شماره ۵۳۵۵۵/۳۰۰ – ۱۳۹۶/۱۰/۱۶
استانداران محترم کلیه استانها
در راستای اجرای وظایف محوله در بند ۲ مصوبه مورخ ۱۳۹۳/۴/۲۳ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (موضوع ارزیابی مسابقات معماری) مبنی بر تهیه دستورالعمل تشخیص بناهای شاخص و گردش کار تصویب آنها، نتایج بررسی طرح پژوهشی «تهیه و تدوین دستورالعمل تشخیص بناهای شاخص» در جلسه مورخ ۱۳۹۶/۸/۸ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه و دستورالعمل مذکور به شرح ذیل مصوب گردید. مقتضی است مراتب را به نحو مطلوب به شهرداران و سایر مراجع مرتبط در استان منعکس فرمائید.
مقدمه
با توجه به ضرورت تدوین معیارهای تشخیص بناهای شاخص و تدوین دستورالعمل های مربوطه به منظور ارتقاء کیفیت سازو کارهای نظارت بر فرآیند طراحی تا ساخت بناهای شاخص و فضاهای شهری و با استناد به وظایف محوله بند ۲ مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، مورخ ۱۳۹۳/۴/۲۳ موضوع ارزیابی مسابقات معماری مبنی بر تهیه دستورالعمل تشخیص بناهای شاخص و همچنین گردش کار تصویب آنها، دستورالعمل فوق در قالب آیین‌نامه اجرایی تدوین و مفاد آن از تاریخ ابلاغ برای کلیه نهادهای نظارتی و عملیاتی طراحی، ساخت و اجرای بناها در شهرها لازم الاجرا خواهد بود.
ماده یک: تعاریف
۱ـ بناهای شاخص: بناهایی که به جهت فرم، کالبد، عملکرد، نوع مخاطب، مکان قرارگیری، ماهیت اجتماعی، فرهنگی و ویژگی های کیفی بر سیما و منظر پیرامون خود مؤثر می باشد.
۲ـ وجوه سازنده معماری: مؤلفه های تعیین کننده اثر معماری که شامل سه وجه طرح، موضوع و موضع می باشد.
۳ـ موضوع معماری: شامل سه وجه «معنایی»، «کارکردی» و «کالبدی» به شرح زیر است:الف ـ وجه معنایی: وجه کیفی موضوع هر پروژه که شامل موارد زیر می باشد:
بعد آیینی ـ اعتقادی: اماکن متبرکه
بعد اجتماعی ـ فرهنگی: شامل مراکز فرهنگی، تجاری، آموزشی، حکومتی، اداری دولتی یا خصوصی، مکان های ورزشی، فضاهای باز شهری از جمله میادین، گردشگاه ها، مراکز تفریحی و بناهای نمادین
بعد فیزیکی: مجتمع های مسکونی، تجاری خرد مقیاس، مراکز صنعتی، پایانه های حمل و نقل، مراکز بهداشتی و درمانی، مراکز نظامی و مراکز خدمات شهری
ب ـ وجه کارکردی: با مقیاس «عملکرد بنا» و «میزان ماندگاری» آن مرتبط بوده و شامل: ۱ـ میزان بهره برداری عمومی(فضاهای عمومی مانند، میدانها، خیابانها و پارک های شهری و فضاهای نیمه عمومی مانند، مراکز اداری، خدماتی، آموزشی، فرهنگی، از قبیل شهرداریها، مدارس، دفاتر پست، بیمارستانها، ایستگاههای مسافری و پارکینگها)،
۲ـ حوزه نفوذ (فراملی، ملی، منطقه ای، استانی، شهری، ناحیه ای و محله ای) و
۳ـ ماندگاری کارکرد (اماکن متبرکه، ساختمان های مهم حکومتی و دولتی، ایستگاههای اصلی راه آهن و فرودگاهها، تأسیسات صنعتی زیربنایی، بناهای یادبود، مراکز عمومی فرهنگی در مقیاس شهری یا ملی) می باشد.
ج ـ وجه کالبدی: شامل سطح اشغال، تراکم وارتفاع (اندازه کالبد) می باشد.
۴ـ موضع معماری: بستری که بنا در آن ساخته می شود. ویژگی های بستر معماری شامل وجوه کیفی و ابعاد کمی بوده و شامل موارد زیر است :
الف ـ کیفیات جغرافیای طبیعی مکان: ویژگی های طبیعی بستر طرح در چشم اندازهای طبیعی و در محیط های ساخته بشر بوده و عبارت اند از، مکان های دارای ویژگی های طبیعی خاص، مکان های واسط بصری بین مناطق شهری و پدیده های طبیعی، مکان های دارای دید مناسب به پدیده های مطلوب طبیعی، مکان های در معرض دید و مکان های مؤثر بر بستر طبیعی پیرامون.
ب ـ کیفیات برخاسته از جغرافیای محیط مصنوع: ویژگی های کیفی مکان مؤثر بر بنا شامل وجوه معنایی (مکانهای با ارزش معنوی و مقدس، طبیعی، فرهنگی و اجتماعی و میراث ناملموس)، کارکردی (شهری، ناحیه ای، محله ای)، کالبدی (موقعیت مکانهای مختلف در ساختار فضایی شهرها) می باشد.
۵ ـ دبیرخانه: معاونت معماری و شهرسازی ادارات کل راه و شهرسازی استانها می باشد.
ماده دو: ملاک های تشخیص شاخص بودن یک پروژه
۱ـ ملاک های موضوعی
الف ـ وجوه کیفی شامل: وجوه معنایی (آیینی، اجتماعی، فرهنگی و ابعاد فیزیکی) می باشد.
ب ـ وجوه کمی شامل: وجوه کارکردی (از حیث بهره برداری عمومی، حوزه نفوذ، ماندگاری کارکرد) و وجوه کالبدی (سطح اشغال، تراکم، ارتفاع) می باشد.
۲ـ ملاک های موضعی
الف ـ وجوه کیفی بستر معماری شامل: موقعیت تاریخی، موقعیت فرهنگی، کیفیات جغرافیای محیط طبیعی (خصوصیات فیزیکی و طبیعی بستر) می باشد.
ب ـ وجه کمی بستر معماری شامل: اندازه زمین می باشد.
جدول ۱. ملاک های موضوعی
جدول ۲. ملاک های موضعی
ماده سه: ضوابط تشخیص ملاک های شاخص پروژه های معماری
۱ـ بناهایی که عموماً در بخش دولتی ساخته می شوند و با توجه به مقیاس آنها از نظر کارکردی و کالبدی واجد ارزش فراملی، ملی و منطقه ای می باشند. مانند: وزارت خانه ها و سازمان های مرکزی دولتی (استانداری، فرمانداری، شهرداری و….)، ساختمان های مرکزی بانک ها، سفارتخانه ها، فرودگاهها، ایستگاههای اصلی راه آهن شهرها، ترمینال های شهری، استادیوم ها، ورزشگاههای بزرگ، پردیس ها و دانشگاهها با اهمیت ملی و استانی، مراکز فرهنگی، موزه ها و مراکز اسناد، تالار های فرهنگی، سینماها و تئاترها (در مقیاس شهری)، مراکز انتظامی و نظامی اصلی شهرها، بیمارستانها و مراکز درمانی بزرگ، مصلی ها، مساجد اصلی شهر، بناهای یادمان شهری، دروازه ها، آرامگاههای بزرگان، هتل های بزرگ و مراکز توریستی با اهمیت، مراکز تجاری بزرگ و پروژه های طراحی شهری، پروژه های شاخص می باشند.
۲ـ براساس مفاد ماده یک و جدول شماره ۱، چنانچه موضوع پروژه های معماری، به لحاظ وجه معنایی، کارکردی (میزان عمومیت، حوزه نفوذ، ماندگاری) و کالبدی (سطح اشغال، تراکم، ارتفاع) در مرتبه بالاتری قرار گیرد، آن پروژه شاخص می باشد.
۳ـ مواضع تعریف شده در طرح‌های فرادست (مراکز شهری، پهنه های ارزشمند، مجموعه های ورزشی در مقیاس شهری و پهنه های ویژه)، مواضع پیرامون آثار، بافت ها و مراکز تاریخی و اماکن متبرکه و حریم آنها و مواضع مجاور حریم های مورد نظر سازمان حفاظت محیط زیست، مواضع مؤثر بر ایجاد بناهای شاخص میباشند.
۴ـ براساس مفاد ماده یک و جدول شماره ۲، بستر پروژه های معماری، چنانچه به لحاظ کیفیات جغرافیای محیط طبیعی و واقع شدن در ساختار فضایی شهر (قلمروها، مسیرها، مراکز شهری، تقاطع مسیرها، مانند چهارراهها) در مرتبه بالاتری قرار گیرد، پروژه معماری که در آن ساخته می شود شاخص میباشند.
۵ ـ موقعیت قرارگیری زمین نسبت به شریان ها، درجه شریان ها، همچنین موضوع پروژه ای که در آنها احداث شود، از عوامل تأثیرگذار بر وضعیت ترافیک در این شریان ها خواهد بود. با توجه به میزان تأثیرگذاری (ایجاد بهبود یا اختلال در وضعیت ترافیک) موقعیت بستر طرح بر میزان نقش آن در شاخص شدن پروژه تأثیر گذار است.
ماده چهار: فرآیند ساز و کار تشخیص پروژه های شاخص
۱ـ پروژه های شاخص موضوعی (بند ۱، ماده ۳) لزوماً در کمیته «تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳) » مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
۲ـ پروژه های شاخص موضوعی و موضعی استانی در کمیته های سیما و منظر (موضوع مصوبه مورخ ۱۳۸۷/۹/۲۵ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.تبصره: براساس مواضع واجد ارزش و منطبق بر ملاک ها و معیارهای شاخص بودن (مطابق با فهرست موضوعی و موضعی ماده ۳) نقشه پهنه بندی شهرها به جهت تکمیل فرآیند تشخیص، توسط کمیته سیما و منظر شهری تهیه و مورد تصویب قرار خواهد گرفت.
۳ـ نظارت بر فرآیند طراحی(بررسی تخصصی، برگزاری مسابقه یا انتخاب مشاور) و اجرای پروژه های شاخص بر عهده دبیرخانه کمیته های ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری بوده و گزارش اقدامات توسط دبیرخانه به کمیته «تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳)» ارسال می گردد.
تبصره: بنا بر ضرورت بازنگری اعضاء کمیته ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری مصوب مورخ ۱۳۸۷/۹/۲۵ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، نماینده متخصص (معماری، طراحی شهری) استانداری به اعضا اضافه می گردد.
۴ـ در خصوص پروژه های موضوعی واجد ارزش ملی یا فراملی پس از طی فرآیند بررسی در «کمیته تخصصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳)» می بایست جهت برگزاری مسابقه به دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی ارجاع گردد.
تبصره: در صورت صلاحدید کمیته فوق مبنی بر عدم برگزاری مسابقه می بایست مشاور اصلح جهت طی فرایند طراحی، توسط کمیته مربوطه تعیین گردد.
۵ ـ در خصوص پروژه های موضوعی و موضعی در سطح استانها فرآیند طراحی تا ساخت پروژه، به تشخیص و پیشنهاد کمیته های «ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری» صورت پذیرد.
تبصره: دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مکلف است نتیجه پایش فرآیند بررسی و تشخیص بناهای شاخص در کمیته های «ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری و کمیته تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳)» را ظرف مدت یک سال، جهت تصمیم گیری های بعدی به شورای عالی شهرسازی و معماری ارائه نماید.کمیته های ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری
دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی
نمودار شماره ۱: نمودار گردش کار بنا به ضرورت شناسایی بناهای واجد ارزش و تعیین ملاک ها و معیارهای طراحی بناهای شاخص، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در این خصوص اقدام و بعد از تأیید کمیته تخصصی معماری، طراحی شهری و بافت های واجد ارزش (کمیته فنی ۳) نتیجه به شورای عالی شهرسازی و معماری ارائه گردد.همچنین شناسایی بناهای واجد ارزش در استانها بر عهده دبیرخانه کمیته های ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری بوده و گزارش اقدامات توسط دبیرخانه ها به کمیته «تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳)» ارسال می گردد.
معاون شهرسازی و معماری و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ـ محمدسعید ایزدی