و یقین میدانم که اینهم یکی از سعادتهای کشور ایران است و بهمین جهت است که بنده عرض می‌کنم آن چیزی که اضافه بر اصل مبلغ قرضه می‌دهند بنام جایزه باشد و جایزه صدی پنج را که بنده عرض کردم این از نظر این است که مردم ثابت می‌کنند حاضرند برای جانفشانی در راه نفت و نظر انتفاعی در صدی پانزده و صدی بیست ندارند و الا الان در بازار نزول شاید صدی بییست باشد بانک کشاورزی ار که سرمایه اش را یمخواهند امضافه کنند شاید صدی چهارده یا صدی پانزده باشد ولی این مورد منظور استفاده مالی نیست منظور دادن پول برای این قرضه ملی فقط و فقط برای پیشرفت کار دولت و نام نیکی است که در مقابل تمام ملتهای جهان نشان بدهد که از ایثار مال و از نثار جان خود دراه نفت خودداری نمی‌کنند و اما راجع بپیشنهادی که آقایان فرمودند البته راجع بفرهنگ و بهداشت و وسائل ساختمانی البته حق دارند (زنگ رئیس)
رئیس – آقای ابریشم کار این دیگر خارج از موضوع است
ابریشمکار – خواستم این دو کلمه را عرض کنم که همانطور که گفته شد این پول در راه پیشرفت کارهای نفت مصرف برسد امیدورام آنها هم در جای خودش تأمین بشود
فرهودی (مخبر) – آنچه را که راجع بتبدیل کلمه سود بجایزه در جلسه اسبق هم خود بنده توضیح دادم که هیچ مانعی ندارد و مجلس هم تصدیق کرد حالا هم بنده با پیشنهاد آقای ابریشمکار موافقت می‌کنم باین ترتیب که اولا سود یا بهره بشود جایزه سالیانه برای این که سود معنی سالیانه در آن هست ولی جایزه چون یک اصطلاح تازه ایست سالیانه باید در آن قید بشود که قرض دهنده بداند که این جایزه سالیانه‌است ثانیا صدی شش چون یک عنوانی است و از روز اول که این لایحه تنظیم شده و منتشر شده و بحث روی آن شده صدی شش بوده و عده‌ای هم خودشان را با این مقدار حاضر کرده‌اند حالا بنظر بنده کم کردنش صحیح نیست این است که تقاضا می‌کنم آقای ابریشمکار موافقت بکنند که جایزه سالیانه مبلغش همان صدی شش باشد و بجای سود هم جایزه باشد.
ابریشمکار – بنده اطاعت میکم برای اینکه زودتر این لایحه تمام بشود پس می‌گیریم.
رئیس – پیشنهاد دیگر قرائت میشود (بشرح زیر قرات شد)
- پیشنهاد می‌نمایم تبصره زیر بماده واحده افزوده شود:
وزارت دارائی مکلف است علاوه بر مبلغ مصوب در بودجه کل کشور مبلغ یک میلیون ریال باختیار وزارات بهداری بگذارد.
بامضای عده‌ای از آقایان نمایندگان.
رئیس – این پیشنهاد خرج است و وارد نیست یک پیشنهاد دیگر قرائت میشود (پیشنهاد آقای شوشتری بشرح زیر قرائت شد)
- ریاست محترم مجلس شواری ملی
اینجانب پیشنهاد می‌کنم موضوع شش درصد جایزه از قانون حذف شود
رئیس – اولا پیشنهاد حذف نمی‌شود کرد (شوشتری – تجزیه اش می‌کنم) بفرمائید توضیح بدهید
شوشتری – بسم الله الرحمن الرحیم. در مورد این پیشنهادی که بنده دادم الزام دارم از نظر مملکت و از نظر حفظ قانون اساسی درباره آن توضیح بدهم و از نظر کمک با دولت گرچه ما هر قدر با دولت کمک کردیم و کمک می‌کنیم جور دیگری تعبیر میشود بشهادت این آقای فاطمی جناب آقای معدل آقای کشاورز صدر و هر نماینده‌ای روزی که در مجلس خصوصی با اینکه من با برنامه آقای دکتر مصدق شدیدا مخالفت کرده بودم ولی راجع باصل قانون ملی شدن نفت بطوری که همه مجلس رأی دادند رأی دادم وقتی دیدم آقای دکتر مصدق آمدند اینجا تقاضای ابراز تمایل کردند تأیید دولت راکردم با این که با برنامه شان مخالفت کرده بودم در جلسه خصوصی دیدم یک تشنجی پیدا شده‌است گفتم با مخالفتی که دارم، راجع باین موضوع رأی خواهم داد و دولت را تأیید می‌کنم چرا؟ برای اینکه اصل کلی این است که مجلس شورای ملی راجع بنفت باتفاق آراء رأی داده وقتی که دیدم آری مملکت و شخص رئیس دولت در پیش بود در مسائل خارجی مقتضی ندیدم مخالفت کنم و اگر مخالفت شخصی دارم مخالفت شخصی مربوط بامر مملکت نباشد همه مجلس هم این نظر را باید داشته باشند متأسفانه از آن چیزی که جناب آقای دکتر مصدق آنچیزی که می‌ترسیدند و می‌ترسیدم بسرمان آمد ما لغو کردیم قراداد ۱۹۳۳ را ببرهانی که آن قرارداد از روی تهدید بود در مجلس شورای ملی قرارداد بسته نشده حالا هم اگر یکروز بیایند بگویند وکیل جبهه ملی آمد در جلسه خصوصی گفت بعضی از وکلا از ترس رأی دادند این چه صورتی پیدا می‌کند (زنگ رئیس-)
رئیس – این بیانات خارج از موضوع است.
شوشتری – بنده هم در پیشنهاد صحبت می‌کنم خواستم بگویم که ما با ترس رأی ندادیم و این حرفهائی که میگویند بدستور خارجی است و مضر است برای مملکت و اما چرا گفتم این صدی شش این فرمایشان آقای فرهودی و آقایان وارد نیست آقایان ما مسئولیتی داریم که روی مسئولیت خودمان باید اظهار نظر کنیم کلمه تنزیل، کلمه ربح حل الله البیع و حرم الربوا با تصریح قانون اساسی که مملکت ایران دینش اسلام و طریقش طریقه جعفری است ما برخلاف قانون و قرآن مجید حق نداریم در مجلس این عنوانات را بکنیم اگر در خارج دولت تنزیل می‌گیرد و یک کاری را می‌کند مجلس نباید آنرا تسجیل بکند و جایزه را بعنوان ربا قبول کنیم آقایان این جایزه نیست و از این جهت این لایحه باید تجزیه بشود آقایانیکه باستقلال و عظت ایران و موفقیت دکتر مصدق معتقدند و ملت ایران می‌گوید از منافع نفت ما استیفا باید بکنیم و ما باید مال خودمان را خودمان اداره کنیم باید کمک بکنید این کلمه سود و ربا و جایزه و تنزیل را حذف بکنید والا با اینکه بنده صد در صد آنروز گفتم با این قانون موافقم ولی من چون یک وظیفه‌ای دارم هر کس هم هر چه می‌خواهد بگوید نمی‌توانم بچنین چیزی رأی بدهم آنوقت آن عوام بیچاره می‌گوید کلاه شرعیش را درست کرد شرع اسلا حقیقت دارد کلاهبازی ندارد این عبارت کلاهسازی است این عبارت باید حذف بشود.
رئیس – اولا این وارد نیست زیرا حذف نمی‌شود کرد اینهم سود نیست بهره نوشته شده‌است (شوشتری – بهره و سود یکی است پیشنهاد تجزیه می‌کنم) تجزیه میشود کرد پیشنهاد دیگر قرائت میشود (پیشنهاد آقای پیراسته بشرح زیر قرائت شد) تبصره ذیل را پیشنهاد می‌کنم بماده واحده اضافه شود وجوه جمع آوری شده در باب قرضه ملی منحصرا با اجازه شخص آقای دکتر مصدق بمصرف خواهد رسید.
شوشتری – آقا توماس هم باید از این مملکت پروانه اش باطل شده برود
رئیس – بفرمائید بنشینید ساکت باشید.
شوشتری – یک جریانی است در مملکت آقای سردار فاخر مقدمه ایست برای مملکت توماس باید از ایران بیرون برود.
رئیس – بشما تذکر می‌دهم بنشینید اخطار خواهم کرد نظم مجلس را رعایت کنید
پیراسته – اجازه بدهید توضیح عرض کنم
رئیس – وارد نیست وقتی که وارد نیست قرائت میشود ولی توضیح ندارد پیشنهاد دیگر قرائت میشود (پیشنهاد آقای دکتر کاسمی بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم که سهام قرضه یکصد ریال تعین شود
رئیس – آقای دکتر کاسمی
دکتر کاسمی – آقاین محترم میدانند که در شکستن طلسم نفت تمام ملت ایران از عالی دانی شرکت داشتند (صحیح است) و علت این هم که این منظور بزرگ ملی اینطور پیشرفت کرد برای این بود که انحصار بدسته خاصی نداشت (صحیح است) نمایندگان مجلس در مجلس و مردم در حخارج مجلس در اینکار همکاری کردند و قضیه باینجا رسید که این طلسم شکسته شد (صحیح است) البته مردم برای ابراز این عقیده خوشان بوسائل مختلف اظهار عقیده کرده‌اند بوسیله تلگراف بوسیله میتینگ بوسیله نامه بوسیله نطق بانواع و اقسام اظهار عقیده کرده‌اند ولی تنها موردی که معلوم میشود ملت ایران رسما اظهار عقیده خودش را خواهد کرد در این قضیه قرضه ملی است (صحیح است) در قضیه قرضه ملی که در حقیقت یک رفراندم از ملت ایران است معلوم میشود که مردم چه عقیده‌ای دارندپس راجع باین قرضه بعقیده من دولت باید انواع اقسام تسهیلات را قائل بشود تا هر فردی در مملک بتواند عقیده خودش را در این باب اظهار بکند (صحیح است) نه تنها فلان ملاک که دارای ثروت است بتواند اظهار عقیده کند بلکه آن محصلی که ماهی پنجاه تومان دارد بتواند قسمتی از این پول را بدهد از برای قرضه ملی یا فلال پیرزن هم بتواند بدهد البته خود دلوت این مسئله را توجه کرده و سهام را دویست ریالی یعنی بیست تومان قائل شده‌است ولی باز بعقیده من برای یک کارگر یا یک محصل که حقوقش کم است یا در آمدش کم است بعقیده من اختصاص بیست تومان باز زیاد است این است که بنده پیشنهاد کردم که سهام قرضه ملی یکصد ریال معلوم شود تاتمام مردم بتوانند این کار را بکنند حتی بعقیده بنده دولت باید یک اقدام دیگر هم بکند و آن این است که نه تنها پول قبول بکند بلکه در برابر سهام جنس هم قبول بکند که تا هر کس پول نداشته باشد انگشتر خودش را خواست بدهد دولت باز بتواند قبول بکند منتهی در عمل ممکن است یک اشکالی پیدا بکند برای تقویم و برای قرض ولی این جور اجناس را دولت باید در موزه نگاهدارد که یک شواهدی از نهضت بزگ ملی باشد بعلاوه چون تصور می‌کنم نظر آقای دکتر مصدق رئیس محتمر دولت هم برای اینکار این است که تمام مردم اظهار نظر بکنند خواهش می‌کنم با پیشنهاد بنده موافقت بفرمایند.
وزیر دارائی – اگر آقایان اینطور تصور می‌کنند که با تبدیل اوراق دویست ریالی بصد ریالی تسهیلات بیشتری برای مردم فراهم میشود بنده موافقت دارم (احسنت)
رئیس – آقایانی که با این پیشنهاد موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصوب شد نورالدین امامی – تصویب شد ولی مخالف صحبت نکرد.
رئیس – آقایان موافقت کردند آقای وزیر دارائی هم موافقت کرد پیشنهاد دیگر قرائت میشود (پیشنهاد آقای پیراسته بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌نمایم فقط ایرانیان حق خرید سهام را دارند و در صورتیکه دولتهای خارجی یا اتباع خارجی سهام قرضه ملی را بدست آوردند دولت هیچگونه مسئولیتی برای پرداخت آن نخواهد داشت
رئیس – این وارد نیست برای اینکه این اوراق بی نام است دست هر کسی باشد دولت وجه آنرا می‌دهد سرمایه‌های خارجی اینجا کار می‌کند شرکت خارجی کار می‌کند
پیراسته – بنده یک اظهاراتی دارم این پیشنهاد بنفع ملت ایران است
رئیس – شما می‌خواهید سلب اعتبار بکنید این وارد نیست.
پیراسته – اجازه بفرمائید بنده توضیح بدهم اگر وارد نبود بنده پس می‌گیرم.
رئیس – مطابق ماده ۱۲۰ آئین نامه وارد نیست.
پیراسته – بنده عرض می‌کنم خارجیها نباید بخرند اگر فردا خریدند و اسارت ما را فراهم کردند و خارجی آمدند و گفتند که این قرضه را ما خریده‌ایم دولت تعهدی نداشته باشد.
رئیس – چرا تعهد نداشته باشد شرکت هائی هستند که در این مملکت کار می‌کنند.
آزاد – آقای رئیس اجازه بدهید توضیح بدهند
رئیس – وارد نیست حالا بفرمائید توضیح بدهید سلب اعتماد میشود که سرمایه خارجی نیاید این وارد نیست.
پیراسته – عرض کنم بنده از حضور جناب آقای رئیس محترم دولت استفاده می‌کنم و مطلبی را که می‌خواهم بعرضشان برسانم و راجع بااین موضوع است عرض می‌کنم چون ایشان آنقدر گرفتار هستند که وقت مراجعه بروزنامه‌ها و مذاکرات مجلس را ندارند جناب آقای دکتر مصدق مسئله نفت سک مسئله ایست همانطوریکه در جلسه خصوصی عرض کردم مورد قبول و اتفاق همه ملت ایران است و اگر ملاحظه میفرمائید که اشخاص گاهی انتقاداتی می‌کنند راجع بیک عده از افرد دولت این مربوط بشخص حضرت عالی و مسئله نفت نیست جنابعالی میدانیدکه بنده یکی از کسانی بودم که این جا انتقاد کردم عرض کنم که ما نسبت بشخص حضرتعالی همانطور که در جلسه خصوصی هم عرض کردم مسئله نفت را از بقیه مسائل جدا می‌کنیم شأن این که جنابعالی با این حال ضعف و رنجوری آمدید و قبول زمامداری فرمودید این بود که مسئله نفت تمام شود صرفا با این شرط که مسئله نفت بنفع ملت ایران تمام بشودو با اعتماد به شخص جنابعالی رأی دادیم و تأیید کردیم و تأیید هم می‌کنیم اما جنابعالی چون قلبی مثل آینه داریدمردی صاف هستند و شخصی هستید که هیچوقت در تقلب و دوروئی نبوده‌اید تصور می‌کنید که همه اینطور هستد بنده جنابعالی را بر حذر می‌کنم از هر جائی‌های سیاسی یکدسته‌ای در این مملکت هستند که بنده تعبیر می‌کنم بهر جائی‌های سیاسی
رئیس – این مربوط به پیشنهادتان نیست.
پیراسته – عرض کنم یکدسته‌ای در این مملکت هستند نوکر حاکم هرات هستند هر کس که علمی بلند کرد زیر علمش سینه می‌زند و بنده اگر لازم شود اسم آنها را عرض می‌کنم اما راجع بپیشنهادم بنده عرض می‌کنم موقع یک موقع بحرانی است و ملت ایران باید کمال فداکاری را بکند و ثابت بکند و نشان بدهد که تمام ملت ایران راجع بملی شدن نفت و این که نفت خودش را خودش بدون قید و شرط می‌خواهد اداره کند جدیت دارد که این قرضه بدست خارجیها نیفتد ممکن است اشکالاتی پیدا بشود که اگر جناب آقای رئیس اجازه بفرمایند بنده آن معایب را عرض بکنم بعد بینند اگر راه صحیح بنظرشان آمد رعایت بکنند این اسمش قرضه ملی است و بنابراین این خارجیها نباید در این کار دخالت بکنند این باید نشانه رشد ملت ایران باشد که بگوید من حاضرم از قوت لایموتم بگیرم و بمملکت کمک کنم پس این یک قرضه ملی است قرضه خارجی نیست و بعلاوه توجه بفرمائید که خارجیها الان ممکن است از هر مسئله‌ای بضرر ملت ایران وب رای تضعیف ما ملت ضعیف استفاده کنند اگر این سهام را بخرند فردا ممکن است تبدیل بریال بکنند و صرف آن تشکیلاتی بکنند که امسال آنها در ایران دارند برای اینکه احتیاجات ریالی خود را بتوانند رفع بکنند بچه وسیله‌ای است که خارجیها در مملکت ما بتوانند انجام بدهند و دخالت بکنند پس این بچه جور بشود که رفع این محظور بشود بند پیشنهادم این است که ممکن است این کار را بکنید اگر این سهام بی اسم را ایرانی عرضه کرد اعتبار داشته باشد اما اگر ایرانی عرضه نکرد بدولت ایران دولت ایران در مقابل دیگران تعهدی نداشته باشد اگر اینطور عمل بشود این یک وسیله‌ای خواهد شد برای بعضی سوء استفاده‌ها مضافا باینکه وثیقه اش نفت است وقتی که وثیقه یک دینی نفت بود و این را خارجیها خریدند و یک موقعی خواستند اینرا بچه صورتی خواهید داد و وقتی که فردا در دنیا یک دادگاه بین المللی رأی بدهد باینکه این وثیقه را ضبط بکنند چه صورتی خواهد داشت (امامی اهری – این سهم بی اسم است) پس اینطور در نظر بگیرید که اگر عرضه از طرف ایرانی‌ها شد اعتبار داشته باشد واگر از طرف ایرانی‌ها نشد اعتبار نداشته باشد این عرض بنده است
رئیس – آقای وزیر دارائی بفرمائید
وزیر دارائی – چون این اوراق قرضه بی اسم است البته بدست اتباع خارجی ممکن است بیفتد ولی هیچگونه نگرانی از این موضوع نیست تقریبا بشکل اسکناس می‌ماند و بلکه از اسکناس هم موقت تر است برای اینکه اسکناس ممکن است برای همیشه بماند ولی این اوراق بعد از یک مدتی جمع میشود ممکن است بعد از یک سال دو سال بکلی از بین بورد اما اینکه اشاره فرمودید که از این اوراق خارجیها می‌خرند از لحاظ اینکه وثیقه این نفت است ممکن است یک حقی برای آنها ایجاد بشود این اشتباه است برای اینکه ما بآنها حقی نمی‌دهیم و بعلاوه سهمی برای آنها قائل نیستیم فقط اینجا گفتیم این قرضه از لحاظ اداره کردن امور نفت در خواست شده بنابراین فرض اینکه از این راه خطری متوجه اساس کشور میشود بنظر بنده این مبنی بر اشتباه‌است و خواهش می‌کنم که جنابعالی پیشنهادتان را پس بگیرید.
فرهودی (مخبر کمیسون بوده)- اجازه بفرمائید یک توضیح مختصر بدهم.
پیراسته – پس گرفتم.
رئیس – ایشان پیشنهادشان را پس گرفته دیگر توضیحی ندارد.
مخبر – اجازه بفرمائید یک نکته‌ای لازم است عرض کنم. نمایندگان – رأی رأی
رئیس – فقط برای حرف زدن است ایشان پس گرفتند دیگر توضیحی ندارد
فرهودی – یک جمله کوچکی است عرض می‌کنم اینجا گفته شد که … (نمایندگان – رأی رأی)
فرهودی – اجازه بفرمائید چون این جا گفته شد که وثیقه اش نفت است خواستم عرض کنم چنین چیزی نیست.
رئیس – چیزی که پس گرفته شده دیگر جوابی لازم ندارد
مخبر – چون یک مطلبی اینجا گفته شد که باید اصلاح شود از طرف کمیسیون تقاضا می‌کنم که کلمه سود تبدیل بشود بجایزه سالیانه ثانیا این گفت شد که وثیقه این قرضه نفت است بنده خواستم عرض کنم که همچو چیزی نیست ما که در کمیسیون رأی دادیم بهچوچه نظرمان این نبود که وثیقه این قرضه نفت است بلکه وثیقه این قرضه فقط امضای دولت است.
تیمور تاش – آقای فرهودی به تبصره ۶ توجه کنید
رئیس – رأی گرفته میشود بماده واحد که دارای هفت تبصره است نسبت به یک تبصره که تبصره ۶ باشد پیشنهاد تجزیه رسیده‌است که باید علیحده رأی گرفته شود پس اول رأی می‌گریم بماده واحده با ۶ تبصره و بتبصره ۶ هم دو مرتبه رأی می‌گیریم و البته اصلاحاتی هم که قبول شده جزو لایحه است رأی می‌گیریم بماده واحده با شش تبصره البته باستثنای تبصره ۶ است آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (اکثر نمایندگان برخاستند) تصویب شد، حالا رأی می‌گیریم طبق پیشنهاد آقای شوشتری بتبصره ۶ باین مضمون: استرداد اصل وام در انقضای سال دوم و همچنین پرداخت بهره آن از محل در آمد‌های نفت صورت خواهد گرفت
شوشتری – مراد بنده این نیست، مراد بنده همان قسمت سود است که پاداش و بهره همه اش تنزیل است.
رئیس – آن که اصلاح شد پرداخت بهره تبدیل شد بجایزه سالیانه
شوشتری – اجازه بفرمائید توضیح بدهم بهره و پاداش همه آنها تنزیل است.
مخبر – جایزه سالیانه است.
شوشتری – باز هم تنزیل است و حرام است.
رئیس – حالا بنده یک توضیحی می‌دهم آقایانی که می‌خواهد رأی بدهند اگر رأی دادند بپیشنهاد آقای شوشتری این تبصره از بین رفته و اگر رأی ندادند این تبصره بجای خودش باقی است این توضیح را خواستم بدهم که در موقع رأی اشکالی پیش نیاید اگر خواستید بماند باید رأی ندهید، آقایانی که با تجزیه تبصره ۶ موافقند قیام کنند، (کسی برنخاست) تصویب نشد رأی گرفته میشود بمجموع گزارش مشتمل بر ماده واحده و ۷ تبصره آقایانی که موافقن قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد بنابراین لایحه قرضه ملی بمجلس سنا فرستاده میشود.
(۳- بیانات آقای نخست وزیر دائر به تقاضای عدم تعطیل جلسات مجلس و جریان امور نفت)
رئیس – آقای نخست وزیر فرمایشی دارید بفرمائید.
نخست وزیر (آقای دکتر مصدق)- از توجهی که آقایان نمایندگان محترم باین لایحه دولت راجع به قرضه ملی فرمودند تشکرات خود را تقدیم می‌کنم و استدعا می‌کنم لایحه سوم را هم هر چه زودتر طرح بفرمائید.
نمایندگان – تصویب میشود.
رئیس – فقط همان لایحه ۲۵ میلیون دولار مانده است
نخست وزیر – و بعد چون مجلس شورای ملی می‌خواهد از تعطیلی استفاده کند گر چه دخالت بنده در امور مجلس شورای ملی بهچوجه شایسته نیست و حق دخالت ندارم فقط برای تذکر خاطر آقایان محترم عرض می‌کنم کارهای مهمی در پیش است که ممکن است ما محتاج به تشکیل جلسات مجلس شورای ملی و مجلس سنا یا هر دو بشویم (صحیح است) زیرا که اگر ما بخواهیم کار نفت را حل کنیم (آزاد – حل کردید) بدون مشورت با مجلسین نمی‌توانیم تصمیم بگیریم و باید هر روزه کمیسیونهای خارجه مجلس را در جریان بگذاریم و در صورت لزوم هم بعرض مجلس شورای ملی در جلسات خصوصی برسانیم. بنابراین مجلس شورای ملی و مجلس سنا باید آماده باشند که هر ساعت دولت احتیاج پیدا کرد رفع احتیاج از دولت بفرمائید (صحیح است) این نظر بنده بودکه عرض ردم حالا دیگر بسته بنظر مجلس شورای ملی است البته تصدیق می فرمائید وجود مجس شورایملی در سک دوره برای یکساعت ممکن است مؤثر باشد (تیمور تاش- عمده کار مجلس برای همین روزها است) آن هم در این موقع که کارهای بزرگی در پیش است این است که آقایان باید توجهی بفرمائید تا زمانی که کار دولت یعنی کار نفت خاتمه نیافته مجلس آماده کار باشد (تیمور تاش – مجلس نباید در این موقع تعطیل کند) تا هر وقت که لازم شد تشکیل جلسه بشود.
دیروز در مجلس سنا بنده جریان کار نفت را از ترایحی که جناب آقای هریمن تشریف آورند بعرض رسانیدم البته جریان بعضی مکاتبات بعدی در آنجا گفته نشده که امروز در اینجا آنها گفته نشده که امروز در اینجا آنها را بعرایض خودم اضافه می‌کنم و بعرض مجلس میرسانم و این یک پرونده کاملی است از این قضیه که در دسترس عموم گذاشته خواهد شد در سی ام خرداد ماه گذشته اینجانب گزارش مشروح مذاکرات دولت ایران را با هیئت نمایندگی اعزامی شرکت سابق نفت انگلیس و ایران بعرض آقایان نمایندگان محترم رسانیده و توضیح دادم که با آنکه دولت طی یادداشت هشتم خرداد ماه ۱۳۳۰ صریحا قید کرده بود که دولت ایران فقط در حدود قانون ملی شدن صنعت نفت حاضر بمذاکره‌است هیئت نمایندگی شرکت سابق پس از چندین بار استمهال ساعت ۸ بعد از ظهر سه شنبه ۲۸ خرداد ماه ۱۳۳۰ در کاخ نخست وزیری یادداشت غیر منتظره‌ای که بکلی مباین با قوانین راجع بملی شدن صنعت نفت وبد تسلیم نمود و بدین جهت دولت ایران از ادامه مذاکرات خودداری کرد و دو روز بعد نمایندگان اعزامی شرکت سابق نفت بانگستان باز گشتند و بلافاصله دستور خلع ید صادر و بموقع اجرا گذاشته شد.
در هفدهم تیرماه جناب آقای سفیر کبیر امریکا نامه‌ای از طرف حضرت ترومن رئیس جمهوری کشورهای متحده امریکا باینجانب تسلیم نمود که پس از اظهار علاقه بحل اختلاف پیشنهاد فرموده بودند جناب آقای آورل هریمن را بنمایندگی مخصوص خود به ایران روانه کنند تا درباره این مسئله با اینجانب و دولت ایران بمذاکره پردازند. اینجانب با اظهار تشکر از حسن نیت ایشان اطلاع دادم چناچه حق ملی ما مطابق قوانین ملی شدن صنعت نفت مورد موافقت واقع شود، دولت ایران حاضر است بلافاصله برای حل کلیه اختلافات وارد مذاکره شود و ورود نماینده حضرت رئیس جمهوری را استقبال نماید.
در تعقیب این پیام، ساعت ۱۱ صبح روز یکشنبه ۲۳ تیر ماه جناب آقای اورل هریمن وارد تهران شدند و صبح روز ۲۴ تیرماه با اینجانب ملاقات و مذاکره کردند و در تعقیب آن مذاکره و مذاکرات بعدی از طرف هیئت دولت بوزیر دارائی و از طرف هیئت مختلط بآقایان دکتر متین دفتری و دکتر رضازاده شفق و دکتر شایگان و الهیار صالح اعضاء آن هیئت مأموریت داده شد که با آقای هریمن وارد مذاکره شوند در نتیجه این مذاکرات در جلسه دوشنبه سی و یکم تیرماه هیئت وزیران و هیئت مختلط که در منزل این جانب تشکیل گردید فرمول ذیل طرح و مورد تصویب قرار گرفت و بعنوان نظریه قطعی دولت ایران به آقای هریمن تسلیم شد:
- هیئت وزیران و هیئت مختلط نفت در جلسه دوشنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۳۰ منعقده در منزل جناب آقای دکتر مصدق نخست وزیر فرمول ذیل را تصویب نمودند:
- اولا – در صورتی که دولت انگلیس بوکالت از طرف شرکت سابق نفت انگلیس و ایران اصل ملی شدن صنعت نفت در ایران را بشناسد دولت ایران حاضر است با نمایندگان دولت انگلیس بوکالت از طرف شرکت سابق وارد مذاکره شود
- ثانیا – دولت انگلستان قبل از اعزام نمایندگان بطهران موافق خود را بوکالت از طرف شرکت سابق با اصل ملی شدن صنعت نفت رسما اعلام نماید
- ثالثا – مقصود از اصل ملی شدن صنعت نفت پیشنهادی است که در کمیسیون مخصوص نفت مجلس شورایملی تصویب شده و در قانون مورخه ۲۹ اسفند ماه ۱۳۲۹ تأیید گردیده است و متن آن ذیلا درج میشود.
به نام سعادت ملت ایران و بمنظور کمک بتأمین صلح جهان امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد مینمائیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف استخراج و بهره برداری در دست دولت قرار گیرد.
برای مزید استخضار آقای هریمن یک نسخه از یادداشتی را که نمایندگان شرکت سابق نفت راجع بطرز قبول اصل ملی شدن صنعت نفت بدولت ایران داده‌اند و مورد قبول واقع نشده باطلاع ایشان برسد.
- رابعا – دولت ایران حاضر است راجع بطریقه اجرای قانون تا آنجا که مربوط بمنافع انگلیس است وارد مذاکره شود.
اکنون متن یادداشت نمایندگان شرکت سابق نفت که مورد قبول دولت ایران واقع نشد برای استحضار قرائت میشود. یادداشت در یادداشتی که جناب آقای وزیر دارائی روز هشتم خرداد بنماینده عمده شرکت در تهران تسلیم نمودند بشرکت اطلاع داده شده بود که
- دولت شاهنشاهی ایران مایل است از تجارب و اطلاعات شرکت استفاده نماید و حاضر است پیشنهادی را که شرکت تقدیم کند مورد توجه قرار دهد مشروط بر اینکه منافی با اصل ملی شدن نفت نباشد.
اینک شرکت می‌خواهد بلادرنگ پیشنهاد مثبتی که جنبه موقت دارد تقدیم نموده بدین وسیله ثابت کند که مایل است هر چه زودتر یک ترتیب عملی داده شود که طبق آن دولت بتواند از تجربه شرکت استفاده نماید بنابراین هیئت نمایندگی از طرف شرکت اجازه دارد مبلغ ده میلیون لیره در اختیار دولت بگذارد این مبلغ مساعده‌ای خواهد بود از بابت وجوهی که در نتیجه موافقت نهائی بین دولت و شرکت طلب دولت وهد بود و با این تفاهم پرداخت میشود که دولت تعهد نماید مادام که مذاکرات در جریان است مانع عملیات شرکت نشود همچنین ما حاضر هستیم از ماه ژوییه ببعد هر ماه مبلغ ۳ میلیون لیره تا وقتی که ترتیبی مقرر شود بدولت بپردازیم در جلسه قبل این جانب اظهار کردم که ما با حفظ کامل کلی حقوق خود بسیار مایل هستیم که بوسیله مذاکره با آقایان محترم طریقه رضایت بخشی پیدا کنیم که حسن اداره صنعت را تأمین نموده و با اصل ملی شدن هم منطبق باشد بنظر شرکت چنین می‌رسد که ممکن است بر اساس طرحی مشتمل بر کلیات زیر ترتیبی داده شود:
- دارائی ایرانی شرکت بیک شرکت ملی نفت ایران منتقل گردیده و شرکت مزبور در ازای این واگذاری حق استفاده از دارائی مزبور را بشرکت جدیدی که از طرف شرکت سهامی نفت انگلیس و ایران تأسیس میشود تفویض خواهد نمود. شرکت جدید عده‌ای مدیر ایران در هیئت مدیره خود خواهد داشت و از طرف شرکت ملی ایران عمل خواهد کرد عملیات پخش در ایران بشرکتی منتقل خواهد شد که مالکیت و اداره آن کاملا ایرانی باشد و انتقال دارائی موجود به آن شرکت طبق شرایط مساعدی انجام خواهد گرفت شرح فوق فقط کلیات طرز عملی است که امکان پذیر می‌باشد و شرکت آن را بعنوان یکقدم مثبت در راه پیدا کردن اساس مذاکره پیشنهاد می‌نماید.
- ما نکاتی را که جناب آقا وزیر دارائی در جلسه ۲۳ خرداد بیان فرمودند مورد توجه کامل قرار داده‌ایم اگر در مفهوم خود اشتباه نکرده باشیم پیشنهاد جناب ایشان این بود که از تاریخ ۲۹ اسفند ما شرکت بایستی مجموع درآمد فروش نفت ایران را (منهای هزینه) بدولت تحویل دهد که ۲۵ در صد آن در بانک مرضی الطرقی برای پرداخت مطالبات احتمالی شرکت تودیع گردد ما یک چنین پیشنهادی را نمی توانمی قبول کنیم هیئت برای مذاکره بایران آمده‌است و بعقیده ما عنوان یک چنین تقاضائی از طرف دولت ایران قبل از اینکه مذاکرات حتی شرع هم شده باشد عمل غیرموجهی است و بعلاوه ما اطمینان داریم که وقتی ما در ضمن مذاکرات آینده طرز جریان و اداره کار خود را با تفصیل بیشتری برای آقایان توضیح دادیم.
- آقایان با ما هم عقیده خواهند شد که یک چنین تقاضائی نه از لحاظ تجارتی ممکن و نه برای هیچ شرکت نفتی قابل قبول است. آقای هریمن داوطلب شدند که شخصا این فرمول را باطلاع دولت انگلستان برسانند و بدین منظور روز جمعه چهارم مرداد ماه با هواپیما بلندن حرکت کردند و روز ششم مرداد ماه نامه زیر از طرف دولت انگلستان توسط سفارت کبرای آن دولت در تهران بدولت ایران تسلیم شد:
- دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان پیشنهاد دولت ایران را برای مذاکره بین دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان از طرف شرکت نفت انگلیس و ایران و دولت ایران و برای بحث مطالبی که مورد علاقه متقابل دولتین توسط آقای هریمن دریافت داشته‌است. دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان مایل است از این دعوت استفاده نماید لکن دولت ایران باین نکته توجه خواهد نمود که دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان با منتهای حسن نیت وارد مذاکره خواهد شد و مذاکرات مزبور فقط در صورتی می‌تواند بصورت رضایت بخش جریان یابد که کششی که در حال حاضر در جنوب موجود است تسکین و تخفیف یابد. با این اطمینان که دولت ایران این حقیقت را تشخیص می‌دهد و با همان روح وارد مذاکرات خواهد شد هیئتی بریاست یکی از وزراء کابینه فورا حرکت خواهد کرد دولت اعلحضرت پادشاه انگلستان از طرف خود و از طرف شکرت اصل ملی شدن صنعت نفت را در ایران برسمیت می‌شناسد،
عصر روز ششم مردادماه از طرف سفارت کبرای امریکا پیشنهاد شد که دولت ایران در صورت موافقت پاسخی بمضمون زیر توسط آقای هریمن برای دولت انگلستان بفرستد.
- دولت ایران خوشوقت است که دولت انگلستان طبق پیشنهادی که توسط آقای هریمن تسلیم گردیده هیئتی بایران اعزام می‌دارد
آزاد – شما حق نداشتید چنین کاری بکنید، کی به شما چنین حقی را داده است که هیئتی را دعوت کنید؟!
دکتر بقائی و کشاورز صدر – خفه شو (همهمه نمایندگان – زنگ رئیس دعوت به سکوت)
آزاد – شما حق نداشتید چنین کاری را بکنید. شما به مملکت خیانت کردید جاسوسها. شما انگلیس‌ها را وارد کردید مملکت را تاراج بکنند. وطن فروشها.
رئیس – آقا آزاد به شما تذکر می‌دهم ساکت شوید. نظم مجلس را مختل نکنید.
آزاد – شما روی تقی زاده را سفید کردی. کی به شما چنین حقی داده بود؟
نخست وزیر – دولت ایران تمایل به رفع تانسیون در جنوب را از نقطه نظر دولتین و بنفع توفیق مذاکرات مطلوب تشخیص می‌دهد و دولت ایران با همان روح حسن نیتی که دولت انگلستان ابراز داشته‌است وارد مذاکره خواهد شد ولی پیشنهاد فوق مورد موافقت دولت ایران قرار نگرفتند زیرا در آن صحبت از وجود کششی در خوزستان شده بود که دولت ایران قبول می‌کرد آن را رفع کند و ممکن بود از ابهام این کلمه استفاده کرده و آنرا چنین تعبیر کنند که تمام عملیات مربوط به خلع ید در خوزستان باعث وجود حالت تانسیون شده و دولت ایران قبول کرده است که برای رفع این حالت وضع را بحال اولیه برگرداند بدین جهت شب دوشنبه هفتم مردادماه در جلسه هیئت دولت و هیئت مختلط نفت بجای نامه‌ای که پیشنهاد شده بود نامه‌ای بدین مضمون تهیه و ارسال گردید:
- دولت شاهنشاهی ایران خوشوقت است که بر طبق فرمول مورخه دوشنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۳۰ (مطابق ۲۳ ژوئیه ۱۹۵۱) که بجناب آقای هریمن داده و به دولت پادشاهی انگلستان از طرف خود و از طرف شرکت سابق نفت اصل ملی شدن صنعت نفت را در ایران برسمیت می‌شناسد و انتظار دارد که این شناسائی رسمی بصورت علنی در معرض اطلاع عمومی گذارده شود. و نیز خوشوقت است که دولت انگلستان قصد دارد هیئتی را بسمت وکالت از طرف شرکت سابق نفت برای مذاکره با دولت و مقامات صلاحیتدار بتهران اعزام دارد و در عین حال هیئت مزبور راجع بطریقه اجرای قانون تا آنجا که مربوط بمنافع متقابل دو کشور است با دولت ایران وارد مذاکره شود دولت ایران معتقد است که تانسیونی در خوزستان وجود ندارد و یقین دارد شناسائی رسمی اصل ملی شدن صنعت نفت محیط مساعدتری بوجود خواهد آورد تا با روح صمیمیت و حسن نیت مذاکراتی که در فوق به آن اشاره شده جریان یابد
فردای آن شب یعنی روز هفتم مردادماه مطابق با سی ام ژوئیه ۱۹۵۱ از طرف جناب آقای سفیر کبیر امریکا یادداشتی بدین مضمون برای اینجانب رسید.
سفارت کبرای آمریکا.
تهران ۳۰ ژوئیه ۱۹۵۱نخست وزیر عزیزم
الساعه تلگراف فوری از آقای هریمن دریافت نمودم ایشان متذکر شده‌اند که تصور نمی‌کنند بتوانند پیامی را که دیشب بمن تسلیم فرمودید بدولت انگلستان تسلیم نماید ایشان تصور نمی‌کنند که پیام مزبور تسهیلی در افتتاح باب مذاکرات بنماید. آقای هریمن پیشنهاد می‌کنند که جنابعالی و همکارانتان شاید بتوانند تجدید نظر در جواب پیشنهادی دولت انگلستان که اهمیت فوق العاده دارد بفرمائید ایشان اطمینان دارند که در صورتی که جواب دولت ایران با زبان رضایت بخش تری تنظیم گردد اقدامات لازمه برای اعزام فوری یک میسیون دولتی انگلیس مقدور است. با اطمینانی که بتوجه مخصوص جنابعالی در این موضوع دارم و اطمینانی که بعلاقه دولت شما برای پیدا نمودن راه حل منسبی در موضوع نفت دارم صادقانه امیدوارم که خواهید توانست در پیام دیشب خود تجدید نظر فرمایند.
که بلافاصله اینجانب نامه زیر را در پاسخ آقای سفیر کبیر امریکا برای ایشان فرستادم:
سفیر کبیر عزیزم
در جواب یادداشت هفتم مردادماه ۱۳۳۰ (۳۰ ژوئیه۱۹۵۱) محترما اشعار می‌دارد. بسیار خوشوقت میشوم اگر از جناب آقا هریمن سؤال فرمایید کدام جمله از پیامی که در جواب ایشان در شب گذشته به وسیله جنابعالی بلندن مخابره شده ایجاد محظور نموده و باعث شده که ایشان تصور کنند پیام مزبور تسهیلی رد افتتاح باب مذاکرات نمی‌نماید و بنابراین از تسلیم آن بدولت انگلستان خودداری فرموده‌اند موقع را برای تجدید احترامات مغتنم میشمارد.
نخست وزیر – دکتر محمد مصدق
روز بعد آقای هریمن با هواپیما به ایران مراجعت نمودند. و سه روز بعد از آن یعنی روز جمعه یازدهم مردادماه آقای میدلتی کاردار سفارت کبرای انگلستان در وزارت امور خارجه حضور یافته و نامه‌ای بمضمون ذیل به آقای وزیر امور خارجه تسلیم نمودند:
سفارت کبرای انگلیس
تهران ۱۱ مرداد ۱۳۳۰
شماره ۱۰۰
- آقای وزیر بر حسب دستور دولت متبوع خود محترما باستحضار خاطر آنجناب میرساند که آن دولت فرمول دولت شاهنشاهی را برای مذاکر فیمابین دولت شاهنشاهی و دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان بوکالت از طرف شرکت نفت انگلیس و ایران و مذاکره در موضوعهای مربوطه بمنافع متقابل دولتین توسط مستر هریمن دریافت نموده‌است.
- ۲- دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان مایل است فرمول مزبور را مورد استفاده قرار داده و حاضر است طبق آن فرمول مذاکره نماید ولیکن دولت شاهنشاهی تصدیق خواهند نمود که مذاکراتی که دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان در قسمت خود با کمال حسن نیت وارد آن خواهد شد نمی‌تواند بطریق رضایتبخشی پیشرفت نماید مگر اینکه تسکینی در محیط فعلی داده شود. بر طبق اطمینانی که دولت شاهنشاهی حقیقت مزبور را در نظر می‌گیرد و ما نیز با همان روح وارد مذاکرات خواهیم شد مسیونی که به ریاست یک نفر وزیر کابینه خواهد بود بلافاصله حرکت خواهد نمود.
- ۳- دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان از طرف خود از طرف شرکت اصل ملی شدن صنعت نفت را در ایران قبول می‌نماید. موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را تجدید می‌نمایم.
امضاء جی – ا – میدلتن
جناب آقای باقر کاظمی
وزارت امور خارجه شاهنشاهی – تهران
همان وقت در پاسخ این نامه نامه‌ای بدین مضمون از طرف آقای وزیر امور خارجه به آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان تسلیم شد:
- آقای کاردار در پاسخ نامه مورخه سیم اوت ۱۹۵۱ شماره ۱۰۰ اشعار می‌دارد دولت ایران خوشوقت است که دولت انگلیس مطابق فرمولی که توسط آقای هریمن داده شده از طرف خود و کمپانی سابق اصل ملی شدند صنعت نفت را در ایران قبول کرده و هیئتی برای مذاکره بایران اعزام می‌دارد دولت ایران بمنظور کامیابی در مذاکرات اهمیت ایجاد بهترین محیط ممکنه از طرف دولتین را تصدیق کرده و با همان روح حسن نیت که از طرف دولت انگلیس اظهار میشود بمذاکرات وارد خواهد شد. موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم میشمارد.
جناب آقای باقر کاظمی وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی – تهران
آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان طی نامه دیگری بدین مضمون تصمیم دولت انگلستان را برای اعزام هیئتی به ریاست آقای استوکس مهردار سلطنیت به تهران باطلاع آقای وزیر امورخارجه رسانیدند.
۳- اوت سفارت کبرای انگلستان – تهران
جناب آقای وزیر افتخار دارم که بمرقومه آنجناب مبنی بر قبول دولت شاهنشاهی ایران بانی که وارد مذاکره با دولت پادشاهی انگلستان بوکالت شرکت نفت ایران و انگلیس و بحث در قضایای مورد علاقه دو دولت بشوند اشاره نمایم. ۲- از دولت متبوعه خود دستور یافته‌ام که مراتب زیر را باستحضار آن جناب برسانم. دولت متبوعه اینجانب در نظر دارد هیئتی بریاست جناب استوکس مهردار سلطنتی به همراهی مشاورین ذیل اعزام بدارد.
سردونالد فرگسون – ژس ب و، دکتر و ل ف ناتال عضو وزارت سوخت و نیرو و مستر فلت عضو خزانه داری و جناب پ. ا رمز بوتام عضو وزارت خارجه ضمنا پنج نماینده هم از شرکت نفت ایران و انگلیس و چهار منشی در معیت این هیئت خواهند بود.
3- بطوری که معین شده حرکت این هیئت در ساعت ۱۵ روز جمعه سوم اوت خواهد بود. و در حدود ساعت هفده و نیم شنبه چهارم اوت بوقت محلی وارد تهران خواهند شد.
موقع را برای تقدیم احترامات فائقه مغتنم میشمارم.
آقای میدلتن کاردار سفارت کبرای دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان
در پاسخ این نامه آقای وزیر امور خارجه از طرف دولت ایران طی نامه ذیل دعوت کردند که این هیئت در مدت توقف خود در ایران میهمان دولت شاهنشاهی باشند.
آقای کاردار
در پاسخ نامه مورخه سیم اوت ۱۹۵۱ – ۱۰۱ اشعار می‌دارد که دولت شاهنشاهی از آمدن هیئتی بریاست جناب آقای استوکس خوشوقت است و بوسیله این نامه دعوت می‌نماید که هیئت مذکور در مدت توقف در ایران میهمان دولت شاهنشاهی باشند و جناب آقای سناتور جواد بوشهری وزیر راه را بسمت میهماندار این هیئت معرفی می‌نماید. موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارد.
آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان این دعوت را از طرف دولت متبوعه خود طی نامه‌ای بدین مضمون پذیرفتند.
۱۰۲ ۳ اوت سفارت کبرای انگلستان – تهران
- جناب آقای وزیر افتخار دارم که وصول یادداشت مورخ سوم اوت آن جناب را مبنی بر دعوت مهردار سلطنتی و همراهان بعنوان مهمان دولت شاهنشاهی ایران هنگام توقف هیئت نمایندگی انگلستان در تهران اعلام دارم. ۲- از دولت متبوعه خود دستور دارم که قبولی دولت پادشاهی انگلستان را نسبت باین دعوت ملاطفت آمیز باستحضار آنجناب رسانیده و تشکر صمیمانه دولت پادشاهی انگلستان را برای این مهمان نوازی تقدمی دولت شاهنشاهی ایران نمایم موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارم.
بعلاوه مراسله دیگری از طرف آقای کاظمی وزیر امور خارجه به آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان بشرح ذیل نوشته شده‌است:
۱۷۲۰۴ یازدهم مرداد ۱۳۳۰
آقای کاردار با نهایت احترام اینک صورت مجلس هیئت وزراء مشتمل بر فورمولی را که در تاریخ ۳۱ تیر ماه ۱۳۳۰ بجناب آقای اورل هریمن داده شده و در نامه شما شماره ۱۰۰ مورخه یازدهم مرداد ۱۳۳۰ شماره ۱۷۲۰۲ بآن اشاره گردیده لفا برای مزید استحضار ارسال می‌دارد.
موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم میشمارد –
باقر کاظمی
این بود جریان اقداماتی که از بدو ورود مستر هریمن تا بامروز در باره رفع اختلافات مربوط بملی شدن صنعت نفت در ایران صورت گرفته‌است. اینجانب وظیفه خود میدانم در این موقع و در این مجلس از زحمات و مساعی مجدانه ایشان در این باره صمیمانه اظهار تشکر کنم زیرا حداقل نتیجه‌ای که تا کنون از کوششهای ایشان گرفته شده این است که بر اثر مذاکرات دولتین دعوای ۴۲ سال امتیاز معادن نفت جنوب که ده سال آن مربوط به آخر مدت قرارداد دارسی تا سال ۱۹۶۱ و ۳۲ سال دیگر در نتیجه تمدید قرارداد مزبور تا ۱۹۹۳ است بکلی خاتمه یافته. امیدوارم مساعی ایشان تا بآخر بنتیجه برسد و با حسن نیت طرفین کلیه اشکالات موجوده بر اساس حق مشروع ایران حل شود.
آزاد – مرده باد خائنین وطن. محو و نابود باد خائنین کشور.
رئیس – آقای آزاد به شما تذکر می‌دهم.
تیمورتاش – جناب آقای رئیس کی بما اجازه می‌دهید ما هم در این موضوع اظهار نظر کنیم؟
آزاد – نیست باد خائنین به کشور
رئیس – آقای نخست وزیر گزارشی دادند اگر مجلس لازم دید که صحبت بشود باید رأی بدهد بسته برأی مجلس است بنابراین اگر مجلس لازم دانست باید موافقت کند که مطرح شود والا گزارشی است که ایشان بمجلس داده‌اند و این گزارش هم جواب ندارد (تیمور تاش – باید جواب داده شود) مگر نمی‌بینید که چه می‌گویم؟
نبوی – رأی ندارد
تیمور تاش – موضوع رأی نیست موضوع بحث است.
رئیس – اگر مجلس می‌خواهد مطرح شود باید رأی بدهد. جناب آقای نخست وزیر بفرمائید
نخست وزیر – خواستم عرض کنم که نمایندگان دولت انگلیس بریاست جناب آقای استوکس وارد شدند و در قصر صاحبقرانیه میهمان دولت ایران هستند امروز هم قبل از اینکه در این مجلس حاضر شوم آمدند از بنده دیدن کردند امیدوارم که انشاءالله بتوانیم یک مذاکراتی بکنیم و کار نفت را بطوری که مرضی خاطر ملت ایران و مرضی خاطر عموم هموطنان و مجلس شورای ملی است خاتمه بدهیم (نمایندگان – انشاءالله) و بنده تصور می‌کنم این تشنجی که بعضی از نمایندگان در مجلس ایجاد کرده‌اند بهیچوجه مورد نداشت برای اینکه تا اینجا همه اش یک جنبه منفی بود گزارش دولت راجع باین بود که دعوای ۴۲ سال امتیاز نفت جنوب بکلی از بین رفته.
آزاد – تقی زاده هم گفت ما قرارداد دارسی را لغو کردیم (زنگ رئیس)
رئیس – آقای آزاد شما نظم مجلس را مختل کردید.
آزاد – تقی زاده هم می‌گفت که ما امتیاز دارسی را لغو کردیم.
نخست وزیر – آقا نظر خودتان چیست؟ (آزاد – من می‌خواهم که ۹ ماده قانون اردیبهشت اجرا بشود) هنوز که نیامده بنده آمده‌ام اینجا عرض کنم که ۴۲ سال دعوای امتیاز از بین رفته هیچ آمده‌ام عرض کنم قانون ۹ ماده اجرا نشده یا اجرا میشود (آزاد- قانون خلع ید باید اجرا بشود) اجازه بدهید جنابعالی چرا اینقدر بی صبر و بی حوصله و عصبانی هستید؟ همینطور که دو ماه تأمل کردید امروز هم دولت آمده یک گزارشی که مطلوب ملت ایران است باین مجلس پیشنهاد کرده باز هم تأمل بفرمائید تا دولت یک گزارش دیگری که مطلوب ملت ایران باشد تقدیم مجلس بکند یا اینکه برود و این عرصه و این جلسه را برای خود جنابعالی باقی بگذارد که هر چه می‌خواهید بفرمائید.
نمایندگان – احسنت، احسنت،
رئیس – عرض کنم این گزارشی بود که باطلاع مجلس رسید و مورد بحث وقتی قرار می‌گیرد که مجلس شورای ملی رإی بدهد (صحیح است) (نمایندگان – برای چه رأی بدهد؟) برای این که رأی بدهند که مورد بحث واقع شود.
تیمورتاش – سرنوشت ملت ایران مطرح است چرا نمی‌گذارند مورد بحث واقع شود؟
(۴- معرفی آقای امیر علائی بوزارت کشور بوسیله آقای نخست وزیر)
نخست وزیر – اجازه بفرمائید
رئیس – بفرمائید
نخست وزیر – خواستم عرض کنم در نتیجه استعفای آقای سرلشگر زاهدی، آقای امیر علائی بسمت وزارت کشور و همچنین تا انتخاب رئیس شهربانی بسمت کفالت شهربانی منصوب شدند.
آزاد – امیر علائی مورد اعتماد ما نیست
معدل – این صحبتها چیست که میگوئید؟ برای چه شما این حرفها را می‌زنی؟ همین یک نفر که حرف می‌زند دلیل بر این است که تمام آقایان نمایندگان موافقند
آزاد – خاموش باش آدم کش
رئیس – آقایان من بهر دوی شما تذکر می‌دهم. گزارشی از کمیسون فرهنگ رسیده و ۱۵ نفر از آقایان نمایندگان تقاضا کرده‌اند که مقدم بر دستور قرار بگیرد و راجع به آرامگاه بوعلی سینا است (قرائت میشود.) (بشرح زیر قرائت شد)
امضاء کنندگان زیر پیشنهاد می‌کنیم که لایحه وزارت فرهنگ راجع بهزینه جشن و ساختمان آرامگاه بوعلی سینا در دستور جلسه قرار گیرد.
– صفائی – قبادیان – دکتر طاهری – بزرگ نیا – عامری – گودرزی – صاحب جمع – اسلامی – فقیه زاده – مخبر فرهمند و چند امضای دیگر.
رئیس – این لایحه الان محتاج برأی است که در دستور قرار گیرد و عده فعلا کافی نیست.
(۵- بیانات آقای محمد علی مسعودی بعنوان ماده ۱۶۹ آئین نامه)
محمد علی مسعودی – پس اجازه بدهید من تذکرم را بدهم طبق ماده ۱۶۹
رئیس- ماده ۱۶۹ راجع بسؤالات است؟
مسعودی – بلی اخطاری که بنده کرده بودم طبق ماده ۱۶۹ بوده‌است راجع بسؤالات چون خود بنده چند سؤال کرده‌ام که چون تمام آقایان وزراء حاضر هستند برای جواب سؤالات و مدتی هم در جلسه نشسته‌اند و وقت نرسیده‌است و مطالب دیگر بوده اجازه نداده‌اید از جمله از جناب آقای امیر تیمور و جناب آقای کاظمی و جناب آقای فرمند جناب آقای سرلشکر وثوق سؤالاتی نده کرده‌ام از آقایان ولی مطلبی که بنده فعلا می‌خواستم عرض کنم در موضع نفت است جناب آقای دکتر مصدق بایستی جنابعالی بدانید که ملت ایران و مجلسین ایران همیشه در انتظار انجام آرزوهای ملی مردم و عموم ایرانیان است و در مورد نفت کوچکترین اختلاف بین هیچیک از افراد ملت نیست و همه آروزمندند که این موضوع بنفع ملت ایران و تأمین آروزی مردم ایران انجام بشود و اگر یک بیاناتی میشود ممکن است روی عصبانیت و احساسات شخصی یا تحریکاتی باشد جناب آقای دکتر مصدق شما بدانید که تمام مردم ایران در موضوع نفت یک صدا هستند و هیچکس هم نمی‌تواند از دایره خارج بشود (صحیح است)
تیمورتاش – آقای مسعودی پس بگذارید صحبت بکنند چرا نمی‌گذارید اگر نمی‌ترسید اگر از جائی نمی‌ترسید یک نفر در مقابل یک ملت چه اثری دارد؟
رئیس – آقای تیمور تاش بشما تذکر می‌دهم این وضع نشد.
مسعودی – اجازه بدهید البته تمام وکلا هم آزادند عقید خودشان را بگویند. خیال می‌کنم آقای تیمورتاش هم جز آن عرض دیگری ندارند و یقین دارم که آقای تیمورتاش هم در کمال وطنپرستی این اظهارات را می‌کنند و شاید یک نظریاتی دارند که التبه در موقعش خواهند فرمود عرض دیگر بنده راجع بعملیات بعضی از اشخاص بود از جمله بنده شنیدم جناب آقای امیر تیمور (رئیس – راجع بسؤالات است؟) بلی (رئیس – مگر سؤالات مطرح است و من اجازه دادم که شما آن را مطرح کنید) اجازه بفرمائید (دکتر طبا -آن آب را هم نشان بدهید) این آب مردم است (در این موقع ناطق بطری آب آلوده‌ای را نشان دادند) این آبی است که مردم می‌خورند. این آقا یک آبی است که در خیابان صاحب جمع در جنوب شهر جاری است ومردم از آن می‌خورند یک نامه‌ای اهالی بجناب آقای دکتر مصدق نوشته‌اند (نورالدین امامی – این آب جاری شهر است؟) بلی آب جاری شهر است این را بنام تحفه تقدیم جناب آقای وزیر کشور می‌کنم که از امروز بروند باین مسائل عظیم بپردازند و عرض دیگر بنده راجع بمعاون وزارتخانه شما بود (اشاره بآقای امیر تیمور وزیر کار) شنیدم که ایشان یک دسته بندیهائی کرده‌اند و این دون شأن شخص شما است، این را ببینید صحیح است یا خیر شنیدم در آنجا دسته بندی شده و یک عده مخالف و وافق درست کرده و این دون شأن شما ایت و اینطور اشخاص در کابینه آقای مصدق السلطنه نباید باشند اینها هستند که باعث بدنامی ایشان می‌شوند و بعضی رفقا هم که تذکراتی می‌دهند بنوع اینهاست. این عرض بنده بود تمنی می‌کنم خود جناب آقای وزیر کار هم باینموضوع توجه بفرمایند.
تیمورتاش – این حرفها صحیح است ولی موقع کار نفت می گویند نباید گفته شود.
رئیس – این ماده ۱۶۹ برای اینست که اگر از مدت مقرر برای جواب بسؤالات تجاوزی بشود بتوانند تذکر بدهند همیشه آقایان وزراء گفته‌اند برای جواب سؤالات نمایندگان حاضرند ولی موکول باینست که یک روزی معین بشود قبلا هم روز سه شنبه معین شده بود ولی باز بهم زدید حالا هم هر روزی که آقایان حاضر باشند بنده حاضرم که سؤال‌ها مطرح بشود از سه لایحه که دولت داده بود دو لایحه یکی راجع به ۱۴ میلیون لیره و یکی هم راجع بقرضه ملی ملی بتصویب مجل رسید یک لایحه قرضه دیگر هست که حالا آقای نخست وزیر تقاضا کردند جزء دستور قرار بگیرد (صحیح است) پس از این کار آنرا هم جزء دستور می‌گذاریم.
وزیر کشاورزی – بیست میلیون اعتبار سن را هم تقاضا می‌کنم فراموش نفرماید.
رئیس – گزارش بیست میلیون ریال اعتبار سن هم رسیده‌است فوریت آن هم چون تصویب شده‌است آن هم جزء دستور قرار می‌گیرد.
(۶- مذاکرات راجع به تعطیل مجلس و عدم تصویب تعطیل تا آخر مرداد)
رئیس – موضوع دیگر تعطیل مجلس است آقایان نظر داشتند تا ۳۱ مرداد مجلس از تعطیل تابستانی استفاده کند یعنی فقط تا ۳۱ مرداد استفاده کند ولی آقای نخست وزیر نظر بموقعیت امور کشور تقاضا کردند که این تعطیل ببعد از مرداد یعنی بشهریور موکول شود حالا بسته به نظر آقایان است. اگر آقایان می‌خواهند تعطیل بشود از فردا تعطیل میشود و اگر هم می‌خواهید تا ۳۱ حاضر بشوید در ماه شهریور تعطیل می‌کنیم بهر حال رأی خواهیم گرفت.
تیمورتاش – شما را بخدا در چنین موقعی نگذارید بروید
آزاد – تا آخر شهریور تعطیل شود هر وقت دولت خواست تقاضای جلسه فوق العاده کند.
رئیس – وقتی اکثریت برای رأی شد راجع باین موضوع تصمیم می‌گیریم.
شوشتری – آقا تعطیل مجلس صلاح نیست، نقشه‌ها کشیده اند جناب آقای رئیس توماس نام انگلیسی نقشه کشیده‌است بعد پشیمان می‌شوید، نباید مجلس تعطیل بشود.
رئیس – این حرفها چیست؟ شلوغ نکنید.
شوشتری – من بشما می‌گویم که بدانید گفتم نباید تعطیل بشود.
رئیس – خوب آقایان موافقت بکنید کار بکنیم.
شوشتری – جناب آقای امیر تیمور باید پروانه اقامت توماس ابطال بشود روزی ده هزار تومان پول می‌دهند برای زحمت کشان انشعابیون توده ….(زنگ رئیس)
رفیع – اگر اجازه بفرمائید مجلس تا اول شهریور تعطیل بشود ولی آقایان در مرکز باشند هر وقت مجلس کار فوق العاده داشت تشکیل بشود.
فرهودی – ما نسبت بتعطیل قبلا در جلسه خصوصی تصمیم گرفتیم.
رئیس – بعضی از آقایان نمایندگان با تعطیل مجلس مخالف هستند میگویند نباید مجلس تعطیل بشود بعضی آقایان نظر دیگری دارند بهر حال بایستی رأی گرفته شود اینجا گفته شده‌است تا ۳۱ مرداد مجلس تعطیل بشود یعنی ۳۱ مرداد مجلس مشغول کار بشود (همهمه نمایندگان) (صدای زنگ) اینجا دو نظر است یکی اینکه از اول شهریور تعطیل شروع بشود یکی از حالا تا اول شهریور یعنی تا ۳۱ مرداد مجلس مشغول بکار باشد و تعطیل نشود یکی یکی رأی می‌گیریم.
شوشتری – من با هر دو مخالفم.
ملک مدنی – اول برای اینکه از حالا تعطیل بشود رأی بگیرید اگر این تصویب نشد آنوقت از اول شهریور
رئیس – آقای صدر زاده بفرمائید
صدرزاده – عرض کنم مطابق ماده ۱۹۲ آئین نامه که می‌نویسد: رئیس محترم مجلس بتقاضای ۴۰ نفر از نمایندگان یا درخواست دولت در اوقات تعطیل می‌تواند مجلس را بعنوان فوق العاده دعوت نماید از روی این ماده استنباط میشود در مواقعی که رئیس دولت لازم بداند بر اینکه مجلس در جریان باشد مجلس باید از تعطیل خودداری بکند و جلسه تشکیل بدهد ما هم تعطیل را هنوز شروع نکرده‌ایم ملاحظه میفرمائید راجع به مسئله نفت بطوریکه ریاست محترم دولت گزارش دادند مشغول مذاکره هستند بنده تصور می‌کنم در یک چنین موقع حساس که دولت مشغول مذکره‌است و باید نتیجه عملیاتش را بمجلس گزارش بدهد و اگر لزوم پیدا کرد مجلس نظر خودش را اظهار بکند در یک همچو موقع حساس نباید مجلس را تعطیل بکنیم (صحیح است) تعطیل مجلس در اینموقع هیچ بمصلحت مملکت نیست ملت ایران که ما را وکیل کرده‌است در این دوره بخصوص برای این روزها خواسته‌است و ما نباید از تعطیل استفاده بکیم باید همه روزه در مجلس حاضر بشویم و حتی عقیده بنده این است که اگر لازم بشود از هفته این سه روز هم مجلس بیشتر تشکیل بشود حاضر بشویم و انجام وظیفه بکنیم و تعطیل بصلاح مملکت نیست.
شوشتری – بنده با این نظر موافقم بعقیده بنده بهچوجه مجلس نباید تعطیل بشود
رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – اساسا بنده عرض می‌کنم که همانطور که مقام ریاست اعلام فرمودید اول رأی بگیرید که از حالا تعطیل بشود تا ۳۱ مرداد ماه اگر تصویب نشد از اول شهریور تعطیل خود بخود سر جایش هست و اگر آنموقع هم اختلاف بود رأی می‌گیرید و حالا بعقیده بنده یک رأی کافی است.
رئیس – آقایان توجه کنید آقایانی که موافقند تعطیل تابستانی از جلسه آینده تا ۳۱ مرداد برقرار بشود قیام بفرمایند (عده کمی قیام نمودند) تصویب نشد پس جلسات مجلس تا آخر مرداد ادامه خواهد داشت برای شهریور را حالا رأی نمی‌گیریم (فقیه زاده – هفته‌ای یک جلسه باشد) راجع بآن قسمت بعد مذاکره میشود.
(۷- طرح گزارش هشت میلیون ریال اعتبار جهت مخارج ساختمان آرامگاه و جشن هزاره ابو علی سینا)
رئیس – طبق پیشنهادی که شده بود اول رأی می‌گیریم باینکه گزارش راجع بمخارج مربوط به ابو علی سینا جزو دستور قرار گیرد آقایان موافقین قیام فرمایند (عده کثیری قیام نمودن) تصویب شد گزارشهای کمیسیون بودجه و فرهنگ قرائت میشود (بشرح زیر قرائت شد) گزارش از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی کمیسیون بودجه با جضور آقای وزیر فرهنگ بلایحه شماره ۳۰/۵/۳/۶۴۴۵ دولت راجع باعتبار هشت میلیون ریال برای ساختمان و پذیرائی جهت جشن هزاره ابن سینا رسیدگی نموده لایحه پیشنهادی دولت را بشرح زیر اصلاح و اینک گزارش آن را تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید.
- ماده واحده – دولت مکلف است مبلغ هشت میلیون ریال از محل در آمد سال جاری کشور بشرح زیر برای تکمیل ساختمان آرامگاه و تهیه مقدمات و مراسم جشن هزاره حکیم ابو علی سینا تأمین و پرداخت نماید دوره عمل این اعتبار تا آخر سال ۱۳۳۱ ادامه خواهد داشت
- ۱- برای تکمیل ساختمان آرامگاه سه میلیون ریال بتوسط انجمن آثار ملی با نظارت وزارت فرهنگ
- ۲- برای تهیه مقدمات ومخارج جشن و پذیرائی بتوسط وزارت فرهنگ پنج میلیون ریال.
مخبر کمیسیون بودجه – فرهودی گزارش از کمیسون فرهنگ به مجلس شورای ملی کمیسیون فرهنگ لایحه شماره ۶۴۴۵ دولت راجع به هشت میلیون ریال اعتبار برای ساختمان آرامگاه و پذیرائی جشن هزاره حکیم شهیر ابو علی سنیا را باحضور آقای وزیر فرهنگ مطرح نمود با توضیحاتی که آقای وزیر فرهنگ بیان نمودند ماده واحده بشرح زیر تصویب و اینک گزارش آن را تقیدم مجلس شورای ملی می‌نماید
- ماده واحده – دولت مکلف است مبلغ هشت میلیون ریال از محل در آمد سال جاری کشور بشرح زیر برا تکمیل ساختمان آرامگاه و تهیه مقدمات و مراسم جشن هزاره حکیم ابو علی سینا تأمین و پرداخت نماید دوره عمل این اعتبار تا آخر سال ۱۳۳۱ ادامه خواهد داشت
- ۱- برای تکمیل ساختمان آرامگاه ۳ میلیون ریال بتوسط انجمن آثار ملی با نظارت وزارت فرهنگ
- ۲- برای تهیه مقدمات و مخارج جشن و پذیرائی بتوسط وزارت فرهنگ پنج میلیون ریال مخبر کمیسیون فرهنگ – دکتر طبا
رئیس – آقای مخبر فرهمند بفرمائید
مخبر فرهمند – عرض کنم چون موضوع جشن هزاره ابو علی سینا که لایحه آن از طرف وزارت فرهنگ تقدیم شده‌است برای اتمام آرامگاه و مخارج جشن مطرح است لازم است عرض کنم اولا بنده خودم را کوچکتر از آن می دانم که در موضوع وارد شوم بنده در قسمت اهمیت موضوع وارد نمی‌شود خاطر آقایان اینقدر مستحضر است، مطلع است برای جشن هزاره تمام علماء و دانشمندان فضا و دکترهای دنیا مترصد هستند که بیایند و در جشن شرکت کنند موضوعی که لازم است عرض کنم این است که از مقاماتی که نسبت باین موضوع بذل مساعدت فرموده‌اند تشکر کنم اول شخص اعلیحضرت همایون شاهنشاهی باین موضوع جشن فوق العاده اهمیت داده‌اند دستورات اکید بدولتهای وقت صادر فرموده‌اند و از بذل هیچگونه مساعدت مضایقه نفرموده‌اند حتی بنده شنیدم که برای اتمام کار دستور فرموده‌اند که از هر محلی هست از عطیه ملوکانه کمک بشود که در موقع این کار مهم انجام بشود و حیثیت مملکت و کشور محفوظ بماند بعد از جناب آقای رئیس مجلس و نمایندگان محترم تشکر می‌کنم که در هر موردی بذل عنایت فرموده‌اند و حبت در نظر دارند هدیه‌ای بدهند یعنی مخارج طبع کتب و رسائل شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا را بدهند و چاپ کنند که انجام آنهم موکول بمساعدت آقایان محترم است بعد از هیئت دولت تمام دولتهای وقت و آقایان وزراء در موقع خود کمال مساعدت را کرده‌اند و باز هم می‌کنند مخصوصا در یک جلسه در هیئت وزرا که کار کمک بود برای تتمه ساختمان آرامگاه وقتی در هیئت وزراء مطرح شد جناب آقا دکتر مصدق فرمودند که ما برای اجراء و انجام اینکار از هیچ قسم مساعدت کوتاهی نخواهیم کرد فقط با شرط اینکه نظارت بشود که بمصرف خودش برسد بنابر این بنده تشکر می‌کنم. عرض کنم انجمن آثار ملی که سهم بزرگی از این افتخار نصیب او است زحمت فوق العاده‌ای برای بنای آرامگاه کشیده بطوریکه متخصصین و مهندسی اظهار اطلاع می‌کنند بعد از تخت جمشید از حیث عظمت بناء و استحکام شاید این بنا باشد و فوق العاده زحمت کشیده‌اند و با رنج و مشقت پولهایی تهیه کرده‌اند و ببودجه دولت هم لطمه‌ای نزده‌اند و چون وسیله‌ای برای اتمام آن نداشتند الان احتیاج پیدا کرده‌اند که تتمه را از دولت می‌خواهند استدعا بکنند بنده بنام نمایندگی از آقایان تشکر می‌کنم و از جمیع اشخاصی که باین مقام محترم خدمت کرده و می‌کنند نبده عرض تشکر و احترام می نم اما مخالفت بنده عرض تشکر و احترام می‌کنم اما مخالفت بنده برای اینست بنده بعنوان مخالف مشروط اسم نوشته‌ام مخالفت بنده سر یک موضوع است تمام این دستگاهها علاقه و مساعدت خودشان را بکار می‌برند تا می‌آید بدست اجرا می‌رسد اداره ایکه باید پول بدهند بآنجا که می‌رسد دیگر اهمیت موضوع را هم در نظر نمی‌گیرند و این عمل را در ردیف یک عمل عادی قرار می‌دهند مثل اینکه یکنفر می‌خواهد برود بمسافرت مانطور یکه باو میگویند که خرج سفر و فوق العاده نیست این موضوع را هم در ردیف آن می‌گذارند و حال آنکه باید موقعیت و حیثیت ممکلت را در نظر گرفت و این مخارج را بر تمام مصارف و مخارج دیگر مقدم ندانست بنده عقیده‌ام این است که اگر بموقع نرسد و باز هم مقررات خشک را در این مورد اعمال کنند بهتر این است که این لایحه بتصویب نرسد.
رئیس – در برگ موافق و مخالف آقای اسلامی نوشته‌اند که غایب هستند آقای مخبر بفرمائید.
مخبر (آقای فرهودی)- عرض کنم که این لایحه هم در کمیسیون بودجه و هم در کمیسیون فرهنگ مطرح شده و بنده در هر دو کمیسیون هستم بنابراین خواستم یک توضیحی بدهم که دلایل اصلی که این دو کمیسیون را وادار کرد بتصویب این لایحه چه بود شیخ الرئیس ابو علی سینا که از مفاخر بزرگ ما است در سال ۳۷۰ هجری متولدشده سال ۱۳۷۰هزار سال بعد از تولد ایشان میشود بهمین جهت است که از چند سال قبل عده‌ای از علاقمندان بایشان و علاقمندان بدانش و بزرگان ایران تصمیم گرفتند آرامگاه مجللی برای او بسازند و جشن هزاره‌ای هم برای او برپا کنند در همان موقعی که انجمی آثار ملی برای برپا کردن جشن هزاره فردوسی تصمیم گرفت و اقدام کرد یعنی برای تجلیل بزرگترین شخصیت ادبی ایران آن اقدام بجا بموقع را کرد این فرک پیدا شد که برای بزرگترین شخصیت علمی ایران هم اقداماتی نظیر آن اقدام بشود و در نظر گرفتند بزرگترین شخصیت علمی اران و بلکه اسلام شیخ الرئیس ابو علی سینا است باین جهت انجمن آثار ملی از چندی پیش این تصمیم را گرفت و اولین دفعه در سال ۱۳۲۲ برنامه این جشن وساختمان این آرامگاه را طرح کرد و بعرض اعلیحضرت همایون شاهنشاهی رسید و اعلیحضضرت همایون شاهنشاهی یک میلیون ریال اول عطیه‌ای که برای ساختمان آرامگاه و مخارج جشن لازم بود مرحمت فرمودند بعد انجمن آثار ملی نقشه ساختمان آرامگاه را بمناقصه گذاشت و عده کثیری از مهندسین داخلی و خارجی در این مناقصه شرکت کردند این مناقصه را مهندسین ایرانی بردند یعنی باز بوسائلی تصوب شد که ابو علی سینا اگر هم ساختمان برایش میشود بایستی از ذوق و هنر هنر مندان ایران که هم وطنش هستند استفاده بشود و برای ساختن یک آرامگاه دو اصل هست یکی استحکام و است و دیگری عظمتش و اتفاقا فلسفه شیخ الرئیس هم روی این دو اصل است فلسفه شیخ الرئیس هم روی اصل استحکام و عظمت است و بنابر این آرامگاهی که حالا ساخته اندنمیانده فلسفه خود شیخ الرئیس هم هست این بنا از سنگ خارا ساخته شده ست و همان طور که آقای مخبر فرهمند فرمودند یکی از بناهای عظیم ایران است و مخارجی که تا بحال برای آرامگاه خرج شده‌است دوازده میلیون ریال است که عرض کردم که یکی میلیون ریال را اعلیحضرت همایون شاهنشاهی مرحمت فرمودند یازده میلیون ریال هم انجمن آثار ملی از اعانات و فروش تمبر و سایر مجاهدتهای خودش جمع آوری کرده و داده‌است و باز کسر دارد این است که دست توسل بطرف دولت دراز کرد و دولت هم که تمام دولتها وظیفه دارند در تسهیل ارکان مملکت سهیم و شریک باشند باین جهت دولت هم استقبال کرده و لایحه‌ای داده‌است که مطرح می‌باشد این لایحه‌ای داده‌است که مطرح می‌باشد این لایحه مربوط بدوقسمت است سه میلیون ریال برای تکمیل ساختمان پنج میلیون ریال برای گرفتن جشن هزاره تاریخ جشن را هم باز انجمن آثار ملی با موافقت سایر ملل خاور میانه تعیین می‌کنند برای آنکه تمام ملل خاور میانه خودشانرا بتوانند در افتخار برقراری جشن شریک بکنند باین جهت یک برنامه جشن‌های مرتبی خواهد شد که در مراکز خاور میانه گرفته خواهد شد و همانطوری هم که مذاکره شد تمام علما و مستشرقین و اطبای بزرگ عالم انتظار دارند که این جشن گرفته بشود و تاریخ خاتمه بنا و تنظیم برنامه قطعی جشن موکول است باینکه چیزهائی که انجمن کسر دارد بوسیله این لایحه در دسترس انجمن گذاشته بشود اینست که یکی از کتب شیخ الرئیس در طب کتابی است بنام قانون و این لایحه‌ای که پیشنهاد شده‌است وقتی که تصویب کنیم باسم قانون در می‌آید بنظر بنده با تصویب این قانون بکتاب قانون شیخ الرئیس احترام خاصی قائل شده‌ایم.
رئیس – آقای ملک مدنی
ملک مدنی – شیخ الرئیس ابن سینا بعقیده بنده عظمتش بقدری است که هیچکس نمی‌تواند عظمت و مقاماتعلمی او را بطوری که شایسته یک شخصیت بزرگ جهانی است تعریف کرده باشد و یکی از مفاخر عالم بشریت است که خوشبختانه ایرانی است و این اقدام خیر و مفید هم در زمان حاضر و در این دوره شروع شده‌است که هر یک از افراد آقایان نمایندگان که باین لایحه رأی بدهند بعقیده بنده در تاریخ اسم آنها محفوظ خواهد بود زیرا یکی از قدم هائی است که در تاریخ کشور ما بریا همیشه محفوظ خواهد ماند خوشبختانه اشخاص بزرگی در کشور داشته‌ایم و برای هر کدام هم بناهائی که مطابق شخصیت آنها بوده‌است برقرار و تدارک کرده‌ایم بطوری که آقای مخبر فرهمند هم فرمودند آرامگاه فردوسی که یکی از بزرگان و شعرای نامی ایران است در کشور ما از نقطه نظر عظمت مورد توجه خاص و عام است و همینطور در شهر شیراز که آرامگاه سعدی هست مورد توجه‌است بنده تصور می‌کنم که هیچ یک از افراد ایرانی نیست که در اینکار مخالفتی کرده باشد همه موافق هستند (صحیح است) برای اینکه این یک عملی است که مورد توجه عموم از عالی و دانی است که از گذشتگان و بزرگان نامی خودشان از شخصیت‌های ادبی و نظامی و علمی قدر دانی می‌کنند و باید هم اینطور باشد یک ملت زنده آثار او بزرگان آن ملت هستند چه در گذشته و چه حال بنده عقیده‌ام این نیست که شخصیت‌های ملل زنده عالم در و دیوار و ثروت و مال و بناهای چندین اشکوبه و چندین طبقه نیست عظمت وشخصیت‌های هر ملتی اشخاص برجسته و مورد توجه او است چه در گذشته چه در حال اگر الان برای مردم در دنیا عظمتی قائل هستیم برای اینست که آنها رجال با شخصیتی دارند که کشورشان را بخوبی اداره می‌کنند و باز هم اگر نسبت بیک اشخاصی ایمان او اظهار علاقه نشان می‌دهد و ملت تظاهارت می‌کند می‌کند روی یک عقیده‌ای است که در اشخاص پیدا شده‌است که در کشور آنها هر شخصیتی پیدا شد باو احترام می‌کنند تاریخ ما همیشه نشان می‌دهد دوران صفویه که خاتمه پیدا کرد وقتیکه یک نادر شاهی پیدا شد ملت ایران او راتقویت کردند همیشه شخصیتهائی که در مملکت ایران پیدا شدند چه نظامی چه غیر نظامی خیلی مورد توجه ملت ایران بوده‌است بنده خیال می‌کنم که همه آقایان نمایندگان ملت ایران کاملا موافق هستند کمیسیون بودجه هم چون احساس موافقت آقایان را می‌کرد گزارش این هشتصد هزار تومان را به مجلس تقدیم کرد و بنده استدعا می‌کنم که آقایان موافقت بفرمانید که این زودتر تصویب بشود تا تأخیری در برقراری جشن هزاره دست ندهد و اگر ما بخواهیم که زودتر تصویب بشود بایستی در نظریاتی که داریم خیلی خلاصه صحبت کنیم بنده چون موافق بودم و اجازه دادند آقای رئیس توضیحاتی را خواستم عرض کنم.
رئیس – پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده‌است قرائت میشود (بشرح زیر قرائت شد)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی –
پس از یک مخالف و یک موافق پیشنهاد کفایت مذاکرات می‌نمایم.
صدر زاده
رئیس – آقای صدر زاده
صدر زاده – عرض کنم افراد به تناسب خدماتی که در مرحله علم و دانش دارند و نبوغی که دارند مورد توجه و احترام جامعه بشریت واقع می‌شوند شخصی مانند ابوعلی سینا که دارای نبوغ و دهاء بوده‌است و حتی تا چند سال پیش بطوری که ما اطلاع داریم عقاید و افکار او مورد تدریس در دانشگاههای ملل متمدنه دنیا بوده و الان هم هست موجب افتخار عالم بشریت است و تمام افراد باید در تجلیل و تکریم او شرکت کنند این افراد را نمی‌توان مخصوص بیک شهر دانست و در حالیکه این افراد مورد تکریم عموم هستند البته مردم سرزمین که این افرد از آنجا برخاسته‌اند سزاوار تر به تجلیل و تکریم هستند بنده تصور می‌کنم که این یک مبلغ ناچیزی است در مقابل تجلیل وتکریم و بقاء نام یک چنین فیلسوف دانشمندی که موجب افتخار جهان بشریت است ملت ایران مصروف می‌دارد این است که بنده بحث در این مورد را زائد از آنچه بحث شده میدانم و تمنی می‌کنم آقایان محترم رأی بکفایت مذاکرات بدهند تا این لایحه هر چه زودتر جریان خودش را طی نماید ودولت بتواند هر چه زودتر مراسم جشن را در آتیه نزدیکی عملی سازد و بار دیگر نام ایران در تمام جهان بمناسبت داشتن یک چنین مفاخری بلند و سرافراز باشد.
رئیس – آقای شوشتری
شوشتری – باز هم بسم الله الرحمن الرحیم. طبق اصل مسلم که معرف نسبت بمعرف باید اجلی باشد یا لااقل مساوی او علی سینا مقامی دارد که ما را بدان مقام نرسد که او را تعریف کنیم چه آن دانشمند بزرگ از حد نصاب فکر ما خارج است (صحیح است) اما یک موضوع هست و آن موضوع مسئله جشن هزاره واقعا باید یک قدری فکر کنیم یک ملت واقعی یک ملتی که دنیا از بیانات علمی زعمای علمی او استفاده کرده و تا امروز مردم دنیا از فرمایشات حضرت ابو علی شیخ الرئیس استفاه می‌کنند ما بیائیم یکمرتبه قائل بشویم جشن هزاره حکیم ابوالقاسم فردوسی یا جشن هزاره ابو علی سینا آقای وزیر فرهنگ توجه فرمائید اینکه عرض کردم مذاکرات کافی نیست و بنده بعنوان مخالف اسم نوشته بودم برای این بود که یک مطلب را بگویم البته من کوچکترم هر قدر درباره ابو علی سینا و زعمای علمی ایران آثار قائل بشویم و خدمت بکنیم بخدا کم می‌کنیم. (صحیح است) ما اگر وجود داریم اگر موجودیتی برایمان هست اثر علماء و دانشمندان ما مارا موجود نگاهداشته‌اند اگر نه بروید الان به موزه سلطنتی کتب خطی که در دسترس هست فرهست کتب را به بینید این اندازه دانشمندان و علماء و بزرگان در هر رشته‌ای در ایران بوده‌اند اگر ما یک ملتی بودیم که منتقل می‌شدیم باینکه بایدحق مردمان دانشمند را ادا کنیم جشن هزاره چه معنی داشت. ما باید برای علمائمان جشن بگیریم و بودجه‌ای در وزارت فرهنگ معین کنمی یا از محل اوقاف یا از محل معتذر المصرف کتب این دانشمندان را چاپ و ترجمه کنمی و در دسترس ملت ایران بگذاریم و بدنیا بگوئیم که‌ای دنیا اگر تصور کردی ملت ایران کوچک است از ۲۰ میلیون بیشتر نیست برای این است که شما نگذاشته‌اید که ما آثارمان را بدنیا مثل گذشته بدهیم ما امروز منتقل شدیم و این آثار را می‌دهیم بناء علیهذا همانطور که پیشنهاد شده راجع به جشن هزاره فردوسی اگر وزارت فرهنگ و مجلسین شورا و سنا و دولت و ملت همه مردم در این حرف متفقند فکری بفرمائید نسبت بتمام دانشمندان نسبت بتمام مردانی که حق حیات بگردن ما دارند آثر آنها را ترجمه کنیم و در دسترس مردم بگذاریم و خود را معرفی بکنیم که ما هم یک ملت واقعی و تشخیص دهند حق و ادا کننده حق و فضل دوست و دانش پروری هستیم و این کلمه هزار سال و جشن هزاره را برای ابوریحان بیرونی و برای علامه حلی آن کسیکه در کریاس او الجاتیو زانو زد و او را خدا بنده کرد ما باید برای آثار اینها هم فکری بکنیم از این جهت بنده خواستم یک عرایضی بکنم و تقدیس می‌کنم افکار و فرمایشات آقایان را
رئیس – آقای وزیر فرهنگ
وزیر فرهنگ – عرض کنم بعد از توضیحاتی که نمایندگان محترم بیان فرمودند بنده تصور می‌کنم حاجتی به طور و تفصیل زیا نداشته باشم خوشبختانه در اینجا مخالفی صحبت نکرد و همه آقایان مقام ارجمند انی دانشمند بزرگ ایران را که نه تنها در عالم اسلام در واقع نمی توان برای او نظیری پیدا کرد بلکه در تمام دنیا معروف و مشهور است (صحیح است) و استادی است که همه عالم بوجود او افتخار می‌کنند بیان فرمودند بنده در این باب بحث و صحبت دیگری ندارم بکنم و جناب آقای شوشتری هم در این باب خوب و کافی توضیح دادند نکته‌ای که بنده در اینجا باید عرض کنم این است که ما در یک موقعی هستیم که این موقع برای ما ضیق استو بایداز فرصت استفاده کنیم از یکطرف دنیا متوجه تجلیل این استاد عالیقدر از طرف هموطنان او شده‌اند و چندین سال است این کار در دست تهیه و اقدام است و مستشرقین دعوت شده آن علمای بزرگ دعوت شده ان ممالک اسلامی در این جشن بزرگ شرکت می‌کنند و اقدامات مقدماتی صورت گرفته قسمت عمده این بنای بزرگ و عظیم انجام شده و یک قسمت مختصری از آن باقیمانده‌است و آقایانی که بآن صفحات تشریف برده‌اند دیده‌اند این بنا در شرف اتمام است (صحیح است) بایستی هم تمام می‌شد و الان مختصری از آن باقی است بیش از یک میلیون تومان تا کنون خرج این بنا شده‌است بطوری که عرض کردم در بغداد در ماه فروردین آینده از طرف ممالک اسلامی این جشن برپا خواهد شد و بعد از آن جا همان اشخاص بایران خواهند آمد و در مقبره این شخصی بزرگ در این آرامگاهی که برای او ساخته شده در این جشن شرکت خواهند کرد بنابراین ما باید از این موقع استفاده کنیم و تا فرصت از دست نرفته این کار را انجام بدهیم و اگر این ساختمان نیمه تمام بماند و باتمام نرسد برای ما واقعا سرشکستگی خواهد بود از انی دعوتی که کردیم و از اقداماتی که شده در نزد مستشرقنی که می‌آیند به ایران و پسندیده نیست که این جا کار نیمه تمام بماند (صحیح است) این است که با این مقدمات و بیاناتی که آقایان کردند یقین دارم که آقایان توجه خواهند فرمود که وزارت فرهنگ بنوبه خودش در اتمام این بنا وظیفه خودش را بنحو احسن انجام داده‌است و بنده عرضی ندارم و از بیاناتی که آقایان این جا فرمودند تشکر می‌کنم (احسنت)
رئیس – عده برای رأی کافی نیست اعلام رأی برای کفایت مذاکرات میشود چون عده‌ای در بیرون هستند آقایانیکه بیرون هستند دستور دادم اسامیشان را یادداشت کنند طبق ماده ۶۲ دعوتشان می‌کنم بیایند و اگر حاضر نشدند مطابق ماده ۱۶۲ جرائمشان اخذ و اسامی آنها بجرائد داده خواهد شد.
(پس از چند دقیقه تأمل عده برای رأی کافی نشد)
۸- تعیین موقع و دستور جلسه بعد – ختم جلسه
رئیس – عده‌ای که بیرون هست شمرده‌اند باز هم برای اخذ رأی کافی نیست همان طور که گفته شد برای کفایت مذاکرات اعلام رأی میشود برای جلسه دیگر و دو لایحه دیگر هم برای جلسه بعد هست یکی لایحه قرضه ۲۵ میلیون دلار است و یکی هم اعتبار ۲۰ میلیون ریال برای دفع سن فعلا جلسه را ختم می‌کنیم. جلسه آینده روز سه شنبه خواهد بود.
(مجلس بیست دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت