مقدمه
جمعی از علما و فضلای حوزه و دانشگاه در تاریخ ۱۸/۱۱/۸۱ با ارسال نامه ای خطاب به رهبر معظم انقلاب اسلامی از ایشان درخواست نمودند که در راستای تولید نرم افزار علمی و دینی و نهادینه شدن فضای علمی در کشور دستورات لازم را صادر فرمایند. مقام معظم رهبری در پاسخ به نامه ایشان ضمن موافقت با کلیات پیشنهاد، برای تحقق اهداف و آرمانهای مطرح شده، شورای عالی انقلاب فرهنگی را موظف نمودند تا این ایده را در اولویت دستور کار شورا برای رشد کلیه رشته‌های دانشگاهی قرار دهد تا زمینه برای تحقق این هدف بزرگ به تدریج فراهم گردد و دانشگاههای کشور بار دیگر در صف مقدم تمدن سازی اسلامی و رشد علوم و تولید فنآوری و فرهنگ، قرار گیرند. متعاقب آن شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز از شورای پژوهشهای علمی کشور درخواست نمود تا حداکثر ظرف مدت ۶ ماه نسبت به شناسایی موانع تحقیق و نوآوری و ارائه برنامه‌ها و راه حل های لازم اقدام نماید به همین منظور کمیته‌ای متشکل از افراد حقوقی و حقیقی ذیربط تشکیل گردید و ضمن انجام یک مطالعه جامع بویژه بر روی منابع و مقالات چاپ شده در خصوص مشکلات و مسائل گوناگون بخش تحقیقات، با شناسایی و طبقه‌بندی موانع عمده، راهکار و چشم انداز مطلوب بلند مدت و کوتاه مدت بخش تحقیقات را در راستای بند ۹ چشم انداز ایران ۱۴۰۴ با هدف ارتقای تولید علم و فنآوری و گسترش مرزهای دانش و ایجاد فرهنگ تقاضای تحقیق و پژوهش در کشور و تقویت نهضت نرم‌افزاری تدوین نمود.
الف ـ چشمانداز بلندمدت بخش تحقیقات کشور
۱ـ موانع تحقیقات و نوآوری در ایران
۱ـ۱ـ موانع مربوط به مدیریت، سیاستگذاری و نظام تحقیقات
۱- چندگانگی متولیان امور پژوهش کشور
۲- فقدان یک الگوی مدیریت علمی و پژوهشی مناسب در مراکز علمی و پژوهشی
۳- فقدان ساختار مناسب در نظام آموزشی برای پرورش محقق توانا
۴- ضعف مدیریت علمی در جلب و هدایت مشارکت های بخش دولتی و خصوصی
۵- شکاف بین مراکز تحقیقاتی و دستگاههای اجرایی
۶- غیرواقعی بودن اولویت‌های تحقیقاتی و نبود یک رویکرد نظام‌گرا در تحلیل و تبیین نیازها
۷- فقدان ساختار مناسب مدیریت کلان و ستادی در نظام پژوهشی کشور
۸- ناهماهنگی در سازمان‌های مسئول در امر پژوهش
۹- عدم ثبات در مدیریت پژوهش کشور
۱۰- فقدان استقلال علمی سازمان‌های پژوهشی کشور
۱۱- روشن نبودن راهبرد تحقیقاتی دراز مدت برای کشور
۱۲- مشخص نبودن جایگاه تحقیقات غیردولتی و سیاست حمایتی و تعاملی مناسب درباره آنها
۱۳- فقدان معیارهای ارزیابی، سنجش و نظارت در فعالیت های تحقیقاتی
۱۴- فقدان جایگاه و یا سازمانی برای پیگیری درباره به کارگیری نتایج تحقیقات
۱۵- فقدان تشکیلات مناسب برای همکاری بین صنعت و دانشگاه
۱ـ۲ـ موانع مربوط به فرهنگ تحقیق
۱- آموزش محوریِ نظام تعلیم و تربیت کشور
۲- عدم ترویج فرهنگ کارگروهی
۳- ضعف سرمایه گذاری برای تولید دانش و عدم توجه به زایش تفکر و اندیشه
۴- فقدان باور پژوهشی در سطح کشور
۵- فقدان انگیزه فرهنگی در امر پژوهش
۶- ناآشنایی بسیاری از محققان با تعاریف، مفاهیم و روش‌های تحقیق براساس استانداردهای بین‌المللی
۷- فقدان عزم ملی در زمینه تولید و نوآوری به اتکای تحقیق
۸- فقدان زمینههای کافی برای تقاضا و سفارشهای پژوهشی و انجام طرح‌های تحقیقاتی در سطوح بالای مدیریت کشور
۹- تعمیق شکاف علمی و فنی میان کشور و جهان
۱۰- فقدان فضای علمی و تحقیقاتی مناسب در کشور
۱۱- ناآشنایی ماموران گمرکی در ارتباط با مواد تحقیق، تجهیزات پژوهشی و فرهنگ تحقیق
۱۲- فقدان ترویج دانش در میان مردم و ایجاد فرهنگ تقاضای استفاده از نتایج و دستاوردهای محققان.
۱ـ۳ـ موانع مربوط به محققان
۱- چندشغلی بودن محققان و اعضای علمی بخش پژوهش
۲- ضعف دسترسی به اطلاعات و منابع علمی توسط محققان در کشور
۳- عدم انتقال تجارب محققان برجسته به محققان جوان به نحو مطلوب
۴- عدم توازن وضعیت مالی اساتید، پژوهشگران و محققان و ضعف انگیزه برای انجام طرح‌های تحقیقاتی
۵- فقدان امنیت شغلی و آرامش فکری محققان نسبت به زندگی در حال و آینده
۶- فقدان فضای مناسب و فرهنگ همکاریهای بین‌المللی در داخل و خارج از کشور
۷- عدم شرایط مناسب اجتماعی برای احترام عملی به محققان
۸- فقدان راهکار اساسی برای استقرار مغزها و بازگشت دانشمندان ایرانی دارای وجهه بین‌المللی از خارج
۹ـ پایین بودن شاخص نسبت پژوهشگران به جمعیت کشور
۱۰- ناشناخته ماندن محققان و اساتید زبده و صاحبنظر در امر تحقیق
۱ـ۴ـ موانع مربوط به فضای استاندارد علمی و تحقیقاتی
این موضوع، ادغامی از تمامی مشکلات مطرح شده داخلی و خارجی و مسائل ناپیدای دیگر در سر راه رشد و ارتقای دانش کشور می باشد.
۱ـ۵ـ موانع مربوط به قوانین و مقررات پژوهشی
۱- وجود ضعف در نظام استانداردهای پژوهشی در کشور
۲- وجود دیوان سالاری اداری در جهت هزینه کردن بودجه مصوب طرح‌های پژوهشی
۳- عدم تحرک و انعطاف پذیری در نظام اداری مراکز علمی و تحقیقاتی
۴- چند قانونی، بی ثباتی و تغییر دائمی قوانین حاکم بر تحقیق بدون نظرخواهی از محققان ارشد
۵- متناسب نبودن شرایط آیین‌نامه های استخدامی برای جذب نیروهای پژوهشگر
۶- حاکمیت سازوکار اداری نسبت به سازوکار تحقیقاتی
۷- فقدان شفافیت قوانین و مقررات در خصوص مالکیت معنوی و ثبت اختراعات و نوآوریها
۸- فقدان الزامات قانونی به منظور بکارگیری نتایج تحقیقات در سطح کشور
۹- شدت دیوان سالاری در مورد تهیه و توزیع مواد و تجهیزات تحقیقاتی و اطلاعاتی
۱۰- غامض بودن بعضی از مقررات پژوهشی و عدم شفافیت آنها
۱۱- پیچیدگی قوانین گمرکی در خصوص ترخیص تجهیزات و کالاهای پژوهشی
۱ـ۶ـ موانع مربوط به بودجه تحقیقات و امکانات تحقیق
۱- ناکافی بودن سهم بودجه تحقیقات کشور برحسب GDP در قیاس با سایر کشورها
۲- کمبود مواد، ابزار، تجهیزات و اطلاعات لازم تحقیقاتی در کشور
۳- فقدان تخصیص بودجه مناسب برای بخش های تحقیق و توسعه کشور
۵- عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در امور علمی و پژوهشی
۶- ضعفهای حاکم بر چگونگی هزینه و توزیع بودجه تحقیقاتی کشور
۱ـ۷ـ موانع مربوط به بکارگیری نتایج تحقیق
۱- بی توجهی و بی اعتمادی مدیران نسبت به یافته های پژوهشی
۲- واقع بینانه نبودن نتایج تحقیق
۳- وجود اختلاف نگرشی میان پژوهشگران و سطوح اجرایی کشور
۴- عدم احساس نیاز به پشتوانه پژوهشی در برنامه‌ریزی ها و سیاستگذاری‌ها ی کشور
۵- تأخیر در فرایند اجرای طرح‌های پژوهشی و عدم ارائه نتایج در زمان تصمیم‌گیریها
۶- فقدان الزامات و تضمین‌های لازم برای بکارگیری نتایج تحقیق در کشور
۷- نامشخص بودن نتایج تحقیقات و عدم بهرهگیری از آنها
۲ـ رفع موانع تحقیق و نوآوری با هدف ارتقای تولید علم و فناوری و گسترش مرزهای آن،
تقویت نهضت نرم افزاری و ایجاد فرهنگ تقاضای تحقیق و پژوهش در کشور
۲ـ۱ـ زیر ساختهای لازم برای تحقق هدف
۲ـ۱ـ۱ـ مدیریت، سیاستگذاری و نظام تحقیقات
۱ـ ساماندهی نظام مدیریت تحقیقات کشور
۲ـ۱ـ۲ـ فرهنگ تحقیق
۱ـ ایجاد فرهنگ نیاز به تحقیق، نوآوری، پژوهش باوری و فضای علمی و تحقیقاتی در کشور
۲ـ اصلاح نظام آموزشی در راستای پژوهش محوری
۲ـ۱ـ۳ـ محققان
۱ـ پرورش پژوهشگر توانا و محقق کارآمد
۲ـ ایجاد انگیزه تحقیق، نوآوری و پژوهش در پژوهشگران
۳ـ احترام عملی به دانشمندان و متخصصان و حفظ و تأمین رفاه و شؤون اجتماعی آنان
۲ـ۱ـ۴ـ فضای استاندارد علمی و تحقیقاتی
۱ـ ایجاد فضای همکاری بین‌المللی
۲ـ تلاش برای حفظ و حمایت از حقوق مالکیت فکری و معنوی
۳ـ پیوستن به کنوانسیونها و موافقتنامههای بین‌المللی در زمینه حمایت از مالکیت آثار ادبی، هنری، صنعتی و تجاری و حق نسخه برداری
۴ـ عزم ملی برای استقرار دانشمندان و جلب رضایت عمومی آنان
۲ـ۱ـ۵ـ قوانین و مقررات پژوهش
۱ـ ساماندهی قوانین و مقررات پژوهشی
۲ـ تسهیل امور گمرکی و بانکی در راستای تهیه تجهیزات و مواد پژوهشی
۳ـ اتخاذ تدابیر و الزامات قانونی برای ایجاد و استحکام پیوند میان صنعت و دانشگاه، مراکز پژوهشی و پژوهشگران
۲ـ۱ـ۶ـ بودجه تحقیقات و امکانات تحقیق
۱ـ ساماندهی منابع مالی در راستای رشد تحقیقات و فراهم نمودن تجهیزات، امکانات و مواد پژوهشی
۲ـ بکارگیری حمایتهای مالی بخش خصوصی
۳ـ ساماندهی نظام اطلاع‌رسانی و دسترسی به منابع علمی
۲ـ۱ـ۷ـ به کارگیری نتایج تحقیق
۱ـ نحوه بکارگیری نتایج تحقیقات در کشور
ب ـ چشمانداز کوتاه مدت بخش تحقیقات کشور
۱ـ رفع موانع تحقیق و نوآوری با هدف ارتقای تولید علم و فنآوری و گسترش مرزهای آن، تقویت نهضت نرم‌افزاری و ایجاد و گسترش فرهنگ تقاضای تحقیق و پژوهش در کشور
۱ـ۱ـ اقدامات مربوط به مدیریت، سیاستگذاری و نظام تحقیقاتی
۱ـ تعیین متولی تحقیقات و فناوری و تدوین الگوی مدیریت علمی مناسب برای مراکز علمی و پژوهشی کشور
۱ـ۲ـ اقدامات مربوط به محققان
۱ـ تمهید محل سکونت مناسب و تأمین امکانات رفاهی لازم برای دانشمندان، اساتید ممتاز، محققان برجسته
و پژوهشگران ارشد کشور و فراهم نمودن شرایط استقرار موقت دانشمندان ایرانی خارج از کشور
۲-۲- تدوین آیین‌نامه استخدامی ویژه افراد مذکور خارج از ضوابط و قوانین عمومی کشور
۳- صدور کارت اعتباری مالی ارزی (Credit Card) برای افراد مذکور به منظور تسهیل در انتقال وجه در راستای رشد پژوهش آنان
۴- صدور کارت سبز
۵ـ تقویت مالی مستقیم از طریق صندوق حمایت از پژوهشگران در راستای طرح تحقیقاتی مشترک برای کارهای تحقیقاتی گروهی دانشمندان ایرانی در جهت تولید علم و فنآوری و گسترش مرزهای آن و ایجاد صندوق ارزی ۳ جهت خرید تجهیزات و مواد پژوهشی فوری ۶- تصویب طرح‌های تحقیقاتی بصورت اعتبار ویژه (Grant) برای پژوهشگران ارشد جهت رشد پژوهشی آنان در راستای تولید علم و فنآوری
۱ـ۳ـ اقدامات مربوط به قوانین و مقررات پژوهشی
۱ـ تشکیل کمیته اصلاح مقررات پژوهشی به منظور:
۲ـ تدوین آیین‌نامه های لازم برای تسهیل امور علمی و پژوهشی پژوهشگران ارشد کشور
۳ـ تسهیل تشریفات گمرکی برای ورود تجهیزات و مواد پژوهشی و تسهیل امور تحقیقاتی برای مراکز علمی و پژوهشی کشور
۴ـ تقلیل مراحل مالی، اداری و حذف قوانین دست و پا گیر در فرایندهای تصویب تا اجرای طرح‌های تحقیقاتی به گونه‌ای که تمامی امور بتواند بصورت کارت اعتباری و ارزی انجام پذیرد و فاکتورهای آن مورد قبول ذیحسابیها باشد.
۱ـ۴ـ اقدامات مربوط به دسترسی به منابع و اطلاعات
ـ تسهیل امور مالی برای اشتراک نشریات علمی ـ تخصصی، کتب و نرم افزارهای معتبر بین المللی مرتبط با زمینه تخصصی افراد مذکور توسط کارت اعتباری مالی ارزی
ـ ایجاد مرکز اطلاع رسانی علمی الکترونیکی در کشور برای اتصال به مرکز یا مراکز اطلاع رسانی علمی کشورهای پیشرفته در راستای اطلاع‌رسانی علمی ـ پژوهشی به مراکز علمی و پژوهشی و پژوهشگران کشور
ـ مقرر شد هیأت دولت ظرف مدت شش ماه، با همکاری دستگاههای اجرایی ذیربط، راهکارهای عملیاتی نمودن رفع موانع تحقیق و نوآوری را تدوین نموده و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه دهد.