هدف و دامنه شمول:
هدف از تدوین این آئیننامه، اجرای مفاد ماده ۸۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران به منظور صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور در خصوص آن دسته از نیروی کار میباشد که در تماس و کار مبارزه شیمیایی با آفات و کلیه امور مرتبط با آن شرکت میکنند.
فصل اول: تعاریف
آفات:
به کلیه عوامل خسارتزای زنده از قبیل جانوران زیانآور، عوامل بیماریزا و علفهای هرز گفته میشود که در مزارع، باغات، کارگاههای پرورش دام و طیور، آبزیان، انبارها و اماکن مربوط به کشاورزی، خانگی و سایر کارگاهها به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجب نابودی و یا خسارت به محصولات و فرآوردهها شده و ایجاد خسارتهای اقتصادی یا بهداشتی میکنند.
سموم دفع آفات:
هرگونه ماده شیمیایی معدنی یا آلی و غیره است که برای پیشگیری، نابودسازی و یا کنترل ناقلین بیماری انسانی و یا حیوانی گونههای ناخواسته نباتات یا حیوانات ایجادکننده خسارت به عرصههای طبیعی، تولید، فراوری، انبارداری، حمل و نقل محصولات کشاورزی و یا جهت مبارزه با حشرات و آفات داخل یا روی پوست و پشم بدن حیوانات مورد استفاده قرار میگیرد.
انبار سموم:
به محلی سرپوشیده و محصور گفته میشود که انواع سموم به صورت جامد، مایع و یا گاز در آن با رعایت کامل اصول ایمنی و حفاظتی نگهداری میشود.
درجه سمیت:
سمیت بسیاری از سموم با شاخص دز کشنده۱ ۵۰LD بیان میشود.
۵۰LD مقدار ماده سمی است که اگر از یک راه مشخص و معین وارد بدن یک گونه حیوان آزمایشگاهی مشخص شود باعث مرگ ۵۰ درصد از حیوانات مورد مطالعه میگردد. این مقدار که بر حسب میلیگرم سم بر کیلوگرم وزن بدن حیوانات ذکر میشود و معیاری برای طبقهبندی سموم است در آزمایشگاه انجام شده و باید نوع حیوان و راه ورود ماده به بدن را نیز مشخص نمود. هرچه مقدار ۵۰LD کمتر باشد آن سم مهلکتر است.
ـ سمومی که ۵۰LD آنها کمتر از ۲۰۰ میلیگرم در کیلوگرم باشد، سموم فوقالعاده سمی هستند.
ـ سمومی که ۵۰LD آنها بین ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیگرم در کیلوگرم باشد، سموم با سمیت متوسط هستند.
ـ سمومی که ۵۰LD آنها بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ میلیگرم در کیلوگرم باشد، سموم با سمیت ضعیف هستند.
ـ سمومی که ۵۰LD آنها بیش از ۳۰۰۰ میلیگرم در کیلوگرم باشد، سموم فاقد سمیت حاد میباشند.
مسمومیت:
عبارت است از اختلالات موقتی یا دائمی فیزیولوژیک و بیوشیمیک که در نتیجه ورود سم به بدن از یک راه خاص یا راههای مختلف بوجود میآید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- Lethal dose ۵۰
دوره ابقاء سم یا دوره احتیاط:
مدت زمانی است که طول میکشد تا غلظت سم در محیط سمپاشی شده به حد قابل قبولی کاهش یافته و در طول این مدت ورود به آن محدوده ممنوع است.
(دوره کارنس)۱ :
حداقل زمانی که بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول باید رعایت نمود تا باقیمانده سم به حد مجاز برسد.
وسایل دفع آفات:
کلیه تجـهیزات و وسایل و ماشینآلات، که جهت کاربرد سموم مورد استفاده قرار میگیرد.
عمل دفع آفات:
مجموعه عملیاتی که با رعایت اصول علمی برای کنترل آفات به کار برده میشود که در این عملیات علاوه بر کنترل آفت بایستی سلامت محیط زیست، انسان، دام و حشرات مفید را در نظر گرفت.
فصل دوم ـ الزامات عمومی:
ماده ۱ـ کارفرما مکلف است قبل از شروع عملیات دفع آفات آموزشهای لازم را بهشرح زیر به کارگران مربوطه ارائه نماید:
درجه سمیت، راههای نفوذ ترکیب فوق به بدن و خطرات آن، روش آماده کردن سم، روش استفاده و موارد ایمنی کار با دستگاههای سمپاش و تجهیزات جانبی آن، روشهای صحیح سمپاشی و استفاده از وسایل حفاظت فردی، روشها و احتیاطات لازم جهت باز کردن بستههای سم تا انتهای عمل سمپاشی، علائم مسمومیت و اقدامات کمکهای اولیه، دوره ابقاء سم، انبارداری، حمل و نقل، امحاء و دیگر موارد مرتبط.
ماده ۲ـ کارفرما مکلف است در صورت بروز مسمومیت، اطلاعات لازم در مورد مشخصات سم مصرفی، علائم مسمومیت و کمکهای اولیه و پادزهر مندرج در برچسب ظروف محتوی سم را به پزشک معالج ارائه نماید.
ماده ۳ـ کارفرما مکلف است نسبت به تأمین آب سالم و بهداشتی و به میزان کافی به منظور شستشوی چشم و بدن کارگران سمپاش در شرایط اضطراری و پایان عملیات سمپاشی اقدام نماید.
ماده ۴ـ مرز نواحی سمپاشی باید با علائم هشداردهنده مشخص شده و ساکنان مناطق مسکونی اطراف نیز بایستی به نحو مناسب مطلع گردند.
ماده ۵ ـ کارفرما مکلف است نسبت به تأمین وسایل و تجهیزات کمکهای اولیه متناسب با نوع سموم مورد مصرف اقدام نماید.
ماده ۶ ـ در تمامی عملیات دفع آفات و محلهای نگهداری و انبار سموم، خوردن، آشامیدن و استعمال دخانیات ممنوع میباشد.
تبصره: قبل از شروع عملیات دفع آفات باید اطمینان حاصل نمود که در محل مربوطه، ماده غذایی و آب آشامیدنی وجود نداشته باشد.
ماده ۷ـ کارگرانی که در تماس با سموم میباشند به محض مشاهده علائم مسمومیت در خود و یا هریک از کارگران، موظفند کارفرما یا نماینده وی را جهت انجام کمکهای اولیه و تأمین معالجات پزشکی مطلع نماید.
ماده ۸ ـ کارفرما مکلف است میزان مصرف و نوع سم را حسب مورد با توجه بهدستورالعملهای ارائه شده از جانب وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ظروف و بستهبندیهای مناسب تهیه نماید.
ماده ۹ـ کارفرما یا مسئولین ایمنی باید در طول مدت دفع آفات بر کلیه عملیات مربوطه نظارت نماید.
فصل سوم ـ انبار سموم:
ماده ۱۰ـ انبار سم باید متناسب با نوع سم و مقدار آن و شرایط نگهداری باتوجه بهآب و هوای منطقه و حفظ سلامت محیط زیست باشد.
ماده ۱۱ـ انبار سم باید خشک و خنک و قابل تهویه و دور از دسترس اطفال و حیوانات و اشخاص غیرمجاز و جدا از محل نگهداری مواد غذایی انسان و دام و بذر و سایر مواد کشاورزی باشد.
ماده ۱۲ـ طبقهبندی و چیدمان مواد در انبار سموم باید به گونهای باشد تا برچسبها و علائم هشداردهنده به وضوح قابل رویت باشند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- carens
ماده۱۳ـ کنترل مستمر عوامل محیطی مانند دما، روشنایی و تهویه، رطوبت و نیز ظروف و بستهبندیها از نظر پارگی، شکستگی، سوراخشدگی و نشت و تراوش در انبارهای سموم الزامی است.
ماده ۱۴ـ انبار سموم باید دارای راههای دسترسی مناسب جهت تردد خودروهای امدادی در شرایط ویژه باشد.
ماده ۱۵ـ کف انبار سموم باید دارای شیب مناسب به منظور شستشو و سهولت در خروج پسماندهای ناشی از آن باشد.
ماده ۱۶ـ انبار سموم باید مجهز به سیستم جمعآوری فاضلاب با زهکشی مناسب بوده تا از ورود ضایعات مواد به آبهای سطحی و زیرزمینی جلوگیری شود.
تبصره ـ زهکشی سیستم فاضلاب نباید روباز باشد.
ماده ۱۷ـ انبار سموم باید از مصالح غیرقابل اشتعال ساخته شده باشد.
ماده ۱۸ـ انبار سموم باید مجهز به سیستم تهویه متناسب با حجم آن باشد.
ماده ۱۹ـ سیمکشی برق در انبار سموم باید توکار و کلید و پریزها و روشنایی و سایر وسایل و تجهیزات الکتریکی مانند هواکش از نوع ضدجرقه باشد.
ماده ۲۰ـ لامپ روشنایی در انبار سموم باید دارای حباب و حفاظ مناسب باشد و فاصله سموم تا چراغهای روشنایی کمتر از یک متر نباشد.
ماده ۲۱ـ در انبارهای سموم باید از تابش مستقیم نور خورشید به داخل آن جلوگیری به عمل آید.
ماده ۲۲ـ انبار سموم باید باتوجه به نوع سم و فضای کارگاه به تجهیزات اعلام و اطفاء حریق مناسب مجهز باشد.
ماده ۲۳ـ تفکیک سموم در انبار باید متناسب با خواص فیزیکی، شیمیایی و درجه اشتعال و با رعایت سایر اصول انبارداری باشد.
ماده ۲۴ـ فواصل ردیفها و ارتفاع بستهبندی در انبار سموم باید برای عبور و مرور افراد و وسایل نقلیه و همچنین عدم سرایت حریق به ردیفهای بعدی و جلوگیری از ریزش آنها مناسب باشد.
ماده ۲۵ـ استعمال دخانیات و ایجاد هرنوع شعله باز در انبار سم ممنوع است.
ماده ۲۶ـ نصب علائم خطر مناسب یا تابلو برای آگاهی دادن و رعایت احتیاطات لازم روی درب انبار الزامی است.
ماده ۲۷ـ درهای خروج اضطراری انبار سموم باید به طور آشکار علامتگذاری شده و به سمت بیرون باز شوند.
ماده۲۸ـ رعایت سایر اصول ایمنی مربوط به انبار سموم مندرج در آئیننامههای حفاظت و بهـداشت کار و سایر مقررات جـاری از جمله قـانون مدیریت پسماند و آئیننامههای اجرایی آن و قانون حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی و سایر مقررات مربوطه الزامی است.
فصل چهارم ـ وسایل و تجهیزات دفع آفات:
ماده۲۹ـ کارفرما مکلف است نسبت به تأمین کلیه وسایل و تجهیزات دفع آفات و وسایل آمادهسازی سموم متناسب با حجم کار، نوع سم و روش دفع آفات اقدام نماید.
ماده۳۰ـ وسـایل و تجهیزات دفع آفات باید کاملاً سـالم و ایمن و بـدون عیب بوده و در حین کار نیز مرتباً از طرف کارفرما یا مسـئولین ایمنی مورد بازدید قرار گیرد و در صورت مشاهده بروز هرگونه عیب و نقص نسبت به رفع نقص یا تعویض وسیله معیوب اقدام گردد.
تبصره ـ رعایت کلیه مقررات ایمنی مطابق آئیننامههای مصوب شورای عالی حفاظت فنی به ویژه آئیننامه ایمنی ماشینها و ادوات کشاورزی و استانداردهای موجود در خصوص وسایل و تجهیزات مربوطه الزامی است.
ماده۳۱ـ سرویسها و بازدیدهای دورهای وسایل و تجهیزات دفع آفات باید از طرف کارفرما یا مسئولین ایمنی مورد اجراء قرار گرفته و در پرونده مربوطه ثبت گردد.
ماده۳۲ـ وسایل و تجهیزات دفع آفات باید پس از پایان عملیات با آب کافی شسته شده تا آثاری از سم در دستگاه باقی نماند و بر اساس قانون مدیریت پسماند، باقیمانده حاصل از عملیات شستشو معدوم گردد.
ماده۳۳ـ کارگر دفع آفات موظف است به محض بروز هرگونه نقص یا خرابی در هریک از وسایل آماده کردن سم، ماشینآلات، تجهیزات و یا وسایل و لوازم حفاظت فردی فوراً مراتب را به کارفرما یا مسئولین ایمنی اطلاع دهد.
فصل پنجم ـ آماده کردن و جابجایی سم:
ماده۳۴ـ رانندگان وسایل نقلیه حمل سموم باید آموزشهای موردنیاز را دیده باشند.
ماده۳۵ـ هنگام آماده کردن سم (اختلاط سم) باید غلظت توصیه شده روی برچسب به طور دقیق رعایت شود.
ماده۳۶ـ عـمل جابجایی سـم از یـک ظـرف به ظـرف دیگـر باید توسـط کارگـران آمـوزش دیده و با رعـایت اصـول ایمنی انجـام گیرد تـا مانع تـراوش سم به اطراف گردد.
ماده۳۷ـ انتقال سم از مخازن بزرگ به مخازن دیگر باید توسط شیر تخلیه و یا تلمبه انجام گیرد.
ماده۳۸ـ حـمل ظروف محتوی سم در داخـل وسیله نقلیه یا کابیـن تراکتور ممنوع است.
ماده۳۹ـ برای حمل و نقل و جابجایی ظروف و بستههای حجیم و سنگین محتوی سموم باید از وسایل مکانیکی مناسب استفاده شود.
ماده۴۰ـ نگهداری و حمل سموم دفع آفات، همراه با مواد غذایی، نهادههای دامی و تولیدات کشاورزی در کنار یکدیگر ممنوع میباشد.
ماده۴۱ـ سمـوم را نباید در ظروف متفـرقه مانند بـطری آب یا نوشابه ریخته و جابهجا نمود.
فصل ششم ـ دفع ضایعات سموم:
ماده۴۲ـ معدومسازی ظروف محتوی سم و سموم باقیمانده باید مطابق قانون مدیریت پسماند و آئیننامه اجرایی آن انجام شود.
ماده۴۳ـ اسـتفاده از ظروف خالی سـموم برای نگهداری یا حـمل مواد دیگر ممنوع است.
ماده۴۴ـ ظروف خالی سموم را تا زمان معدوم نمودن باید در محلی مناسب و غیرقابل دسترس افراد غیرمسئول قرار داد.
ماده۴۵ـ در صورت ریختن سم بر روی زمین، ماشینها و تجهیزات و وسایل مرتبط، محل آغشته به سم باید فوراً با روش مناسب تمیز گردد.
فصل هفتم ـ دوره ابقاء سم:
ماده۴۶ـ در صورت لزوم، ورود اشخاص به منطقه دفع آفات در دوره احتیاط یا دوره ابقاء سم باید با نظارت کارفرما و با رعایت استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب و سایر مقررات ایمنی باشد.
ماده۴۷ـ تهیه و نصب علائم هشداردهنده مناسب برای زمان سمپاشی و دوره ابقاء سم مطابق دستورالعملهای مندرج در ظروف و بستههای محتوی سموم و آئیننامه علائم ایمنی در کارگاهها در اماکن مربوطه الزامی است.
تبصره ۱ـ علائم فوق باید قبل از استفاده از سموم دفع آفات نصب و پس از اتمام دوره ابقاء برداشته شود.
تبصره ۲ـ تعداد علائم هشداردهنده باید متناسب با محل، وسعت منطقه سمپاشی شده و محلهای تردد باشد.
فصل هشتم ـ وسایل حفاظت فردی:
ماده۴۸ـ کارفرما مکلف است برای کارگران مربوطه وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع و حجم سم و روش و نوع کار را تأمین نماید. وسایل مذکور از قبیل لباس کار، کلاه، سربند، دستکش، گوش بند، ماسک تنفسی، کفش، عینک حفاظتی و سایر وسایل مربوطه مطابق آئیننامه وسایل حفاظت انفرادی باید کاملاً سالم و بیعیب و در مقابل مواد شیمیایی و سموم مقاوم و غیرقابل نفوذ بوده تا از تماس آن با بدن جلوگیری نماید.
ماده ۴۹ـ هنگام کار با سموم دفع آفات استفاده از ماسک با فیلتر متناسب با نوع سم الزامی است.
ماده ۵۰ ـ برای جلوگیری از نفوذ مواد سمی به داخل گوش قبل از استفاده از کلاه یا سربند باید از گوشبند مناسب استفاده گردد.
ماده ۵۱ ـ در صورتی که در زمان کار کردن با سموم، احتمال آغشته شدن دست تا بازو وجود دارد باید از دستکشهای ساقبلند که در روی لباس کار قرار میگیرند، استفاده گردد.
ماده ۵۲ ـ بمنظور جلوگیری از باقی ماندن مواد سمی در چین و لبه لباسهای کارگرانی که با انواع سموم سروکار دارند، نباید از لباسهای کار جیبدار و یا لبهدار (دوبل شلوار) استفاده نمایند.
ماده ۵۳ ـ کارگر دفع آفات موظف است وسایل حفاظت فردی بویژه لباس کار را پس از خاتمه کار بطور جداگانه شستشو و نظافت نموده و هرکدام را در جای مخصوص خود قرار دهد.
فصل نهم: سایر مقررات
ماده۵۴ ـ انتخاب سم باید به گونهای باشد که دارای کمترین میزان خطر برای انسان، جانداران و محیطزیست باشد.
ماده۵۵ ـ قبل از انجام عملیات سمپاشی باید نسبت به حذف موانع و یا اصلاح مسیر سمپاشی و یا باز نمودن آن اقدام گردد.
ماده۵۶ ـ در فضای باز، در مواقعی که باد شدید میوزد نباید اقدام به عمل سمپاشی نمود.
ماده۵۷ ـ در صورت ضرورت استفاده از هواپیما جهت سمپاشی و بمنظور جلوگیری از پراکنده شدن سموم در مناطق غیر از مزارع کشاورزی، سمپاشی بایستی در روزهایی که باد نمیوزد انجام گیرد.
ماده۵۸ ـ در صورتی که سموم مورد مصرف به مقداری باشد که بتوان آن را در قفسه یا جعبه چوبی و یا فلزی قفلدار قرار داد کارفرما باید قفسه یا جعبه مذکور را تهیه نموده و در جای مناسبی قرار دهد.
تبصره ـ اگرچه قفسه یا جعبه مذکور به منزله انبار سم تلقی گردیده ولی از شمول بعضی از مواد فصل سوم (انبار سموم) مستثنی میباشد.
ماده۵۹ ـ کار با سموم دفع آفات برای کارگران زیر ۱۸ سال تمام، مادران شیرده و یا باردار ممنوع میباشد.
ماده۶۰ ـ کلیه واردکنندگان، تولیدکنندگان، توزیعکنندگان و مصرفکنندگان سموم مکلف به رعایت مصوبات هیأتنظارت بر سموم در خصوص نحوه نصب، نگهداری و درج مشخصات لازم بر روی برچسب اطلاعات ظروف سموم میباشند.
ماده۶۱ ـ برچسب ظروف و بستهبندیهای نگهداری آفتکشها باید مطابق مقررات و ضوابط هیئت نظارت بر سموم کشور حاوی مشخصات ذیل باشد:
۱ـ عبارت « قبل از استفاده برچسب را با دقت مطالعه نمائید» در بالای برچسب درج گردد.
۲ـ نام عمومی آفتکش.
۳ـ نام تجاری و فرمولاسیون آفتکش.
۴ـ نام شیمیایی آفتکش.
۵ ـ نوع آفتکش و نحوه جذب.
۶ـ گروه، نحوه عمل و خانواده آفتکش.
۷ـ میزان ماده مؤثر: براساس وزن به وزن و یا وزن به حجم.
۸ ـ درجه خطر ماده مؤثر.
۹ـ عبارت « دور از دسترس و دید کودکان در محل قفلدار نگهداری شود» بزرگ و درشت در بالای برچسب درج گردد.
۱۰ـ موارد مصرف.
۱۱ـ مدیریت کاربرد آفتکشها.
۱۲ـ طریق مصرف آفتکش.
۱۳ـ حداقل زمانی فاصله برداشت (دوره کارنس).
۱۴ـ احتیاطات لازم.
۱۵ـ سمیت برای محیط زیست.
۱۶ـ درج علائم خطر Pictogram در برچسب.
۱۷ـ علائم مسمومیت.
۱۸ـ کمکهای اولیه.
۱۹ـ پادزهر.
۲۰ـ شرایط نگهداری آفتکش بایستی در برچسب توضیح داده شود.
۲۱ـ ذکر جمله زیر بر روی برچسب ضروری است « با نظر متخصص گیاهپزشک میبایست مصرف شود».
۲۲ـ قید عبارت « ثبت نام و نشانی خریدار و میزان آفتکش فروخته شده با ذکر تاریخ در دفاتر مربوطه توسط فروشنده ضروری است» روی تمامی بستههای آفتکشها و یا برچسب آفتکشها لازم است.
۲۳ـ نام و نشانی و شماره تلفن و آدرس پست الکترونیکی شرکت واردکننده و نام کارخانه سازنده (واردکننده)، نام و نشانی و شماره تولیدکننده و آدرس پست الکترونیکی (تولیدکننده یا فرمولاتور)
۲۴ـ تاریخ تولید و انقضاء
۲۵ـ شماره بچ و پارت تولیدی
۲۶ـ وزن یا حجم خالص محتوی بسته
۲۷ـ تصویب هیئت نظارت بر سموم
۲۸ـ شماره تائیده سازمان حفظ نباتات
۲۹ـ برای دریافت اطلاعات بیشتر به بروشور مراجعه گردد.
ماده ۶۲ ـ مسئولیت رعایت مقررات این آئیننامه برعهده کارفرمای کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه به دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی، مکلف به جبران خسارت وارده به زیاندیدگان میباشد.
این آییننامه مشتمل بر نه فصل و ۶۲ ماده و ۶ تبصره به استناد مواد ۸۵ و ۹۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ ۲۸/۱۰/۱۳۸۸ شورایعالی حفاظت فنی مورد بازنگری قرار گرفته و در تاریخ ۱۹/۳/۱۳۸۹ به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.
آئیننامه مذکور جایگزین آئیننامه حفاظتی کار با سموم دفع آفات نباتی در کشاورزی مصوب ۱۸/۱/۱۳۷۳ وزیر کار و امور اجتماعی میباشد.