مصوب جلسه ۵۱۳ مورخ ۱۳۸۱/۱۲/۲۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی
شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۵۱۳ مورخ ۱۳۸۱/۱۲/۲۰ به پیشنهاد فرهنگستان هنر، آیین‌نامه جامع برگزاری مسابقات طراحی معماری و شهرسازی را به این شرح تصویب کرد:
مقدمه
نظر به اهمیت ترویج مسابقات طراحی معماری و شهرسازی در ایجاد رقابت سالم میان طراحان معماری و شهرسازی و رشته‌های وابسته، ایجاد شور و نشاط علمی در جامعه معماران و شهرسازان، ارتقای فرهنگ عمومی در زمینه معماری و شهرسازی، فراهم آوردن عرصه مناسب برای معرفی استعدادهای تازه و ناشناخته، فرصت انتخاب طرح‌های بهتر و در نتیجه نیل به معماری و شهرسازی‌ای کارآمد و بهینه و متناسب با فرهنگ، اقلیم، و محیط زیست، نیل به بهره‌وری بیشتر در بناها و مجتمع‌های زیستی، و تخصیص بهتر منابع مالی کشور؛ و همچنین نظر به ضرورت سامان‌یابی و قانونمندی مسابقات طراحی معماری و شهرسازی، این آیین‌نامه تهیه و تنظیم شده است.
این آیین‌نامه برای کلیه دستگاه‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی در بخش‌های دولتی و غیردولتی که به برگزاری مسابقه اقدام کنند، در حدودی که شرح آن ذکر خواهد شد لازم‌الاجراست. دستورالعمل تفصیلی در هر مورد در چارچوب آیین‌نامه حاضر توسط دستگاه ذیربط تدوین و ابلاغ خواهد شد. همچنین شرح و تبیین مفاد آیین‌نامه حاضر توسط فرهنگستان هنر تهیه و ابلاغ خواهد شد و در حکم پیوست این آیین‌نامه خواهد بود.
بخش ۱. تعاریف
الف ـ انواع مسابقه
هرگاه یکی از خدمات مرتبط با مجموعه فعالیت‌های طراحی معماری و شهرسازی و رشته‌های وابسته، اعم از طراحی اجمالی (تهیه ایده طرح)، یا طراحی تفصیلی معماری و شهرسازی (از قبیل تهیه طرح کامل مرحله اول از مجموعه خدمات مهندسان مشاور) به دو یا چند کارشناس معماری یا شهرسازی یا رشته‌های وابسته ارجاع گردد، تا از میان نتایج فعالیت آنان بهترین نتیجه برگزیده شود «مسابقه طراحی معماری و شهرسازی» رخ داده است؛ اعم از آن‌که این عنوان در مسابقه قید شود یا نشود؛ برگزارکننده یا تأمین‌کننده هزینه‌های طرح اصلی یا هزینه‌های مسابقه در زمره بخش دولتی باشد یا غیردولتی؛ شرکت‌کنندگان در مسابقه اشخاص حقیقی باشند یا حقوقی؛ و صلاحیت کارشناسی شرکت‌کنندگان در موضوع مسابقه به تأیید دستگاه‌های ذیربط رسیده یا نرسیده باشد.
منظور از «طراحی معماری و شهرسازی و رشته‌های وابسته» در این آیین‌نامه کلیه فعالیت‌ها و حوزه‌های مربوط به تهیه طرح معماری داخل و خارج بناها و فضاهای باز،
معماری داخلی، طراحی شهری، تهیه طرح مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، طراحی باغ و منظر و مانند اینها، تا پیش از مرحله اجرای عملیات ساختمانی آنهاست.
در این آیین‌نامه از این پس «مسابقه طراحی معماری و شهرسازی» به اختصار «مسابقه» خوانده می‌شود.
مسابقه به اعتبارهای مختلف به شرح ذیل دسته‌بندی می‌گردد. در عمل، هر مسابقه حاصل ترکیبی از انواع دسته‌های مختلف با یکدیگر خواهد بود (مثلاً مسابقه‌ای که برای طراحی اجمالی به شیوه دعوتی و دو مرحله‌ای برگزار گردد، ترکیبی از انواع «۱ـ۱»، «۲ـ۴»، و «۳ـ۲» است). ضوابط تفصیلی هر یک از انواع مسابقه طی دستورالعمل‌هایی، که به منزله پیوست آیین‌نامه حاضر خواهد بود، تعیین خواهد گردید.
۱ـ مسابقه از لحاظ محتوای آن بر دو نوع است:
نوع ۱ـ۱. مسابقه طراحی اجمالی: مسابقه‌ای است که برای دست یافتن به انگاره‌ها و ایده‌های برتر طراحی در موضوعی معین انجام گیرد، و نتیجه آن در حد طرح‌های اجمالیِ بیان‌کننده ایده طرح باشد.
نوع ۱ـ۲. مسابقه طراحی تفصیلی: مسابقه‌ای است که برای دست یافتن به طرح مقدماتی در موضوعی معین انجام گیرد، و نتیجه آن، علاوه بر ایده طرح، مبین عناصر طرح، روابط آنها با یکدیگر و با محیط و زمین باشد، به نحوی که بر اساس آن بتوان طرح را به تمامت دریافت و نقشه‌های جزئیات اجرایی را بر مبنای آن تهیه کرد. حدود این طرح‌ها از نوع طرح‌هایی است که از فعالیت‌های قسمت دوم از مرحله اول خدمات مهندسان مشاور معمار و شهرساز، مطابق ضوابط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، حاصل می‌گردد.
۲ـ مسابقه از لحاظ نوع و دامنه شرکت‌کنندگان بر چهار نوع است:
نوع ۲ـ۱. مسابقه آزاد ملی: مسابقه‌ای است که محدودیتی برای شرکت‌کنندگان نداشته باشد و همه جامعه اهل فن را در سطح ملی دربرگیرد.
نوع ۲ـ۲. مسابقه آزاد بین‌المللی: مسابقه‌ای است که محدودیتی برای شرکت‌کنندگان نداشته باشد و علاوه بر سطح ملی، جامعه اهل فن را در همه یا بعضی از کشورهای دیگر دربرگیرد.
نوع ۲ـ۳. مسابقه محدود: مسابقه‌ای است که دامنه شرکت‌کنندگان آن به گروهی خاص از اهل فن (مثلاً از نظر محل اقامت، تجربه یا تخصص ویژه، و یا تعداد شرکت‌کنندگان) محدود باشد.
نوع ۲ـ۴. مسابقه دعوتی: نوعی از مسابقه محدود است که شرکت‌کنندگان آن به تعدادی از اهل فن که برگزارکننده از آنها کتباً دعوت می‌کند محدود باشد.
۳ـ مسابقه از لحاظ مراحل و نحوه داوری بر دو نوع است:
نوع ۳ـ۱. مسابقه یک‌مرحله‌ای: مسابقه‌ای است که داوری آن در یک مرحله صورت گیرد.
نوع ۳ـ۲. مسابقه دومرحله‌ای: مسابقه‌ای است که داوری آن در دو مرحله صورت گیرد؛ در مرحله اول تعدادی از طرح‌های برتر انتخاب شود، صاحبان این طرح‌ها در مرحله دوم به رقابت بپردازند، و انتخاب برنده اول و رده‌بندی سایر شرکت‌کنندگان در مرحله دوم انجام گیرد.
ب. اصطلاحات
۱. برگزارکننده: شخص حقیقی یا حقوقی، دولتی یا غیردولتی است که مسابقه را برگزار می‌کند و متولی برگزاری آن در چارچوب این آیین‌نامه، و مسئول اصلی مسابقه در مقابل
شرکت‌کنندگان و قانون است.
۲. مدیر: شخص حقیقی متخصصی است که برگزارکننده وی را برای برنامه‌ریزی و مدیریت برگزاری مسابقه انتخاب می‌کند و از آغاز تا پایان مسابقه، مدیریت آن را بر عهده دارد و رابط اصلی بین برگزارکننده و شرکت‌کنندگان و عموم است.
۳. مشاور: شخص حقیقی یا حقوقی متخصصی است که عنداللزوم برای برنامه‌ریزی و برگزاری مسابقه، طرف مشورت مدیر قرار می‌گیرد، و مدیر را در تهیه متن‌های فنی مسابقه، مانند برنامه معماری، یاری می‌کند.
۴. جامعه شرکت‌کنندگان: مجموعه اشخاص حقیقی یا حقوقی است که بنا بر قوانین و ضوابط مسابقه، مجاز به شرکت در مسابقه شناخته می‌شوند، ولو عملاً در مسابقه شرکت نکنند؛ یعنی جامعه شرکت‌کنندگان بالقوه.
۵. شرکت‌کننده: شخص حقیقی یا حقوقی داوطلبی است که مطابق شرایط مندرج در برنامه مسابقه برای شرکت در آن مسابقه پذیرفته می‌شود.
۶. داور: داور مسابقه شخص با صلاحیتی است که برگزارکننده وی را طی حکمی به عضویت در هیئت داوری منصوب می‌کند.
۷. هیئت داوری: هیئتی متشکل از داوران است که نتیجه مسابقه با داوری ایشان تعیین می‌شود.
۸. محصول مسابقه: موادی است که شرکت‌کنندگان به عنوان نتیجه اصلی فعالیت خود در مسابقه به دبیرخانه مسابقه تحویل می‌دهند و داوری مسابقه در میان آنها صورت می‌گیرد (مانند متن، نقشه، نمونک، پرونده رایانه‌ای، یا ترکیبی از آنها). محصول یا محصولات مسابقه در این آیین‌نامه اختصاراً «محصول» یا «محصولات» خوانده می‌شود.
۹. دبیرخانه مسابقه: محل اداره کلیه امور مربوط به مسابقه است، که برگزارکننده آن را در اختیار مدیر قرار می‌دهد. دبیرخانه مسابقه در این آیین‌نامه اختصاراً «دبیرخانه» خوانده می‌شود.
۱۰. دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی: دبیرخانه‌ای است که برای رسیدگی به امور مسابقات معماری و شهرسازی و نظارت بر آنها تشکیل می‌شود. دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی در این آیین‌نامه اختصاراً «دبیرخانه دائمی» خوانده می‌شود.
۱۱. هیئت رسیدگی به اختلافات مسابقات معماری و شهرسازی: هیئتی است که حکمیت نهایی را در اختلافات احتمالی میان برگزارکننده و شرکت‌کننده بر عهده دارد. هیئت رسیدگی به اختلافات مسابقات معماری و شهرسازی در این آیین‌نامه اختصاراً «هیئت رسیدگی به اختلافات» خوانده می‌شود.
۱۲. اصطلاحاتی که در این آیین‌نامه تعریف نشده، مطابق تعاریف مندرج در بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به کار رفته است.
بخش ۲. ضوابط
ماده ۱. هر گاه شخصی حقیقی یا حقوقی، در بخش دولتی یا غیردولتی، تصمیم به برگزاری مسابقه بگیرد، اعم از آن‌که مسابقه در آن طرح اجباری یا اختیاری باشد، به محض اعلان عمومی مسابقه مشمول این آیین‌نامه و ملتزم به مراعات آن می‌گردد. شرح هریک از مواد به تفکیک موضوع توسط فرهنگستان هنر تهیه و بدین آیین‌نامه پیوست خواهد شد.
ماده ۲. هر مسابقه باید روندی معین و تعریف‌شده داشته باشد؛ و مسابقه از ابتدا مطابق روند پیش‌بینی‌شده برنامه‌ریزی و اجرا شود.
ماده ۳. لازم است کلیه تصمیمات اصلی که مطابق روند مسابقه گرفته می‌شود کتباً ثبت گردد. این اسناد در زمره اسناد رسمی مسابقه تلقی می‌گردد. از مهم‌ترین این اسنادْ حکم کتبی انتصاب مدیر مسابقه، قرارداد مدیریت مسابقه، صورت جلسه یا مکاتبات منجر به تعیین و اعلان نوع مسابقه، آگهی‌های مسابقه، برنامه مسابقه، احکام انتصاب داوران، صورت مذاکرات جلسات هیئت داوری، مشخصات شرکت‌کنندگان، مشخصات دقیق طرح‌های برنده همراه با نسخه‌ای از محصولات است.
ماده ۴. هر مسابقه باید دارای ارکانی مشتمل بر برگزارکننده، مدیر، و هیئت داوری باشد. کلیه ارکان باید به عموم جامعه شرکت‌کنندگان معرفی شوند.
ماده ۵. کلیه مسئولیت‌های مسابقه، از جمله مسئولیت‌های ناشی از این آیین‌نامه، قوانین ذیربط، مندرجات آگهی و برنامه مسابقه اصالتاً بر عهده برگزارکننده است. با انتخاب مدیر، این مسئولیت‌ها در حدود وظایف و قرارداد میان مدیر و برگزارکننده، وکالتاً به مدیر منتقل می‌گردد؛ و تغییر مدیر رافع مسئولیت‌های اصلی برگزارکننده نیست.
ماده ۶. مدیر و داوران باید دارای تحصیلات عالی در رشته معماری، شهرسازی، یا رشته‌های وابسته، و دانش و تجربه‌ای متناسب با سطح و وسعت مسابقه باشند.
ماده ۷. نتیجه داوری با رأی داور یا آرای اکثریت مطلق اعضای هیئت داوری تعیین می‌شود.
ماده ۸. مدیر نمی‌تواند داور یا عضو هیئت داوری باشد؛ اما شرکت او در جلسات هیئت داوری، بدون داشتن حق رأی، مجاز است.
ماده ۹. شرکت شخص برگزارکننده یا مدیر مؤسسه برگزارکننده؛ مدیر؛ مشاور مدیر؛ دستیاران مدیر؛ داور؛ مؤسسه یا شرکتی که داورْ مدیر عامل، عضو هیئت مدیره، سهامدار یا در زمره کارکنان آن باشد، و بستگان درجه اول و دوم داور در مسابقه ممنوع است.
ماده ۱۰. هر مسابقه، به‌جز مسابقات دعوتی (نوع «۲ـ۴»)، باید از طریق آگهی به اطلاع عموم جامعه شرکت‌کنندگان برسد. آگهی مسابقه باید حاوی اطلاعات کافی و دقیق درباره مسابقه در کم‌ترین عبارات ممکن باشد. شرایط و نحوه شرکت در مسابقه، و نحوه عرضه محصولات باید به‌وضوح در آگهی قید شود.
ماده ۱۱. مدیر باید یک نسخه از هر آگهی را برای دبیرخانه دائمی ارسال کند.
ماده ۱۲. در مسابقات نوع «۲ـ۴» آگهی مسابقه به صورت دعوت‌نامه برای تعدادی از اهل فن فرستاده می‌شود. مدیر باید یک نسخه از هر دعوت‌نامه را برای دبیرخانه دائمی ارسال کند.
ماده ۱۳. هر مسابقه باید دارای برنامه‌ای مکتوب، جامع، موجز، و گویا باشد. در برنامه، خواسته‌ها و نیازهای برگزارکننده، از جمله نوع مسابقه، موضوع طرح، هدف مسابقه، برنامه محتوایی و کالبدی، برنامه زمانی، جوایز و مانند اینها، متناسب با نوع مسابقه و به شرحی که خواهد آمد، تعیین و معرفی می‌شود.
ماده ۱۴. هر مسابقه باید جوایزی معین داشته باشد. جوایز مسابقه باید در آگهی مسابقه به اطلاع عموم جامعه شرکت‌کنندگان رسانده شود. تعهد برگزارکننده به عقد قرارداد ادامه کار با برنده می‌تواند مکمل بعضی از جایزه‌ها باشد، اما در هیچ صورتی جانشین جوایز هیچ‌یک از رتبه‌ها نمی‌گردد. به‌علاوه، ممکن است در برخی از مسابقات، به تفصیلی که در آیین‌نامه‌های ذیربط خواهد آمد، عقد قرارداد ادامه کار با برنده اول اجباری باشد. در آن صورت نیز عقد این قرارداد کفایت از اعطای جایزه اعلام‌شده نخواهد کرد.
مـاده ۱۵. ممکن است برگزارکننده در برخی از مسابقات، به تفصیلی که در آیین‌نامه‌های ذیربط خواهد آمد، علاوه بر اعطای جایزه به برندگان، قسمتی از هزینه طرح‌های برنده یا شرکت‌کننده یا تمامی هزینه‌ها را، در حدودی که در آگهی اعلان می‌کند، متقبل شود. در این صورت، عمل به مفاد آگهی در موعد مقرر جزو تعهدات قانونی برگزارکننده خواهد بود. پرداخت هزینه شرکت در مسابقه به راه‌یافتگان به مرحله دوم در مسابقات دو مرحله‌ای (نوع «۳ـ۲»)، به شرحی که خواهد آمد، الزامی است.
مـاده ۱۶. اعلان مسابقه به معنای تعهد برگزارکننده به حقوقی است که این آیین‌نامه و سایر قوانین و آیین‌نامه‌های ذیربط برای شرکت‌کننده به رسمیت شناخته‌اند.
همچنین، ارسال درخواست‌نامه شرکت در مسابقه به معنای پذیرش تعهداتی است که در صورت تأیید صلاحیت شرکت در مسابقه به موجب این آیین‌نامه و سایر قوانین و آیین‌نامه‌های ذیربط بر ذمه شرکت‌کننده واقع می‌گردد.
ماده ۱۷. مدیر مسابقه در مدت تصدی این سمت متولی و مسئول قانونی مراعات و احقاق حقوق کلیه ارکان مسابقه، شرکت‌کنندگان، و سایر کسانی است که ممکن است حقوق ایشان به‌نحوی به مسابقه مربوط شود.
ماده ۱۸. در صورتی که درباره نحوه اجرای مسابقه یا مراعات حقوق ارکان مسابقه، شرکت‌کنندگان، یا سایر اشخاص ذیربط، میان ایشان و مدیر اختلافی بروز کرد و از طریق مذاکره و توضیح حل و فصل نشد، موضوع به حکمیت ارجاع می‌شود. حکمیت در اختلاف بین خود ارکان، و یا اختلاف بین ارکان و شرکت‌کنندگان یا سایرین در هر موضوع و هر عنوان در چارچوب امور مسابقه بر عهده هیئت رسیدگی به اختلافات است. رأی این هیئت، فصل‌الخطاب خواهد بود و حجیت قانونی خواهد داشت.
بخش ۳. فواید و مضارّ مسابقه
اگرچه برگزاری مسابقه نوعاً مفید شناخته می‌شود، برگزار کردن مسابقه معماری و شهرسازی و شرکت کردن در آن، مانند سایر امور، برای برگزارکننده و شرکت‌کننده دارای فواید و مضاری است که لازم است پیش از تصمیم‌گیری به آنها توجه شود. این نکات خصوصاً برای آن دسته از مالکان و کارفرمایانی که برگزاری مسابقه برای طرح‌های آنان مطابق مقررات، اجباری نیست شایان توجه است. مقصود از کارفرما در این متن، مالکِ طرح یا هر کسی است که بنا بر قانون دارای اختیارات مالک است.
۱. فواید و مضارّ مسابقه برای کارفرما
۱ـ۱. فواید مسابقه برای کارفرما:
ـ با برگزاری مسابقه، کارفرما ایده‌ها یا طرح‌های بهتری در اختیار خواهد داشت. به عبارت دیگر، به جای اتکا به توانایی‌های یک کارشناس، از توانایی‌های کارشناسان متعددی بهره می‌گیرد، و از نتیجه فعالیت‌های آنان بهترین را برمی‌گزیند.
ـ مسابقه ذاتاً به خلاقیت کمک می‌کند، و حتی طراح یا محققی واحد ممکن است در مسابقه، خلاقیت بیشتری از خود بروز دهد تا در ارجاع عادی کار. در نتیجه کارفرما از طرح‌هایی خلاقانه‌تر برخوردار می‌گردد.
ـ کارفرما، بویژه کارفرمای طرح‌های عمومی، سرنوشت طرحی را که به همه یا تعداد زیادی از افراد جامعه مربوط می‌شود به دست کارشناس واحدی نمی‌سپارد، بلکه اجازه می‌دهد همه نیروهای خلاق آن جامعه در ایجاد آن طرح مشارکت کنند.
ـ با برگزاری مسابقه، موضوع طرح در سطح عموم مطرح می‌شود، و طبعاً به آشنایی بیشتر عموم با طرح و دستگاه کارفرما می‌انجامد.
ـ مسابقه چون دامنه انتخاب را گسترش می‌دهد، بر احتمال رسیدن به طرح بهینه می‌افزاید. در نتیجه مآلاً از هزینه‌های اجرای طرح، و نیز هزینه‌های جاری طرح پس از اجرا می‌کاهد.
ـ درگیری در مسابقه، کارفرما را به تأمل بیشتر درباره اهداف و مشخصات طرح، و نیازها و خواسته‌های خود وامی‌دارد.
ـ درگیری در مسابقه، برخورد با ایده‌های گوناگون و آشنایی با نحوه نقد و داوری، بر دانش و بینش کارفرما در زمینه معماری و شهرسازی می‌افزاید.
۱ـ۲. مضارّ مسابقه برای کارفرما:
مضارّ مسابقه برای کارفرما غالباً ذاتی مسابقه نیست و از بی‌تجربگی کارفرما و مدیر مسابقه، و بی‌دقتی در انتخاب داوران نشأت می‌گیرد؛ و لذا قابل رفع است. مهم‌ترین این مضار عبارتند از:
ـ مسابقه مسیر دسترس کارفرما به نتیجه مطالعه یا طراحی را دورتر و پیچیده‌تر می‌کند.
ـ مسابقه از امکان مذاکره مستقیم کارفرما با کارشناس، و در نتیجه آشنایی نزدیک آنان با هم و لمس نیازها و محدودیت‌ها و امکانات و توانایی‌های یکدیگر می‌کاهد.
ـ مسابقه بر هزینه‌های اولیه طرح می‌افزاید.
ـ ممکن است برنده مسابقه، خصوصاً در مسابقه نوع «۲ـ۴»، فاقد توانایی کافی برای ادامه کار باشد. در این صورت بر مشکلات پیشبرد طرح افزوده می‌شود.
ـ برگزاری مسابقه معمولاً بر زمان مرحله طراحی یا مطالعات می‌افزاید.
ـ برگزاری مسابقه، کارفرما را مقید به قوانینی می‌کند که در حالت عادی التزامی به آنها ندارد.
از آن‌جا که گاه کارفرمایان در اجرای مسابقات محدودیت مالی دارند، و یا با مسائل خاص اقتصادی در این حوزه کارشناسی آشنا نیستند، جوایزی که پیش‌بینی می‌کنند با نوع طرح و حجم فعالیت‌های لازم متناسب نیست. ازاین‌رو کارشناسان زبده ممکن است به سبب هزینه‌بری و زمان‌بری مسابقه، به شرکت در آن تمایل نشان ندهند؛ و در نتیجه کارفرما از فواید مسابقه در رسیدن به طرح بهینه محروم گردد.
ـ مسابقه ممکن است به عرصه رقابت در هنرنمایی ظاهری بدل گردد و داوران و شرکت‌کنندگان از کارآیی و وجوه اقتصادی طرح، سادگی و سلامت آن غفلت کنند. در نتیجه، کارفرما که احتمالاً با قراردادی عادی می‌توانست به طرحی معقول برسد، ممکن است با مجموعه‌ای از طرح‌های به‌ظاهر زیبا اما فاقد کارآیی و بهره‌وری مواجه گردد.
۲. فواید و مضارّ مسابقه برای کارشناس
۲ـ۱. فواید مسابقه برای کارشناس:
ـ مسابقه به کارشناسان خوش‌استعداد اما گمنام، که در اوضاع عادی فاقد امکان رقابت با کارشناسان نامی‌اند، فرصت می‌دهد در عرصه خلاقیت حضور یابند و خود را معرفی کنند.
ـ مسابقه فرصتی برای ابراز خلاقیت و ارزیابی خود در رقابت با دیگر کارشناسان در اختیار کارشناس قرار می‌دهد.
ـ مسابقه فرصتی برای کاریابی در اختیار کارشناس می‌گذارد.
ـ مسابقه فرصتی برای بردن جایزه، و شهرت و تبلیغ در اختیار کارشناس می‌گذارد.
ـ مسابقه کارشناس را در مدتی کوتاه با مجموعه‌ای از ایده‌ها و روش‌های گوناگون در پاسخ‌گویی به یک مسئله آشنا می‌کند و بر مهارت و دایره اطلاعات او می‌افزاید.
ـ مسابقه کارشناس را با جامعه اهل حرفه آشناتر و مأنوس‌تر می‌سازد.
۲ـ۲. مضارّ مسابقه برای کارشناس:
ـ اگر کارشناس در مسابقه برنده نشود، معمولاً عواید غیرمادی او از مسابقه چندان نیست که هزینه‌های او برای مسابقه را جبران سازد. در نتیجه، شرکت در مسابقه، برای کارشناس متضمن مخاطره است.
۳. فواید و مضارّ مسابقه برای عموم
۲ـ۳. فواید مسابقه برای عموم:
ـ مسابقه عرصه‌ای برای بروز استعدادهای تازه در اختیار عموم می‌نهد.
ـ چون داوران مستقل از کارفرمایند، در داوری خود بیشتر منافع عموم را لحاظ می‌کنند.
ـ چون مسابقه امکان نیل به طرح‌های بهتر، یعنی کارآمدتر و اقتصادی‌تر، را فراهم می‌سازد، از هزینه‌های مادی و معنوی جامعه، خصوصاً در بلندمدت، می‌کاهد.
ـ قرار گرفتن در معرض قضاوت داوران و نیز جامعه اهل اندیشه و حرفه و عموم مردم، کارفرما و کارشناسان را به سمت تصمیمات سنجیده‌تر و عاقلانه‌تر و ترجیح دادن منافع عمومی بر منافع خصوصی و منافع درازمدت بر منافع کوتاه‌مدت سوق می‌دهد.
ـ مسابقه موجب می‌شود موضوعی که در وضع عادی در محدوده میان کارفرمایان و کارشناسان می‌گذرد، در سطح عموم مطرح شود؛ و در نتیجه دانش و فرهنگ عمومی درباره معماری و شهرسازی را ارتقا می‌بخشد.
ـ برگزاری مسابقه، نوعی تمرین در تقید به قواعد و قوانین و تن دادن به رأی اکثریت، تمرین در گزینش شایستگان، و در نتیجه تمرین مردم‌سالاری و شایسته‌سالاری است.
ـ مسابقه با فراهم کردن بستر رقابت سالم، موجب نزدیکی بیشتر اهل حرفه با هم، انسجام بیشتر آنان، و برخورداری بیشتر جامعه از توانایی‌های آنان می‌شود.
۲ـ۴. مضارّ مسابقه برای عموم:
اگر بیشتر مسابقاتی که برگزار می‌شود فاقد مدیریت مدبرانه و قوی باشد، هم هزینه اضافی برگزاری مسابقات در نهایت هزینه‌های جامعه را افزایش می‌دهد، و هم ناکامی مسابقات در نیل به نتیجه مناسب بر نابسامانی وضع معماری و شهرسازی جامعه می‌افزاید.
بخش ۴. روند مسابقه
روند همه مسابقات باید از الگویی کلی تبعیت کند. ذیلاً نمونه‌ای از این الگوها عرضه می‌شود. بدیهی است گستره و اهمیت و اولویت بندها در الگوی روند مسابقه با نوع و دامنه مسابقه متناسب خواهد بود:
۱. تعریف اولیه طرح (توسط برگزارکننده)
۲. برآورد امکانات مدیریتی و مالی احداث طرح (توسط برگزارکننده)
۳. تبیین هدف، علت، و ضرورت برگزاری مسابقه (توسط برگزارکننده)
۴. برآورد امکانات مدیریتی و مالی اجرای مسابقه (توسط برگزارکننده)
۵. مطالعه و بررسی آیین‌نامه حاضر و سایر قوانین و دستورالعمل‌های مربوط به مسابقات (توسط برگزارکننده)
۶. انتخاب مدیر مسابقه (توسط برگزارکننده)
۷. تعیین و تأمین مکان و امکانات و تجهیزات دبیرخانه با نظر مدیر (توسط برگزارکننده)
۸. تبیین حدود و ثغور مالی و قانونی مسابقه برای برگزارکننده (توسط مدیر)
۹. تعیین تعداد اعضای هیئت داوری، تهیه فهرست پیشنهادی اسامی آنان، و اعلام آن به برگزارکننده و اخذ تصویب آن از وی (توسط مدیر)
۱۰. مذاکره با نامزدهای داوری و نهایی کردن اعضای هیئت داوری و اخذ تصویب آن از برگزارکننده (توسط مدیر)
۱۱. تعیین مکان هیئت داوری و دعوت از داوران برای تشکیل اولین جلسه (توسط مدیر)
۱۲. تشکیل اولین جلسه هیئت داوری با حضور مدیر برای انتخاب رئیس هیئت داوری و تعیین جزئیات ضوابط و نحوه داوری (توسط هیئت داوری)
۱۳. گزارش کتبی اولین جلسه هیئت داوری به برگزارکننده (توسط رئیس هیئت داوری)
۱۴. سازمان‌دهی و تشکیل دبیرخانه (توسط مدیر)
۱۵. تنظیم متن آگهی مسابقه و اخذ تصویب هیئت داوری و برگزارکننده (توسط مدیر)
۱۶. نشر آگهی (توسط مدیر)
۱۷. تنظیم برنامه مسابقه با همکاری هیئت داوری (توسط مدیر)
۱۸. اخذ تصویب برنامه مسابقه از هیئت داوری و برگزارکننده (توسط مدیر)
۱۹. انجام دادن امور دبیرخانه‌ای مربوط به داوطلبان شرکت در مسابقه، بررسی مدارک ارسالی ایشان، تعیین داوطلبان حایز شرایط شرکت در مسابقه و اعلام به ایشان (توسط مدیر)
۲۰. تهیه جوایز و دیپلم‌های افتخار (توسط مدیر با همکاری برگزارکننده)
۲۱. تحویل برنامه مسابقه به شرکت‌کنندگان حایز شرایط (توسط مدیر)
۲۲. برگزاری جلسه‌ای با حضور مدیر، اعضای هیئت داوری، و کلیه شرکت‌کنندگان برای توجیه برنامه مسابقه و همه اجزای آن، پاسخ به پرسش‌ها و رفع ابهامات، پس از توزیع برنامه مسابقه و پیش از آغاز فعالیت شرکت‌کنندگان (توسط مدیر)
۲۳. بررسی محصولات ارسال‌شده از لحاظ مطابقت با مدارک و مشخصات ذکرشده در برنامه مسابقه، و تعیین محصولات واجد شرایط، و تهیه گزارش کتبی در این باره برای برگزارکننده و هیئت داوری (توسط مدیر)
۲۴. انتقال محصولات واجد شرایط به مکان استقرار هیئت داوری (توسط مدیر)
۲۵. توضیح شفاهی (و عنداللزوم کتبی) درباره محصولات برای داوران (توسط مدیر)
۲۶. همکاری با هیئت داوری در پیشبرد روال داوری و مراعات عدالت (توسط مدیر)
۲۷. تهیه صورت رسمی جلسه داوری و گزارش کتبی روال و نتیجه داوری برای برگزارکننده و عموم (توسط رئیس هیئت داوری)
۲۸. اعلان عمومی نتایج مسابقه (توسط مدیر)
۲۹. برگزاری مراسم اعطای جوایز (توسط مدیر)
۳۰. برگزاری نمایشگاه، چاپ کتابچههای راهنما، و همچنین سایر فعالیت‌هایی که در برنامه مسابقه پیش‌بینی، یا مدیر به آنها متعهد شده باشد (توسط مدیر)
۳۱. پی‌گیری احقاق سایر حقوق شرکت‌کنندگان و برگزارکننده (توسط مدیر)
۳۲. رسیدگی به اعتراضات (توسط مدیر)
۳۳. پی‌گیری عودت محصولات باقی‌مانده (به‌جز محصولات برنده) و محصولات راه‌نیافته به مسابقه به صاحبان آنها (توسط مدیر)
۳۴. سازمان‌دهی و برگزاری بخش جنبی (در صورتی که در برنامه پیش‌بینی شده باشد) در طول مسابقه (توسط مدیر)
بخش ۵. ارکان مسابقه، شرح وظایف، اختیارات، و سایر امور مربوط به آنها
۱. برگزارکننده
وظایف برگزارکننده عبارتند از:
۱ـ۱. پرداخت کلیه هزینه‌های مسابقه، از جمله دستمزد مدیر و دستیاران او، دستمزد داوران، جوایز مسابقه، هزینه تأمین محل دبیرخانه، هزینه خدمات اداری، انتشارات، آگهی‌ها، و برپایی نمایشگاه
۱ـ۲. انتخاب مدیر، تأیید داوران، تصویب متن آگهی، تصویب متن برنامه مسابقه، و تصویب متن آگهی نتایج داوری
۱ـ۳. تأمین فضایی مناسب برای دبیرخانه، شامل امکاناتی از قبیل دفتر کار مدیر، منشی، امکانات تکثیر و چاپ، و همچنین محلی مناسب برای نمایشگاه و محل داوری، متناسب با حجم و سطح مسابقه
۲. مدیر
۲ـ۱. اهم وظایف مدیر عبارتند از:
ـ هماهنگی و همکاری با برگزارکننده در جهت تبیین و تدوین نیازها و اهداف و محتوای طرح مورد نظر
ـ بررسی و پیشنهاد نوع مسابقه متناسب با موضوع آن
ـ برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و مدیریت مسابقه در جهت نیل به اهداف آن
ـ استخدام مشاور (در صورت صلاحدید)
ـ تهیه متن اسناد لازم شامل آگهی‌ها، برنامه مسابقه، گزارش‌ها و مانند آنها
ـ تهیه صورت اسامی داوران و پیشنهاد آنها به برگزارکننده
ـ مذاکره با برگزارکننده درباره نامزدهای داوری، مذاکره با نامزدهای داوری، تشریح مسابقه و موضوع آن برای ایشان، ترغیب ایشان به پذیرش داوری، اخذ موافقت کتبی از آنان برای داوری مسابقه، و مشارکت دادن ایشان در تهیه و تصویب برنامه و آگهی مسابقه
ـ اداره مسابقه با مراعات عدالت کامل در میان داوطلبان شرکت در مسابقه و کسانی که به عنوان شرکت‌کننده پذیرفته می‌شوند.
۲ـ۲. مدیر می‌تواند مطابق توافق‌نامه خود با برگزارکننده، دستیارانی برای خود برگزیند. این دستیاران ممکن است از میان افراد شاغل در مؤسسه برگزارکننده یا از خارج از آن باشند.
۲ـ۳. مدیر می‌تواند برای طراحی محتوایی مسابقه، از جمله تدوین برنامه مسابقه، مشاوری به استخدام درآورد. مشاور متناسب با موضوع و دامنه مسابقه، ممکن است شخصی حقیقی یا حقوقی باشد.
۲ـ۴. لازم است در بدو کار قراردادی میان مدیر و برگزارکننده منعقد، و طی آن جزئیات تعهدات طرفین در چارچوب آیین‌نامه حاضر و سایر قوانین قید گردد.
۳. داوران و اسلوب داوری
۳ـ۱. داور یا داوران باید پیش از انتشار آگهی مسابقه انتخاب شوند.
۳ـ۲. پیش از انتشار آگهی مسابقه، مدیر باید موافقت کتبی هر یک از داوران را برای داوری در آن مسابقه از ایشان اخذ کند.
۳ـ۳. پس از اخذ موافقت کتبی داوران، برگزارکننده طی حکم کتبی انتصاب هر یک را به داوری در آن مسابقه به وی اعلام می‌کند.
۳ـ۴. داور یا داوران باید متناسب با وظایف و مسئولیت خود در مسابقه دستمزد دریافت کنند. مقدار این دستمزد متناسب است با نوع مسابقه و پیچیدگی طرح و تعداد شرکت‌کنندگان، و با توافق طرفین تعیین می‌گردد.
۳ـ۵. داور موظف است ضابطه پنهان ماندن هویت صاحبان محصولات را تا پایان کار داوری و اعلام نتیجه آن از هر لحاظ مراعات کند.
۳ـ۶. تماس داور با شرکت‌کنندگان در طول مدت داوری مسابقه در محل دبیرخانه مسابقه و محل تشکیل جلسات هیئت داوری، و همچنین هرگونه تماس آنان در حیطه امور مربوط به مسابقه ممنوع است، مگر در مواردی که در برنامه مسابقه پیش‌بینی شده باشد.
۳ـ۷. تعداد اعضای اصلی هیئت داوری باید فرد باشد، از حداقل ۱ نفر تا حداکثر ۷ نفر. تعداد داوران بسته به نوع و موضوع و برنامه مسابقه، به پیشنهاد مدیر و تأیید برگزارکننده تعیین می‌شود. در صورتی که تعداد داوران بیش از یک نفر باشد، باید به ازای هر سه نفر عضو اصلی، یک عضو علی‌البدل تعیین شود.
۳ـ۸. در انتخاب داوران باید حسن سلیقه آنان، مناسبت تخصص و تجربه آنان با موضوع و پیچیدگی مسابقه، و عدالت ایشان مراعات گردد.
۳ـ۹. در مسابقاتی که به تشخیص مدیر، حضور داورانی متخصص در رشته‌هایی جز معماری، شهرسازی، یا مرمت بناها و بافت‌های تاریخی لازم است، انتخاب ایشان به داوری بلامانع است، مشروط بر آن‌که اکثریت اعضای هیئت داوری همواره با معماران (یا شهرسازان، یا کارشناسان مرمت ابنیه و بافت‌های تاریخی در موضوعات ذیربط) باشد.
۳ـ۱۰. داوران باید در روند تعریف مسابقه، خصوصاً تهیه برنامه مسابقه و بالاخص برنامه معماری، مشارکت داشته باشند.
۳ـ۱۱. هیئت داوری باید در ابتدای نخستین جلسه خود یکی از اعضای هیئت را به ریاست هیئت انتخاب کند. رئیس هیئت داوری مسئولیت هدایت جریان داوری و تهیه گزارش نهایی داوری و ایجاد ارتباط لازم میان هیئت و مدیر را بر عهده دارد.
۳ـ۱۲. فقط کارهایی به مرحله داوری راه می‌یابد که مدیر قبلاً مطابقت آنها با شرایط اعلام‌شده مسابقه را تأیید کرده باشد. مدیر پیش از آغاز داوری در باره نحوه بررسی محصولات، مشخصات محصولات مردود و محصولات تأییدشده، به هیئت داوری گزارش شفاهی می‌دهد، و محصولات تأییدشده را همراه با نامه رسمیِ حاویِ شماره هر محصول که به امضای برگزارکننده رسیده است به رئیس هیئت تسلیم می‌کند.
۳ـ۱۳. در جلسات هیئت داوری به‌جز داوران، مدیر، و دستیاران رسمی مدیر، کسی حق حضور ندارد.
۳ـ۱۴. حضور کلیه داوران اصلی، و در غیاب برخی از ایشان، داوران علی‌البدل، در جلسات داوری الزامی است. در موارد استثنایی به تشخیص مدیر، تشکیل جلسات هیئت با حضور اکثریت اعضا بلامانع است. در این موارد اگر جلسه با تعداد زوج تشکیل شد، در صورت تساوی آرای مثبت و منفی در دو بار رأی‌گیری، رأی رئیس هیئت داوری تعیین‌کننده خواهد بود.
۳ـ۱۵. آگاهی از برنامه مسابقه و مراعات آن در طول داوری برای کلیه داوران الزامی است، و مسئولیت حصول اطمینان از آن بر عهده رئیس هیئت داوری است.
۳ـ۱۶. هیئت داوری می‌تواند دو شرکت‌کننده را شایسته مقام اول تشخیص دهد و انتخاب نهایی برنده اول را به نظر برگزارکننده (و در طرح‌های بزرگ ملی، به نظر رئیس جمهور یا نماینده تام‌الاختیار وی) منوط سازد. در این صورت اعلان رسمی نتایج مسابقه به پس از اعلام نظر برگزارکننده (یا رئیس جمهور) موکول می‌شود؛ و در آن، شرکت‌کننده‌ای که برگزارکننده او را شایسته تشخیص دهد برنده اول، و شرکت‌کننده دیگر برنده دوم اعلام می‌گردد.
۳ـ۱۷. داور یا هیئت داوری نمی‌تواند هیچ شرکت‌کننده‌ای را شایسته احراز مقام اول نداند؛ اما می‌تواند عیوب محصول برنده اول را اعلام کند، و وی را شایسته واگذاری ادامه کار نداند.
۳ـ۱۸. در مسابقات دومرحله‌ای، داور یا هیئت داوری در مرحله اول تعدادی از محصولات برتر را که دارای شرایط ورود به مرحله نهایی‌اند انتخاب، و با ذکر دلایل انتخاب آنها را به مدیر اعلام می‌کند. برگزارکننده، صاحبان آن محصولات را کتباً به شرکت در مرحله دوم مسابقه دعوت می‌کند. داور یا هیئت داوری می‌تواند پیشنهادهای خود برای بهبود محصولات را جداگانه با هریک از شرکت‌کنندگان مرحله دوم مطرح کند.
۳ـ۱۹. داور یا هیئت داوری می‌تواند مسابقه‌ای یک‌مرحله‌ای (نوع «۳ـ۱») را به دومرحله‌ای (نوع «۳ـ۲») تبدیل کند. این تصمیم در صورت موافقت برگزارکننده معتبر است. در این صورت باید مراتب به اطلاع شرکت‌کنندگان رسانده شود، و مسابقه مطابق ضوابط مسابقات نوع «۳ـ۱» در میان راه‌یافتگان به مرحله دوم ادامه یابد.
۳ـ۲۰. پس از اتمام داوری نهایی، داور هیئت داوری موظف است گزارشی کتبی مشتمل بر دلایل داوری خود را به مدیر عرضه کند. مدیر این گزارش را همراه با گزارش تکمیلی خود به برگزارکننده عرضه می‌کند.
۳ـ۲۱. رأی داور یا هیئت داوری قطعی و تغییرناپذیر است، و کسی (از جمله مدیر و برگزارکننده) مجاز به تغییر و تصرف در آن نیست.
۳ـ۲۲. پس از اتمام داوری پاکت‌های شناسایی شرکت‌کنندگان با حضور نماینده برگزارکننده، مدیر، و داور یا هیئت داوری گشوده می‌شود، هویت برندگان تعیین و ثبت می‌گردد و طی صورت جلسه‌ای به امضای حاضران مذکور می‌رسد.
۴. دبیرخانه دائمی و هیئت رسیدگی به اختلافات
۴ـ۱. دبیرخانه دائمی مرجع ثابت همه مسابقات معماری و شهرسازی کشور است.
۴ـ۲. دبیرخانه دائمی توسط وزارت مسکن و شهرسازی تشکیل، و دبیر دائمی، به انتخاب و زیر نظر هیئت رسیدگی به اختلافات اداره می‌شود.
[دستورالعمل اجرایی تشکیل دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی]
۴ـ۳. رئیس دبیرخانه دائمی را هیئت رسیدگی به اختلافات منصوب می‌کند.
۴ـ۴. کلیه هزینه‌های دبیرخانه دائمی و هیئت رسیدگی به اختلافات توسط وزارت مسکن و شهرسازی پرداخت می‌گردد.
۴ـ۵. هیئت رسیدگی به اختلافات پنج عضو دارد که به مدت دو سال انتخاب می‌شوند:
نماینده تام‌الاختیار وزیر مسکن و شهرسازی، نماینده تام‌الاختیار رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، نماینده تام‌الاختیار رئیس فرهنگستان هنر، نماینده تام‌الاختیار جامعه مهندسان مشاور ایران، و یک نفر از استادان سرشناس و زبده معماری و شهرسازی به انتخاب وزیر علوم، تحقیقات، و فنآوری. جلسات این هیئت، حسب درخواست یکی از اعضای آن و یا به موجب دعوت دبیرخانه دائمی به محض وصول شکایت، در محل دبیرخانه دائمی منعقد می‌شود.
۴ـ۶. نحوه کار و رسیدگی به شکایات و تصمیم‌گیری در هیئت رسیدگی به اختلافات طی آیین‌نامه‌ای توسط خود هیئت تعیین خواهد شد.