شماره ۱۶۰/۱/۲۹۲۵ – ۱۴۰۲/۸/۱
«مسئله پدافند غیرعامل مسئله بسیار مهمی است هر روزی که می گذرد بر اهمّیت پدافند غیرعامل افزوده می شود، یعنی شیوه های تهاجم دشمنان به نحوی است که پدافند در مقابل آنها در قالب پدافند غیرعامل کاملاً پیچیده و مهم و علمی و همه جانبه ست.»
مقام معظّم رهبری و فرماندهی کل قوا (مدظلّه العالی) _ ۱۳۹۷/۰۸/۰۶
کارگروه (کمیته) دائمی پدافند غیرعامل کشور به ریاست رئیس ستاد کل نیروهای مسلح بالاترین مرجع تصمیم گیری در حوزه پدافند غیرعامل کشور است که تصمیمات آن با ابلاغ رئیس کارگروه مزبور، برای همه دستگاه های لشکری، کشوری، بخش دولتی و عمومی غیردولتی لازم الاجراست…»
قانون تشکیل پدافند غیرعامل کشور ( ۱۴۰۲/۶/۱۲)
به استناد تبصره ۱ قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور مصوب ۱۴۰۲/۰۶/۱۲ مجلس شورای اسلامی و ماده ۸ اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل کشور مصوّب مقام معظّم رهبری (مدظله العالی) هفتاد و هفتمین جلسه کارگروه (کمیته) دائمی پدافند غیرعامل کشور در تاریخ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸ تشکیل گردید و در جهت تسرّی الزامات قانون فوق الذکر، پیشنهاد آن سازمـان مبنی بر ابلاغ مجدد نظام جامع عملیـاتی پدافند غیـرعامل کشـور ـ مصوبه شماره ۱۶۰/۱/۲۲۱۲ مورخ ۱۴۰۰۱/۱/۱۵ـ را بررسی و به شرح زیر تصویب نمود:
نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل کشور
مقدّمه
بروز تهدیدات نوین و نوپدید در عرصه بین الملل ایجاب می کند تا در حفظ و تامین منافع ملی دقت لازم را داشته و همواره برای مقابله با عملی‌شدن هرگونه تهدید و شرایط اضطراری و یا مواردی که منافع ملی را به مخاطره می اندازد آمادگی داشته باشیم؛ حفظ و ارتقاء آمادگی ها در دو بخش سرمایه های انسانی و تجهیزاتی و تداوم کارکرد زیرساخت های حیاتی و حساس کشور در شرایط اضطراری از ضروریات تحقق اهداف پدافند غیرعامل می باشد که دستیابی به این مهم نیازمند برنامه‌ریزی، همکاری و مشارکت کلیه بخش های دولتی و غیردولتی در تمام سطوح کشور است. به این دلیل و در راستای صیانت از مردم، حفاظت از زیرساخت ها و پاسخ و مقابله با شرایط اضطراری، نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل کشور، به منظور مدیریت مخاطرات و کاهش سطح آسیب پذیری ها در زیرساخت های حیاتی، حساس و مهم و افزایش تاب آوری تهیّه و تدوین گردیده است. بدیهی است اجرایی شدن نظام مذکور با همکاری و مشارکت و حضور موثّر همه دستگاه های اجرایی و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در تمام سطوح، امکان پذیر خواهد بود.
ماده ۱ـ تعاریف و اختصارات
۱) کمیته دائمی: کارگروه (کمیته) دائمی پدافند غیرعامل کشور
۲) سازمان: سازمان پدافند غیرعامل کشور
۳) قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل: به ساختار عملیاتی سازمان اطلاق می شود که در تابعیت ستادکل نیروهای مسلح می‌باشد و ماموریت های عملیاتی سازمان را با هماهنگی و تعامل بخش های کشوری و لشکری هدایت و راهبری می کند.
۴ ) نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل: سند عملیاتی قرارگاه عملیاتی که در آن به تعیین نقش ها و وظایف و روابط و نحوه تعامل بخش های مختلف عملیات پدافند غیرعامل، مسئولیت دستگاه های اجرایی، چگونگی تحقق اهداف و اجرای مأموریت حوزه پدافند غیرعامل در سطوح مختلف عملیاتی و قرارگاه های عملیاتی پدافند غیرعامل (قرارگاه های پدافند سایبری، پدافند زیستی، پدافند شیمیایی، پدافند پرتوی و پدافند مردم محور) می پردازد.
۵ ) حوزه‌های عملیاتی پدافند غیرعامل: نظام عملیاتی پدافند غیرعامل شامل پدافند زیستی، شیمیایی، سایبری، الکترونیک و الکترومغناطیس، مردم محور، پرتوی، نظامی و ترکیبی و سایر اقدامات عملیاتی پدافند غیرعامل در برابر انواع تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می باشد.
۶) پهنه حیاتی: بخشی از فضای سرزمینی که مجموعه ای از زیرساخت های حیاتی یا حساس در آن مستقر بوده و ممکن است بین دو یا چند استان یا شهرستان مشترک باشد؛ مانند منطقه انرژی پارس جنوبی و عسلویه
۷ ) پدافند غیرعامل در عمق: یک استراتژی دفاعی و پدافند غیرعاملی مبتنی بر ایجاد لایه های متعدد پدافندی در زیرساخت ها برای کند کردن اقدامات دشمن و تاخیر در توقف کارکردهای اساسی زیرساخت های با اهمیت است، در این استراتژی هرچه دفاع از لایه های عمیق تر انجام شود موفقّیت دشمن به تعویق افتاده و زمان برای انجام اقدامات خودی بیشتر می شود.
ماده ۲ـ مبانی استنادی
۱) رهنمودها، احکام، منویّات و تدابیر مقام معظّم رهبری (مدظله العالی)
۲) سیاست های کلی نظام در موضوع پدافند غیرعامل ابلاغی مقام معظّم رهبری (مدظله العالی)
۳) قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور
۴) اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل کشور
۵) قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران
۶) آیین‌نامه های مرتبط هیات وزیران
۷) دستورالعمل هم افزایی و تعامل نیروهای مسلح با سازمان پدافند غیرعامل کشور
ماده ۳ـ حوزه شمول
دستگاه های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری، سازمان های لشکری، شرکت های خصوصی و آحاد مردم را در برمی گیرد.
تبصره ۱ـ در راستای حفظ منافع ملی و در چارچوب توافق نامه های مشترک و بین المللی با سایر کشورها این سند می‌تواند خارج از قلمرو جمهوری اسلامی ایران را نیز پشتیبانی کند.
تبصره ۲ـ بمنظور حفظ و ارتقاء کارآمدی و اثربخشی این نظام نامه، این سند در مقاطع زمانی پنج ساله مورد بازنگری و روزآمدی قرار می گیرد.
ماده ۴ـ هدف از تدوین این سند
۱) تبیین اصول، قواعد اساسی و رویکردهای عملیاتی پدافند غیرعامل
۲) تعیین ماموریت ها، نقش ها، وظایف و تنظیم روابط اجرایی و ارتباطات عملیاتی با حداکثر هماهنگی و هم افزایی با دستگاه های اجرایی و نیروهای مسلح
۳) ترسیم الگوی فرماندهی و ساختار قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل در سطوح مختلف عملیاتی جهت انجام انواع عملیات پدافند غیرعامل برابر چرخه عملیات پدافند غیرعامل (پیوست) و زیرنظام های آن
۴) تعیین وضعیّت‌های عملیاتی پدافند غیرعامل در بخش کشوری بصورت هماهنگ با نظام دفاعی کشور.
ماده ۵ ـ اصول اساسی عملیات پدافند غیرعامل
۱) تسهیل عملیات مشترک
۲) صیانت و دفاع از مردم
۳) اشراف اطلاعاتی
۴) وحدت فرماندهی
۵) مدیریت هوشمند مخاطرات ناشی از تهدیدات
۶) تاب آوری و تداوم کارکردهای ضروری
۷) آمادگی پدافندی
ماده ۶ ـ تهدیدات مفروض برای این سنددر این نظام نامه، تهدیدات زیر در چارچوب اساسنامه سازمان، بعنوان تهدیدات پایه معرفی می شوند؛
الف) تهدیدات شیمیایی
ب) تهدیدات پرتوی
ج) تهدیدات زیستی
د) تهدیدات سایبری
هـ) تهدیدات نظامی
و) الکترونیکی و الکترومغناطیسی.
تبصره ـ این نظام نامه سایر تهدیدات نوین و نوپدید با منشاء دشمن و ترکیبی از آنها که در آینده با آن مواجه خواهیم شد را نیز شامل می شود.
ماده ۷ـ اهداف عملیاتی نظام پدافند غیرعاملهدف کلان عملیات پدافند غیرعامل، صیانت و حفاظت و دفاع غیرعامل از پهنه سرزمینی، زیرساخت ها و مردم است که تحقّق آن، مستلزم دست یابی به اهداف عملیاتی زیر می باشد؛
۱) صیانت و دفاع از مردم در برابر تهدیدات،
۲) حفظ و تداوم کارکردهای اساسی زیرساخت های مرتبط با مردم،
۳) رصد، پایش، تشخیص، هشدار و اشراف اطلاعاتی نسبت به تهدیدات،
۴) حفظ و ارتقاء آمادگی زیرساخت ها و مردم در برابر تهدیدات،
۵) دفاع غیرعامل سرزمینی از پهنه های حیاتی زیرساختی کشور،
۶) طرح ریزی و راهبری اجرای عملیات مقابله و پاسخ اضطراری جامع و ترکیبی،
۷ ) سازماندهی ساختارهای پدافند غیرعامل و ارتقاء هماهنگی و هم افزایی عملیات مشترک نظامی و غیرنظامی،
۸) هماهنگی عملیاتی بین دستگاهی و راهبری و هدایت تجمیعی انواع عملیات های پدافند غیرعامل و پدافند نوین و ترکیبی در سطوح مختلف،
ماده ۸ ـ ماموریت قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل ماموریت دارد با سازماندهی، طرح‌ریزی، برنامه‌ریزی، راهبری، هدایت و هماهنگی و هم افزایی کلیه ظرفیّت های عملیاتی کشوری و لشکری، در سطوح ملی، منطقه ای، استانی، شهرستانی و دستگاهی اجرای اقدامات ذیل را برابر چرخه عملیات پدافند غیرعامل (پیوست) راهبری کند:
۱) طرح ریزی و هدایت انواع طرح‌های عملیاتی پدافند غیرعامل کشور،
۲) هدایت برنامه های آموزشی، تمرینی و رزمایشی دستگاه های اجرایی در جهت نیل به آمادگی های دفاعی،
۳) رصد و پایش، برآورد تهدیدات و مخاطرات علیه بخش های غیرنظامی کشور،
۴) سازماندهی سامانه فرماندهی و کنترل حوزه های عملیاتی پدافند غیرعامل،
۵) نظارت، بازرسی و بازدید عملیاتی به منظور کشف آسیب پذیری ها،
ماده ۹ـ تدبیر عملیاتی
قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل در یک پیوستگی و انسجام با حوزه کشوری و لشکری با راهبری و هدایت عملیاتی دستگاه های اجرایی و در راستای تدابیر و سیاست های دفاعی و امنیتی کشور نسبت به اقدامات عملیاتی پیشگیرانه و مقابله و پاسخ، صیانت از مردم، حفاظت از سرمایه های با اهمیت و پدافند نوین در چهارچوب عملیات پدافند غیرعامل با بسیج منابع ملی انسانی و مادی کشور در سه مرحله قبل، حین و بعد از بحران، در سطوح ملی، منطقه ای، استانی، شهرستانی و دستگاهی بر اساس وضعیّت های عملیاتی ابلاغی اقدام می کند.
ماده ۱۰ـ قواعد اساسی و ملاحظات عملیات پدافند غیرعامل
۱) مدیریت دارایی ها، مخاطرات و پیامدها
۲) کنترل هم افزایی تهدیدات
۳) کنترل هم افزایی آسیب پذیری ها و وابستگی های متقابل
۴) کنترل و مدیریت تخریب آبشاری و تاخیر در لایه های پیامدی
۵) کنترل و کاهش پیامدهای آسیب رسان به مردم
۶) توسعه قابلیت تاب آوری، تداوم کارکرد، بازیابی، بازسازی، بازتوانی
۷) تقسیم بندی عملیاتی پدافند سرزمینی
۸) تمرکز بر مراکز حیاتی، حساس و مهم
۹) هم افزایی لایه های دفاع عامل و پدافند غیرعامل
۱۰) هم افزایی مولفه های دفاع ترکیبی
۱۱) مصون سازی در برابر تهدیدات درون زا
ماده ۱۱ـ انواع عملیات پدافند غیرعامل
الف) عملیات حفاظت از زیرساخت: مجموعه تدابیر و اقدامات پدافند غیرعاملی است که توانایی و آمادگی عملیاتی زیرساخت و تداوم کارکردهای آن و دستگاه های اجرایی مسئول را برای پاسخ موثّر به حوادث و سوانح ناشی از تهدیدات سایبری، شیمیایی، زیستی، پرتوی و نظامی افزایش می دهد بطوری که زیرساخت و فعالیت آن حفظ گردیده و خسارات انسانی و مادی ناشی از آن را به حداقل می رساند .
ب) عملیات صیانت از مردم یا دفاع غیرنظامی (پدافند مردم محور): به مجموعه اقدامات و تدابیر در حوزه مردم و زیرساخت های خدمات رسانی و تامین کننده نیازهای اساسی مردم با هدف صیانت و حفاظت از جان و مال مردم، ارتقاء آستانه تحمل مردم در شرایط اضطراریِ بحران ناشی از جنگ، پایداری و استمرار تامین نیازمندی های ضروری آن ها، اطمینان بخشی، آرامش بخشی و افزایش همگرایی مردم و حاکمیت اطلاق می شود.
ج) عملیات پاسخ و مقابله غیرعامل: مجموعه اقدامات و برنامه های عکس العملی بمنظور مقابله با حادثه و پیامدهای آن از قبیل محدودسازی منطقه عملیات و کنترل پیامدها، هشدار سریع، تخلیه، جستجو، نجات و امداد، تامین امنیّت و نظایر آن، متناسب با ویژگی های هر حادثه ناشی از تهدیدات انسان ساخت می باشد.
د) عملیات پدافندی تداوم کارکرد و برگشت پذیری: مجموعه اقداماتی که توانایی یک نظام، جامعه، دستگاه اجرایی و یا زیرساخت در معرض مخاطرات، را برای ایستادگی، تحمّل، سازگاری و حفظ کارکرد، تطبیق و برگشت پذیری در برابر حوادث و تهدیدات ارتقاء می دهد را عملیات تداوم کارکرد گویند.
هـ) عملیات پدافند رسانه ای و آرامش بخشی: به استفاده هدفمند و برنامه‌ریزی شده از تبلیغـات و سـایر عناصر رسانه ای در جهت آگاهی بخشی، آرامش بخشی، اطلاع رسانی و تأثیرگذاری بر روی فکر، ذهن، باور، مواضـع و رفتـار مردم به منظور مقابله با هم افزایی پیامدهای امنیتی مردمی بواسطه عملیات رسانه ای دشمن و آرامش بخشی به مردم و در جهت پشتیبانی از تحقـق سیاسـت ها و اهداف طرح‌های عملیاتی پدافند غیرعامل اطلاق می شود.
و) عملیات پدافند نوین: به مجموعه اقدامات پدافند غیرعاملی که در زمینه مصون سازی، آمادگی، پاسخ و مقابله با تهدیدات شیمیایی، زیستی، پرتوی، سایبری و نظامی انسان ساخت و سایر تهدیدات نوین با منشاء دشمن و جلوگیری از هم افزایی با سایر مخاطرات و محدودسازی پیامدهای احتمالی انجام می شوند و باعث کاهش اثرات تهدیدات و محدودسازی دامنه پیامدهای مخرب آن می گردد، عملیات پدافند نوین گفته می شود.
ز) عملیات پدافند ترکیبی: به مجموعه اقدامات ترکیبی پدافند غیرعامل برای مصون سازی، آمادگی، پاسخ و مقابله با وقوع همزمان و هدفمند دو یا چند تهدید از حوزه های مختلف نظامی، زیستی، پرتوی، شیمیایی، سایبری و فناوری های نوپدید و سایر حوزه ها (تهدید ترکیبی) باشد، اطلاق می گردد.
ماده ۱۲ـ رویکردهای عملیاتی پدافند غیرعامل
الف) رویکرد عملیاتی پیش بینانه: رویکرد عملیات پیش بینانه شامل اقداماتی از قبیل رصد و پایش، مراقبت و تشخیص زودهنگام (قبل از وقوع) تهدیدات و اقدامات دشمن به منظور عدم غافلگیری و ایجاد آمادگی برای رویارویی.
ب) رویکرد عملیاتی پیش گیرانه: رویکرد عملیات پیش گیرانه اقداماتی شامل برطرف کردن آسیب پذیری ها و نقاط ضعف، کنترل و ارتقاء آمادگی ها بمنظور کاهش غافلگیری و برطرف کردن آسیب پذیری های عمده و ارتقاء آمادگی های مقابله ای می باشد.
ج) رویکرد عملیاتی پیش دستانه: مجموعه ای از اقدامات عملیاتی است که با هدف برهم زدن تمرکز و انصراف دشمن از اقدام و تحمیل اراده خودی بر آن و دستیابی به شرایط و موقعیت های بهتر برای نیروهای خودی انجام می گیرد.
هـ) رویکرد عملیاتی مقابله: به مجموعه اقدامات و عملیاتی که در زمان وقوع حادثه و حمله انجام می شود و شامل پاسخ به حمله و کنترل حادثه و پیامدهای آن می باشد. در این وضعیت احتمالاً غافلگیری حادث شده یا بر اساس طرح ریزی از قبل اقدام می شود و واحدهای خودی مجبور به واکنش مقابله ای هستند.
و) رویکرد عملیاتی عکس العملی: این رویکرد پس از غافلگیر شدن، حین یا پس از حادثه به صورت عکس العملی اتفاق می افتد این رویکرد منجر به اقداماتی عکس العملی و انفعالی با اثر کم و با محوریت برگشت پذیری به شرایط اولیه و کاهش پیامدها و ضایعات و خسارات انجام می گیرد.
ماده ۱۳ـ راهبردهای عملیاتی پدافند غیرعامل
۱) سازماندهی عملیاتی و طرح ریزی و نهادینه سازی ساختارها و برنامه های عملیاتی پدافند غیرعامل سرزمینی به منظور ایجاد هم پایی عملیاتی با سیاست های دفاعی کشور،
۲) نهادینه سازی برنامه های عملیاتی تداوم کارکردها و پیاده سازی، تمرین و رزمایش آنها به منظور تضمین تداوم کارکردهای اساسی و برگشت پذیری،
۳ ) سازماندهی و نهادینه سازی برنامه های عملیات پدافندی در حوزه های پاسخ و مقابله در برابر تهدیدات با بکارگیری راهبردهای عملیاتی انواع عملیات های پدافند غیرعامل،
۴) سازماندهی و تهیه و نهادینه سازی برنامه های عملیاتی طراحی، آموزش، تمرین و رزمایش و حصول به آمادگی حداکثری و توانمندسازی مدیران، کارشناسان و آحاد مردم در ذات برنامه های دستگاه های اجرایی و ارتقاء دائمی آمادگی ها،
۵) مدیریت وکاهش مخاطرات [۱] CBRNE و کنترل و جلوگیری از هم افزایی با سایر مخاطرات،
۶) تاکید بر طرح‌های خودحفاظتی در زیرساخت ها و دستگاه ها بعنوان دفاع نقطه ای ذاتی با ساختارسازی و تعیین نقش ها،
۷ ) سازماندهی سامانه های عملیاتی و کنترل و هشدار ملی، منطقه ای، استانی و شهرستانی بصورت سلسله مراتبی در بخش های کشوری و لشکری در حوزه پدافند غیرعامل،
۸) ارتقاء سطح و کیفیت عملیات پدافند غیرعامل با بهره گیری حداکثری از ظرفیّت های علمی و فناوری های نوین متناسب با شناسایی و احصاء تهدیدات جدید و آسیب پذیری ها و ارتقاء آمادگی ها،
۹ ) بهره گیری حداکثری از ظرفیت های بسیج، جهادی، سازمان های مردم نهاد، سازمان های امدادی کشوری بعنوان کمک مستقیم و نیروهای مسلح بعنوان عمل کلی (متناسب با دستورالعمل های ابلاغی) در حوزه پدافند نوین CBRNE متناسب با آمایش سرزمینی موجود مراکز پرخطر و صنعتی کشور،
۱۰) نهادینه سازی و تولید اسناد عملیاتی و هادی در راستای اجرای نظام عملیاتی پدافند غیرعامل از طریق تدوین و ابلاغ دستورالعمل ها و آیین‌نامه های اجرایی و آموزش و پیاده سازی آنها،
۱۱) سازماندهی ساختارهای فرماندهی مشترک نظامی و غیرنظامی بنا به نیاز و تعریف سازوکارها، وضعیّت ها، سطوح، نظامات، الزامات، آموزش ها، تمرین و رزمایش و پیاده سازی آنها،
۱۲) روزآمدسازی مداوم ظرفیت ها و زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری جهت حفظ آمادگی برای پاسخ سریع به تهدیدات،
ماده ۱۴ـ وضعیتهای عملیاتی وضعیت های عملیاتی پدافند غیرعامل عبارتند از؛ وضعیت سفید، وضعیت زرد، وضعیت نارنجی و وضعیت قرمز
الف) موارد زیر از ویژگی ها و شرایط وضعیّت سفید قلمداد می گردد:
۱) شرایط عادی یا تحت کنترل می باشد و پیامد خاصی متصور نیست.
۲ ) احتمال وقوع تهدیدات و تهاجم دشمن در این وضعیت، ضعیف یا خیلی ضعیف است.
ب) موارد زیر از ویژگی ها و شرایط وضعیّت زرد قلمداد می گردد:
۱) احتمال وقوع تهدید از کم تا متوسط احساس می شود.
۲ ) امکان کنترل و پیشگیری از توسعه تهدید وجود دارد و پیامدها، قابل کنترل به نظر می رسند.
ج) موارد زیر از ویژگی ها و شرایط وضعیت نارنجی قلمداد می گردد:
۱) احتمال وقوع تهدید زیاد یا قریب الوقوع است.
۲ ) پیامدهای تهدید در این وضعیت گسترش یافته و خسارت، تلفات، اختلال و آسیب به زیرساخت های حائز اهمیت به احتمال زیاد متصوّر است و کنترل تهدید نیازمند آمادگی و بسیج منابع و تجهیزات می باشد.
۳) اعلام وضعیت در این شرایط برای دستگاه های اجرایی و زیرساخت ها انجام می شود.د) موارد زیر از ویژگی ها و شرایط وضعیت قرمز۱ قلمداد می گردد:
۱ ) تهدید در آستانه وقوع بوده و احتمال آن خیلی زیاد است و دستگاه های اجرایی در حالت آماده برای مقابله قرار می‌گیرند.
۲) اقدامات دشمن با استفاده از جنگ ترکیبی با هدف برهم زدن امنیّت، بصورت پنهان به اجرا گذاشته شده است.
۳) در این شرایط اعلام وضعیت اضطراری به صورت عمومی اطلاع رسانی می شود.
هـ) موارد زیر از ویژگی ها و شرایط وضعیت قرمز ۲ قلمداد می گردد:
۱) وقوع تهدید قطعی یا درحال وقوع است.
۲) پیامدهای تهدید گسترده و فراگیر شده و طرح‌های عملیات پاسخ و مقابله اجرا می شوند.
۳) اقدامات دشمن با استفاده از تمام توان به منظور سلب امنیت و تخریب و ازکار انداختن زیرساخت های حائز اهمیت بصورت آشکار در ابعاد گسترده به اجرا گذاشته شده است . تعیین وضعیّت ها و اعلام شروع و خاتمه شرایط اضطراری در سطوح شهرستان، استان و ملی به ترتیب زیر انجام می شود:
الف) به دنبال وقوع تهدیدات در قلمرو شهرستان، فرماندار بعنوان فرمانده قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل شهرستان، ضمن اطلاع رسانی به استاندار، درصورت لزوم اعلام شرایط اضطراری می کند و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران را برعهده می گیرد، فرماندار درصورت رفع شرایط اضطراری، خاتمه آن را اعلام می کند.
ب) درصورتی که فرماندار، شدّت حادثه را فراتر از ظرفیّت پاسخ شهرستان محل وقوع آن تشخیص دهد، مراتب را به استاندار گزارش می دهد؛ استاندار ضمن اطلاع رسانی به رئیس سازمان، فرماندهی قرارگاه پدافند عملیاتی پدافند غیرعامل در استان را برعهده می گیرد و درصورت رفع شرایط اضطراری، خاتمه آن را اعلام می کند.
ج) درصورتی که استاندار، شدت حادثه را فراتر از ظرفیّت پاسخ استان محل وقوع آن تشخیص دهد، مراتب را به وزیر کشور گزارش می دهد؛ وزیر کشور فرماندهی قرارگاه پدافند عملیاتی پدافند غیرعامل کشور را برعهده می گیرد و درصورت رفع شرایط اضطراری، خاتمه آن را اعلام می کند.
د) مدیریت، پایش و راهبری اداره امور مردم و صیانت از سرمایه های انسانی در بحران های ملی که پاسخ به آنها نیاز به بسیج کلیه منابع و ظرفیت های سراسر کشور و درخواست کمک بین المللی دارد، برعهده رئیس جمهور می باشد، درصورت نیاز به ظرفیّت و توانمندی نیروهای مسلّح در پاسخ به بحران، بکارگیری نیروی انسانی، منابع و امکانات حوزه لشکری در مدیریت و رفع شرایط اضطراری، براساس ضوابط ابلاغی ستادکل نیروهای مسلح و آیین‌نامه بند (ص) ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران کشور اقدام می شود. در بحرانِ سطح ملی اعلام شروع و خاتمه شرایط اضطراری با رئیس جمهور است.
تبصره ۱ـ اعلام بی درنگ وضعیت عملیاتی در شرایط بروز ناگهانی تهدیدات نظامی ـ امنیتی از طریق فرمانده نظامی همسطح به مسئول بخش غیرنظامی همتراز انجام می شود.
تبصره ۲ـ به منظور هماهنگی بین دستگاه های لشکری و کشوری در تعیین و اعلام وضعیت های عملیاتی، سازمان موظف است جدول تناظر وضعیّت های عملیاتی و اقدامات اجرایی در حوزه های کشوری را بصورت تفصیلی ظرف ۳ ماه، تهیه و ابلاغ کند.
ماده ۱۵ـ فرماندهی و ساختار قرارگاهفرماندهی قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل به سه دسته، بشرح زیر تقسیم می شود:
۱) فرماندهی نظامی: ساختاری نظامی است که به منظور فرماندهی و بکارگیری، هدایت و طرح ریزی عملیاتی بین نظامیان در سطوح مختلف تشکیل و اقدام می نماید. این قرارگاه در سلسله مراتب نیروهای مسلح بر اساس ضرورت تشکیل و عملیاتی می گردد.
۲) فرماندهی غیرنظامی: ساختاری غیرنظامی است که به منظور فرماندهی و طرح ریزی، هدایت و راهبری عملیات بخش غیرنظامی کشور تشکیل و عملیات مذکور را هدایت و اجرا می نماید. این قرارگاه ها در چارچوب نظام عملیاتی و نظام های تخصّصی مصوب کمیته دائمی و سازمان تشکیل و عملیاتی می گردند.
۳) فرماندهی مشترک: ساختاری است عملیاتی که به منظور فرماندهی و ایجاد هماهنگی و هم افزایی عملیاتی بین رده های نظامی و غیرنظامی در سطوح مختلف تشکیل می شود. فرمانده این قرارگاه می تواند از میان فرماندهان نظامی و یا مسئولین غیرنظامی بنا به شرایط منصوب شود. در صورت نیاز به ظرفیّت و توانمندی نیروهای مسلّح در پاسخ به شرایط اضطراری، بکارگیری نیروی انسانی، منابع و امکانات تخصصی حوزه لشکری در مدیریت و رفع شرایط اضطراری، براساس ضوابط و مقررات و دستوالعمل های نیروهای مسلح اقدام خواهد شد و یگان ها و بخش های تخصّصی نیروهای مسلح می تواند در کنترل فرمانده عملیات پدافند غیرعامل در سطوح زیر قرار گیرند.
تبصره ۱ـ سازمان در شرایط عادی، نسبت به طرح ریزی، سیاست گذاری، تنظیم و ابلاغ نظامات، ارزیابی و ارتقاء آمادگی ها، رصد و پایش و تمرین و رزمایش اقدام می کند.
تبصره ۲ـ سازمان در شرایط اضطراری و یا وقوع جنگ، قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل را تشکیل داده و بنا به ضرورت نسبت به ایجاد قرارگاه های تاکتیکی منطقه ای اقدام و ماموریت های واگذار شده را هدایت و راهبری عملیاتی می کند.
ماده ۱۶ـ وظایف دستگاه های محوری عملیات پدافند غیرعامل
۱) فرمانداری ها و شهرداری ها موظف به ایجاد و اداره زیرساخت های مناسب شهری برای عملیات پدافند غیرعامل از قبیل پناهگاه ها و فضاهای اَمن، اِسکان موقّت، ذخایر شهری، مدیریت امور شهری، تداوم خدمات شهری هستند و همچنین به تخلیه، جابجایی و انتقال مردم کمک می کنند.
۲) سازمان آتش نشانی مسئول تامین خدمات رفع آلودگی و پدافند نوین شهری، اطفای حریق و مدیریت اجساد و ضایعات و پسمانداری و همچنین رصد و پایش مخاطرات و حوادث می باشد؛ مسئولیت پاسخ اولیه به حوادث و تهدیدات نوین بوده که با توسعه ظرفیت واحدهای Hazmat[۲] (مواد خطرناک) و پدافند نوین و آموزش و تمرین و ارتقاء آمادگی اقدام می کند.
۳) سازمان فوریت های پزشکی (اورژانس) تریاژ، نجات، امداد پزشکی، انتقال و درمان اورژانسی مصدومین ناشی از تهدیدات و توانمندسازی آموزشی و مهارتی قرارگاه های عملیاتی پدافند غیرعامل را برعهده دارد.
۴) جمعیت هلال احمر مسئول جستجو و نجات، جابجایی و اِسکان موقّت مردم، مراقبت جمعی و تأمین، حفظ و اداره ذخایر راهبردی غذایی و توزیع مایحتاج عمومی مردم آسیب دیده و آوارگان، اداره اردوگاه های موقّت اِسکان در شرایطِ اضطراری است و به امداد پزشکی مصدومین کمک می کند.
۵) سازمان صداوسیما نسبت به اطلاع رسانی، ارتقاء سطح آگاهی مردم، اعلام هشدارهای لازم و آرامش بخشی، اِقناع و هدایت افکار عمومی در شرایط اضطراری و آموزش های عمومی عملیات پدافند غیرعامل آحاد جامعه و مقابله با هم افزایی پیامدهای امنیتی جامعه در عملیات رسانه ای دشمن اقدام کند.
۶) سازمان های مردم نهاد (سمن ها) و سازمان بسیج مستضعفین با بکارگیری آحاد بسیجیان، اقشار بسیج و اصناف مردمی با مشارکت در امر سازماندهی مردم در قالب یگان های امدادی به منظور آموزش و تجهیز مردم، همکاری در امدادرسانی و انتقال مصدومین و تخلیه و اِسکان آسیب دیدگان به تسهیل مدیریت بحران (اداره اردوگاه ها و مردم، توزیع تجهیزات و مایحتاج مردم و سایر موارد) کمک می کند.
۷ ) نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) موظّف به ایجاد امنیّت عمومی و کنترل عبور و مرور ( تحدید منطقه) در مناطق حادثه دیده، انتظام اُمور و تامین امنیّت جان و مال مردم در شرایط اضطراری می باشد.
۸ ) سایر دستگاه های اجرایی دارای واحدهای عملیاتی و تخصّصی (تعمیرات، پاسخ، برگشت پذیری) حوزه های زیرساختی از قبیل؛ آب، برق، سوخت (گاز، نفت و گازوئیل)، حمل ونقل، ارتباطات و فناوری، بهداشت و درمان و سایر با سازماندهی واحدهای تعمیرات، بازرسی عملیاتی و برگشت به شرایط اولیه در وضعیت های مختلف عملیاتی پدافند غیرعامل مکلف به ایفاء نقش تخصّصی خود بوده و در چارچوب ضوابط و دستورالعمل های پدافند غیرعامل موظّف به اجرای موارد زیر می باشند :
۸ ـ۱ـ طرح‌های خودحفاظتی و پاسخ و مقابله با تهدیدات را تهیه و نسبت به سازماندهی، تعیین نقش، برقراری ارتباط، آموزش، تجهیز، تمرین و رزمایش کارکنان اقدام کنند.
۸ ـ۲ـ برنامه تضمین تداوم کارکردهای اساسی و خدمات ضروری و قابلیت برگشت پذیری در شرایط اضطراری را با انجام وظایف ذاتی و تخصّصی خود تهیه و اجرا کنند.
۸ ـ۳ـ نسبت به رصد و پایش دائمی آسیبپ پذیری ها و مقابله و کاهش تهدیدات درون زا و پیامدهای آن اقدام کنند.
۸ـ۴ـ نسبت به آموزش و توجیه مدیران،کارشناسان و کارکنان زیرمجموعه در خصوص وظایف خود در نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل اقدام کنند.
۸ ـ ۵ ـ برنامه‌ریزی ملی و استانی، تدوین ضوابط و مقررات فنی، دستورالعمل ها وآیین‌نامه های موردنیاز در اجرای نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل را پیش بینی و پیاده سازی کنند.
۸ ـ۶ ـ درصورت نیاز و با رعایت مصوبات قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل، امکانات و تجهیزات خود را در اختیار تیم های عملیاتی پدافند غیرعامل قرار دهند.
تبصره ـ سایر وظایف دستگاه های اجرایی در عملیات پدافند غیرعامل در دستورالعمل های عملیاتی و اجرایی مربوط تبیین و تشریح خواهد شد.
ماده ۱۷ـ بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی در شرایط اضطراری و در پاسخ به تهدیدات و مخاطرات موظّف به ارائه خدمات و امکانات موجود خواهند بود؛ هزینه خدمات و امکانات ارائه شده توسط این مراکز با تائید فرمانده قرارگاه های عملیاتی، طبق تعرفه های قانونی براساس عرف از سوی دستگاه سفارش دهنده پرداخت می شود.
ماده ۱۸ـ اعتبارات موردنیاز اجرای این نظام عملیاتی از محل اعتبارات مربوط به پدافند غیرعامل در قوانین بودجه سالانه کشور و در شرایط وقوع تهدیدات از محل اعتبارات پیش بینی شده در بند (م) ماده ۲۸ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) ـ برابر فرایند مصوب دولت ـ تامین می شود.
ماده ۱۹ـ سازمان با همکاری دستگاه های اجرایی ذی‌ربط، نظام نامه های تخصّصی، دستورالعمل ها و طرح‌های عملیاتی موردنیاز برای پیاده سازی این نظام را تهیه و به دستگاه های اجرایی ابلاغ می کند، دستگاه های اجرایی موظفند متناسب با جدول وضعیّت های عملیاتی، دستورالعمل اجرایی مشتمل بر اقدامات پدافند غیرعامل در وضعیّت های مختلف خود را در چارچوب مفاد این نظام نامه تهیه و ابلاغ کنند.
ماده ۲۰ـ دستگاه های اجرایی موظفند هرگونه قصور و کوتاهی در اجرای این نظام نامه در زیرساخت ها و مراکز حیاتی و حساس و مهم را به قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل گزارش کنند و برابر مقررات، برخورد قانونی نمایند.
ماده ۲۱ـ قرارگاه عملیاتی پدافند غیرعامل با مستنکفین از این نظام نامه بنابر تخلّف صورت گرفته و براساس شیوه نامه ای که توسط قرارگاه تنظیم و ابلاغ می گردد برخورد انضباطی کرده و درصورت نیاز از طریق قوه قضائیه اقدام می کند.
تبصره ـ وفق تبصره ۱ قانون تشکیل سازمان مستنکفان علاوه بر جبران خسارت واردشده، به مجازات موضوع ماده (۵۷۶) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب ۱۳۷۵/۳/۰۲ محکوم می شوند و چنانچه خسارتی وارد نشده باشد برابر قانون رسیدگی به تخلفات اداری مصوب ۱۳۷۲/۰۹/۰۷ با مستنکف رفتار خواهد شد.
ماده ۲۲ـ سازمان بر حسن اجرای این نظام نامه نظارت و اجرای آن را سالانه به کمیته ی دائمی گزارش کند.
ماده ۲۳ـ این تصویب‌نامه در بیست و سه ماده و شصت و هفت بند و نه تبصره در هفتاد و هفتمین جلسه کارگروه (کمیته) دائمی پدافند غیرعامل کشور به تاریخ بیست و هشتم شهریورماه سال یکهزار و چهارصد و دو هجری شمسی به تصویب رسید.
نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل کشور مشتمل بر بیست وسه ماده و شصت و هفت بند و نه تبصره که در تاریخ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸ در هفتاد و هفتمین جلسه کارگروه (کمیته) دائمی پدافند غیرعامل کشور به تصویب رسید، به استناد تبصره ۱ قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور مصوب ۱۴۰۲/۰۶/۱۲ مجلس شورای اسلامی و ماده ۸ اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل کشور مصوّب مقام معظّم رهبری (مدظله العالی) جهت اجرا ابلاغ می گردد.
رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و کارگروه (کمیته) دائمی پدافند غیرعامل کشور
سرلشکر پاسدار محمد باقری
۱ Chemical Biologic Radiation Nuclear Explosive materia۱
Hazardous material