شماره: 458/577 – ۱۴۰۱/۵/۱۹
مقدمه
«هر دلی که برای حقیقت احترام قائل است، هر انسانی که برای معنویت، صفا و اخلاص و انسانیت ارزش قائل است، باید این طور مکان ها و خاطره ها را همیشه عزیز بدارد» (پاورقی 1)
یادمان های دفاع مقدس به عنوان بخشی از میراث فرهنگی کشور، زمینه ساز معرفی و درک حماسه و فرهنگ مقاومت، جهاد، ایثار و شهادت برای زائرین راهیان نور می باشد. با توجه به افزایش بازدید زائرین راهیان نور در سال های اخیر و گذشت چهار دهه از دوران دفاع مقدس و لزوم حفظ این آثار برای نسل های آینده، حفاظت و مرمت یادمان های دفاع مقدس امری بسیار مهم و ضروری است.
حفاظت و مرمت اصولی یادمان های دفاع مقدس نیازمند نگرش صحیح و اقدامات تخصصی و فنی می باشد. لذا در این آیین نامه، ضوابط عمومی و اصول کلی حفاظت و مرمت یادمان های دفاع مقدس تدوین گردیده است.
پاورقی 1 – بیانات مقام معظم رهبری «مدظله‌العالی» در یادمان پادگان دوکوهه (09 /01 /1381)
ماده ۱: هدف
۱ ـ ماندگار کردن یادمان های دفاع مقدس برای نسل های آینده.
۲ ـ ارتقاء سطح حفاظت از یادمان های دفاع مقدس.
ماده ۲: منظور
۱ ـ مستندسازی، حفاظت و مرمت یادمان های دفاع مقدس.
۲ ـ یکپارچه سازی و ایجاد وحدت رویه در حفاظت و مرمت یادمان های دفاع مقدس.
۳ ـ جلوگیری از نابودی و تخریب و مرمت غیراصولی یادمان های دفاع مقدس.
ماده ۳: سیاست
۱ ـ بهره گیری از توان و ظرفیت نیروهای مسلح، وزارتخانه ها و سازمان ها و دستگاه های مرتبط با دفاع مقدس.
۲ ـ تقویت بنیه علمی و فنی حفاظت و مرمت یادمان های دفاع مقدس بر اساس ضوابط مربوط.
ماده ۴: دامنه شمول
۱ ـ این آیین نامه در یادمان های دفاع مقدس لازم الاجرا است.
۲ ـ مسئولیت اجرای این آیین نامه با بهره برداران یادمان ها (که توسط ستاد مرکزی راهیان نور تعیین می شوند) می باشد.
۳ ـ مسئولیت نظارت بر حسن اجرای این آیین نامه با ستاد مرکزی راهیان نور کشور است.
تبصره: هرگونه تغییر در تعداد یادمان ها در شمول این آیین نامه قرار می گیرد.
ماده ۵: تعاریف و اختصارات
۱ ـ تعاریف
۱ ـ آثار دفاع مقدس: به هرگونه آثار ملموسِ منقول و غیرمنقول به جامانده از دوران دفاع مقدس که در حال حاضر در یادمان ها موجود است، مانند بناها، سنگرها، خاک ریزها، عوارض طبیعی، ادوات نظامی و…
۲ ـ یادمان دفاع مقدس: به مکانی گفته می شود که یک یا چند رویداد مهم نظامی، حماسی یا عملـیاتی توسط رزمندگان ایران اسلامی در آنجا به وقوع پیوسته و یا یک یا چند شخصیت برجسته دفاع مقدس در آن محل به شهادت رسیده و مقصد کاروان ها و زائرین راهیان نیز می باشند.
۳ ـ زائر: به فرد یا افرادی گفته می شود که برای آشنایی با تاریخ حماسی و فرهنگی رزمندگان ایران اسلامی در دوره هشت سال دفاع مقدس، سیره و سبک زندگی شهدا و رزمندگان و بازدید از مناطق عملیاتی استان های مرزی و یادمان ها و سایر اماکن راهیان نور به صورت کاروانی یا انفرادی سفر می کنند.
۴ ـ طرح جامع: به مجموعه مطالعات، طراحی نقشه ها و برنامه های کلی سامان دهی و توسعه هر یک از یادمان های عملیاتی دفاع مقدس گفته می شود که توسط ستاد مرکزی راهیان نور کشور تدوین، تصویب و ابلاغ می گردد.
۵ ـ بهره بردار: به سازمان های نیروهای مسلح، سازمان های دولتی و غیردولتی که مدیریت، نگهداری و بهره برداری از یادمان (با تصویب شورای سیاستگذاری راهیان نور کشور) به آن دستگاه واگذار می شود.
۶ ـ حفاظت: فعالیتی تخصصی، فرهنگی و هنری، بر پایه مطالعات علمی و انسان شناسانه با لحاظ کردن احترام به بستر فرهنگی جهت افزایش ماندگاری آثار و آشکار نمودن پیام های تاریخی و هنری آثار است.
۷ ـ مرمت: مرمت عملی است که به منظور تداوم زمانی عمر آثار صورت می پذیرد.
۸ ـ نگهداری: مجموعه اقدامات به منظور طولانی تر کردن عمر آثار و حفظ ارزش های زیبایی شناختی و تاریخی آن ها.
۹ ـ عرصه: زمین و محلی که آثار روی آن واقع شده است.
۱۰ ـ محدوده: عبارت است از محیط پیرامونی عرصه که بر اساس ویژگی های آن در داخل حریم آثار تعین می شود.
۱۱ ـ حریم: به بخشی از اراضی اطراف آثار گفته می شود که بر اساس ضوابط قانونی و در راستای تداوم بقا، حفظ و کمال نفع از آن ها، توسط بنیاد در دو بخش حریم درجه یک و حریم درجه دو تعیین می شود.
۱۲ ـ حریم درجه یک: شامل محدوده ای از یادمان است که تحت تملک بنیاد است تا اولاً فضای عملیاتی و عوارض موجود یادمان حفظ شود و ثانیاً مقدار فضاهای مورد نیاز جهت خدمات و موزه طبیعی یادمان تأمین گردد.
۱۳ ـ حریم درجه دو: شامل محدوده ای پیرامون حریم درجه یک است که بر اساس قوانین میراث فرهنگی برای آن ضوابط متناسب با آثار دفاع مقدس وضع و ثبت می گردد.
۱۴ ـ ضابطه: عبارت است از قوانینی که برای پیشگیری از خسارت های بالفعل و بالقوه به تمامیت آثار تدوین می شود.
۱۵ ـ پایش: عبارت است از نظارت و یا سرکشی به آثار برای مشاهده ی وضعیت و دگرگونی های احتمالی که ممکن است با گذر زمان در آن رخ دهد.
۲ ـ اختصارات
۱ ـ ستادکل: ستادکل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
۲ ـ بنیاد: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس
۳ ـ میراث: وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
۴ ـ ستاد مرکزی: ستاد مرکزی راهیان نور کشور که زیرمجموعه ی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس بوده و رئیس بنیاد نیز رئیس ستاد مرکزی راهیان نور کشور است.
۵ ـ قرارگاه: قرارگاه های رده های مربوطه یگان های بهره بردار (سپاه و بسیج، آجا ، فراجا، دریایی و جهاد)
ماده ۶: مستندات و قوانین
۱ ـ اساسنامه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس
۲ ـ اساسنامه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
3 ـ ابلاغیه ریاست ستاد کل نیروهای مسلح شماره 1488 /1 /3231، تاریخ 12 /08 /1395
«هرگونه تغییر کاربری اماکن، اراضی، ابنیه و آثار فیزیکی دفاع مقدس و هر اقدامی که موجب تغییر ماهیت آن ها گردد، منوط به اخذ مجوز کتبی از بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس می باشد».
۴ ـ آیین نامه حفظ، نگهداری و ثبت آثار ملی دفاع مقدس و تملک اراضی و اماکن و آثار فیزیکی مرتبط
مصوب هیئت امنای بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس (05 /۱۲ /1395)
۵ ـ سند ملی راهیان نور کشور
مصوب هیئت امنای بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس (26 /۱۱ /1396)
۶ ـ ماده ۱۰ نظام نامه اجرای قانون ۱۲ آبان ماه ۱۳۰۹ شمسی
مصوب هیئت وزرا، تاریخ ۲۸ آبان ماه ۱۳۱۱
۷ ـ قانون مجازات اسلامی
مصوب مجلس شورای اسلامی، تاریخ 2 /3 /1375
۸ ـ آیین نامه حفاظت از میراث فرهنگی کشور
مصوب شورای امنیت کشور، تاریخ 28 /3 /1381
۹ ـ قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی ـ فرهنگی
مصوب مجلس شورای اسلامی، تاریخ 12 /۰۴ /1398
ماده ۷: ضوابط و مقررات عمومی حفاظت و مرمت
۱ ـ هرگونه ساخت و ساز، عملیات اجرایی، دخل و تصرف، تغییر در نما یا کالبد یا عوارض موجود عرصه و اعیان آثار که منجر به تخریب یا آسیب یادمان های دفاع مقدس گردد، ممنوع است و پیگرد قانونی دارد.
تبصره ۱: مرمت، احیاء، ساماندهی و هرگونه اصلاح با هدف حفظ و احیای ارزش های فرهنگی و تاریخی آثار می بایست پس از تهیه طرح با اخذ مجوز از بنیاد صورت گیرد.
تبصره ۲: حداکثر ارتفاع مجاز ساخت و ساز در داخل عرصه نباید از ارتفاع آثار تجاوز کند.
۲ ـ هرگونه تغییر کاربری و ساخت و ساز در حریم درجه یک باید بر اساس طرح جامع و مطابق با ضوابط اختصاصی بنیاد صورت گیرد.
۳ ـ هرگونه تغییر کاربری و ساخت و ساز در حریم درجه دو باید بر اساس ضوابط حریم آثار ثبت شده در میراث انجام پذیرد.
۴ ـ هر اقدامی که به گونه ای به بنیان عرصه و حریم درجه یک یادمان لطمه وارد سازد، ممنوع است. از قبیل حفر چاه آب و فاضلاب، احداث کانال، تأسیسات برقی، تردد ماشین آلات سنگین و نامتناسب، نصب دستگاه های لرزاننده، ایجاد کاربری های صنعتی و تجاری، هدایت آب های سطحی به سمت آثار و انباشت زباله.
۵ ـ تمامی سیم کشی ها، لوله کشی ها، تأسیسات و… می بایست به صورت روکار اجرا شده و از تخریب آثار برای عبور تجهیزات و تأسیسات جلوگیری به عمل آید.
۶ ـ طرح معماری، مصالح و نماهای واحدهای اطراف آثار در حریم درجه یک، باید متناسب با بافت فرهنگی و تاریخی مجموعه و سازگار و هماهنگ با اقلیم منطقه باشد و به تأیید بنیاد برسد.
۷ ـ انجام رزمایش ها و تمرینات نظامی در محدوده آثار ممنوع است.
۸ ـ جهت جلوگیری از تعرض به آثار می بایست محدوده و حریم یادمان بر اساس طرح جامع، محصورسازی یا نشانه گذاری شوند.
۹ ـ ضوابط و مقررات اختصاصی و دستورالعمل حفاظت و مرمت هر یک از یادمان ها برابر این آیین نامه توسط بهره بردار تهیه و پس از تأیید ستاد مرکزی قابل اجرا خواهد بود.
ماده ۸: دستورات هماهنگی
۱ ـ در صورت ضرورت مرمت، تجدید نازک کاری و رنگ آمیزی آثار، بهره بردار یادمان می بایست جزئیات و نحوه اجرای آن را بر اساس طرح جامع یادمان به شکلی که اصالت فضا همچنان باقی بماند، انجام دهد.
۲ ـ پایش های سالانه از آثار و مقاومت سنجی سازه ای آن با هماهنگی بنیاد و بهره بردار یادمان، توسط وزارت میراث انجام گردد.
3 ـ در راستای حفظ آثار و تهیه طرح های مرمت تخصصی، بهره بردار یادمان موظف است عوارض و تغییرات به وجود آمده حین یا پس از دوران دفاع مقدس در یادمان را شناسایی و گزارش آن را به بنیاد ارسال نماید.
۴ ـ در صورت نیاز به تجدید و بازسازی سازه های خاکی مانند سنگرها، خاک ریزها و…، بهره بردار یادمان موظف است از نیروی انسانی و تجهیزات سبک و یا ماشین آلات متناسب با آن یادمان استفاده کند.
۵ ـ در راستای پیشگیری از وارد شدن هرگونه خدشه یا آسیب به آثار یادمان، بهره بردار موظف است میزان تردد، حضور و اجتماع زائرین در محدوده اصلی آثار را متناسب با سرزمین و نوع آثار کنترل یا محدود نموده به گونه ای که حفاظت از آن ها تأمین گردد.
۶ ـ بهره بردار یادمان ادوات، تجهیزات و ماشین آلات مرتبط با دفاع مقدس و آثار را به نحو مناسب مستقر، ثبت، حفظ، نگهداری و (در صورت لزوم) مرمت نماید.
تبصره ۱: برای تجهیزاتی که هویت آن ها به محل قرارگیری آن وابسته است می بایست در همان محل مورد حفاظت و نگهداری قرار گرفته و از جابجایی آن خودداری شود.
تبصره ۲: ادوات نظامی آسیب پذیر یا مخاطره آمیز می بایست محصور و حفاظت شوند و در صورت لزوم تابلوها و علائم هشدار دهنده در مجاورت آن ها نصب گردد.
۷ ـ سرزمین های نبرد داخل حریم یادمان می بایست به همان شکل به جا مانده از دوران دفاع مقدس حفظ شود.
۸ ـ بهره بردار برای حفظ و نگهداری آثار باقی مانده از دوران دفاع مقدس در یادمان ها، از جمله سنگرها، خاک ریزها، دست نوشته، یادگاری و هر آنچه نشانی از آن دوران دارد، اقدامات لازم را انجام دهد.
۹ ـ در راستای حراست از محیط زیست و حفظ و تقویت پوشش گیاهی حریم یادمان، بهره بردار موظف است بر اساس طرح جامع و با کمک دستگاه های مربوطه در استان اقدامات لازم را انجام دهد.
۱۰ ـ بهره بردار موظف است در خصوص انجام عملیات پاک سازی و مین زدایی محدوده و حریم درجه یک یادمان توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و با هماهنگی ستاد مرکزی، پیگیری و هماهنگی لازم را انجام دهد.
۱۱ ـ در صورت بروز خسارت (در اثر حوادث طبیعی) به آثار دفاع مقدس در یادمان، بهره بردار موظف است با همکاری متولیان امر در استان و دیگر دستگاه های مربوطه، اقدامات پیشگیرانه و مقابله ای را انجام داده و مراتب را به قرارگاه مربوطه و ستاد مرکزی اطلاع دهد.
۱۲ ـ مسئولیت حفاظت فیزیکی از آثار دفاع مقدس در یادمان ها با بهره بردار است که می بایست با اتخاذ تدابیر و تمهیدات لازم و هماهنگی با یگان ها و دستگاه های مربوطه در استان این مأموریت را انجام دهد.
ماده ۹: این آیین نامه در ۹ ماده و ۵ تبصره در تاریخ 24 /۱۱ /1400 به تصویب هیئت امنای بنیاد رسید و از تاریخ تصویب لازم الاجرا است.
رئیس ستادکل نیروهای مسلح و رئیس هیئت امنای بنیاد ـ سرلشکر پاسدار محمد باقری