شماره ۱۳۱۵۰۳- ۱۰/۱۲/۱۳۸۷
مدیرعامل محترم روزنامه رسمی کشور
به پیوست آیین‌نامه ایمنی جوشکاری و برشکاری گرم برای درج در روزنامه رسمی کشور ارسال می‌گردد خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به چاپ آیین‌نامه در ارسال روزنامه چاپ شده به این اداره اقدام لازم معمول گردد.
مشاور وزیر و مدیرکل روابط عمومی ـ علیرضا محمد علی
هدف و دامنه شمول:
هـدف از تدوین این آئین‌نامه ایمن‌سازی محیط کار و محافظت از نیروی انسانی و منابع مادی و پیشگیری از حوادث و بیماریهای ناشی از کار در کلیه کارگاههائی که عملیات جوشکاری و برشکاری گرم و فرایندهای مرتبط با آن انجام می‌گیرد، می‌باشد.
مقـررات این آئین‌نامه به استـناد ماده ۸۵ قانون کـار جمهوری اسـلامی ایران تدوین گردیده است.
فصل اول ـ تعاریف
جوشکاری فلزات: عملیاتی است که بوسیلة عواملی مانند حرارت، فشار و جریان
الکتریسیته سبب ایجاد پیوستگی درفلز و یا فلزات مورد اتصال می‌گردد.
قوس الکتریکی: با نزدیک کردن دو قطب مثبت و منفی جریان برق، در لحظة کوتاهی قبل از
برخورد، جرقه‌ای بوجود می‌آید که شعلة حاصل از آن جرقة کوتاه را قوس الکتریکی می‌نامند.
جوشکاری با قوس الکتریکی: جوشکاری است که با کمک گرمای ناشی از قوس الکتریکی باعث
ذوب و درهم پیوستن و آمیخته‌شدن قطعات فلزی می‌گردد.
جوشکاری مقاومتی: جوشکاری با فشار است که در آن گرمای لازم برای جوشکاری، توسط
مقاومت ناشی از عبور جریان الکتریکی از منطقة جوش بین دو فلز تأمین می‌گردد.
جوشکاری گازی: جوشکاری است که در آن منبع حرارتی لازم جهت ذوب فلز (فلز پایه یا
مفتول پرکننده) از گرمای ناشی از سوختن یک گاز در مجاورت گاز اکسیژن، تأمین
می‌گردد.
برشکاری گرم: این نوع برشکاری براساس بالا بردن دمای فلز تا حد مذاب با ایجاد شعله
بوده و سپس توسط فشار گاز اکسیژن ماده مذاب را از محل خود خارج نموده تا ایجاد
شیار برش صورت پذیرد.
فصل دوم ـ مقررات عمومی
ماده۱ـ کلیه عملیات جوشکاری و برشکاری باید توسط افراد ماهر صورت پذیرد.
ماده۲ـ کلیه دستگاهها و تجهیزاتی که برای جوشکاری و برشکاری بکار برده می‌شوند،
باید به طور مرتب و بر اساس دستورالعمل‌های کارخانه سازنده مورد بازدید، آزمایش و
دقت سنجی قرار گرفته و در صورت وجود نقص و یا فرسودگی، تعمیر و یا از فرآیند کار
خارج گردند.
ماده۳ـ وضعـیت ایستائی دستگاهها و تجهیزات جوشکاری و برشکاری بایستی به‌گونه‌ای
باشد که از هرگونه حرکت اتفاقی جلوگیری به عمل آید.
ماده۴ـ مجوز کتبی انجام عملیات جوشکاری و برشکاری باید توسط کارفرما یا نماینده وی
صادر گردد.
ماده۵ ـ مجوز انجام عملیات جوشکاری و برشکاری باید حداقل نوع فرایند، مخاطرات
شغلی، اقدامات کنترلی و مدت زمان انجام کار را در برگیرد.
ماده۶ ـ کلیه دستگاهها و تجهیزات جوشکاری و برشکاری باید بطور کاملاً ایمن نصب و
بهره‌برداری گردد.
ماده۷ـ کلیه دستگاهها و تجهیزات جوشکاری و برشکاری باید در مکانی نگهداری و انبار
شوند که از صدمات فیزیکی و شیمیایی محافظت گردد.
ماده۸ ـ روش انجام عملیات جوشکاری و برشکاری باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر فرد
جوشکار یا برشکار، خطری برای سایر کارگران و یا افراد متفرقه در بر نداشته‌باشد.
ماده۹ـ دیوارها و سطوح جانبی محل جوشکاری باید به گونه‌ای باشد که بیشترین جذب
تشعشعات مضر را داشته باشد.
ماده۱۰ـ نصب پاراوان‌های غیرقابل اشتعال و متناسب با نوع کار در محل‌های جوشکاری و
برشکاری برای حفاظت کارگران و افراد متفرقه الزامی است.
ماده۱۱ـ فیلتر و پوشش بیرونی در محافظ‌های دستی، عینکهای جوشکاری و کلاه با شیلد
(سپر) جوشکاری، باید در مقابل پاشش مواد جوشکاری، سایش و خردشدن موضعی، مقاوم بوده
و از جنس شیشه یا پلاستیک شفاف نسوز باشد.
ماده۱۲ـ کلاه ایمنی جوشکار یا برشکار باید مجهز به سپر جوشکاری باشد بگونه‌ای که
در هنگام بالا زدن فیلتر جوشکاری چشم‌ها و صورت کارگران را در برابر پرتاب ذرات
سرباره محافظت نماید.
ماده۱۳ـ شماره تیرگی فیلترهای مورد استفاده در انواع عملیات جوشکاری و برشکاری
باید متناسب با نوع عملیات و استاندارد باشد.
ماده۱۴ـ عینکها و ماسکهای‌جوشکاری (محافظ‌های‌دستی) باید به خوبی نگهداری‌شده و
همواره تمیز و بدون عیب باشد.
ماده۱۵ـ در هنگام جوشکاری یا برشکاری که احتمال ریزش جرقه، سرباره یا مواد مذاب از
بالا بر روی بدن وجود دارد، استفاده از پوشش‌های نسوز الزامی است.
ماده۱۶ـ اقدامات کنترلی باید به نحوی انجام گیرد تا از انتشار آلاینده‌های ناشی از
عملیات جوشکاری به سایر قسمتهای کارگاه جلوگیری به عمل آید.
ماده۱۷ـ انجام کلیة عملیات چربی‌زدایی یا تمیزکاری با هیدروکربن‌های کلردار در
کارگاههای جوشکاری، برشکاری و فرآیندهای مرتبط ممنوع است.
ماده۱۸ـ اگر قطعه‌کاری با استفاده از حلال‌های چربی‌زدایی شده باشد، باید پیش از
شروع جوشکاری آن را کاملاً از باقیماندة حلال پاک و خشک نمود.
ماده۱۹ـ جوشکاری و برشکاری در مکانهایی که مواد یا گازهای قابل اشتعال یا انفجار
وجود دارد، ممنوع است.
ماده۲۰ـ کلیه قسمت‌هایی که در اثر جوشکاری یا برشکاری احتمال وقوع آتش‌سوزی در
آنها وجود دارد بایستی از مصالح نسوز ساخته‌شده و یا با استفاده از روش‌های مناسب
از ایجاد حریق جلوگیری به عمل آید.
ماده۲۱ـ هرگونه درز یا شکاف، حفره و پنجره‌های باز و یا شکسته در کف و دیواره‌های
محل جوشکاری یا برشکاری باید بطور مناسب پوشیده یا بسته‌گردند تا خطر ریزش یا پاشش
ذرات ناشی از جوشکاری و برشکاری به طبقات زیرین و یا واحدهای مجاور از بین برود.
ماده۲۲ـ قبل از شروع عملیات جوشکاری و برشکاری در فضاهای بسته و محدود باید از
تهویة مناسب محیط کار اطمینان حاصل نمود.
ماده۲۳ـ در هنگام جوشکاری و برشکاری که تأمین سیستم تهویه مناسب امکان‌پذیر
نمی‌باشد، استفاده از تجهیزات مستقل تنفسی الزامی است.
ماده۲۴ـ سیلندرهای گاز و دستگاههای جوشکاری و برشکاری بایستی همواره خارج از
فضاهای بسته و محدود مستقر گردد.
ماده۲۵ـ لوله‌های مورد استفاده برای تهویة گازهای خروجی ناشی از جوشکاری و برشکاری
در فضاهای بسته و محدود باید از مواد غیرقابل اشتعال ساخته شده‌باشد.
ماده۲۶ـ جوشکاری و برشکاری مخازن سربسته و یا حاوی مواد قابل اشتعال و انفجار
ممنوع است.
ماده۲۷ـ جوشکاری و برشکاری مخازنی که قبلاً حاوی مواد قابل اشتعال و انفجار بوده و
یا محتویات قبلی آن مشخص نمی‌باشد، بدون رعایت اصول ایمنی و استانداردهای مربوطه
ممنوع است.
ماده۲۸ـ کلیة دستگاهها و تجهیزات جوشکاری و برشکاری باید دارای لوح مشخصات فنی
باشد.
ماده۲۹ـ در پایان هر شیفت کاری عملیات جوشکاری و برشکاری، باید اطراف محل کار
بازرسی و فقط پس از اطمینان از عدم وجود جرقه، شعله و یا سرباره داغ محل کار را ترک نمود.
فصل سوم ـ جوشکاری و برشکاری با گاز
ماده۳۰ـ تماس روغن، گریس و مواد قابل اشتعال و انفجار با کلیه دستگاهها و تجهیزات
جوشکاری و برشکاری گازی ممنوع می‌باشد.
ماده۳۱ـ استفاده از گاز اکسیژن به عنوان جایگزین هوای فشرده ممنوع است.
ماده۳۲ـ استفاده از شعله جهت انجام آزمایش نشتی گازها در سیلندرها و متعلقات آن ممنوع است.
ماده۳۳ـ برای روشن نمودن مشعل جوشکاری و برشکاری باید از فندک مخصوص آن استفاده نمود.
ماده۳۴ـ در پایان کار و مواقعی که عملیات جوشکاری و برشکاری انجام نمی‌گیرد باید
دستگاهها از منابع اصلی برق یا گاز جدا گردد.
ماده۳۵ـ کلیه محل‌های اتصال از سیلندر گاز تا مشعل را باید قبل از روشن نمودن مشعل
به روش‌های ایمن و توسط کارگران ماهر مورد آزمایش نشتی قرار داد.
ماده۳۶ـ شیلنگ و اتصالات رابط باید استاندارد بوده و فاقد نشتی، پوسیدگی و یا هر
نوع نقص دیگری باشد.
ماده۳۷ـ اتصالات و مهره‌های اتصال باید قبل از استفاده مورد بررسی قرار گیرند و در
صورت وجود هرگونه عیب یا نشتی، تعویض گردند.
ماده۳۸ـ پرکردن سیلندرهای اکسیژن و انواع گازها باید توسط مراکز مجاز و معتبر
صورت پذیرد.
ماده۳۹ـ سیلندرهای‌اکسیژن و انواع گازها باید بصورت ادواری و براساس آئین‌نامه‌های
حفاظتی و استانداردهای ملی توسط کارفرما مورد بازدید و آزمایش قرار گیرد.
ماده۴۰ـ کارخانجات و تولیدکنندگان سیلندرهای گاز و همچنین صنایع سیلندر پرکنی
مکلف به درج نام شیمیایی و نام تجاری گاز بر روی بدنه سیلندر می‌باشند، و استفاده
از سیلندرهای گاز که نام شیمیائی و نام تجاری محتویات آن بر روی سیلندر درج نشده
باشد، ممنوع است.
ماده۴۱ـ استفاده از سیلندرهای گاز و مولدهای گاز استیلن که دارای آسیب‌دیدگی یا
خوردگی بوده و یا در معرض آتش‌سوزی قرار داشته‌اند، ممنوع است.
ماده۴۲ـ سیلندرهای گاز نباید در معرض صدمات فیزیکی، شیمیایی و تابش مستقیم نور
خورشید و شرایط نامساعد جوی قرار گیرند.
ماده۴۳ـ سیلندرهای گاز باید بطور قائم و مطمئن در جای خود محکم گردند تا از افتادن
احتمالی آنها جلوگیری شود.
ماده۴۴ـ سیلـندرهای گاز بـاید دور از مواد قابل اشتعال و انفجار نگهداری و استفاده
گردد.
ماده۴۵ـ نگهداری سیلندر اکسیژن در مکان تولید گاز استیلن ممنوع می‌باشد.
ماده۴۶ـ استفاده از اتصالات غیر استاندارد، تبدیل‌ها، وسایل غیر ایمن و تنگ‌ها
اکیداً ممنوع است.
ماده۴۷ـ جابجایی سیلندرهای گاز با اهرم کردن شیر یا سرپوش حفاظتی آن ممنوع
می‌باشد.
ماده۴۸ـ سیلندر گاز پر یا خالی نباید بعنوان غلطک یا تکیه‌گاه استفاده گردد.
ماده۴۹ـ سرپوش حفاظتی سیلندرهای گاز باید در جای خود به طور محکم قرار گیرد مگر در
مواردی که سیلندر گاز در حال استفاده می‌باشد.
ماده۵۰ ـ به منظور جلوگیری از بروز صدمات فیزیکی در هنگام جابجائی انواع سیلندرهای
گاز، استفاده از یک محفظه مناسب و ایمن الزامی است.
ماده۵۱ ـ هنگامی که لازم است سیلندرها به همراه رگلاتورهای متصل به آن جابجا
شوند، باید پس از بستن شیر و قراردادن بر روی وسیله ایمن نسبت به جابجایی آنها
اقدام نمود.
ماده۵۲ ـ استفاده از سیلندر گاز بدون رگلاتور استاندارد ممنوع است.
ماده۵۳ ـ گرم کردن کپسول و شیر گاز مخزن استیلن توسط شعله ممنوع است و در صورت
نیاز، این کار بایستی توسط آب گرم صورت گیرد.
ماده۵۴ ـ رنگ شیلنگ‌ها باید مطابق با استاندارد شماره۳۷۹۲ و رنگ بدنه سیلندرهای
گاز باید براساس استاندارد شماره ۷۱۲ موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد.
ماده۵۵ ـ بهره‌برداری از سیلندرهای گاز فقط به صورت ایستاده مجاز است و
به‌هیچ‌عنوان نباید در حالت افقی یا وارونه از گاز داخل آن برای عملیات جوشکاری و
برشکاری استفاده نمود.
ماده۵۶ ـ قرار دادن اشیاء بر روی انواع سیلندرهای گاز ممنوع است.
ماده۵۷ ـ قبل از جدا کردن رگلاتور از سیلندر گاز، باید شیر سیلندر گاز به طور کامل
بسته شود.
ماده۵۸ ـ سیلندرهای گاز باید دور از عملیات جوشکاری و برشکاری قرار گیرند تا شعله،
سربارة داغ و جرقه به آنها نرسد، در غیر این‌صورت می‌بایست از موانع ضد آتش
استفاده نمود.
ماده۵۹ ـ استفاده از سیلندرهای گاز به عنوان بخشی از مدار الکتریکی جوشکاری قوس
الکتریکی ممنوع است.
ماده۶۰ ـ در مکانهایی که گاز از طریق سیستم لوله‌کشی تأمین می‌گردد، جنس لوله‌ها
و کلیة تجهیزات مرتبط باید متناسب با نوع گاز و ایمن باشد، استفاده از رنگ‌ها و
علائم هشدار دهنده برای مشخص شدن نوع گاز لوله‌کشی‌ها الزامی است.
ماده۶۱ ـ سیلندرهای گاز پر و خالی و همچنین سیلندر انواع گازها باید جدا از یکدیگر
و در محل ایمن نگهداری شوند.
ماده۶۲ ـ محل نگهداری و ذخیره‌سازی سیلندرهای گاز می‌بایست ضد آتش و مجهز به سیستم
تهویه ایمن باشد.
ماده۶۳ ـ استفاده از اتصالات مسی در عملیات جوشکاری و برشکاری با گاز استیلن ممنوع است.
ماده۶۴ ـ هریک از لوله‌هایی که گاز را از مولد یا سیلندر به مشعل‌های جوشکاری و
برشکاری انتقال می‌دهد باید مجهز به شیر یکطرفة فشاری باشد.
فصل چهارم ـ عملیات جوشکاری و برشکاری با برق
ماده۶۵ ـ در مکان‌های مرطوب که عملیات جوشکاری و برشکاری با قوس الکتریکی انجام
می‌گیرد، استفاده از دستکش، لباس و کفش عایق الکتریسیته و دیگر وسایل حفاظت فردی
متناسب با نوع کار الزامی می‌باشد.
ماده۶۶ ـ در موقعیت‌هایی که احتمال تماس بدن جوشکار با هادیهای برقدار وجود
دارد، باید اجزای هادی عایق‌بندی گردد.
ماده۶۷ ـ در فرآیندهایی نظیر جوشکاری و برشکاری قوس پلاسما که از ولتاژهای بالا
استفاده می‌شود، استفاده از عایق‌بندی مناسب و همچنین نصب علائم و تابلوهای
هشداردهنده و آموزش افراد الزامی می‌باشد.
ماده۶۸ ـ کلیة تجهیزات جوشکاری و برشکاری قوس الکتریکی و مقاومتی ثابت یا سیار و
همچنین قطعات کار باید متصل به سیستم اتصال به زمین مؤثر باشد.
ماده۶۹ ـ کلیه قسمتهای برقدار دستگاههای جوشکاری و برشکاری قوس الکتریکی و
مقاومتی و تابلوهای برق آنها باید به منظور جلوگیری از تماس تصادفی، محافظت گردد.
ماده۷۰ـ مقدار جریان مورد استفاده در دستگاههای جوشکاری و برشکاری قوس الکتریکی
باید متناسب با نوع کار انتخاب گردد.
ماده۷۱ـ کابلهای جوشکاری و برشکاری قوس الکتریکی باید از نوع انعطاف‌پذیر و متناسب
با نوع کار باشد.
ماده۷۲ـ قبل از آغاز جوشکاری و برشکاری باید از ایمن‌بودن کلیه اتصالات و تجهیزات
اطمینان حاصل نمود.
ماده۷۳ـ استفاده از هر نوع هادی به جز کابل جوشکاری برای تکمیل مدار جوشکاری ممنوع است.
ماده۷۴ـ در مکانهایی که تعداد دستگاه جوش یا برش قوس الکتریکی در کنار هم مورد
استفاده قرار می‌گیرند، بایستی تمهیدات لازم برای پیشگیری از خطرات برق‌گرفتگی و
آتش‌سوزی مدنظر قرار گیرد.
ماده۷۵ـ در هنگام جوشکاری و برشکاری باید از نشت روغن، سوخت و آب سیستم خنک‌کننده
موتورهای جوشکاری و برشکاری و همچنین انتشار گازهای حفاظت‌کننده قوس جوش جلوگیری
بعمل آید.
ماده۷۶ـ قبل از جابجایی دستگاههای جوشکاری و برشکاری قوس الکتریکی باید نسبت به
قطع کردن منبع برق آنها اقدام نمود.
ماده۷۷ـ جایگاه‌های کار فلزی در هنگام عملیات جوشکاری و برشکاری قوس الکتریکی،
می‌بایست نسبت به زمین عایق گردیده و یا به سیستم اتصال به زمین مؤثر، مجهز گردند.
ماده۷۸ـ گیره‌های الکترود باید مجهز به صفحات یا سپرهای حفاظتی باشد تا دست کارگر
را در مقابل حرارت حاصله از قوس الکتریکی حفظ نماید.
ماده۷۹ـ هنگام تعویض الکترودهای جوشکاری رعایت اصول ایمنی الزامی است.
ماده۸۰ ـ پیچاندن کابل جوشکاری به دور اعضاء بدن ممنوع است.
ماده۸۱ ـ برای انجام عملیات جوشکاری یا برشکاری در ارتفاع، رعایت اصول ایمنی به
منظور جلوگیری از برق‌گرفتگی و همچنین سقوط افراد و اشیاء الزامی است.
ماده۸۲ ـ تجهیزات جوشکاری و برشکاری که در فضای باز مورد استفاده قرار می‌گیرند،
باید از شرایط نامساعد جوی به طور ایمن محافظت گردند.
ماده۸۳ ـ کلیة تجهیزات جوشکاری مقاومتی باید به نحوی باشند که از عملکرد تصادفی
آنها جلوگیری گردد.
ماده۸۴ ـ نصب تجهیزات ایمنی برای جلوگیری از آسیب‌دیدن اعضاء بدن که در داخل منطقه
عمل جوشکاری قرار دارند الزامی است.
ماده۸۵ ـ دستگیره‌ها و سوئیچ‌ها باید در فاصله‌ای ایمن تعبیه شوند تا امکان
آسیب‌دیدن دستها در منطقه عملیات جوشکاری مقاومتی وجود نداشته باشد.
ماده۸۶ ـ کلیه تجهیزات جوشکاری مقاومتی که به شکل معلق (آویزان) و یا اشکال مشابه
استفاده می‌شوند باید به سیستم‌های نگهدارنده مناسب تجهیز گردد.
ماده۸۷ ـ کلیه دستگاههای جوشکاری مقاومتی باید مجهز به یک یا چند کلید توقف
اضطراری در مکان‌های مناسب و قابل دسترس باشد.
ماده۸۸ ـ تمام نقاط قابل دسترس قسمتهای برقدار دستگاههای جوش مقاومتی باید به
حفاظ‌های مناسب تجهیز گردد.
ماده ۸۹ ـ کارفرما مکلف است ضمن تعیین محدوده فعالیت کارگران مشمول این آئین‌نامه و
ایجاد شرایط ایمن، بر استفاده صحیح ایشان از ابزارآلات، دستگاهها و تجهیزات مربوطه
نظارتهای لازم را بعمل آورد.
ماده ۹۰ـ کلیه واردکنندگان، تولیدکنندگان، فروشندگان، عرضه‌کنندگان و
بهره‌برداری‌کنندگان از ابزارآلات، دستگاهها و تجهیزات جوشکاری و برشکاری گرم مکلف
به رعایت استاندارد تولید و موارد ایمنی و حفاظتی در دستگاههای مربوطه باشند.
ماده ۹۱ـ مسئولیت رعایت مقررات این آئین‌نامه بر عهده کارفرمای کارگاه بوده و در
صورت وقوع هرگونه حادثه به دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی مکلف به جبران
کلیه خسارات وارده به زیان دیدگان می‌باشد.
این آئین‌نامه مشتمل بر ۹۱ ماده به استناد مواد ۸۵ و ۹۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایـران در جلسه مورخ ۱۶/۵/۱۳۸۷ شورای عالی حفاظت فنی تهیه و در تاریخ ۲۴/۱۱/۱۳۸۷ به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.
آئین‌نامه مذکور جایگزین مواد ۳۰ الی ۴۹ آئین‌نامه و مقررات حفاظت در ریخته‌گری، آهنگـری و جوشکاری که در تـاریخ ۲۰/۸/۱۳۴۷ توسط شورای عالی حفاظت فنی تهیه گردیده، می‌باشد.