مذاکرات دارالشورای کبری
شنبه هفتم شهر شوال ۱۳۲۴ [۲ آذر ۱۲۸۵]
پس از حضور وکلا و انعقاد مجلس
رئیس- معلوم میشود اجزاء مجلس خیلی کار دارند. من همه روزه در ساعت چهار حاضر میشوم. چون قانون مجالس ملی این است که قبل از حضور وکلا، شروع به صحبت نمیشود، باید وقتی که وکلا حاضر شدند در این باب تکلیف را تعیین کرد.
(در این موقع سید خالوی پسر آقا سید حسین که در واقعه مسجد جامع مقتول شده بود و سابقا در باب قتل آقا سید حسین و اصلاح این امر بمجلس شکایت کرده بود، و در این خصوص از مجلس شرحی بصدارت عظمی نوشته شده بود، برای مطالبه جواب آن کاغذ، بمجلس آمده عنوان مطلب کرد.)
رئیس- صدارت عظمی امر شما را به حکومت ارجاع کرده‌اند.
سید مزبور– سابقاً هم رجوع به حکومت شده بود. و جز یک ماه معطلی فایده دیگر نبخشید. حالا هم همانطور خواهد بود.
(جواب صدارت عظمی در این باب قرائت و مقرر شد مجدداً شرحی نوشته شود).
حاجی شیخ علی – امر طبع روزنامه به کجا رسید؟
آقا میرزا محسن – آنچه راجع به ما بوده، انجام یافته و از فردا شروع به طبع روزنامه میشود.
حاج شیخ علی – کار طبع نظامنامه داخلی به کجا رسید؟
محقق الدوله – علت تعویق طبع روزنامه تا به حال، مانعیت وزارت انطباعات و چاپ نکردن مطبعه‌ها بود. فعلا که دستخط همایونی در آزادی مطبوعات مجلس صادر شده، همین دو روزه به طبع خواهد رسید.
حاج شیخ علی – لازم است امور داخلی خود را منظم نمائید و ترتیب ورود تماشاچی و تسهیلات نوشتن وقایع‌نگاران و وقت حضور وکلا و ترتیب نشست و برخاست آنها مرتب شود.
رئیس- وکلائی که دیر بمجلس میآیند، در خارج مشغول ترتیب تأسیس بانک ملی می‌باشند و گمان می‌رود تا وکلاء ولایات وارد نشوند، انتظام ترتیب اوقات حضور وکلا ممکن نباشد.
آقا میرزا طاهر – اشخاصی که ترتیب کار خود را منظم نمیکنند، چگونه میخواهند امور مملکت را منظم نمایند؟
آقاسید حسین – چرا اشخاص محترم حاضر شده و معطل ورود سایرین بشوند؟ علاوه بر این مجلس معدلت که ما میگوئیم گویا بعد از این باید تأسیس شود، والا با اینکه داد مظلومین از هر طرف بلند است چرا مجلس وظیفه خود را مداخله در امور شخصیه نمیداند و با این حال تکلیف مظلومین چیست و رفع ظلم را از که بخواهند؟ و در این صورت چرا دیوان عدالت و مجلس تحقیق تشکیل نمیشود؟ و چرا جواب عرایض و تلگرافات مردم را معین نمیکنند؟
مشهدی باقر– وکلا میخواهند دو ساعت به غروب مانده حاضر، و یک از شب رفته متفرق شوند.
صدیق حضرت – گویا وکلا، معلم و محصل لازم دارند.
مشهدی باقر– حضرات تماشاچی میگویند اگر بعد از این وکلا بخواهند در حضور بمجلس تأخیر کنند، عده تماشاچی زیاد خواهد شد.
رئیس- مکتوبی بعنوان جناب سعدالدوله رسیده. آیا اجازه گشودن آن را داریم؟
سعدالدوله – چون باید در مجلس قرائت شود، باز کنید.
رئیس بعد از گشودن و مرور به سعدالدوله معاودت دادند.
تلگرافی از کرمان از طرف ناظم التجار بتوسط آقا شیخ علی به مجلس مخابره شده و راجع بتظلمات شخصی بود، در این موقع قرائت شد.
لایحه در توصیف مجلس و شرح فوائد آن و اظهار همراهی در تأسیس بانک ملی از طرف آقای امام جمعه به مجلس رسیده و در این لایحه اظهار شده بود که برای شرکت از بانک مزبور پنج هزار تومان شخصاً میدهند و اشخاص و اطراف ایشان هم بقدر ممکن، امداد خواهند نمود.
سعدالدوله (پس از قرائت لایحه مزبور) – کسانی که در تأسیس بانک شرکت میکنند، باید اقلا پنج هزار تومان بدهند. لیکن کسان دیگر هستند که سی هزار تومان و بیشتر میدهند، بنابراین خوبست آقای امام جمعه هم نسبت به تمول خودشان، بیشتر از این همراهی فرمایند.
در این موقع، به قرائت لایحه که به سعدالدوله نوشته شده بود شروع شد. مضمون آن لایحه تقریبا این است که بواسطه کم‌یابی پول در مملکت، اقدامات در تأسیس بانک پیشرفت نخواهد کرد. استقراض از خارجه هم برای مملکت مضر است. در این صورت خوب است تذکره (پاس‌پورت) به قیمت یک تومان برای عموم رعایا ترتیب بدهند. به عده شماره نفوس ایران، بیست کرور تومان برای رفع احتیاجات حالیه جمع آوری خواهد شد… (تا اینجای مکتوب قرائت شد، و نهی از قرائت مابقی آن کردند).
حاج سید ابراهیم – در خصوص انتخاب و ورود وکلاء ولایات، چه اقدامات شده؟
آقای آقاسید عبدالله مجتهد – وارد خواهند شد.
زرگر باشی- زمستان در پیش است، در باب ترتیب امور بلدیه، تکلیفی معین نفرمودید.
رئیس- کارها باید موافق قاعده و ترتیب پیشنهاد شود. مسئله بلدیه هم به نوبت خود موضوع بحث خواهد شد.
سعدالدوله – اولا باید حدود ادارات معین شود. پس از تعیین دستور وزراء، مسئله ترتیب امر بلدیه راجع بوزارت داخله میشود. فعلا لازم است در تشکیل و برقراری کمیسیون تعیین قوانین اهتمام شود.
صدیق حضرت – کمیسیون تشکیل شده، لکن اعضای آن هم مثل سایرین به اختلاف وقت حاضر میشوند.
آقا سید حسین – تکلیف عرایض چیست؟
صدیق حضرت – راجع به اشخاصی است که طرف رجوع عرایض هستند (مقصود وزراء مسئول است)
سعدالدوله – معمول مجالس ملی خارجه این است که جای هر طبقه معین، و وزراء مسئول، یا معاونین آنها هم حاضر میشوند تا اگر مطلبی راجع به یکی از آنها مذاکره شود فوراً ترتیب و انجام آن را از آن وزیر بخواهند. بنابراین لازمست شرحی به صدارت عظمی در باب فرستادن وزراء به مجلس نوشته شود.
رئیس- امشب مینویسم و فردا خوانده و فرستاده میشود.
صدیق حضرت – بلیتی چاپ شده و به حضرات تماشاچی داده خواهد شد، که زیاده از اندازه جمع نشوند.
آقامیرزا سید ولی الله خان – هر قدر تماشاچی مجتمع شود، ضرری نخواهد داشت.
سعدالدوله – بحمدالله تماشاچی ها همه اهل اطلاع هستند، لازم است حاضر شوند و مذاکرات مجلس را به مردمان خارج برساند که اسباب هشیاری و توسعه اطلاعات مردم شود.
آقا شیخ حسین – خوب است این تماشاچی ها مثل صاحب لایحه سابقه، نهی از تشکیل بانک و تأسیس امور خیریه نکنند.