بخشنامه شماره 9000/2/4055/1000 مورخ ۱۴۰۰/۱۱/۲۷ معاون اول رئیس قوه قضاییه
در اجرای مأموریت نخست سند تحول قضایی و رفع اطاله در فرایند رسیدگی و اصلاح این فرایندها با هدف ارائه مطلوب‌تر خدمات به عموم، مرکز توسعه حل اختلاف معاونت حقوقی و امور مجلس، مرکز آمار و فناوری اطلاعات و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلفند با استفاده حداکثری از دادرسی الکترونیک، حذف مراحل غیرضرور، و اصلاح و تکمیل فرایند صدور گواهی انحصار ورثه و تحریر ترکه، مطابق این دستورالعمل اقدام کنند.
ماده ۱- تعاریف و اصطلاحات:
الف- استعلام الکترونیک: استعلام به شیوه برخط به نحوی که دریافت پاسخ استعلام نیازمند دریافت و تحویل کاغذی نباشد؛
ب- ذینفعان قابل شناسایی: کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که در موضوع انحصار وراثت و دیگر امور راجع به ترکه ذینفع تلقی می شوند و قابلیت شناسایی دارند؛
پ- اموال قابل شناسایی: کلیه اموال منقول و غیرمنقول، حقوق و منافع مالی و مطالبات متوفی از اشخاص حقیقی و حقوقی که در بانک‌های اطلاعاتی به ثبت رسیده است؛
ت- دیون قابل شناسایی: کلیه دیون متوفی به اشخاص حقیقی و حقوقی که در بانک‌های اطلاعاتی به ثبت رسیده است؛
ث- بانک‌های اطلاعاتی: بانک‌های اطلاعاتی موجود نزد سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، وزارت امور اقتصاد و دارایی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان هدفمندی یارانه‌ها و یا در دفاتری مانند پیشخوان دولت یا پلیس +10 و دیگر نهادهایی که به موجب بند «ت» ماده (117) قانون پنجساله برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موظف به همکاری با قوه قضاییه هستند.
ماده ۲- پس از ثبت درخواست صدور گواهی انحصار ورثه، مراتب شروع فرایند نشر آگهی به اطلاع کلیه وراث و دیگر ذینفعان قابل شناسایی می رسد.
با صدور این گواهی و با قرار تحریر ترکه، تصویر آن برای همین اشخاص ارسال می‌شود.
– مرکز توسعه حل اختلاف، معاونت حقوقی و امور مجلس قوه قضاییه، مرکز آمار و فناوری اطلاعات و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلف شده‌اند که با استفاده حداکثری از دادرسی الکترونیک، حذف مراحل غیر ضروری و اصلاح و تکمیل فرایند صدور گواهی انحصار ورثه و تحریر ترکه، به تسهیل جدی فرایندهای زمان بر برای مردم اقدام کرده و همه امور در مراحل مختلف به اطلاع همه وراث و ذی نفعان برسد.
– پس از ثبت درخواست صدور گواهی انحصار ورثه، مراتب شروع فرایند نشر آگهی به اطلاع همه وراث و دیگر ذی نفعان قابل شناسایی می‌رسد. همچنین با صدور این گواهی و یا قرار تحریر ترکه، تصویر آن برای همین اشخاص ارسال می‌شود.
ماده ۳- برای احراز رابطه وراثت از اطلاعات ثبت شده در سازمان ثبت احوال استفاده می‌شود. در صورت نقص اطلاعات یا عدم دسترسی به آنها و چنانچه اخذ گواهی گواهان برای احراز رابطه وراثتی لازم باشد، تنظیم استشهادیه الکترونیک کافی و معتبر است؛ مگر این که مقام قضایی استماع گواهی را لازم تشخیص دهد.
ماده ۴- رسیدگی در شوراهای حل اختلاف تا حد ممکن به صورت الکترونیکی و بدون تشکیل جلسه حضوری به عمل می‌آید؛ مگر در موارد ضروری که با تنظیم صورت جلسه و توجیه ضرورت، اقدام خواهد شد.
– در مواردی که ارائه اظهارنامه مالیاتی بر ارث الزامی است، نسخه الکترونیکی آن و یا دریافت اظهارنامه از سامانه‌های سازمان امور مالیاتی معتبر است.
– پس از صدور گواهی انحصار ورثه، فهرست اموال و دیون شناسایی شده و دعاوی حقوقی و کیفری مطرح شده له یا علیه متوفی که دارای بار مالی است، به صورت خودکار به اطلاع وراث قانونی، وصی، امین، قیم و در موارد لازم، دادستان می‌رسد.
– مسؤولیت‌های قانونی مرتبط با دیون متوفی از قبیل موارد مذکور در مواد (۲۴۸) و (۲۵۰) قانون امور حسبی و ماده ۶۰۶ قانون مدنی به وراث اطلاع‌رسانی می‌شود.
– مرکز آمار و فناوری اطلاعات مکلف است بستر احراز اصالت اوراق قضایی به صورت الکترونیک را برای همه اشخاص فراهم کند.
– زیرساخت لازم برای استعلام الکترونیکی وصیت‌نامه رسمی متوفی از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و اعلام فرزندخواندگی در استعلامات الکترونیکی ثبت احوال فراهم خواهد شد.
– مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه موظف است تا به منظور تسهیل در رسیدگی به پرونده‌های موضوع این دستورالعمل، امکان استعلامات به صورت الکترونیکی را برای مراجع رسیدگی کننده به امور حصر ورثه و تحریر ترکه و دفاتر قضایی فراهم کند.
همچنین نرم افزارهای مورد نیاز برای انجام خودکار تنظیم متون پیش نویس، محاسبات و تعیین سهم الارث، تنظیم و صدور آگهی، ارزیابی و دیگر اموری که امکان انجام آن به صورت هوشمند فراهم است تهیه خواهد شد.
– باید سامانه‌های قضایی به نحوی ایجاد یا توسعه یابند که با ارتباط به بانک‌های اطلاعاتی و سامانه‌های دستگاه‌های اجرایی، اطلاعات مورد نیاز جهت رسیدگی به امور موضوع این دستورالعمل به صورت خودکار، برخط و آنی دریافت شود.
– امکان سابقه‌یابی و استخراج اطلاعات هویتی اشخاصی که اطلاع از مشخصات سجلی آنان برای امور انحصار ورثه و تحریر ترکه ضرورت دارد، با همکاری سازمان ثبت احوال کشور و دیگر دستگاه‌های اجرایی فراهم شود.
– مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه موظف است تا با هوشمندسازی، خودکار کردن و الکترونیکی کردن فرایندهای قضایی، احتمال خطای انسانی را در رسیدگی و تصمیمات قضایی، به حداقل ممکن کاهش دهد، و با استفاده از قابلیت هوش مصنوعی، سامانه‌های مربوط را به نحوی اصلاح کند که انتشار آگهی‌های قانونی درباره امور راجع به ترکه و انحصار ورثه به همه ذی نفعان قابل شناسایی اطلاع رسانی شود.
– این مرکز مکلف است تا امکان دسترسی مراجع رسیدگی کننده به قوانین و مقررات مربوط، آرای وحدت رویه و نظریه‌های مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه و آرای مشابه را از طریق درگاه ملی فراهم کند.
ماده ۹- در اجرای مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون امور حسبی، گواهی انحصار ورثه مربوط به افراد بلاوارث، محجور و غایب، به طور خودکار به دادستان مربوطه ابلاغ می‌شود.
ماده ۱۰- در زمان ثبت درخواست تحریر ترکه، گواهی‌های فوت مورث و انحصار ورثه به صورت خودکار از پایگاه‌های داده قوه قضاییه فراخوانی شده، به همراه اموال و دیون ارائه شده توسط وراث یا نمایندگان قانونی آنها، پیوست دادخواست می‌شود.
– لازم است امکان استعلام بر خط صورت اموال و دیون قابل شناسایی متوفی، جهت استفاده در روند رسیدگی به درخواست تحریر ترکه، برای شوراهای حل اختلاف ایجاد شود.
مراکز مختلف، موظف شده‌اند تا در مدت زمان‌های مشخص تعیین شده برای هر یک از دستگاه ها، زمینه‌های اجرایی شدن این ابلاغیه را در موعد قانونی فراهم کنند.
حجت الاسلام والمسلمین محمد مصدق – معاون اول قوه قضاییه