مصوب ۱۳۷۸/۷/۱۸ مجلس شورای اسلامی
مصوب ۱۳۷۹/۱/۲۰ مجمع تشخيص مصلحت نظام
[بر اساس متن تنقیحی معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی]
باب اول – کلیات
فصل اول – تشکیل مجلس و تشکیلات آن
مبحث اول – افتتاحیه و استقرار مجلس
اول – محل تشکیل
ماده ۱- محل دائمی مجلس شوراى اسلامی ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد. تعیین هر محل دیگر با پیشنهاد هیأت رئیسه و رأی موافق دوسوم نمایندگان حاضر در جلسه رسمی مجلس است.
تبصره ۱- در مواقع اضطرار که تشخیص آن بر عهده هیأت رئیسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محل های موضوع این ماده ممکن نشود، از طرف هیأت رئیسه، محل دیگری تعیین می شود و به اطلاع نمایندگان می رسد. ادامه تشکیل جلسات در این محل نیز با رأی اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه رسمی است.
تبصره ۲- رأی گیری موضوع این ماده بعد از صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام حداکثر به مدت پنج دقیقه انجام می شود.
دوم – افتتاح مجلس
ماده ۲- نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامی طبق اصل شصت و پنجم (۶۵) قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت می یابد. در آغاز جلسه آیات (۳۵) تا (۴۲) سوره شورى تلاوت می شود.
پس از قرائت پیام مقام معظم رهبرى مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهورى اسلامی ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامی و اداى احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.
سوم – تشریفات سوگند
ماده ۳- نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (۶۷) قانون اساسى سوگند یاد می کنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت می شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می کنند.
نمایندگان اقلیت هاى دینى این سوگند را با ذکر کتاب آسمانى خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانى که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می کنند سوگند را به جا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.
چهارم – جایگاه ها
ماده ۴- جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین می شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه کشى هر شش ماه تجدید می شود. نمایندگانى که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بودهاند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین‌نامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمی باشند.
ماده ۵- خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مأمورین انتظامات مجلس در محل هاى مخصوص، حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بی نظمی خوددارى کنند. درغیر این صورت با دستور رئیس جلسه، صحن را ترک می نمایند. در صورتى که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفرى بشود فرد خاطى با رعایت مقررات توسط مأمورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تحویل خواهد شد.
تبصره ۱- هر یک از نمایندگان می تواند در هر جلسه براى حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید. انتظامات مجلس موظف به صدور کارت براى آنان می باشد.
تبصره ۲- معاونت اجرائی مجلس با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، براى خبرنگاران جرائد داخلى که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و براى خبرنگاران خارجى با معرفى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارت موقت غیرقابل انتقال صادر می نماید.
پنجم – انتظام مجلس
ماده ۶- حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس به عهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه اى بدون اجازه رئیس، حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.
ماده ۷- حمل هر نوع اسلحه براى کسانى که وارد ساختمان اصلى مجلس می شوند مطلقاً ممنوع است.
ماده ۸- رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنى مجلس را دارند و می توانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند و رئیس قوه قضائیه براى شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور در مجلس شرکت می کند و همچنین اعضاى شوراى نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمی مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه اى با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضای شوراى نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.
تبصره ۱- سایر مسئولین دستگاه های اجرائی و قضائی اعم از دولتی یا غیردولتی که از طرف هیأت رئیسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده اند می توانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.
تبصره ۲- رئیس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امور مجلس هر یک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونین امور مجلس دیگر دستگاه ها و نهادها با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند. این افراد می توانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شرکت نمایند.
ماده ۹- رؤساى جمهور، نخست وزیران، رؤساى مجلس و مقامات عالى رتبه کشورهاى دیگر که به دعوت مقامات جمهورى اسلامی ایران به ایران می آیند و بنا به صلاحدید همتاى آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمی و علنى به مصلحت باشد می توانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانى نمایند. این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
مبحث دوم – تشکیلات قانونگذارى مجلس
اول – هیأت هاى رئیسه مجلس
الف – هیأت رئیسه سنى
ماده ۱۰- مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به عنوان نائب رئیس و دو نفر از جوان ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین می شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار می گیرند. درصورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسن ترین و جوان ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
اعلام هیأت رئیسه سنى با معاونت قوانین مجلس است.
ماده ۱۱- وظایف هیأت رئیسه سنی عبارت است از:
۱- اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخاب هیأت رئیسه
۲- انجام مراسم تحلیف
۳- قرعه کشی برای تعیین اعضای شعب
۴- توزیع اعتبارنامه ها بین شعب
۵- برگزاری انتخابات هیأت رئیسه
۶- تمشیت امور اداری مجلس تا زمان انتخاب هیأت رئیسه.
ب – هیأت رئیسه
ماده ۱۲- هیأت رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیأت رئیسه می نماید. اعضای هیأت رئیسه برای مدت یک سال انتخاب می شوند. انتخابات بعدی در سال روز انتخابات هیأت رئیسه می باشد و در صورتی که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می شود. مسؤولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل آغاز می شود.
تبصره ۱- نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیأت رئیسه هستند، باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت نام به هیأت رئیسه سنی مراجعه کنند و این موضوع قبلاً باید به اطلاع نمایندگان برسد. هیأت رئیسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به همراه تصاویر آنان تهیه کند و در دومین جلسه علنی و قبل از برگزاری انتخابات هیأت رئیسه در اختیار نمایندگان قرار دهد.
تبصره ۲- چنانچه اعتبارنامه نماینده ای که برای هیأت رئیسه انتخاب شده است به تصویب مجلس نرسد، برای تعیین جایگزین وی مجدد رأی گیری به عمل می آید.
تبصره ۳- پس از تشکیل هیأت رئیسه، گزارش شعب پانزده گانه در مجلس قرائت و تصویب اعتبارنامه ها اعلام می شود.
ماده ۱۳- هیأت رئیسه مرکب از رئیس، دو نائب رئیس، شش دبیر و سه ناظر می باشد.
ماده ۱۴- انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.
تبصره ۱- چنانچه آراء براى رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می شوند.
تبصره ۲- در صورتى به فرد غائب در جلسه می توان رأى داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیأت رئیسه، کتباً نامزدى خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.
ماده ۱۵- قبل از أخذ رأى براى هیأت رئیسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
ماده ۱۶- اعضای هیأت رئیسه، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن می باشند.
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شوراى اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که حداکثر توان خود را براى اجرای آیین‌نامه داخلى مجلس شوراى اسلامی با مراعات بى طرفى کامل در انجام وظایف به کارگیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین‌نامه اجتناب نمایم.»
ماده ۱۷- نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نائب رئیس اول و نائب رئیس دوم و درصورت تساوى آراء با قید قرعه انتخاب می شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را بر عهده خواهند داشت.
تبصره – رئیس مجلس می تواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.
ماده ۱۸- اگر رئیس مجلس پیش از انقضاى مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می سازند و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام می دارند. در مورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم می شودو در هر صورت در جلسه بعد نائب رئیس جلسه را تشکیل می دهد و رئیس جدید طبق آیین‌نامه داخلى مجلس انتخاب می شود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاءنامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفى و مذاکراتى که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می آید، حداکثر توضیحات رئیس، سی دقیقه و سه نفر نماینده هرکدام ده دقیقه است.
تبصره ۱- در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
تبصره ۲- انتخاب رئیس و هریک از اعضاى هیأت رئیسه جدید براى مدت باقیمانده از یک سال خواهد بود.
ماده ۱۹- هیچ یک از اعضای هیأت رئیسه مجلس نمی تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى که هریک از اعضای این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین‌نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمی توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیونهاى مجلس انتخاب گردند و در صورتى که رئیس یا سخنگوی کمیسیونها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفى شناخته می شوند.
ماده ۲۰- وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:
۱- اداره جلسات مجلس به شرح مواد این آیین‌نامه
۲- اداره کلیه امور ادارى، مالى، استخدامی و سازمانى مجلس
۳- امضاى کلیه احکام استخدامی براساس آیین‌نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
۴- امضاى کلیه نامههاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس
۵- حضور در نهادهاى قانونى که رئیس مجلس عضو آنها است.
۶- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه یک بار به نمایندگان
۷- سایر موارد مذکور در قانون اساسى و دیگر مقررات
ماده ۲۱- وظایف دبیران عبارتند از:
۱- مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها
۲- قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشتهها و مطالبى که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳- تنظیم پیشنهادهاى واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره
۴- تعیین نمایندگانی که در جلسه برای نطق، وقت می خواهند به قید قرعه
ماده ۲۲- وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
۱- نظارت بر کلیه امور ادارى، مالى، استخدامی و سازمانى مجلس
۲- تصویب بودجه پیشنهادى سالانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى
۳- تصویب حقوق مالى نمایندگان طبق این آیین‌نامه
۴- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس
۵- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش ها و چاپ و توزیع آنها
۶- تهیه و تنظیم برنامه هفتگى مجلس
۷- مسئولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت هاى قانونى مذکور در این آیین‌نامه
۸- تصمیم گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس
۹- اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفاى نمایندگان به وزارت کشور
۱۰- بررسى و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیونها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آیین‌نامه
۱۱- حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونى نمایندگان
۱۲- تصویب سازوکار لازم جهت بهبود روش های نظارتی و ساماندهی امور ناظرین منتخب مجلس و کمیسیون ها در مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان
تبصره – جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء که رئیس یا یکى از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت می یابد و مصوبات آن با رأى اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
ج – مسئولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
ماده ۲۳- رئیس مجلس و سایر اعضاى هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین‌نامه در برابر مجلس مسئولیت مشترک دارند.
ماده ۲۴- هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رئیس یا سایر اعضاى هیأت رئیسه معترض باشند، می توانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل بیست و پنج نفر و یا به درخواست کمیسیون آیین‌نامه داخلى مجلس ، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیونهاى تخصصى و اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلى مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون آیین‌نامه داخلی مکلف است ظرف سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى نماید. در صورتى که اکثریت اعضای هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رئیسه تعلیق می گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنى مورد بررسى قرار می گیرد و در اولین جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأىگیرى گذاشته می شود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و درغیراین صورت از سمت خود مستعفى شناخته می شودو حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره ۱- هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتداى نخستین جلسه خود هیأت رئیسهاى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیونها، انتخاب می نمایند. جلسات هیأت با حضور سه چهارم اعضاء رسمیت می یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأى اکثریت مطلق حاضرین می باشد.
تبصره ۲- نمایندگان معترض و اعضای مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأى در جلسه هیأت رسیدگى کننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره ۳- رسیدگى فوق مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان می توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیرى نمایند.
تبصره ۴- نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می شوند ولی در این آیین‌نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.
تبصره ۵- چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هریک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأت ها، مجامع و شوراهای غیراستانی و غیرشهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می شود.
دوم – شعب و کمیسیون ها
الف – شعب
ماده ۲۵- پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه به طور مساوى به پانزده شعبه تقسیم می شوند و افراد باقیمانده به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده می شوند. نمایندگانى که بعداً سوگند یاد می کنند به حکم قرعه به عضویت شعبى که کسرى دارند پذیرفته می شوند.
هر شعبه داراى یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک سوم کل اعضای شعبه، انتخاب می شوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طى گزارشى به وسیله سخنگو به اطلاع مجلس می رسد. مناط اعتبار براى رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد و تصمیمات شعب، به جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۲۶- هر یک از شعب براى تمام دوره نمایندگى رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
۱- رسیدگى به اعتبارنامه ها
۲- تعیین اعضاى کمیسیون تحقیق
۳- تعیین اعضاى کمیسیون آیین‌نامه داخلى مجلس
۴- بررسى و تشخیص صلاحیت نامزدهاى عضویت در کمیسیون هاى تخصصى مجلس
ماده ۲۷- هریک از شعب موظفند صورت جلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غائبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت رئیسه مجلس نمایند.
۱- رسیدگى به اعتبارنامه نمایندگان
ماده ۲۸- اعتبارنامه ها به همراه ضمائم آن به موجب جدول حوزه های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی که براساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه سنی تنظیم شده است، به ترتیب به شعب پانزده گانه جهت رسیدگی ارجاع می شود. هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه های ارجاعی را قبل از آغاز رسیدگی، تکثیر کند و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه هر یک از نمایندگان به اعتبارنامه ای معترض باشد، ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور حداکثر تا پایان وقت اداری روز سوم، موظف است اعتراض کتبی خود را امضاء و به انضمام مدارک و اسناد مربوط به شعبه ذی‌ربط تقدیم کند.
تبصره ۱- شعبه موظف است عدم رسیدگی شورای نگهبان به موضوع مورد اعتراض یا حادث شدن آن بعد از اعلام صحت انتخابات را احراز کند.
تبصره ۲- گزارش هر شعبه توسط سخنگو در مجلس قرائت می شود و در صورت عدم امکان، به ترتیب رئیس و یا یکی از نواب رئیس یا دبیران وظیفه او را انجام می دهد.
ماده ۲۹- شعبه موظف است حداکثر ظرف مدت سه روز کاری گزارش تأیید آن دسته از اعتبارنامه های واصله را که معترض ندارند، به صورت یکجا به هیأت رئیسه ارسال کند تا برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
اعتبارنامه هایی که مورد اعتراض نمایندگان قرار گرفته است، حداکثر ظرف مدت پنج روز کاری توسط شعبه رسیدگی می شود. در صورتی که نظر شعبه تأیید اعتبارنامه باشد، گزارش تأیید آن برای تصمیم گیری به مجلس ارائه می شود. چنانچه نظر شعبه رد اعتبارنامه باشد، از طریق هیأت رئیسه مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد تا پس از رسیدگی و ارائه گزارش، برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
تبصره – شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی اعتبارنامه از معترض یا معترضان جهت توضیح اعتراض و از نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض قرار گرفته جهت دفاع دعوت به عمل آورد. عدم حضور هر یک از آنان مانع رسیدگی نیست. معترض یا معترضان در صورت عدم حضور غیرموجه در شعبه، در جلسه علنی حق اعتراض ندارند. موجه بودن عدم حضور باید به تأیید هیأت رئیسه مجلس برسد. اگر عدم حضور، موجه بود فقط یک بار دیگر جلسه شعبه ظرف مدت پنج روز مجدداً تشکیل می شود و نظر خود را اعلام می کند.
ماده ۳۰- هیچ شعبه اى نمی تواند تقدیم گزارش خود را بیش از پنج روز کاری از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. درصورتى که تأخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نائب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و درغیراین صورت به شعبه بعد ارجاع می نماید که ظرف پنج روز کاری پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
ماده ۳۱- کمیسیون تحقیق حداکثر ظرف مدت پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبی شعب و معترض یا معترضان رسیدگی می کند و پس از استماع و بررسی توضیحات معترض یا معترضان و دفاعیات کتبی یا حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می کند.
تبصره ۱- درصورتی که تعداد معترضان بیش از سه نفر باشد، می توانند سه نفر را به صورت مکتوب معرفی کنند تا در شعبه و کمیسیون تحقیق جهت ارائه توضیحات لازم حضور یابند.
تبصره ۲- کمیسیون تحقیق موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی به اعتبارنامه از معترض یا معترضان و نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است دعوت به عمل آورد.
ماده ۳۲- چنانچه کمیسیون تحقیق، اعتبارنامه ردشده از سوی شعبه را رسیدگی کند و نظر به تأیید اعتبارنامه داشته باشد، گزارش آن برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار می گیرد و در صورتی که نظر کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد گزارش آن حداکثر به مدت پانزده دقیقه در مجلس مطرح و ادله رد اعتبارنامه ارائه می شود. نماینده ای که اعتبارنامه اش توسط کمیسیون رد شده است حداکثر به مدت سی دقیقه فرصت دارد تا از خود دفاع کند، ضمن اینکه می تواند بخشی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار کند، سپس گزارش کمیسیون تحقیق به رأی گذاشته می شود، چنانچه رد اعتبارنامه به تصویب مجلس نرسد، رئیس جلسه تصویب آن را اعلام می کند.
تبصره – درصورتی که کمیسیون تحقیق ظرف مدت پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکند، نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است یا پانزده نفر از نمایندگان می توانند طرح اعتبارنامه را در صحن مجلس از هیأت رئیسه درخواست کنند و هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت گزارش شعبه را در دستور کار مجلس قرار دهد تا مطابق این ماده مورد رسیدگی قرار گیرد. به جای نظر کمیسیون، نظر شعبه به مدت پانزده دقیقه مطرح می شود.
ماده ۳۳- چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وى براى دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأى گیرى می شود.
تبصره – درصورتى که نماینده یا نمایندگان معترض به دلایل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می توانند با اطلاع قبلى هیأت رئیسه، دلایل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگرى تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.
ماده ۳۴- در هر مرحله، رأی گیری برای اعتبارنامه مورد اعتراض، مخفی و با ورقه مخصوص انجام می شود.
ماده ۳۵- نماینده ای که به اعتبارنامه اش اعتراض شده مانند سایر نمایندگان، از کلیه حقوق اعم از اعلام رأی و نامزدشدن برای عضویت در هیأت رئیسه و سایرانتخابات برخوردار است، لیکن در زمان بررسی اعتبارنامه خود در شعبه، کمیسیون تحقیق و مجلس حق رأی ندارد.
۲- تعیین اعضای کمیسیون ها
ماده ۳۶- هریک از نمایندگان برای تعیین کمیسیون تخصصی خود فرمهای امتیازبندی را از شعبه مربوط دریافت می کند و پس از تکمیل فرم به همراه تعیین دو اولویت پیشنهادی، حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیأت رئیسه مجلس تحویل می دهد.
تبصره ۱- فرم امتیازبندی و دستورالعمل اجرائی این ماده بر اساس شاخص های: تحصیلات، سوابق اجرائی مرتبط و نمایندگی مجلس و سابقه عضویت در کمیسیون، ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه می شود و به تصویب جلسه مشترک هیأت رئیسه و کمیسیون آیین‌نامه داخلی می رسد.
تبصره ۲- به منظور آشنایی نمایندگان با سوابق یکدیگر، معاونت قوانین موظف است همزمان با شروع فعالیت شعب، اسامی نمایندگان را به همراه تحصیلات، سوابق اجرائی و سابقه عضویت در کمیسیون ها (در صورت برخورداری از سابقه نمایندگی) تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده ۳۷- هیأت رئیسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می کند. نمایندگان معترض می توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتیازها به هیأت رئیسه تقدیم کنند تا هیأتی مشترک، متشکل از هیأت رئیسه مجلس و رؤسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت فوق، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر نماید. پس از اتمام این مراحل هیأت رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون های تخصصی بر مبنای امتیازات هر فرد، اقدام می کند.
تبصره ۱- پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون های تخصصی، در صورتی که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد، می تواند ظرف مدت بیست و چهار ساعت اعتراض خود را مکتوب به هیأت رئیسه مجلس تقدیم کند تا هیأت مشترک فوق الذکر با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض های واصله نسبت به تعیین نهائی اعضای کمیسیون های تخصصی تا چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت اعتراض، اقدام کند.
تبصره ۲- بین افرادى که رأى مساوى آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون می شودقرعه کشى انجام می گیرد.
تبصره ۳- امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون هایی که بیشترین متقاضی دارد، انجام می شود و پس از تکمیل اعضای کمیسیون های مذکور، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می شوند.
تبصره ۴- نمایندگانی که در هیچ یک از اولویت های خود انتخاب نشده اند موظفند از دیگر کمیسیون های تکمیل نشده دو اولویت دیگر را تعیین نمایند.
تبصره ۵ [الحاقی ۱۴۰۱/۴/۸]
پس از تعیین اعضای کمیسیون های تخصصی، چنانچه به هر دلیل در حین دوره، نماینده جدیدی به مجلس راه یابد، برای تعیین کمیسیون تخصصی وی مطابق فرآیند مذکور اقدام می شود، چنانچه ظرفیت کمیسیون مورد تقاضا تکمیل باشد، در صورتی که امتیاز مکتسبه وی برای کمیسیون مورد درخواست، از میانگین امتیاز مکتسبه سه نماینده آخر پذیرفته شده در همان کمیسیون بیشتر باشد، رعایت سقف مقرر در ماده (۳۸) این قانون الزامی نیست و حداکثر دو نماینده به سقف تعداد اعضای کمیسیون می تواند اضافه گردد.
در صورت ایجاد ظرفیت جدید در کمیسیون ها به دلیل استعفاء، فوت و یا امثال آن تعیین عضو جدید مطابق این تبصره با کسب امتیازات لازم صورت می گیرد.
ب – کمیسیون ها
ماده ۳۸- مجلس دارای کمیسیون های تخصصی و کمیسیون های خاص با محدوده وظایف مشخص به شرح مذکور در آیین‌نامه داخلی مجلس می باشد. تعداد اعضای کمیسیون های تخصصی، حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر است و تعداد اعضای کمیسیون های خاص طبق مواد (۳۹) تا (۴۴) آیین‌نامه داخلی تعیین می شود.
تبصره ۱ –
[اصلاحی ۱۳۹۹/۶/۱۹]
[اصلاحی ۱۴۰۳/۵/۱۴]
پس از تعیین اعضای کمیسیون های تخصصی مطابق فرآیند مقرر در این قانون، چنانچه اعضای کمیسیون تخصصی به حداقل نصاب مذکور در این ماده نرسد، هیأت مشترک متشکل از اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و هیأت رئیسه مجلس مکلف است، ظرف حداکثر یک هفته پس از اجرای تبصره (۳) ماده (۳۷) این قانون، حداقل اعضای آن کمیسیون را که نمی‌تواند کمتر از ده نفر باشد، برای یک بار در همان دوره تعیین نماید.
تبصره ۲- تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیونها با رعایت کلیت آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هر یک از کمیسیون ها و یا حداقل پنجاه نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و رؤسای کمیسیون های تخصصی اجراء می شود.
جلسه مشترک فوق الذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت می یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دوسوم اعضای حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
۱ – کمیسیون های خاص
۱-۱ – کمیسیون مشترک
ماده ۳۹- در مورد طرحها و لوایحى که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسى داشته باشند، کمیسیون مشترک تشکیل می گردد. تعداد اعضای کمیسیون مشترک بیست و سه نفر می باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به وسیله هیأت رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی‌ربط می باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیونها اقدام می نماید.
۲-۱ – کمیسیون ویژه
ماده ۴۰- در مسائل مهم و استثنائى که براى کشور پیش می آید و در این خصوص تشکیل کمیسیون ویژهاى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا می کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل می شود. اعضاى کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیماً در جلسه علنى توسط نمایندگان با رأى مخفى و اکثریت نسبى انتخاب خواهند شد.
هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیونها انتخاب خواهد شد.
تبصره – هیأت رئیسه مجلس می تواند طرحها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.
۳-۱ – کمیسیون تلفیق
ماده ۴۱- به منظور تنظیم اصول و مفاد برنامههاى توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگى بین کمیسیونهاى تخصصى مجلس شوراى اسلامی ، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضاى ذیل تشکیل می گردد:
۱- از کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات نه نفر
۲- از هر کمیسیون تخصصی دیگر سه نفر
اعضای مذکور در بندهای فوق توسط کمیسیون های مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفی می شوند.
مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه می یابد.
تبصره ۱- کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می یابد.
تبصره ۲- پیشنهادات مربوط به حوزه های انتخابیه اعضای کمیسیون تلفیق جهت ایجاد ردیف جدید یا افزایش اعتبارات یا تغییر عنوان طرحها در کمیسیون تلفیق بودجه ممنوع است.
در صورتی که معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در حین رسیدگی به لایحه بودجه به صورت کتبی و رسمی اشتباه یا از قلم افتادگی موارد مربوط به حوزه های انتخابیه را تأیید کند، موضوع با دوسوم رأی کمیسیون تلفیق قابل تصویب است.
۴-۱ – کمیسیون تحقیق
ماده ۴۲- به منظور بررسى اعتبارنامه هایى که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوى نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاى خود را که آگاهى بیشترى به مسائل حقوقى داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضاى اصلى و علىالبدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنى قرائت گردد.
۵-۱ – کمیسیون آیین‌نامه داخلى مجلس
ماده ۴۳- هر شعبه یک نفر دیگر از اعضای خود را که واجد صلاحیت باشد براى تشکیل کمیسیون آیین‌نامه داخلى مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین‌نامه طرح‌هاى مربوط به اصلاح آیین‌نامه داخلى مجلس را رسیدگى کرده و نظر خود را به مجلس گزارش می نماید تا مطابق آیین‌نامه مورد بررسى قرار گیرد.
۶-۱ – کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى
ماده ۴۴- به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم(۹۰)، کمیسیونی به نام اصل نودم(۹۰) قانون اساسی تشکیل می گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضای این کمیسیون به شرح ذیل است:
۱- از هرکمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه
۲- هشت نفر ازنمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می شوند.
تبصره ۱- رئیس کمیسیون با پیشنهاد حداقل دو نفر توسط هیأت رئیسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رأی مجلس برای مدت یک سال انتخاب می گردد.
تبصره ۲- اعضای ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیون های تخصصی مجلس باشند.
۲ – کمیسیون هاى تخصصى
ماده ۴۵- هریک از کمیسیون هاى تخصصى مجلس که مطابق این آیین‌نامه تشکیل می گردند در محدوده تخصصى خود داراى وظایف و اختیاراتى به شرح زیر می باشند:
۱- بررسی طرحها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی.
۲- بررسی و تصویب آزمایشی طرحها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی.
۳- رسیدگی به درخواست های تحقیق و تفحص.
۴- رسیدگی به سؤال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران.
۵- بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.
۶- کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه های ذی‌ربط
۷- تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاه ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.
تبصره ۱- کمیسیون ها رأساً یا با تقاضای حداقل ده نفر از نمایندگان می توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسئولان ذی‌ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیأت رئیسه ارائه نمایند. در صورتی که درخواست بررسی از سوی نمایندگان باشد حداکثر پنج نفر از آنها می توانند در تهیه گزارش با کمیسیون مشارکت نمایند. هیأت رئیسه می تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد. دراین صورت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هرکدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می نمایند.
هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آیین‌نامه داخلی در دستور حداکثر دو هفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آیین‌نامه داخلی رسیدگی می شود. نمایندگان می توانند پیشنهادهای خود را تا چهل و هشت ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه می دهد. درصورتی که کمیسیون در گزارش خود، در مورد ناکارآمدی مسئول ذی‌ربط دلایلی ارائه نماید، مراتب توسط هیأت رئیسه به بالاترین مقام مسئول مذکور برای اقدام مقتضی اعلام می گردد.
تبصره ۲- پاسخ دولت راجع به گزارش هاى کمیسیونهاى تخصصى در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیونهاى تخصصى، موضوع گزارش هاى یاد شده جهت بررسى به کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسى خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.
تبصره ۳- کمیسیون هاى تخصصى مجلس می توانند به تعداد کافى مشاور ذىصلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوار گذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.
۱-۲ – کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری
ماده ۴۶- کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری براى انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی ، آموزش فنى و حرفهاى، آموزش عالى، تحقیقات و فناورى، مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۲-۲ – کمیسیون اجتماعی
ماده ۴۷- کمیسیون اجتماعى براى انجام وظایف محوله در محدوده امور ادارى و استخدامی ، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۳-۲ – کمیسیون اقتصادی
ماده ۴۸- کمیسیون اقتصادى براى انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایى، بازرگانى داخلى، بازرگانى خارجى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۴-۲ – کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
ماده ۴۹- کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى براى انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجى، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۵-۲ – کمیسیون انرژی
ماده ۵۰- کمیسیون انرژى براى انجام وظایف محوله در محدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاه هاى آبى و برقى، انرژى اتمی و انرژىهاى نو مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۶-۲ – کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
ماده ۵۱- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات براى انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالى مجلس و آمار و خدمات عمومی فنى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
تبصره ۱- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصى در ماده (۴۵) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:
۱- نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن
۲- رسیدگى به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ می گردد.
۳- بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شوراى اسلامی و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان
۴- معرفی دو نامزد به عنوان رئیس دیوان محاسبات و دو نامزد به عنوان دادستان دیوان محاسبات جهت انتخاب یکی از آنها توسط مجلس شورای اسلامی
تبصره ۲- برخورداری از مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر، سابقه خدمت در مقامهای مدیریتی موضوع ماده (۷۱) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۸/ ۷/ ۱۳۸۶ و همطرازان آنان و حداقل بیست سال سابقه کار، از شرایط احراز سمت رئیس و دادستان دیوان محاسبات است.
تبصره ۳- نحوه انتخاب نامزدهای ریاست و دادستان دیوان محاسبات در کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات طبق آیین‌نامه ای است که توسط کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تهیه می شود و به تصویب کمیسیون آیین‌نامه داخلی می رسد.
۷-۲ – کمیسیون بهداشت و درمان
ماده ۵۲- کمیسیون بهداشت و درمان براى انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستى، تأمین اجتماعى و بیمههاى اجتماعى و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۸-۲ – کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها
ماده ۵۳- کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امور غیرعمرانی شهرداری ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۹-۲ – کمیسیون صنایع و معادن
ماده ۵۴- کمیسیون صنایع و معادن براى انجام وظایف محوله در محدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوافضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۱۰-۲ – کمیسیون عمران
ماده ۵۵- کمیسیون عمران براى انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسکن، عمران شهرى و عمران روستایى و امور عمرانی شهرداری ها و دهیاری ها مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۱۱-۲ – کمیسیون فرهنگی
ماده ۵۶- کمیسیون فرهنگى براى انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعى، تربیت بدنى و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۱۲-۲ – کمیسیون قضائی و حقوقی
ماده ۵۷- کمیسیون قضائى و حقوقى براى انجام وظایف محوله در محدوده قضائى و حقوقى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۱۳-۲ – کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست
ماده ۵۸- کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست براى انجام وظایف محوله درمحدوده کشاورزى، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می شود.
۳ – مقررات مشترک کمیسیون ها
ماده ۵۹- هریک از کمیسیون هاى تخصصى مجلس موظف است از میان اعضاى خود کمیته و یا کمیتههاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیتههاى فرعى داراى یک رئیس، یک نائب رئیس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضاى همان کمیته انتخاب می گردند. مصوبات کمیتههاى فرعى بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.
ماده ۶۰- پس از انتخاب اعضاى کمیسیونها، هر کمیسیون به ریاست مسنترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضای خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رأى مخفى با ورقه با اکثریت نسبى به مدت یک سال انتخاب می نماید.
تبصره – معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کارى و میزان تحصیلات اعضاى هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت رئیسه آن کمیسیون در اختیار اعضاء قرار دهد.
ماده ۶۱- مناط اعتبار براى رسمیت جلسه کمیسیونها حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۶۲- هرنماینده شش ماه یک بار می تواند تقاضای تغییر کمیسیون خود را به هیأت رئیسه مجلس ارائه کند. انتقال به کمیسیون دیگر با رعایت نصاب مقرر در این آیین‌نامه و با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون های ذی‌ربط امکان پذیر است.
ماده ۶۳- رئیس مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به عنوان دبیر در اختیار هر کمیسیون قرار می دهد تا نسبت به امور کارشناسى و ادارى مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیونها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانى اوراق و پرونده ها، تسریع جریان امور دفترى و تهیه صورت جلسات و سایر امور ادارى اقدام نماید.
ماده ۶۴- گزارش عملکرد کمیسیون ها بایستی هر ماه یک بار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضى به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۶۵- در صورتى که نمایندگان از طرف کمیسیون براى اداى توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.
ماده ۶۶- تمام اسناد و اوراق مربوط به امورى که باید در کمیسیونها بررسى شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع می شود. نمایندگان می توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جارى کمیسیون در محل کمیسیون بایگانى و در پایان هر دوره به بایگانى مجلس منتقل می شود.
ماده ۶۷- پس از آنکه مجلس یا کمیسیون ها (در خصوص قوانین آزمایشی) درباره طرح یا لایحهاى رأى نهائى داد، اسناد و اوراق و صورت جلسات مربوط به آن، در معاونت قوانین مجلس بایگانى می شود.
ماده ۶۸- هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکى از کمیسیونهاى تخصصى را بپذیرد و در صورت تمایل می تواند در کمیسیونهاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شرکت کند.
تبصره ۱- عضویت در کمیسیون هاى تحقیق و آیین‌نامه داخلى مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.
تبصره ۲- چنانچه نمایندگان عضو کمیسیون های خاص در سال سی ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آنها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضای آن کمیسیون خاص است. این موافقت با رأی گیری با ورقه انجام می شود.
مبحث سوم – تشکیلات ادارى و پشتیبانى مجلس
ماده ۶۹- مسئولیت و اختیار کلیه امور اجرائی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس مجلس شورای اسلامی است.
تبصره ۱- رئیس مجلس می تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به بعضی از اعضای هیأت رئیسه، معاونین قوانین، نظارت و اجرائی یا مسئولین ذی‌ربط تفویض نماید.
تبصره ۲- اساسنامه سازمان ها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرائی و دستورالعمل های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
ماده ۷۰- وظایف ناظران عبارتند از:
۱- تنظیم برنامه ها و سیاست هاى مالى، استخدامی، خدماتى، تبلیغى و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طى مراحل بعدى
۲- نظارت و اتخاذ تصمیم لازم در خصوص عملکرد کلیه واحدهای ساختار تشکیلات اداری مجلس، نحوه اجراى مصوبات هیأت رئیسه و کمیسیون آیین‌نامه داخلی در خصوص تبصره (۲) ماده (۶۹)
۳- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیرى مراحل بعدى آن
۴- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس
۵- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهش ها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده اند.
۶- پیگیرى مشکلات نمایندگان و ارائه راه حل مناسب به هیأت رئیسه
۷- نظارت بر سایر امور ادارى و مالى و خدماتى مجلس
ماده ۷۱- هیأت رئیسه می تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرحها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهائی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذی‌ربط انجام می شود.
ماده ۷۲- در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شأن و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیأت رئیسه می تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاه های اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مورد نیاز را در شأن نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش بینی می شود.
تبصره – در هر دوره مجلس، نمایندگان می توانند حداکثر پنج نفر از کارکنان یا کارشناسان دستگاه های مشمول ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری را برای به کارگیری در دفتر ارتباطات مردمی جهت امور مشاوره ای، اداری و خدماتی از دستگاه ذی‌ربط درخواست نمایند. در این صورت با هماهنگی دستگاه مبدأ، درخواست مأموریت افراد مورد نظر معمول و شخص یا اشخاص مزبور به دفتر ارتباط مردمی نماینده، مأمور می شوند
حقوق، مزایا، حق مأموریت و اضافه کار این مأموران طبق قوانین و مقررات مربوطه برعهده دستگاه مأمورکننده می‌باشد و میزان اضافه کار تا سقف مصوب اداره مربوطه و مأموریت ماهیانه و مرخصی استفاده شده توسط رئیس دفتر نماینده به دستگاه ذی‌ربط اعلام می شود. افزایش کلیه حقوق قانونی این مأموران از جمله ارتقاء، افزایش حقوق سنواتی، افزایش گروه و رتبه و سایر موارد مشابه در دوران مأموریت این افراد همانند سایر کارکنان دستگاه ذی‌ربط می باشد.
تعداد افراد مورد نیاز هر حوزه انتخابیه با توجه به تعداد نمایندگان، تعداد شهر و روستا، جمعیت و وسعت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی و سایر قابلیت های هر حوزه توسط کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس تعیین می شود.
پس از اعلام پایان مأموریت، دستگاه ذی‌ربط موظف است این افراد را حداقل در پست سازمانی قبل از مأموریت و یا پست همطراز به کار گیرد.
این مصوبه نافی تبصره (۳) ماده (۲) قانون استخدامی کارکنان مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۷۲/۸/۲۳ مجلس شورای اسلامی نمی باشد.
فصل دوم – نمایندگان
مبحث اول – مصونیت نمایندگان
ماده ۷۳- بر طبق اصل هشتاد و ششم (۸۶) قانون اساسى نمایندگان مجلس در مقام ایفاى وظایف نمایندگى در اظهارنظر خود کاملاً آزادند و نمی توان آنها را به سبب نظراتى که در مجلس اظهار کردهاند یا آرائى که در مقام ایفاى وظایف خود دادهاند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعى محروم نمود.
تبصره – وظایف نمایندگى شامل نطق، بحث هاى داخل دستور، بحث هاى جلسات کمیسیونها، اظهارنظراتى که براى اعمال اصل هشتاد و چهارم (۸۴) قانون اساسى انجام می شودو سایر موارد نظارتى و قانونى است.
ماده ۷۴- چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نمایندهاى در سخنان خود در جلسه علنى به کسى نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور می تواند در دفاع از خود، به صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالى درصورتى که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افتراء نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده ۷۵- اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئى به یکى از نمایندگان داده شود یا عقیده و اظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور براى رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنج دقیقه اجازه نطق داده می شود.
مبحث دوم – تعهدات نمایندگان
ماده ۷۶- نمایندگان براساس مسئولیت نمایندگى، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجرای آیین‌نامه داخلى می باشند. در مواردى که نمایندهاى رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به ترتیب از طرف رئیس به عمل خواهد آمد:
۱- تذکر شفاهى در جلسه علنى
۲- اخطار در جلسه علنى
۳- احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه.
ماده ۷۷- رئیس جلسه نسبت به نمایندگانى که از موضوع مذاکره خارج می شوند و یا بدون اجازه صحبت می کنند و همچنین نسبت به نمایندگانى که به واسطه عدم رعایت آیین‌نامه داخلى یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی نمایند تذکر می دهد.
ماده ۷۸- در صورتى که رئیس به یکى از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار می کند.
ماده ۷۹- توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس می شوددر موارد ذیل اجراء می گردد:
۱- در صورتى که نمایندهاى پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
۲- در صورتى که نمایندهاى ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالى یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
۳- کسانى که بیش از سه جلسه متوالى یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تأخیر غیرمجاز داشته باشند.
مبحث سوم – حقوق نمایندگان
ماده ۸۰- بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیأت رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال می شود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم (۵۲) قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج شود.
تبصره – مقرری و هزینه های نمایندگی در هر سال در جلسه مشترک هیأت رئیسه با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می رسد. نمایندگان مجلس می توانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت نمایند. قبل از تصمیم مجدد در هر دوره به صورت علی الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل می شود.
مبحث چهارم – مأموریت ها
ماده ۸۱- مأموریت هاى رسمی فردى و جمعى نمایندگان براى شرکت در سمینارها، اجلاس ها و بازدیدهاى فنى و تخصصى در داخل و یا خارج از کشور با تصویب کمیسیون ذىربط و تأیید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از مأموریت به آن کمیسیون و هیأت رئیسه مجلس تسلیم می گردد.
مبحث پنجم – تعطیلات و مرخصی ها
ماده ۸۲- تعطیلات تابستانى مجلس در هر سال سى روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین می شود. هیأت رئیسه می تواند در تنظیم برنامه جلسات علنى و کمیسیونها بهگونهاى عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کارى هم براى رسیدگى به وظایف نمایندگى فرصت داشته باشند.
تبصره – در صورت ضرورت، رئیس مجلس می تواند با تقاضاى حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را به طور فوق العاده دعوت به انعقاد نماید.
ماده ۸۳- نمایندگان یک ماه در هر سال حق استفاده از مرخصى با حقوق را دارند. استفاده از مرخصى ضرورى بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده می توانند در سال هاى بعد استفاده نمایند.
ماده ۸۴- اجازه مرخصى تمام مدت یک جلسه یا قسمتى از جلسات مجلس با موافقت هیأت رئیسه مجلس و در کمیسیونها و شعب با رؤساى کمیسیونها و شعب خواهد بود.
ماده ۸۵- هیچ یک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصى نمی تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیمارى یا حوادث غیرمترقبه.
مبحث ششم – غیبت نمایندگان
ماده ۸۶- نمایندهاى که بیش از یکصد ساعت متوالى یا دویست و پنجاه ساعت غیرمتوالى از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یک سال غیبت نماید، مستعفى شناخته خواهد شد. همچنین نمایندهاى که به علت ناتوانى جسمی و یا بیمارى بیش از چهار ماه در یک سال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سى نفر از نمایندگان و تصویب دوسوم نمایندگان حاضر مبنى بر عجز وى از ایفاى وظایف نمایندگى، سمت نمایندگى خود را از دست می دهد.
تبصره ۱- تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفى شناخته شدن نماینده، درصورتى که خود وى یا نماینده دیگرى به غیرموجه بودن غیبت اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح می شودو پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتى که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رأى داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.
یک نفر از هیأت رئیسه بهعنوان موافق و نماینده مورد بحث به عنوان مخالف براى صحبت، حق تقدم خواهند داشت.
تبصره ۲- درصورتى که نماینده مستعفى شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولى در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد، می تواند لایحه دفاعیه خود رابراى طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر براى صحبت مخالفین توسط یکى از دبیران قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
ماده ۸۷- به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمی گیرد.
ماده ۸۸- محاسبه ساعات غیبت در کمیسیونها با رؤساى کمیسیونها و در جلسات رسمی مجلس با هیأت رئیسه می باشد و در هر دو صورت، اعلان رسمی غیبت با هیأت رئیسه مجلس خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیونها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.
ماده ۸۹- غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
تبصره – غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمی مجلس می باشد.
مبحث هفتم – استعفای نماینده و نحوه بررسى آن
ماده ۹۰- هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است می تواند از مقام نمایندگى استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس است.
ماده ۹۱- نماینده تقاضاى استعفای مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس می نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنى و بدون قرائت متن، اعلام و در دستور کار هفته بعد می گذارد. نماینده می تواند قبل از شروع بررسى در مجلس تقاضاى استعفای خویش را مسترد دارد.
ماده ۹۲- بررسى تقاضاى استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتداء تقاضاى استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضى استعفاء یا نماینده دیگرى به تعیین او تقاضاى دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضاى استعفاء و توضیح نماینده متقاضى استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت می توانند صحبت کنند و پس از آن رأىگیرى به عمل می آید. در صورت تصویب تقاضاى استعفاء مراتب از طریق رئیس مجلس به وزارت کشور اعلام می شودتا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.
تبصره – هرگاه نماینده متقاضى استعفاء براى طرح تقاضاى استعفاى خود در مجلس حاضر نشود و کسى را هم براى دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضاى استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأىگیرى به عمل می آید.
ماده ۹۳- هرگاه تقاضاى استعفای تعدادى از نمایندگان به نحوى باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست.
فصل سوم – گردش کار مجلس
مبحث اول – جلسات مجلس
ماده ۹۴- انعقاد رسمی جلسات و اعتبار أخذ رأى منوط به حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان می باشد.
تبصره ۱- براى ادامه مذاکراتى که منجر به اتخاذ تصمیم و یا أخذ رأى نمی شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافى است.
تبصره ۲- جلسات رسمی با تلاوت آیاتى چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتىالامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.
ماده ۹۵- نمایندگان باید در روزى که قبلاً براى تشکیل جلسه رسمی معین می شوددر مجلس حاضر شوند. درصورت تأخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع أخذ رأى با اعلام قبلى رئیس مجلس مبنى بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر وغیبت، مقررات آیین‌نامه ازطرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. اسامی نمایندگانى که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه ها درج خواهد شد.
ماده ۹۶- تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از أخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
تبصره – در صورتى که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.
ماده ۹۷- حداکثر مدت براى هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس می باشد، مگر در موارد ضرورى که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تأخیر خواهند بود.
تبصره ۱- وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطرارى با اول وقت اداى نماز برخورد نداشته باشد.
تبصره ۲- مجلس برای رسیدگی به طرحها و لوایحی که در شش جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه روزه به جز روزهای تعطیل تشکیل می شود و افزایش ساعت هر جلسه با رأی مجلس است.
ماده ۹۸- اعضاى هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتى که قبلاً براى تشکیل جلسات تعیین می شود، حاضر شوند و در صورت تأخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آیین‌نامه جریمه می شوند.
ماده ۹۹- تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجراى آیین‌نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین‌نامه به عهده رئیس جلسه است.
ماده ۱۰۰- دستور هفتگى مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیونها و سایر موضوعات طبق این آیین‌نامه توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامی است. طرحها و لوایحى که داراى اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضاى دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگى مجلس قرارگیرد. گزارش های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیون ها به جز گزارش طرحها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد. این گزارش ها باید حداقل چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرارگیرد وخلاصه آن حداکثر به مدت نیم ساعت درجلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.
تبصره ۱- حداقل پنجاه نفر از نمایندگان می توانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستور کار جلسه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت پنج دقیقه، به رأی می گذارد. درصورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی توان آن را متوقف نمود.
تبصره ۲- در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.
تبصره ۳- هیأت رئیسه می تواند تمام یا بخشی از گزارش های واصله از دستگاه ها و سازمان هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیون های ذی‌ربط ارجاع نماید.
تبصره ۴- کلیه گزارش هایی که در جلسه علنی مطرح می شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۰۱- گزارش نهائى کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، درصورتى که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار می گیرد و در اولین جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده ۱۰۲- در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضاى کتبى رئیس جمهور یا یکى از وزرا یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنى تشکیل می شود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنى بر وجود شرایط اضطرار و اقتضاى امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزارى غیرعلنى جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت می کند، در صورت تصویب دوسوم حاضران، کار رسیدگى در جلسه غیرعلنى ادامه می یابد، درغیراین صورت، جلسه به حالت علنى بازگشته و به روال عادى عمل خواهد کرد.
تبصره ۱- مصوبات جلسه غیرعلنى در صورتى معتبر است که با حضور شوراى نگهبان به تصویب سهچهارم مجموع نمایندگان برسد.
تبصره ۲- تشخیص رفع شرایط اضطرارى براى انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنى براى اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنى و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملى می گردد.
ماده ۱۰۳- رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام می کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطرارى (به تشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید به طور رسمی اعلام شود.
ماده ۱۰۴- در صورتى که در مجلس بىنظمی و تشنج به وجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیرى کند، در جاى خود قیام می نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می کند و نمایندگان از جلسه خارج می شوند و پس از انقضاى پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل می شود. هرگاه بىنظمی و تشنج تجدید شود رئیس، جلسه را ختم و آن را به روز دیگرى موکول می نماید.
مبحث دوم – نطق ها و مذاکرات
اول – نطق ها
ماده ۱۰۵- در هر جلسه رسمی به جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رأى اعتماد به وزیران، سه نفر از نمایندگان می توانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیأت رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق نمایند. همچنین دو نفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیک ثبتنام کرده و حداکثر به مدت پنج دقیقه نطق نمایند. درصورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دو نفر وقت خواهد داد.
هیچ یک از نمایندگان نمی توانند در مدت دو ماه بیش از یک بار نطق پنج دقیقه‌ای نمایند.
نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.
ماده ۱۰۶- در هر جلسه، قبل از ورود در دستور، رئیس می تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فورى روز مطالبى را که آگاهى مجلس از آن ضرورى باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت براى این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
تبصره – رؤسای قوای مجریه و قضائیه می توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس مجلس پس از موافقت هیأت رئیسه در اولین فرصت انجام می شود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۱۰۷- در صورتى که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شوراى اسلامی ، وزرا مکلف به حضور در مجلس می باشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبى داشته باشند، مطالب آنان استماع می شود.
تبصره ۱- هیأت رئیسه مجلس می تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.
تبصره ۲- دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.
ماده ۱۰۸- ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
الف – مدت نطق در جلسه علنى بهشرح زیر خواهد بود:
۱- براى استیضاح یک وزیر دو ساعت و براى استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان می توانند از بین خود یک یا چند نفر را براى بحث در موضوع استیضاح معرفى نمایند، ولى در هرحال مجموع نطق هاى استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.
جزء ۲- در مورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتداء سخنگوی کمیسیون اصلی حداکثر ده دقیقه گزارش می دهد، پس از آن حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن سخنگوی کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت می کنند.
تبصره – در بررسی کلیات طرح‌هاى دو یا سه فوریتى و طرح‌هایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان می تواند به جاى سخنگو در ابتداء و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.
جزء ۳- براى موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
– دفاع دربرابر توهین و تحریف نطق
– مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرحها و لوایح
– توضیح پیشنهاد اصلاحى نسبت به مواد طرحها و لوایح اعم از فردی و جمعى
– توضیح نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در مورد پیشنهادها
– توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
– پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن
– پیشنهاد تنفس
– پیشنهاد أخذ رأى مخفى
– تذکر آییننامهاى و یا اخطار قانون اساسى
– پیشنهاد انواع رأى در مورد استیضاح
جزء ۴- برای تذکر آیین‌نامه ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر سه دقیقه
ب – در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتى که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.
ج – در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، سخنگوی کمیسیون گزارش خود را ارائه می دهد سپس حداکثر پنج نفر از نمایندگان به عنوان مخالف گزارش کمیسیون و پنج نفر به عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هر کدام حداکثر ده دقیقه صحبت می کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست دقیقه و در پایان، سخنگوی کمیسیون صحبت می کند. مجموع زمان صحبت سخنگوی کمیسیون سی دقیقه خواهد بود.
تبصره – در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت هاى مقرر در بند فوق است.
د – مدت نطق براى مسائل مهم مربوط به سیاست خارجى از قبیل عهدنامهها و مقاولهنامهها و موافقتنامههاى بینالمللى حداکثر سه ساعت و براى هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
ه – پیش از أخذ رأى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامههاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره – در کلیه مواردی که در این آیین‌نامه نمایندگان می توانند به عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند و به موقع در لوح یا دستگاه الکترونیک ثبت نام کرده اند، اسامی آنان توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب و اعلام می شود. افراد تعیین شده حق واگذاری نوبت خود به نماینده دیگر را دارند.
ماده ۱۰۹- ناطق نباید از موضوع مورد بحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وى تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم می تواند وى را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر اینکه مجلس ادامه صحبت را تأیید کند.
ماده ۱۱۰- قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایرادگیری هاى شخصى و حرکات و تظاهراتى که موجب بىنظمی مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات هاى مندرج در این آیین‌نامه خواهد گردید. رئیس جلسه مسئول جلوگیرى از این تخلفات است.
دوم – مذاکرات
ماده ۱۱۱- موضوعاتى که طبق دستور در مجلس مطرح می شودباید یک ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصى که خارج از جلسه نصب می گردد یا دستگاه الکترونیک، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه یا دستگاه الکترونیک در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانى است که ثبت نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. در صورتى که مخالف یا موافقى ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس می توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقى وجود نداشته باشد، مخالفان می توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفى موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به عنوان موافق کسى صحبت نخواهد کرد.
تبصره – درصورتى که موضوعى در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلایلى مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود برگ ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.
ماده ۱۱۲- مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع می شود. نمایندهاى که در صورت مشروح مذاکرات مطلبى برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، به طور اختصار می تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمی تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج می شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضاى رئیس یا نائب رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده ۱۱۳- هرگاه هنگام بحث درباره طرحها و لوایح، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیونهاى مربوطه لازم بدانند در موضوع مورد بحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین‌نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.
ماده ۱۱۴- نمایندگان می توانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بینالمللى یا مناسبت هاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضای حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامی نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمی به مراجع ذىربط ارسال خواهد شد و اسامی نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ می شود.
تبصره – توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیأت رئیسه تصویب و به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
مبحث سوم – آراء
اول – کمیت آراء
ماده ۱۱۵- مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، معتبر می باشد مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین‌نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۱۶- کلیه انتخاباتى که در مجلس و کمیسیونها و شعب به عمل می آید، اعم از اینکه فردى یا جمعى باشد به استثنای انتخاب رئیس، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب می شودو موارد دیگرى که در این آیین‌نامه حد و نصاب دیگرى براى آن تعیین شده است با رأى اکثریت نسبى است و در صورت تساوى آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین می شود. اسامی کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رئیس جلسه اعلام می شود.
ماده ۱۱۷- نصاب رأىگیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف به شرح زیر می باشد:
الف – اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان:
– اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور (اصل هفتاد و هشتم قانون اساسى)
ب ـ اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان:
۱- توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامی (اصل شصت و هشتم قانون اساسى)
۲- مصوبات جلسه رسمی غیرعلنى (اصل شصت و نهم قانون اساسى)
ج ـ اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:
۱- تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومی (اصل پنجاه و نهم قانون اساسى)
۲- تصویب عدم کفایت رئیس جمهور (اصل هشتاد و نهم قانون اساسى)
۳- تصویب تقاضاى سه فوریت طرحها و لوایح
د – اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر:
۱- تصویب آیین‌نامه داخلى مجلس و تفسیر آن
۲- تصویب تشکیل جلسه رسمی غیرعلنى مجلس با رعایت ماده (۱۰۲) این آیین‌نامه
۳- تصویب تقاضاى دو فوریت طرحها و لوایح
۴- تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم قانون اساسی
۵- اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرحها و لوایح
ه – اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:
۱- انتخاب رئیس مجلس (مرحله اول)
۲- رأى اعتماد به وزیران
۳- رأى عدم اعتماد به وزیران
۴- طرحها و لوایح و تفسیر قوانین
۵- تصویب انجام تحقیق و تفحص
۶- تصویب تقاضاى یک فوریت طرحها و لوایح
۷- تغییر دستور هفتگی مجلس
۸- رأی به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر
۹- تصویب موضوعات اصول (هفتاد و هفتم)، (هشتادم)، (هشتاد و دوم) و (هشتاد و سوم) قانون اساسى
۱۰- تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها توسط کمیسیون هاى مجلس و دولت طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى
۱۱- تعیین تعداد اعضای کمیته ها در کمیسیون ها
۱۲- تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است.
۱۳- حذف مواد، تبصره ها و بندها از گزارش کمیسیون ها در جلسه علنی
۱۴- تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرحها و لوایح مهم موضوع تبصره (۱) ماده (۱۰۸)
۱۵- سایر مواردى که در این آیین‌نامه و سایر قوانین براى آنها کلمات «تصویب» یا «موافقت مجلس» آورده شده و در این آیین‌نامه نصاب آن مشخص نشده است.
و – اکثریت نسبى با حداقل رأی بیش از یک سوم نمایندگان حاضر:
۱- انتخاب اعضای هیأت رئیسه شعبه
۲- انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیأت تحقیق و تفحص
۳- انتخاب اعضای کمیسیون تخصصی، تحقیق و آیین‌نامه داخلى در شعبه
۴- تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان
۵- انتخاب اعضای کمیسیون ویژه در مجلس
۶- انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور
ز – اکثریت نسبى:
۱- انتخاب رئیس مجلس (مرحله دوم) و سایر اعضای هیأت رئیسه مجلس
۲- انتخاب اعضای حقوقدان شورای نگهبان
۳- انتخاب رئیس و اعضای هیأت رئیسه کمیسیون و کمیته
۴- انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمان ها
۵- انتخاب اعضای کمیته های هر کمیسیون
۶- انتخاب ده نفر از نمایندگان در اجرای اصل یکصد و هفتاد و هفتم (۱۷۷) قانون اساسی
تبصره – نصاب رأی برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.
دوم – کیفیت آراء
ماده ۱۱۸- رأىگیرى در مجلس به یکى از روش هاى ذیل انجام می گیرد:
۱- با دستگاه الکترونیکى
۲- علنى با ورقه
۳- مخفى با ورقه
۴- قیام و قعود
تبصره – قبل از شروع رأی گیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رأی گیری انجام شود. در صورتی که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رأی گیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات به طور کامل آورده شود.
رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رأی گیری از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از سی ثانیه از زمان شروع رأی گیری به فوریت نتیجه رأی گیری را اعلام نماید.
ماده ۱۱۹- هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکى مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنى دستگاه ها حداکثر براى یک هفته رأىگیرى با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.
ماده ۱۲۰- در مورد ذیل أخذ رأى علنى با ورقه خواهد بود:
هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به جاى استفاده از دستگاه الکترونیکى و یا قیام و قعود رأى علنى با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رأىگیرى به عمل می آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و به طور علنى به رأى گذاشته می شود.
ماده ۱۲۱- در رأى علنى با ورقه، هر نماینده داراى سه نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روى کارت ها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأى علنى با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران در گلدان ها می ریزند. نمایندگانى که رأى ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب می شوند.
تبصره – اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانى که در رأىگیرى شرکت نکرده و یا بعد از اعلام أخذ رأى از تالار خارج شده‌اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می گردد.
ماده ۱۲۲- در موارد ذیل أخذ رأى مخفى با ورقه الزامی است:
۱- [اصلاحی ۱۴۰۱/۶/۳۰]
انتخاب اعضاى هیأت رئیسه، حقوقدانان شوراى نگهبان و سایر انتخابات راجع به اشخاص
۲- انتخابات داخلى شعب و کمیسیونها
3- رأى اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأى عدم کفایت به رئیس جمهور
4- رأى نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده‌اند.
تبصره ۱- [اصلاحی ۱۴۰۱/۶/۳۰]
هیأت رئیسه موظف است کارت هاى مخصوصى برای رأىگیرى مخفى تهیه و در اختیار نمایندگان قرار دهد. رأىگیرى به وسیله هرگونه ورقه و کارتى غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.
تبصره ۲- [الحاقی ۱۴۰۱/۶/۳۰]
هیأت رئیسه می تواند انتخاب نمایندگان برای عضویت در نهادها، هیأت ها، مجامع و شوراها را با دستگاه الکترونیکی انجام دهد. در این صورت، هیأت رئیسه موظف است اقدامات لازم برای عدم امکان دسترسی به آرای نمایندگان را به عمل آورد.
ماده ۱۲۳- در مواردى که نتیجه أخذ رأى با قیام و قعود بلافاصله توسط دو نفر از دبیران هیأت رئیسه و یا ظرف پانزده دقیقه بعد از اعلام رأى مذکور توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید به عمل آمده رأی گیری خواهد شد. در صورتی که درخواست تردید کنندگان به تصویب نصف به علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهدگرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد، می توان در جلسه بعد نسبت به تردید رأی گیری نمود.
تبصره ۱- تردید کنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگه مخصوصی در جایگاه هیأت رئیسه ثبت و امضاء نمایند.
تبصره ۲- تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأی گیری نمی توانند از درخواست خود انصراف بدهند.
سوم – اعلام نتیجه رأى
ماده ۱۲۴- به مجرد اعلام أخذ رأى، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارشگر اعلام و بلافاصله أخذ رأى به عمل می آید. در موارد نقص فنى دستگاه شمارشگر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.
ماده ۱۲۵- در کلیه موارد، نتیجه رأى مجلس باید صریحاً به وسیله رئیس اعلام گردد.
ماده ۱۲۶- اسامی کلیه تقاضاکنندگان رأى مخفى یا رأى علنى با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
باب دوم – وظایف و اختیارات مجلس شوراى اسلامی
فصل اول – قانونگذارى
مبحث اول – طرحها و لوایح قانونى
اول – طرح‌هاى قانونى
ماده ۱۲۷- طرح‌هاى قانونى با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم می شودو پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکى از دبیران، در همان جلسه به کمیسیونهاى مربوط ارجاع می شود. این طرحها پس از ارجاع به کمیسیونهاى ذىربط چاپ و توزیع و نسخهاى از آن توسط رئیس براى وزیر یا وزیران مربوط ارسال می گردد. طرحها نیز همانند لوایح، باید داراى موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه به وضوح درج شود و همچنین داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.
ماده ۱۲۸- امضاءکنندگان طرح‌هاى قانونى حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، براى اداى توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام می نماید.
ماده ۱۲۹- پس از اعلام وصول طرح قانونى، چنانچه جمعى از امضاءکنندگان تقاضاى کتبى استرداد آن را بنمایند به طورى که امضاءکنندگان باقى مانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتى که تقاضاى استرداد قبل از تصویب کلیات باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتى که کلیات به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، هریک به مدت ده دقیقه با تصویب مجلس، طرح قابل استرداد می باشد.
ماده ۱۳۰- اگر طرحى مورد تصویب مجلس یا کمیسیونهاى موضوع اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى واقع نشد بدون تغییر اساسى تا شش ماه دیگر نمی توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضاى کتبى پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.
دوم – لوایح قانونى
ماده ۱۳۱- لوایح قانونى که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد می شود، باید:
۱- داراى موضوع و عنوان مشخص باشد.
۲- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به وضوح درج شود.
۳- داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
ماده ۱۳۲- طبق اصل هفتاد و چهارم (۷۴) قانون اساسى کلیه لوایح قانونى تقدیمی به مجلس باید به امضای رئیس جمهور و وزیر یا وزرای مسئول رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسئول، امضای رئیس جمهور کافى است.
ماده ۱۳۳- لوایح قانونى باید در جلسه علنى مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و در موقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکى از وزرا به تناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان رئیس جمهور و وزرا، رئیس یا نائب رئیس شوراى عالى استان ها که به صورت رسمی به مجلس معرفى شده باشند، می توانند حسب مورد در جلسات مجلس و کمیسیونها براى توضیح و دفاع لازم حضور یابند.
ماده ۱۳۴- استرداد لوایح قانونى با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
۱- درصورتى که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد مینماید و گزارش آن در جلسه علنى اعلام می شود.
۲- درصورتى که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهائى باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونان رئیس جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس جمهور می تواند با ذکر دلیل در جلسه علنى مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.
ماده ۱۳۵- یک نسخه از کلیه طرحها و لوایحى که تقدیم مجلس می شود پس از اعلام وصول، از طریق رسانه ها در اختیار عموم قرار می گیرد.
سوم – طرح‌هاى شوراى عالى استان ها
ماده ۱۳۶- طرح‌هاى مصوب شوراى عالى استان ها که باید داراى عنوان و مقدمه توجیهى مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیماً یا توسط دولت به مجلس تقدیم می شود. وصول این طرحها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و براى بررسى به کمیسیون ذىربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخهاى از آن نیز براى هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال می شود.
تبصره – نحوه رسیدگى به این طرحها و نیز تقاضاى استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.
چهارم – مقررات مشترک طرحها و لوایح
ماده ۱۳۷- در ابتداى هر دوره قانونگذارى، هیأت رئیسه صورتى از طرحها و لوایحى را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه می کند و در اختیار نمایندگان می گذارد و صورتى نیز براى دولت ارسال می دارد. هر یک از طرحها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگى به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین‌نامه به کمیسیونهاى مربوطه ارجاع می شود و کمیسیونها رسیدگى را به ترتیب مندرج در این آیین‌نامه انجام می دهند. هرگاه شور اول آن طرحها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگى به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون و تصویب مجلس یک شورى انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحى را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.
ماده ۱۳۸- نمایندگان مجلس و دولت نمی توانند یک طرح یا لایحه قانونى را که بیش از یک موضوع دارد به عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضاى تصویب نمایند. در صورتى که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصرهها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید. لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.
مبحث دوم – مراحل بررسى و تصویب طرحها و لوایح عادى
ماده ۱۳۹- بررسی و تصویب کلیه طرحها و لوایح عادی یک شوری خواهد بود به جز مواردی که در این آیین‌نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیأت رئیسه بررسی آنها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.
تبصره – چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد این گونه طرحها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شور دوم ارجاع می‌شود.
ماده ۱۴۰- رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرحها و لوایح عادى را که به مجلس تقدیم می شودبا رعایت اصل هفتاد و پنجم (۷۵) قانون اساسى در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیونهاى مربوطه ارجاع نماید و به دستور وى فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
اول – بررسى طرحها و لوایح در کمیسیونها
ماده ۱۴۱- رئیس مجلس شورای اسلامی موظف است یک نسخه ازطرحها و لوایح عادی و یک فوریتی را پس از اعلام وصول به کمیسیون اصلی و کمیسیون های فرعی جهت رسیدگی به مواد مرتبط و همچنین به مرکز پژوهش های مجلس جهت رسیدگی و اظهار نظر کارشناسی ارجاع کند.
کمیسیون های فرعی موظفند حداکثر ظرف مدت پانزده روز از تاریخ ارجاع طرح یا لایحه عادی و ظرف مدت ده روز برای طرحها و لوایح یک فوریتی نتیجه رسیدگی خود را طی گزارشی در مواد ارجاعی به کمیسیون اصلی ارائه کنند. هریک از نمایندگان نیز می توانند پیشنهادهای خود را در مورد کلیات و جزئیات طرحها و لوایح عادی ظرف مدت ده روز و در طرحها و لوایح یک فوریتی ظرف مدت پنج روز از تاریخ توزیع طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی و کمیسیون های فرعی ارائه کنند.
مهلت کمیسیون اصلی برای رسیدگی به کلیات و جزئیات طرح یا لایحه عادی حداکثر سه ماه و در طرحها و لوایح یک فوریتی حداکثر یک ماه و نیم پس از تاریخ ارجاع است. چنانچه طرح یا لایحه با برگزاری جلسات عادی و فوق العاده در مهلتهای مذکور قابل رسیدگی نباشد با درخواست کمیسیون و موافقت هیأت رئیسه مجلس این فرصت حداکثر تا دو برابر مدتهای مذکور قابل تمدید است.
تبصره ۱- در مواردى که کمیسیون یا کمیسیونهایى به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام می کنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگى و اتخاذ تصمیم نماید.
تبصره ۲- در پایان مهلتهای تعیین شده چنانچه گزارش کمیسیون اصلی ارائه نشود، هیأت رئیسه مجلس موظف است طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور هفتگی مجلس قرار دهد. در این صورت پیشنهادهای موضوع این ماده در جلسه علنی مطرح می شود. در صورتی که گزارش کمیسیون اصلی تا سه روز قبل از شروع رسیدگی به طرح یا لایحه در جلسه رسمی مجلس بین نمایندگان توزیع گردد گزارش کمیسیون جایگزین طرح یا لایحه می شود. در این صورت نمایندگان می توانند تا چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون، پیشنهادهای خود را شامل اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه در هر مورد، حذف کل ماده یا تبصره یا بند یا جزء به هیأت رئیسه مجلس ارائه کنند تا با توزیع پیشنهاد، در جلسه رسمی مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.
تبصره ۳- چنانچه در کلیات، نظرکمیسیون های فرعی با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، در جلسه رسمی مجلس قبل از رأی گیری برای کلیات، سخنگو یا یکی از اعضای آن کمیسیون ها می توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهند.
تبصره ۴- در مواردی که طرح یا لایحه طبق آیین‌نامه به صورت دوشوری رسیدگی می شود در شور اول کلیات و در شور دوم جزئیات طبق این آیین‌نامه رسیدگی می شود .
ماده ۱۴۲- همزمان با وصول طرحها و لوایح توسط کمیسیون ها در صورت ضرورت و با تصویب کمیسیون اصلی، طرح یا لایحه به کارگروه کارشناسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ارجاع می شود. رئیس مرکز پژوهش های مجلس موظف است متناسب با موضوع و مواد طرح یا لایحه کارگروهی جهت بررسی طرح یا لایحه ارجاعی، متشکل از کارشناسان آن مرکز و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب نظر اعم از نمایندگان فعلی و ادوار مجلس، کارشناس معاونت قوانین مجلس، دیوان محاسبات، مراکز علمی و پژوهشی حوزه و دانشگاه، دستگاههای اجرائی، بخش خصوصی و دستگاههای مرتبط با طرح یا لایحه، تشکیل دهد و در بدو کار رئیس و دبیر آن را تعیین کند. رئیس کارگروه موظف است پس از بحث و بررسی کارشناسی در کارگروه و در صورت لزوم پس از مطالعه تطبیقی قوانین و مقررات و تجربیات سایر کشورها و با بررسی سوابق قانونگذاری و پیشنهادهای کمیسیون های فرعی و نمایندگان، گزارش کارگروه را با رعایت اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سند چشم انداز، سیاست های کلی نظام و قانون برنامه توسعه، همراه با مشخصات اعضای کارگروه به کمیسیون اصلی ارائه کند. رئیس یا نماینده کارگروه موظف است با شرکت در جلسات کمیسیون از گزارش ارائه شده دفاع کند. در صورت عدم نیاز به قانونگذاری جدید در موضوع مورد بحث، رئیس کارگروه گزارش خود را با ذکر دلایل رد طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی ارائه می کند.
تبصره ۱- چنانچه رئیس مرکز پژوهش های مجلس از مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان جهت معرفی نماینده خود برای حضور در کارگروه موضوع این ماده دعوت به عمل آورد، مراجع مذکور در صورت تمایل می توانند شخص یا اشخاصی را از اعضاء یا غیراعضاء به مرکز معرفی کنند. عدم معرفی یا حضور نیافتن نمایندگان مذکور، مانع از تشکیل کارگروه نیست.
تبصره ۲- ارجاع طرح یا لایحه به کارگروه موضوع این ماده نافی مسؤولیت مرکز پژوهش های مجلس در ارائه نظرات کارشناسی به کمیسیون ها و جلسات رسمی مجلس مندرج در قانون شرح وظایف مرکز پژوهش های مجلس نخواهد بود.
تبصره ۳- حداکثر زمان رسیدگی به طرحها و لوایح عادی در مرکز پژوهش ها یک ماه و نیم پس از ارجاع و در طرحها و لوایح یک فوریتی یک ماه پس از ارجاع می باشد. در صورت ضرورت این فرصتها با درخواست مرکز پژوهش ها و تأیید کمیسیون اصلی قابل افزایش است .
ماده ۱۴۳- کمیسیون اصلی موظف است در رسیدگی به طرحها و لوایح از وزرا و یا بالاترین مقام دستگاههای اجرائی مرتبط با موضوع، مرکز پژوهش ها، دیوان محاسبات، نمایندگان کمیسیون های فرعی و نمایندگانی که در موعد مقرر پیشنهاد خود را ارائه نموده‌اند و عنداللزوم نماینده بخش خصوصی اعم از اتاقهای: بازرگانی و صنایع و معادن، کشاورزی، تعاون، اصناف، تشکلهای کارگری، انجمن ها و اتحادیه ها و مجامع صنفی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حسب مورد دعوت نماید و پس از رسیدگی گزارش خود را در مهلت مقرر به هیأت رئیسه مجلس تقدیم کند.
تبصره ۱- کمیسیون ها می توانند گزارش طرحها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.
تبصره ۲- گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دو سوم اعضای کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و درصورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.
ماده ۱۴۴- پس از توزیع گزارش نهائی کمیسیون اصلی توسط هیأت رئیسه مجلس، کمیسیون های فرعی در موارد ارجاعی و نمایندگان می توانند ظرف مدت ده روز از تاریخ توزیع گزارش، پیشنهادهای خود را درخصوص اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه اصلی و پیشنهادهای الحاقی در هر ماده و اجزای آن، حذف کل ماده و اجزای آن به هیأت رئیسه مجلس ارائه کنند.
تبصره – گزارش کمیسیون اصلی همراه با گزارش کمیسیون های فرعی و پیشنهادهای نمایندگان موضوع این ماده و ماده (۱۴۱) در مورد هر طرح یا لایحه و همچنین در موارد ارجاعی به کمیسیون اصلی حین بررسی طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت و در موارد اعاده شده از شورای نگهبان حداقل یک جلسه یا بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی در جلسه رسمی مجلس باید بین نمایندگان مجلس توزیع شده باشد. در غیر این صورت در آن جلسه قابل رسیدگی نیست .
ماده ۱۴۵- گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف یک ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیأت رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیر این صورت بایگانی می شود مگر این که درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۴۶- کمیسیونها موظفند، در موقع رسیدگى به طرحها و لوایح، از وزرا و بالاترین مقام دستگاه ذىربط دعوت به عمل آورند.
ماده ۱۴۷- درجلسات کمیسیونها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأى می توانند حاضر شوند و در صورتى که از طرف کمیسیون براى اداى توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولى حق رأى ندارند.
ماده ۱۴۸- در مواردی که موادی از طرحها و لوایح و همچنین مصوبات اعاده شده از شورای نگهبان جهت رسیدگی به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، نمایندگان عضو کمیسیون های فرعی و سایر نمایندگان می توانند با حضور در کمیسیون اصلی، در زمان اعلام شده توسط کمیسیون نظرات و پیشنهادهای خود را مطرح کنند .
تبصره ۱- ارائه پیشنهادهای نمایندگان در مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.
تبصره ۲- اعضای هر کمیسیون می توانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهادهای خود را طرح نمایند.
تبصره ۳- نمایندگان پیشنهاددهنده می توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی را که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.
تبصره ۴- طرحها و لوایحی که به صورت دو شوری رسیدگی می شود پیشنهادها در شور اول درباره کلیات و در شور دوم درخصوص مواد پذیرفته می شود .
تبصره ۵- معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.
دوم – بررسى و تصویب طرحها و لوایح در مجلس
ماده ۱۴۹-
الف) هنگام رسیدگی به کلیات گزارش کمیسیون اصلی در جلسه رسمی مجلس، ابتداء سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت ده دقیقه توضیحات لازم را ارائه می کند و در صورت ثبت نام نمایندگان، حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق هر کدام حداکثر پنج دقیقه نظرات خود را درباره قبول یا رد کلیات بیان می نمایند و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در صورت تمایل هرکدام حداکثر به مدت پنج دقیقه نظرات خود را بیان می کنند و برای کلیات رأی گیری می شود. درطرحها و لوایح مهم یا مفصل، به پیشنهاد کتبی پانزده نفر از نمایندگان یا رئیس جلسه و تصویب مجلس مدت زمانهای مذکور دو برابر می شود.
ب) پس از تصویب کلیات، به جزئیات طرحها و لوایح به ترتیب زیر رسیدگی می شود و در صورت وجود مخالف هر ماده، یک مخالف و یک موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت می کند.
۱- در ابتداء، ماده واحده و یا هر یک از مواد یا اجزاء توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه قرائت می شود. سپس پیشنهادهای چاپ شده کمیسیون های فرعی و نمایندگان به ترتیب برای بازگشت به لایحه یا طرح، حذف کل یا جزء و پیشنهاد اصلاحی به شرح فوق مطرح می شود و رأی گیری به عمل می آید. در این مرحله پیشنهاد حذف کل یا جزء تا قبل از ورود به ماده در صحن پذیرفته می شود.
۲- اگر پیشنهاد چاپ شده ای مطابق بند (۱) وجود نداشته باشد، مصوبه کمیسیون اصلی درخصوص ماده واحده، هر یک از مواد یا اجزاء به رأی گذاشته می شود.
۳- در صورت عدم تصویب موارد مذکور در بندهای (۱) و (۲)، مجدداً پیشنهاد حذف در مجلس پذیرفته و در مورد آن رأی گیری می شود.
۴- پس از مراحل فوق، برای ماده مورد بحث با اصلاحات انجام شده رأی گیری به عمل می آید و چنانچه به تصویب نرسید، پیشنهادهای جدید قابل طرح است و در صورت عدم وجود پیشنهاد جدید جهت بررسی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می شود.
۵- در هر مرحله که پیشنهاد اصلاح، بازگشت به لایحه یا طرح و یا مصوبه کمیسیون اصلی به تصویب مجلس برسد، پیشنهاد الحاقی مرتبط و غیر مغایر با مصوبه به تشخیص رئیس جلسه، به ترتیب کمیسیون های فرعی و نمایندگان مطرح و رأی گیری به عمل می آید.
۶- نسبت به آن دسته از مواد که مجدداً به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، هر یک از نمایندگان می توانند در مهلت مقرر با حضور در کمیسیون پیشنهادهای خود را مطرح کنند. پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون اصلی در موارد ارجاعی به کمیسیون، هر یک از نمایندگان می توانند تا دوازده ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون اصلی پیشنهادهای خود را جهت طرح در جلسه رسمی مجلس به هیأت رئیسه مجلس ارائه نمایند.
تبصره – در صورت عدم آمادگی یا عدم حضور سخنگوی کمیسیون، به ترتیب رئیس یا یکی از نواب رئیس یا سایر اعضای کمیسیون به جای وی از نظر کمیسیون دفاع می کند.
ماده ۱۵۰- در شور دوم درباره اصل مواد مذاکره به عمل نمی آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدى اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت رئیسه در بعضى مواد تغییرات اساسى داده شده باشد. در این صورت مخالف و موافق از بین ثبت نام کنندگان در لوح یا دستگاه الکترونیک به قید قرعه تعیین می شوند، که هر یک می توانند به مدت پنج دقیقه صحبت کنند و در صورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت می کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأىگیرى می شود.
ماده ۱۵۱- چنانچه در شور دوم، کمیسیون بعضى از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلى داده باشد، هریک از نمایندگان می توانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأىگیرى می شود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهاى اصلاحى که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأىگیرى خواهد بود.
ماده ۱۵۲- ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به جز آنچه که در این آیین‌نامه به طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیأت رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.
ماده ۱۵۳- هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست کتبی هر یک از نمایندگان به تشخیص رئیس جلسه ابهامی در ماده مطرح شده وجود داشته باشد، پیشنهاد رفع ابهام در جلسه پذیرفته و با صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت حداکثر پنج دقیقه به رأی گذاشته می شود و یا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئیس جلسه به کمیسیون اصلی ارجاع می گردد.
مبحث سوم – مراحل بررسى و تصویب طرحها و لوایح فوری
اول – کلیات
ماده ۱۵۴- طرحها و لوایح فورى عبارتند از یک فوریتى، دو فوریتى و سه فوریتى.
ماده ۱۵۵- وقتى که فوریت طرح یا لایحهاى تقاضا می شود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکى از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رأى گرفته می شود. در صورتى که تقاضاى فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز می توانند کتباً تقاضاى فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل می باشد:
۱- یک فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأى اکثریت مطلق حاضران
۲- دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رأى اکثریت دوسوم حاضران و دوسوم مجموع نمایندگان.
تبصره – هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح داراى فوریت را حداقل یک ¬ساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنى تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده ۱۵۶- اصل بر عادى بودن رسیدگى طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنائى و مستند به دلایل ذیل باشد:
۱- یک فوریت؛ نیاز فورى جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه
۲- دو فوریت؛ ضرورت جلوگیرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت
۳- سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطرارى و حیاتى و براى مقابله سریع با خسارت حتمی
ماده ۱۵۷- در طرحها و لوایحى که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتداء نسبت به اصل آن مذاکره می شود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأى گرفته می شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و أخذ رأى به عمل می آید.
ماده ۱۵۸- با تقاضاى دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه می توان از آن سلب فوریت به طور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرحها و لوایح سه فوریتى نمود. تقاضاى فوریت یا سلب فوریت براى هر طرح و یا لایحه فقط یکبار امکانپذیر است.
دوم – طرحها و لوایح یک فوریتى
ماده ۱۵۹- طرحها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیونهاى اصلى، فرعى ارجاع می شود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود.
ماده ۱۶۰- طرحها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل می آید، بدین ترتیب که ابتداء نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و أخذ رأى می شود.
سوم – طرحها و لوایح دوفوریتى
ماده ۱۶۱- نحوه رسیدگى به طرحها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر می باشد:
۱- حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع می شود.
۲- حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم می شود.
۳- گزارش کمیسیون حداکثر سه روز کاری پس از تصویب فوریت، به هیأت رئیسه ارسال می شود تا در دستور کار مجلس قرار گیرد.
تبصره – چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می گیرد.
۴- حداقل یک ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع می شود.
چهارم – طرحها و لوایح سه فوریتى
ماده ۱۶۲- در طرحها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأىگیرى می شود.
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته می شودو نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت أخذ رأى به عمل می آید.
مبحث چهارم – بررسى طرحها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵)
ماده ۱۶۳- در مواردى که مجلس ضرورى تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى اختیار تصویب آزمایشى بعضى از قوانین را که جنبه دائمی دارند به کمیسیونهاى خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها، مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت را به کمیسیونهاى خود یا به دولت تفویض می کند.
تبصره ۱- دولت باید حداقل شش ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد.
هیأت رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد.
طرح یا لایحه می تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.
تبصره ۲- پس از انقضای زمان آزمایشى، اینگونه قوانین اعتبار قانونى نخواهند داشت.
تبصره ۳- مدت اجرای اصلاحیه های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجرای اصل قانون خواهد بود.
ماده ۱۶۴- هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهائی در مجلس تقاضاى ارجاع طرح یا لایحهاى را طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی به کمیسیون یا کمیسیونهاى مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنى اعلام و در دستور هفتگی بعدی مجلس قرار می گیرد.
ماده ۱۶۵- هنگام طرح تقاضاى مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلایل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان می نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت نام کردهاند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفتهاند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأىگیرى می‌شود.
ماده ۱۶۶- پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده می شود. ترتیب رسیدگى این قبیل طرحها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگى و تصویب طرحها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأى حداقل دوسوم اعضای کمیسیون می باشد.
ماده ۱۶۷- پس از تصویب طرح یا لایحه در کمیسیونها، تعیین مدت اجراى آزمایشى آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که مصوبه کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنى، درصورتى که پیشنهاد دیگرى نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأىگیرى می‌شود. در غیر این صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنى پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأىگیرى خواهد شد.
تبصره ۱- مسکوت ماندن اینگونه طرحها و لوایح تا قبل از تصویب مدت اجرای آزمایشی آن طبق روال بررسی طرحها و لوایح قابل طرح است.
تبصره ۲- چنانچه پانزده نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تأیید شورا ی نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (۱۶۵) آیین‌نامه داخلی مطرح می گردد و در صورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می یابد.
ماده ۱۶۸- درصورتى که مجلس تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها، مؤسسات دولتى و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند، اساسنامه باید در جلسات هیأت وزیران مطرح شود و به تصویب برسد. ترتیب رسیدگى و تصویب اساسنامه‌هاى مذکور طبق آیین‌نامه داخلى هیأت وزیران خواهد بود.
مبحث پنجم – نحوه بررسى موارد خاص و مهم
اول – نحوه تصویب معاهدات و قراردادهاى بینالمللى
ماده ۱۶۹- در تقدیم لوایح قانونى که در آنها، دولت تقاضاى تصویب عهدنامه، مقاولهنامه، قرارداد و یا موافقتنامه بینالمللى و یا الحاق به پیمان هاى بینالمللى را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسى ضمیمه لوایح تقدیمی مذکور باشد.
ماده ۱۷۰- موارد مذکور در ماده (۱۶۹) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود و به کمیسیون مربوطه ارجاع می گردد.
ماده ۱۷۱- درصورتى که دولت براى موارد مذکور در ماده (۱۶۹) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدى را پیشنهاد کنند، رسیدگى به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار می گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق (هر یک پنج دقیقه) به رأى گذاشته شود.
ماده ۱۷۲- درصورتى که قید اهمیت بهتصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایى به عمل نیاید عهدنامه، مقاولهنامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادى تلقى شده و مجلس به صورت یک شورى آن را مورد رسیدگى قرار خواهد داد، بدین ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هر کدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت به رأى گذاشته می شود.
ماده ۱۷۳- درصورتى که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگى به آن دو شورى و به ترتیب زیر خواهد بود:
۱- در شور اول درباره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضى از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبى به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
۲- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهاى نمایندگان و همچنین نظرخود را درباره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح می کند، آنگاه درباره موارد اعتراض نمایندگان، که به طور کتبى و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت می کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رأىگیرى به عمل می آید. پس از پایان یافتن رأىگیرى نسبت به اعتراضات، در صورتى که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف می شوددر مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقى خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحى تصویب شده تلقى خواهد شد و درغیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت درمورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هریک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأى گذاشته خواهد شد.
دوم – اصلاح جزئى در خطوط مرزها
ماده ۱۷۴- در لایحه تقدیمی مربوط به اصلاح جزئى در خطوط مرزى، متن کامل عهدنامه بینالمللى آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى تنظیم شده باشد، جهت بررسى باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى ارجاع می‌شود.
ماده ۱۷۵- کمیسیون مذکور در ماده قبل، پس از کسب نظر مشورتى کمیسیون قضائى و حقوقى و با دعوت از نماینده شوراى عالى امنیت ملى و نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسى همهجانبه موضوع می پردازد و ظرف یک ماه گزارش تفصیلى خود را مبنى بر قبول یا رد عهدنامه به ضمیمه پیشنهادهاى اساسى به هیأت رئیسه ارسال می دارد.
ماده ۱۷۶- لوایح مربوط به عهدنامههاى اصلاح جزئى در خطوط مرزى همانند سایر عهدنامههاى بینالمللى مهم دو شورى خواهد بود و به همان ترتیب نیز مورد بررسى قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامهها، در صورتى که صرفاً براى اصلاحات جزئى، با درنظرگرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضى کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.
سوم – محدودیت هاى ضرورى
ماده ۱۷۷- براساس اصل هفتاد و نهم (۷۹) قانون اساسى، در حالت جنگ و شرایط اضطرارى نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شوراى اسلامی محدودیتهاى ضرورى برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیتهاى ضرورى با دلایل توجیهى لازم، همراه با لایحه قانونى جهت بررسى تقدیم مجلس می شود.
تبصره – چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحه محدودیت را از رئیس جمهور مطالبه کند. در این خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران براى نمایندگان محفوظ خواهد بود.
ماده ۱۷۸- رسیدگى به لایحه محدودیت هاى ضرورى یک شورى است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به هرحال نمی تواند بیش از سى روز باشد. در صورتى که پس از انقضای این مدت ضرورت همچنان باقى باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.
چهارم – سایر موارد
ماده ۱۷۹- براساس اصول هشتادم (۸۰)، هشتاد و دوم (۸۲)، هشتاد و سوم (۸۳) و یکصد و سى و نهم (۱۳۹) قانون اساسى، اقدامات دولت در موارد ذیل قبلاً باید به تصویب مجلس برسد:
۱- گرفتن و دادن وام یا کمک هاى بلاعوض داخلى و خارجى
۲- استخدام کارشناسان خارجى در موارد ضرورى
۳- فروش بناها و اموال دولتى و نفایس ملى به استثناى نفایس ملى منحصر به فرد که در هر صورت قابل فروش نخواهد بود.
۴- صلح دعاوى راجع به اموال عمومی و دولتى یا ارجاع آن به داورى که طرف دعوی خارجى باشد و همچنین در موارد مهم داخلى
در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلى آنها را همراه با لایحه قانونى تقدیم مجلس نماید تا به صورت یک شورى مورد رسیدگى قرار گیرد، بدین ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام به مدت پانزده دقیقه) براى تصویب به رأى گذاشته می شود.
مبحث ششم – نحوه بررسى برنامه و بودجه سالانه کل کشور
اول – تصویب برنامه توسعه
ماده ۱۸۰- دولت موظف است حداکثر تا پایان خردادماه سال پایانی قانون برنامه پنجساله توسعه، لایحه برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعدی را به مجلس تقدیم کند. این لایحه به صورت یک شوری و به شرح زیر رسیدگی می شود:
الف – نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف مدت پنج روز (بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود در مورد کلیات و جزئیات برنامه را به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارائه می نمایند.
ب – کمیسیون های تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهادهای نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی کننده ارائه نمایند.
ج – کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به گزارش های کمیسیون‌های تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان حداکثر ظرف سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید و گزارش مسکوت ماندن پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون تلفیق مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، موضوع به دولت اعلام می شود تا حداکثر ظرف مدت یک ماه لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.
د – در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتداء کلیات برنامه مورد بحث قرار می گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاه های خود را مطرح می کنند. پس از آن دولت و کمیسیون هرکدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رأی گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت مذاکرات پذیرفته نمی شود.
ه – پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره ها و جداول برنامه به ترتیب رسیدگی می شود. در این بخش جایگزین متن ماده، یا جزئی از ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیون های تخصصی و پیشنهادات چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هریک از اجزاء در صورتی که آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیون¬های تخصصی به ترتیب مورد رسیدگی قرار می گیرند. سپس در مورد اصل ماده یا تبصره یا اجزاء درصورتی که ماهیت مستقل داشته باشند، رأی گیری خواهد شد.
چنانچه اصل رأی نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیأت رئیسه تعیین خواهد کرد، گزارش مجدد خود را به مجلس ارائه دهد. نمایندگان می توانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به کمیسیون تسلیم نمایند.
و – مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است، مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرحها و لوایح سه فوریتی و نیز تحقیق و تفحص، استیضاح و رأی اعتماد در دستور قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت ساعت جلسه علنی خواهد داشت. در موارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ساعت قابل افزایش است.
ز – مهلت های مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیأت رئیسه تا دو برابر قابل افزایش است.
تبصره ۱- [الحاقی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
اعضای کمیسیون تلفیق نمی توانند در جریان رسیدگی پیشنهاد جدید مطرح کنند. در صورت ضرورت، هیأت رئیسه کمیسیون تلفیق می تواند کارگروههایی را برای بررسی موضوعات معین تشکیل دهد. پیشنهاد آن کارگروهها برای بررسی به کمیسیون تلفیق ارائه می شود.
تبصره ۲- [الحاقی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
جلسات کمیسیون تلفیق در محل صحن علنی مجلس تشکیل می شود و مشروح مذاکرات جلسات علنی آن کمیسیون انتشار می یابد. نمایندگانی که عضو کمیسیون تلفیق نیستند می توانند بدون حق رأی در مذاکرات کمیسیون تلفیق شرکت کنند و به عنوان موافق یا مخالف پیشنهادهایی که مطرح می شود، اظهارنظر نمایند.
ماده ۱۸۱- اصلاح قانون دائمی و قانون برنامه توسعه در حین بررسی لایحه بودجه سالانه و اصلاح برنامه توسعه در زمان بررسی دیگر طرحها و لوایح به دوسوم رأی نمایندگان حاضر نیاز دارد..
دوم – تصویب بودجه سالانه کل کشور
ماده ۱۸۲-
[اصلاحی ۱۴۰۰/۱۰/۵]
[اصلاحی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. رسیدگی به لایحه بودجه به ترتیب زیر به صورت دو شوری خواهد بود:
الف- [الحاقی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
ماده واحده مشتمل بر:
1 ـ احکام مورد نیاز برای اجرای بودجه کل کشور
2 ـ سقف منابع بودجه عمومی دولت به تفکیک درآمدها و واگذاری دارایی های سرمایه ای و مالی و اجزای اصلی آنها از جمله: مالیات و حقوق و عوارض گمرکی، درآمد ناشی از فروش کالا، خدمات و حقوق مالکانه، منابع حاصل از فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فرآورده های نفتی و گازی، منابع حاصل از واگذاری سهام، سهم الشرکه و اموال دولت و واگذاری اوراق مالی اسلامی
3 ـ ترازهای عملیاتی، سرمایه ای و مالی بودجه عمومی دولت
4 ـ فروض برآورد منابع و مصارف بودجه
دولت موظف است این بخش را حداکثر تا اول آبان هر سال به مجلس تقدیم کند. فقط احکامی قابل درج در ماده واحده است، که اثر مستقیم بر منابع یا مصارف بودجه دارد، یا برای تأمین مالی بخشی از وظایف قانونی دولت از جمله گسترش سرمایه گذاری، حمایت از اشتغال و ازدواج، ترویج فرزندآوری و تأمین مسکن نیازمندان از محلهایی غیر از بودجه عمومی دولت، در نظر گرفته شده باشد.
هیأت رئیسه موظف است پس از وصول این بخش، بلافاصله آن را برای اطلاع نمایندگان در «سامانه قانونگذاری و نظارت مجلس»، بارگذاری و به کمیسیون تلفیق و سایر کمیسیون ها ارجاع نماید. کمیسیون تلفیق موظف است ظرف پنج روز گزارش خود را در مورد رد یا تأیید کلیات ماده واحده به هیأت رئیسه مجلس ارسال کند.
رسیدگی به کلیات ماده واحده در صحن مجلس مطابق بند «ج» ماده (۱۰۸) این قانون انجام می شود. در جلسه رسیدگی به کلیات، بعد از گزارش کمیسیون تلفیق، گزارش کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات در مورد کلیات به مدت ده دقیقه استماع می شود. چنانچه در این مرحله، کلیات ماده واحده به تصویب مجلس نرسد، دولت موظف است ظرف هفت روز، ماده واحده را با اصلاحات، مجدداً به مجلس تقدیم کند. در این صورت کمیسیون تلفیق دو روز فرصت دارد تا گزارش جدید رسیدگی به کلیات را به مجلس گزارش نماید. در صورتی که کلیات ماده واحده به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون های مربوط ارجاع می شود. نمایندگان از زمان تصویب کلیات، پنج روز فرصت دارند پیشنهادهای خود را در سامانه ثبت نمایند.
پس از آن هر کمیسیون موظف است ضمن اطلاع رسانی به نمایندگان پیشنهاددهنده حداکثر ظرف پنج روز (بدون احتساب تعطیلات رسمی) به پیشنهادهای نمایندگان رسیدگی و گزارش کمیسیون مربوط را به کمیسیون تلفیق ارسال کند. کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف ده روز (بدون احتساب تعطیلات رسمی) به پیشنهادهای واصله از کمیسیونها رسیدگی و گزارش آن را در سامانه بارگذاری نماید.
پس از بارگذاری گزارش کمیسیون تلفیق، کمیسیونها و نمایندگان میتوانند ظرف سه روز پیشنهادهای خود را در مورد گزارش کمیسیون تلفیق ثبت کنند. در زمان مطرح شدن گزارش کمیسیون تلفیق در صحن علنی، ابتداء پیشنهادهای کمیسیون ها و سپس پیشنهادهای نمایندگان مورد رسیدگی قرار می گیرد و در مورد آن رأی گیری می شود. همچنین در کمیسیون تلفیق و در صحن، ابتداء به پیشنهادهای مربوط به منابع و سپس به سایر پیشنهادها رسیدگی می شود.
مهلت مجلس برای رسیدگی به بخش اول، از زمان وصول حداکثر دو ماه است. پس از اتمام رسیدگی بخش اول لایحه بودجه، مصوبه مجلس به شورای نگهبان ارسال و پس از تأیید آن شورا به دولت ابلاغ می شود.
ب- [الحاقی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
جداول تفصیلی مشتمل بر ارقام بودجه:
دولت موظف است حداکثر ده روز از زمان ابلاغ بخش اول قانون بودجه، با رعایت احکام و سقفهای مصوب موضوع بند «الف» این ماده، جداول تفصیلی بودجه را به همراه نسخه الکترونیکی دارای قابلیت خوانش رایانه‌ای به گونه‌ای که ارقام تشکیل دهنده و محاسبات مربوط به هر ردیف قابل مشاهده و پیگیری باشد، به مجلس ارسال کند.
سنجه‌های ارزیابی برنامه‌های قوه مقننه، قوه قضائیه، وزارتخانه ها، سازمان های مستقلی که عالی‌ترین مقام آن را رئیس جمهور منصوب می‌کند، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، نیروهای مسلح، نهادهای زیر نظر مقام معظم رهبری و نهادهای مصرح در قانون اساسی باید ضمیمه جداول تفصیلی باشد.
هیأت رئیسه موظف است بلافاصله پس از وصول این بخش، آن را برای اطلاع نمایندگان در سامانه، بارگذاری و بخشهای مربوط به هر کمیسیون را ارجاع نماید. نمایندگان پنج روز فرصت دارند تا پیشنهادهای خود را در رابطه با جداول در سامانه ثبت کنند. پیشنهادهای نمایندگان در کمیسیونها، کمیسیون تلفیق و صحن مجلس با اولویت رسیدگی به جداول مربوط به منابع بودجه عمومی دولت و منابع و مصارف دستگاهها و نهادهای مذکور، به تفکیک برنامه های عملیاتی آنها مورد رسیدگی قرار می گیرد.
در این بخش فقط به ارقام و اعداد جداول بدون تفکیک کلیات و جزئیات رسیدگی می شود و هیچ حکمی در این مرحله قابل بررسی و تصویب نیست و پیشنهادها نیز نباید مغایر قوانین جاری و مصوبه بخش اول باشد. ترتیب و زمان بندی رسیدگی به پیشنهادهای نمایندگان در کمیسیون ها، کمیسیون تلفیق و صحن مجلس، مشابه ترتیب و زمان بندی مذکور در بند «الف» این ماده است. مهلت مجلس برای رسیدگی به بخش دوم از زمان وصول حداکثر به مدت چهل روز است.
چنانچه در هنگام رسیدگی به گزارش کمیسیون تلفیق درباره جزئیات ماده واحده یا جداول تفصیلی بودجه، مصوبه کمیسیون تلفیق در صحن مجلس رأی نیاورد، کمیسیون مزبور موظف است حداکثر ظرف سه روز (بدون احتساب تعطیلات رسمی) گزارش جدید خود را به مجلس ارائه کند. در این مرحله نمایندگان یک روز فرصت دارند تا پیشنهادهای خود را در مورد تغییرات کمیسیون تلفیق ثبت نمایند .
تبصره ۱- [الحاقی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
اعضای کمیسیون تلفیق نمی توانند در جریان رسیدگی پیشنهاد جدید مطرح کنند. در صورت ضرورت، هیأت رئیسه کمیسیون تلفیق می تواند کارگروههایی را برای بررسی موضوعات معین تشکیل دهد. پیشنهاد آن کارگروهها برای بررسی به کمیسیون تلفیق ارائه می شود.
تبصره ۲- [الحاقی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
جلسات کمیسیون تلفیق در محل صحن علنی مجلس تشکیل می شود و مشروح مذاکرات جلسات علنی آن کمیسیون انتشار می یابد. نمایندگانی که عضو کمیسیون تلفیق نیستند می توانند بدون حق رأی در مذاکرات کمیسیون تلفیق شرکت کنند و به عنوان موافق یا مخالفِ پیشنهادهایی که مطرح می شود، اظهارنظر نمایند.
تبصره ۳-
[اصلاحی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
در جلسه علنی، تنها پیشنهادهایی که توسط نمایندگان و کمیسیونها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با‌قانون برنامه، قابل طرح می‌باشد. پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهادهایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید، تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.
تبصره ۴-
[اصلاحی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
نحوه رسیدگی به متمم، اصلاحیه‌های بودجه و سایر مواردی که در این ماده پیش‌بینی نشده طبق مقررات معمول در این آیین‌نامه خواهد بود.
تبصره ۵-
[اصلاحی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
دولت مکلف است گزارش عملکرد بودجه سال گذشته و صورتهای مالی حسابرسی شده، بودجه تفصیلی سال جاری و عملکرد بودجه مصوب شش ماهه اول سال جاری تمامی شرکتهای دولتی، بانکها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت و شرکتها و مؤسساتی که مستلزم ذکر یا تصریح نام است از قبیل: شرکتهای تابعه وزارت نفت، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، بیمه مرکزی ایران، شرکت سهامی بیمه ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک ملی ایران و سازمان بنادر و دریانوردی و همچنین بودجه پیشنهادی سال آینده آنها و شاخصهای کلان کل بودجه را تا پانزدهم آبان ماه هر سال به همراه گزارش ارزیابی بر مبنای شاخصهای مالی و عملکردی به تفکیک به مجلس شورای اسلامی تسلیم کند.
کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات بلافاصله گزارشها را به دیوان محاسبات کشور ارجاع می دهد تا دیوان پس از بررسی و اظهارنظر، گزارش خود را ظرف مدت بیست روز جهت تصویب به کمیسیون مذکور ارائه کند. گزارش کمیسیون ملاک بررسی بودجه است و همزمان با لایحه بودجه کل کشور طبق مواد این قانون مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
ماده ۱۸۳- جلسات مجلس برای رسیدگی به بودجه سالانه باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیر از جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزى چهار ساعت منعقد گردد و تا موقعى که شور و مذاکره پایان نیافته و رأى مجلس أخذ نشده است از دستور خارج نمی شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمی تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چند دوازدهم بودجه درصورت ضرورت.
تبصره – اگر مطالب فورى و فوتى اعم از طرحها و لوایح دو فوریتى و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبرانناپذیرى باشد، در این صورت براى طرح و تصویب آن زمان مشخصى معین می شود.
ماده ۱۸۴- چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین شده در این آیین‌نامه به مجلس تسلیم نشود دولت موظف است لایحه چند دوازدهم بودجه را نیز به مجلس تسلیم نماید.
این لایحه پس از چاپ و توزیع در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. ابتداء نماینده دولت و سپس دو مخالف و دو موافق به ترتیب هرکدام به مدت پنج دقیقه صحبت می کنند و سپس کلیات لایحه به رأی گذاشته می شود. در صورت تصویب، رسیدگی به لایحه در ردیف اول دستور جلسه علنی بعد قرار می گیرد. در وقت رسیدگی ابتداء پیشنهاد نمایندگان در خصوص میزان چند دوازدهم مطرح و درصورت عدم تصویب نسبت به عدد چند دوازدهم پیشنهادی دولت رأی گیری می شود.
تبصره ۱- مجلس چند دوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مصوب مجلس رسیدگی می نماید.
تبصره ۲- حداکثر مدتی که مجلس می تواند برای بودجه چند دوازدهم تصویب نماید سه دوازدهم است.
مبحث هفتم – تفسیر قوانین
ماده ۱۸۵- رسیدگى به طرحها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادى یک شورى است و می تواند با فوریت مورد مذاکره قرارگیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی شود.
ماده ۱۸۶- در صورتى که استفساریه به صورت عادى و یک فوریتى باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا دو برابر قابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم می تواند صحبت کند.
ماده ۱۸۷- در صورتى که گزارش کمیسیون و همینطور پیشنهادهاى دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده می تواند نظر خود را کتباً به هیأت رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار می گیرد و اگر پیشنهادى به تصویب نرسید موضوع براى بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می شود.
ماده ۱۸۸- درصورتى که تفسیر به صورت دو فوریتى و سه فوریتى باشد همانند دیگر طرحها و لوایح دو فوریتى و سه فوریتى مورد رسیدگى قرار می گیرد.
مبحث هشتم – طرح‌های تنقیحی
ماده ۱۸۹- متن پیشنهادی معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی که به منظور تنقیح قوانین تهیه شده است، با امضای حداقل پانزده نفر از نمایندگان به عنوان طرح‌های تنقیحی به رئیس جلسه تقدیم می شود. هیأت رئیسه پس از اعلام وصول نسبت به ارجاع آن به کمیسیون های مربوط اقدام می کند.
ماده ۱۹۰- گزارش طرح‌های تنقیحی به صورت یک شوری و بدون تفکیک کلیات و جزئیات در صحن مجلس مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. پس از گزارش سخنگوی کمیسیون و صحبت سه مخالف و سه موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق و توضیح معاون قوانین مجلس هر کدام به مدت ده دقیقه و توضیحات نهائی سخنگوی کمیسیون به مدت پنج دقیقه، گزارش کمیسیون به رأی گذاشته می شود.
در صورت عدم تصویب گزارش مزبور، مجدداً به کمیسیون ارجاع می شود تا نسبت به اعمال اصلاحات اقدام و گزارش آن را به مجلس ارائه کند، تا حسب روال این ماده رسیدگی شود.
تبصره – در صورتی که گزارش کمیسیون دارای موارد (موضوعات) متعدد باشد، برای هر یک از موارد به تفکیک رأی گیری می شود.
مبحث نهم – نکات مشترک مربوط به بررسى طرحها و لوایح
ماده ۱۹۱- در مواردى که طرح یا لایحه قانونى مربوط به امور داخلى مجلس نباشد، از طریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسئول اجرائى مربوطه رسماً اطلاع داده می شودتا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفى شده در جلسه علنى حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس مؤاخذه خواهد شد. به هر صورت، در همان جلسه، حتى با عدم حضور وزیر یا مسئول اجرائى مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسى قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.
ماده ۱۹۲- سؤالات توضیحى نمایندگان، در شور اول یا دوم طرحها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس مجلس تقدیم می شود. رئیس این سوالات را به سخنگوی کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت می دهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.
ماده ۱۹۳- درصورتى که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهائی در مجلس کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونى واصل شده به مجلس براى مدت معینی مسکوت بماند، پس از توضیح یکى از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به مدت حداکثر پنج دقیقه، رأى گرفته می شود. تقاضاى مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور یا وزیر یا معاون امور مجلس ذىربط پذیرفته نخواهد شد.
تقاضاى مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط براى یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن، طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد.
تبصره – چنانچه تقاضاى مسکوت ماندن براى انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذىربط جهت انجام اصلاحات ارجاع می گردد. نحوه رسیدگى به اصلاحات همچون رسیدگى در شور دوم طرحها و لوایح خواهد بود.
ماده ۱۹۴- اخطار راجع به منافى بودن طرحها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسى مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلى را متوقف می کند. این اخطار باید قبل از رأی گیری و با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه دقیقه به عمل آید. درصورتى که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهى می نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادى یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون گزارش دهنده جهت بررسى مجدد اقدام خواهد کرد.
ماده ۱۹۵- درصورتى که نمایندگان نسبت به اجراى آیین‌نامه داخلى مجلس تخلفى را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را قبل از رأی گیری و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.
ماده ۱۹۶- اخطار و تذکر پس از رأی گیری در مجلس درباره موضوع رأی گیری شده پذیرفته نمی شود و مصوبات مجلس قابل تغییر یا اصلاح یا ارجاع به کمیسیون نیست و باید مراحل تعیین شده در این آیین‌نامه اجراء شود.
مبحث دهم – ارجاع مصوبات مجلس به شوراى نگهبان و مراحل رسیدگى به آنها
ماده ۱۹۷- کلیه مصوبات مجلس رسماً به شوراى نگهبان فرستاده می شود. در صورتى که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضاى ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (۹۵) قانون اساسى، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (۹۴) قانون اساسى، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهورى ارسال می شود.
تبصره – روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شوراى نگهبان به مجلس جزء مهلت هاى مقرر محسوب نمی گردد.
ماده ۱۹۸- مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائى شوراى نگهبان از دستور خارج نمی شود. شوراى نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس، موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.
ماده ۱۹۹- مصوبات عادى و یک فوریتى مجلس که از طرف شوراى نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال می شودو با اعلام وقت قبلى با حضور نماینده شوراى نگهبان، موارد اعتراض براى اصلاح مورد بحث قرار می گیرد. درصورت عدم حضور نماینده شوراى نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شوراى نگهبان کار خود را انجام می دهد.
نمایندگانى که پیشنهاد اصلاحى دادهاند، در این مرحله می توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهاى نمایندگان در مجلس مطرح می شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأى قرار می گیرد.
چنانچه درمورد مادهاى، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهاى دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رأى گذاشته می شود و در صورت عدم تصویب، پیشنهادهاى دیگر مطرح می شود.
در صورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهاى قبلى نمایندگان در مجلس، پیشنهادهاى جدید پذیرفته می شودو درباره آنها بحث و رأىگیرى به عمل می آید.
تبصره ۱- پس از ایراد شوراى نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شوراى نگهبان.
تبصره ۲- شوراى نگهبان نمی تواند پس از گذشت مهلت هاى مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگرى را که مربوط به اصلاحیه نمی باشد بعد از گذشت مدت قانونى به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعى.
تبصره ۳- اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شوراى نگهبان، ماده به کلى خاصیتش را از دست بدهد، می توان آن را حذف کرد.
ماده ۲۰۰- پس از بررسى گزارش کمیسیون که در آن نظر شوراى نگهبان ملحوظ شده است و رأىگیرى نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شوراى نگهبان ارسال می شود. اگر این مصوبه هنوز وافى به نظرات شوراى نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح می گردد، در صورتى که مجلس با در نظرگرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رأى خود باقى باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهارنظر قطعى نموده و گزارش آن را جهت طى مراحل بعدى به رئیس مجلس اعلام نماید.
مبحث یازدهم – تقاضای همه‌پرسی
ماده ۲۰۱- برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کمیسیون ویژه‌ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رأی مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه اداره کمیسیون های دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره ۱- رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک شوری است. درصورت تقاضای فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می گیرد.
تبصره ۲- مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
نحوه ثبت نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (۱۱۱) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد بود.
نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون ویژه هر کدام می توانند تا یک ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.
تبصره ۳- پس از پایان مذاکرات، رأی گیری علنی و با ورقه به عمل خواهد آمد. نحوه رأی گیری به ترتیب زیر خواهد بود:
الف- اصل مصوبه کمیسیون ویژه
ب- پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه
ج- پیشنهاد جایگزین کمیسیون های فرعی به ترتیب وصول
د- پیشنهاد جایگزین نمایندگان به ترتیب وصول
تبصره ۴- در مرحله طرح هریک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق و یک مخالف و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر به مدت ده دقیقه می توانند صحبت کنند.
تبصره ۵- مناط تصویب درخواست همه پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رأی مثبت حداقل دوسوم مجموع نمایندگان خواهد بود.
فصل دوم – نحوه بررسى و رأى اعتماد به هیأت وزیران
ماده ۲۰۲- رئیس جمهور موظف است حداکثر ظرف مدت دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف یا سقوط دولت یا تغییر نیمی از وزراء از ابتدای شروع به کار دولت، ضمن تقدیم برنامه کلی، اسامی وزرای پیشنهادی وزارتخانه ها را که دارای تجربه و تخصص مرتبط هستند به همراه شرح حال، برنامه ها، سوابق و سمتهای علمی و اجرائی و سایر امتیازات قابل استناد، به مجلس تسلیم کند. رئیس مجلس مکلف است نامه معرفی هیأت وزیران و ضمائم آن را در اولین جلسه علنی اعلام وصول و قرائت کند، سپس معرفی نامه و مستندات را برای بررسی به کمیسیون یا کمیسیون های تخصصی مرتبط ارجاع دهد.
کمیسیون یا کمیسیون های مرتبط موظفند پس از بررسی صلاحیت، انطباق مدارک، سوابق و برنامه های وزیر پیشنهادی و تطبیق آنها با اسناد بالادستی ظرف مدت یک هفته گزارش خود را به هیأت رئیسه ارائه کنند تا برای اطلاع نمایندگان چاپ و توزیع شود. گزارش مذکور قبل از صحبت مخالفان و موافقان توسط سخنگو قرائت می شود.
تبصره – فرصت سخنگو برای ارائه گزارش در مورد هر وزیر ده دقیقه است. در صورتی که بررسی برنامه وزیر پیشنهادی به بیش از یک کمیسیون تخصصی ارجاع شده باشد، سخنگوی هر کمیسیون حداکثر به مدت پنج دقیقه گزارش خود را ارائه می کند.
ماده ۲۰۳- یک هفته پس از معرفى دولت، براى بحث و بررسى خط مشى و اصول کلى برنامه دولت و أخذ رأى اعتماد براى هیأت وزیران جلسات مجلس به طور متوالى تشکیل می گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات به صورت صبح و بعدازظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق نخواهد داشت.
ماده ۲۰۴- قبل از تشکیل اولین جلسه بررسى برنامههاى دولت و أخذ رأى اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشى و اصول کلى و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگههاى جداگانه یا دستگاه الکترونیک ثبت نام می نمایند.
هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتى از وقت خود را دراختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفى وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسى برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و هر کدام براى مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.
رئیس جمهور یا کسانى که او تعیین خواهد نمود به سؤالات واظهارات مخالفان پاسخ می دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر دو و نیم ساعت خواهد بود. در پى اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامهها و صلاحیت هر یک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. در مورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک نفر مخالف و موافق هرکدام براى مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سى دقیقه براى دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسى براى تک تک وزیران به ترتیب حروف الفباى وزارتخانه به همین شیوه انجام می گیرد، رئیس جمهور می تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رأىگیرى به عمل می آید و شمارش و اعلام نتیجه آراء پس از رأىگیرى براى همه وزرا صورت خواهد گرفت. سؤالات کتبى نمایندگان در طول مدتى که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.
تبصره ۱- در موارد معرفى یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزرا) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یک ساعت بدون بحث در کلیات برنامهها و ترکیب هیأت وزیران تنها در مورد برنامهها و صلاحیت وزیران پیشنهادى به ترتیب فوقالذکر اقدام خواهد شد.
تبصره ۲- چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأى اعتماد نداد و یا وزارتخانه ای به هردلیل وزیر نداشته باشد رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سى و پنجم (۱۳۵) قانون اساسى حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگرى را براى أخذ رأى به مجلس معرفى نماید.
ماده ۲۰۵- در مورد اصول هشتاد و هفتم (۸۷) و یکصد و سى و ششم (۱۳۶) قانون اساسى، کیفیت رأى اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آیین‌نامه خواهد بود.
تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (۸۷) که دولت می‌تواند در زمینه آنها از مجلس رأى اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران است.
فصل سوم – نظارت
مبحث اول – نحوه بررسى اصول هشتاد و هشتم (۸۸) و هفتاد و ششم (۷۶) قانون اساسى
اول – تذکر و سؤال
الف – تذکر
ماده ۲۰۶- در کلیه مواردى که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسى، از رئیس جمهور یا وزیر درباره یکى از وظایف آنان حق سؤال دارند، می توانند در خصوص موضوع مورد نظر به رئیس جمهور و وزیر مسئول کتباً تذکر دهند.
هیأت رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنى مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ می نماید.
تبصره- [اصلاحی ۱۴۰۱/۱۰/۱۴]
قبل از پایان هر جلسه علنی حداکثر پنج نفر از نمایندگان می توانند هر کدام به مدت دو دقیقه تذکر شفاهی دهند و در صورتی که متقاضیان بیش از پنج نفر باشند به قید قرعه تعیین می شوند. نمایندگان نمی توانند در مدت یک ماه بیش از یک بار تذکر شفاهی دو دقیقه‌ای فوق را بدهند و حق واگذاری به نماینده دیگر را ندارند. و همچنین پس از اتمام تذکر دو دقیقه‌ای، به تناسب وقت باقیمانده از جلسه علنی در صورت درخواست هر یک از نمایندگان دیگر برای بیان تذکر موارد ضروری، رئیس جلسه می تواند حداکثر به هشت نماینده فرصت تذکر شفاهی یک دقیقه‌ای اختصاص دهد.
ب – سؤال
ماده ۲۰۷- نحوه رسیدگی به سؤال نماینده از وزیر به شرح ذیل خواهد بود:
۱- هر نماینده می تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسئول درباره وظایف او سؤال نماید. سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیأت رئیسه تهیه می نماید توسط نماینده تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم شود.
هیأت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارسال نماید.
۲- کمیسیون موظف است حداکثر ظرف پانزده روز پس از وصول سؤال، جلسه ای با حضور وزیر و سؤال کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤال کننده و وزیر و بررسی های لازم، به موضوع رسیدگی کند.
۳- چنانچه سؤال کننده، توضیحات وزیر را قانع کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه‌ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیأت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می نماید.
۴- در رابطه با سؤال منطقه ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده روز نسبت به ارائه راه حل و ارسال گزارش به هیأت رئیسه مجلس و رئیس جمهور (توسط رئیس مجلس) اقدام نماید.
هیأت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه ای را به عمل می آورد.
چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیأت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه‌ای در جلسه علنی را می نماید.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی‌ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهائی را به هیأت رئیسه ارائه نماید.
۵- طبق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آنکه وزیر به صورت رسمی و با عذرموجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت ده روز داشته باشد.
تبصره ۱- چنانچه نماینده یا نمایندگان سؤال کننده چهل و هشت ساعت قبل از زمان حضور وزیر درخواست تعویق بررسی سؤال خود را مکتوب به کمیسیون ذی‌ربط ارائه کنند، کمیسیون می تواند بررسی سؤال را فقط برای یک بار حداکثر به مدت یک ماه به تعویق بیندازد.
تبصره ۲- هیأت رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.
تبصره ۳- هیأت رئیسه می تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می یابد.
تبصره ۴- جهت رعایت حق نمایندگان برای ایفای وظایف نظارتی، هیأت رئیسه موظف است ترتیبی اتخاذ نماید تا سؤالات نمایندگانی که در مجلس طرح نشده یا تعداد کمتری از سؤالات آنان در دستور قرار گرفته است، با اولویت بررسی و در دستور کار قرار گیرد.
ماده ۲۰۸- در جلسه علنی ابتداء گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی های انجام شده توسط سخنگوی کمیسیون به مدت حداکثر پنج دقیقه مطرح می شود سپس وزیر و نماینده سؤال‌کننده به ترتیب و هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه توضیحات خود را ارائه می دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد أخذ می کند.
در صورتی که اکثر نمایندگان حاضر از پاسخ وزیر قانع نشوند، به منزله وارد بودن سؤال است و رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع دهد.
تبصره ۱- عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می باشد.
تبصره ۲- سؤال کننده یا وزیر می توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دونوبت استفاده نمایند.
تبصره ۳- گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
تبصره ۴- در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.
تبصره ۵- سؤال می تواند شامل اجزای متعدد باشد.
تبصره ۶- با تغییر وزیر، سؤالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی مربوط به عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج می شود و گزارش آن به هیأت رئیسه ارائه می گردد.
ماده ۲۰۹- چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر، سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی با تأکید بر موضوع سؤالات مطرح شده بدون ارجاع به کمیسیون در اولین جلسه علنی اعلام وصول می شود.
ماده ۲۱۰- براساس اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، درصورتی که حداقل یک چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس جمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون های تخصصی مربوط، ارجاع می نماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤال کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال کننده گزارش شود.
پس از یک هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیون ها چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس جمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می گیرد.
تبصره ۱- تعداد سؤالات نباید از پنج سؤال بیشتر باشد.
تبصره ۲- پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس جمهور، کاهش امضاءها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی گردد.
ماده ۲۱۱- رئیس جمهور موظف است ظرف یک ماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤال کنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت است که طرفین می توانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت همه سؤالات و پاسخ ها در بخش اول وقت هریک از دوطرف بیان می شود و در بخش دوم ابهامات سؤال کنندگان و پاسخ های رئیس جمهور مطرح می گردد.
تبصره – پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع کننده بودن به صورت جداگانه رأی گیری می شود.
چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس جمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائیه ارسال می شود.
دوم – تحقیق و تفحص
ماده ۲۱۲- هرگاه نماینده ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را به صورت کتبی به هیأت رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیأت رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصى ذىربط جهت رسیدگى ارجاع می نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دو هفته از تاریخ وصول، اطلاعاتى را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضى یا متقاضیان قرار دهد.
در صورتى که متقاضى یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافى تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضى یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائى ذىربط دعوت به عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصویب یا رد تقاضاى تحقیق و تفحص به هیأت رئیسه مجلس ارائه دهد.
این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می گیرد و پس از توضیح سخنگوی کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هرکدام حداکثر به مدت ده دقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به رأى گذاشته خواهد شد.
در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصى ذىربط جهت رسیدگى ارجاع می گردد.
کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضای هیأت تحقیق و تفحص را که حداقل یازده وحداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیأت خواهند بود، درغیراین صورت حداقل پنج نفر از اعضای هیأت از میان متقاضیان تحقیق و تفحص انتخاب خواهند شد.
اعضای هیأت از میان خود یک رئیس، دو نائب رئیس و یک دبیر انتخاب می کنند.
هیأت حداکثر در مدت یک ماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم می نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک ماه گزارش هیأت را در جلسه مشترک اعضای کمیسیون و هیأت مطرح و گزارش نهائی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیأت رئیسه ارسال نماید. قبل از رأی گیری در رابطه با گزارش نهائی، وزیر یا مقام مسئول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود.
هیأت رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کارى مجلس قرار دهد تا توسط سخنگوی کمیسیون قرائت گردد.
تبصره ۱- موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیأت رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.
تبصره ۲- هیأت تحقیق و تفحص می تواند از کارشناسان مورد وثوق با تأیید هیأت رئیسه مجلس استفاده نماید. هیأت رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیأت را در اختیار رئیس هیأت قرار دهد تا براساس تصمیمات هیأت هزینه و با تأیید هیأت رئیسه به هزینه قطعى منظور شود.
تبصره ۳- چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به عملکرد دوران مسئولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آنها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.
تبصره ۴- کلیه مکاتبات هیأت با امضاى رئیس هیأت و در غیاب او نائبرئیس معتبر خواهد بود.
تبصره ۵- کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهائی به هیأت رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده های تحقیق و تفحص و یک نسخه از گزارش نهائی را به کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.
تبصره ۶- ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هرشکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی و اعضای هیأت تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می باشد.
تبصره ۷- تحقیق و تفحص مجلس شامل شورا ی نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده های جریانی مراجع قضائی و امور ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاه هایی که زیر نظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظمُ له امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.
تبصره ۸- مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضای هیأت توسط رئیس مجلس می باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیأت و تصویب هیأت رئیسه مجلس تا شش ماه دیگر قابل تمدید می باشد.
ماده ۲۱۳- در صورتی که جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسئول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت نیم ساعت گزارش می دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.
ماده ۲۱۴- درصورتی که در گزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود، متخلف توسط هیأت رئیسه مجلس حسب مورد به قوه قضائیه یا مرجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفى می شودتا خارج از نوبت تقاضاى کمیسیون را مورد رسیدگى قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.
تبصره – در صورت ارجاع گزارش به قوه قضائیه، کمیسیون موظف است خلاصه گزارش را که در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلایل توجه اتهام به متهم و مستندات قانونی مشخص شده است، تهیه نماید. این گزارش در یکی از شعب دادگاه رسیدگی به امور کیفری تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد و حداکثر ظرف سه ماه رأی مقتضی صادر می شود.
ماده ۲۱۵- مسئولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاه هاى اجرائى، قضائى و نهادهاى انقلاب اسلامی موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و در اختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستى هیأت می باشند و درصورت عدم همکارى، مسئولان دستگاه ذىربط متخلف و مجرم محسوب می گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائى قرار خواهند گرفت.
مبحث دوم – نمایندگان ناظر در مجامع، هیأت ها و شوراها
ماده ۲۱۶- نحوه انتخاب نمایندگان ناظر برای عضویت و شرکت در جلسات مجامع، هیأت ها و شوراهای مذکور در قوانین و چگونگی اجرای وظایف نظارتی آنها به شرح زیر است:
۱- برای انتخاب ناظران کمیسیون های تخصصی و یا مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ذی‌ربط موظف است حداقل به تعداد دوبرابر مورد نیاز از نمایندگان داوطلب واجد شرایط را به مجلس معرفی نماید تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نیاز اقدام کند.
۲- نمایندگان هر استان، نماینده منتخب خود را از بین نمایندگان همان استان برای شرکت در مجامع و شوراهای استانی تعیین و به کمیسیون ذی‌ربط اعلام می نماید تا به مجلس شورای اسلامی برای انتخاب معرفی شود.
۳- مدت عضویت نمایندگان ناظر تابع قانون ذی‌ربط است و درصورت عدم تعیین زمان در قانون، دو سال می باشد.
۴- دستگاه های ذی‌ربط مکلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجیهی حداقل یک هفته قبل از تشکیل جلسه به نماینده ناظر و همچنین معاونت نظارت مجلس ارسال نمایند.
۵- معاونت نظارت موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، گزارش توجیهی خود را درباره دستور جلسه به نماینده ناظر ارائه نماید.
۶- نماینده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع یا هیأت یا شورا و از نظر حق رأی تابع قانون ذی‌ربط است.
۷- نماینده ناظر موظف است در کلیه جلسات ذی‌ربط شرکت نماید و حداکثر ظرف یک هفته پس از تشکیل جلسه، گزارش کتبی خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصمیمات متخذه و نیز رعایت آیین‌نامه داخلی آن جلسه و همچنین دیگر نقطه نظرات خود را به کمیسیون ذی‌ربط و معاونت نظارت ارائه نماید. رؤسای کمیسیون ها مکلفند گزارش ناظر را بررسی و ارزیابی نظارتی خود را ظرف یک هفته برای پیگیری به معاونت نظارت اعلام نمایند.
۸- معاونت نظارت موظف است گزارش نماینده ناظر و کمیسیون را بررسی و نظرات خود را حسب مورد به رئیس مجلس، دستگاه مربوط، دیوان محاسبات، کمیسیون ذی‌ربط و نماینده ناظر اعلام نماید.
۹- معاونت نظارت موظف است عدم شرکت نماینده ناظر در جلسات را به رئیس مجلس اعلام کند.
۱۰- حضور نماینده ناظر در جلسات موضوع این ماده مأموریت اداری محسوب می گردد. نماینده ناظر به تشخیص رئیس کمیسیون ذی‌ربط با غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی یا پنج جلسه غیرمتوالی مستعفی شناخته می شود. کمیسیون مکلف است نسبت به انتخاب فرد جدید طبق این آیین‌نامه اقدام نماید.
۱۱- هر نماینده به عنوان ناظر به طور همزمان فقط می تواند حداکثر در دو مجمع، هیأت یا شورای غیراستانی عضویت داشته باشد.
ماده ۲۱۷- معاونت نظارت مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشت ماه هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیأت رئیسه ارسال کند تا درصورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.
مبحث سوم – نحوه رسیدگى دیوان محاسبات به اجراى بودجه سالانه کل کشور
ماده ۲۱۸- براساس اصول پنجاه و چهارم (۵۴) و پنجاه و پنجم (۵۵) قانون اساسى، نظارت مجلس شوراى اسلامی بر اجراى بودجه سالانه کل کشور بر عهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شوراى اسلامی می باشد. سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص می باشد.
ماده ۲۱۹- رئیس دیوان محاسبات کشور موظف به اجرای موارد زیر است:
۱- گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم نماید.
۲- پیشنهاد بودجه سالانه دیوان محاسبات را تا پایان شهریور ماه هر سال و گزارش تفریغ بودجه سالانه دیوان را تا پایان شهریور ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تسلیم نماید.
۳- در اجرای وظایف نظارتی مجلس شورای اسلامی پاسخ درخواست های رئیس مجلس، رؤسای کمیسیون ها، نمایندگان مجلس، هیأت‌های تحقیق و تفحص و معاونت نظارت را که به صورت مکتوب دریافت می نماید در چهارچوب قانون دیوان محاسبات کشور تهیه و به صورت رسمی تسلیم نماید.
تبصره ۱- رئیس دیوان هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یک ساعت درباره آن در جلسه علنی توضیح می دهد. هیأت رئیسه گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان کمیسیون اصلی و بخش های مرتبط با کمیسیون های دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می نماید تا حداکثر ظرف یک ماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند. کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس با توجه به گزارش کمیسیون های فرعی و أخذ توضیحات از دستگاه های اجرائی، گزارش بررسی نهائی خود را تهیه و به هیأت رئیسه تسلیم نماید. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می گیرد و قرائت می شود.
تبصره ۲- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است کلیه گزارش های واصله از دیوان محاسبات را بررسی و نتیجه آن را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره ۳- رئیس دیوان محاسبات موظف است چگونگی برخورد با متخلفین و پیگیری قانونی موارد تخلف را برای رئیس مجلس گزارش نماید.
مبحث چهارم – استیضاح
اول – استیضاح وزیران
ماده ۲۲۰- نمایندگان مجلس می توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسى، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتى قابل طرح در مجلس است که به امضاى حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.
ماده ۲۲۱- در استیضاح باید موضوع به صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین شود و به صورت کتبی تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم گردد.
هیأت رئیسه موظف است بلافاصله طرح استیضاح را به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارجاع نماید. کمیسیون مکلف است حداکثر ظرف یک هفته ضمن اطلاع رسانی به استیضاح کنندگان و دعوت کتبی وزیر مربوطه موارد استیضاح را بررسی نماید. پس از مدت مذکور در صورتی که حداقل ده نفر از امضاء کنندگان استیضاح از طرح آن منصرف نشوند استیضاح در اولین جلسه علنی طرح می شود و پس از طرح استیضاح در جلسه علنی کاهش امضای نمایندگان تأثیری در مطرح شدن استیضاح ندارد و وزیر موظف است ظرف ده روز در مجلس حاضر شود هیأت رئیسه در همان روز متن استیضاح را برای وزیر یا وزیران مورد استیضاح ارسال و همزمان چاپ و بین نمایندگان توزیع کند.
تبصره ۱- علاوه بر امضاءکنندگان استیضاح، سایر نمایندگان می توانند تا قبل از طرح استیضاح در جلسه علنی استیضاح را امضاء نمایند.
تبصره ۲- هیأت رئیسه موظف است در روز برگزاری استیضاح، متن استیضاح و نام آخرین متقاضیان استیضاح را چاپ و توزیع نماید.
ماده ۲۲۲- چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهاى انقلابى باشد که از بودجه دولت استفاده مینمایند و قانوناً وابسته به قوه مجریه می باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیرى که نهاد مورد بحث درحوزه مسئولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.
ماده ۲۲۳- وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگى قرار می گیرد. حضور وزیر یا هیأت وزیران در این وقت مقرر الزامی است.
ماده ۲۲۴- در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور می تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز می توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح براى رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و براى یک وزیر سه ساعت خواهد بود.
تبصره ۱- وزیر یا وزیران مورد استیضاح می توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.
تبصره ۲- بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید بهطور متوالى صورت گیرد.
تبصره ۳- استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلایل و توضیحات خود، موضوعات دیگرى را که به مورد استیضاح مربوط نیست مورد بحث قرار دهند.
ماده ۲۲۵- پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیسجمهور از طرف هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلى بدهند، به شرطى که صحبت هرکدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس جمهور می تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم می تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.
ماده ۲۲۶- پس از انجام استیضاح، رئیس جلسه عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأى می گذارد.
ماده ۲۲۷- درصورتى که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاحکنندگان مطالب خود را بیان می کنند و رئیس جلسه اعلام أخذ رأى عدم اعتماد می کند.
ماده ۲۲۸- هنگامی که استیضاح در دستور مجلس است به هیچ وجه نمی توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرحها و لوایح سه فوریتى.
دوم – استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور
ماده ۲۲۹- براساس اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسى نمایندگان مجلس می توانند رئیس جمهور را در مقام اجراى وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائى کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتى قابل طرح است که حداقل به امضاى یک سوم نمایندگان برسد.
ماده ۲۳۰- تقاضاى استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده می شود. این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان براى رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور باید ظرف یک ماه در مجلس حاضر شود و درخصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافى بدهد.
ماده ۲۳۱- حداکثر وقت براى مذاکره موافقین و مخالفین استیضاح پنج ساعت است که به تساوى و متناوباً انجام می‌شود. مدت صحبت براى هریک از موافقین و مخالفین استیضاح حداکثر نیم ساعت خواهد بود که با رأى مجلس تا یک ساعت قابل تمدید می باشد.
ماده ۲۳۲- وقت براى توضیحات و پاسخ هاى رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت می باشد. رئیس جمهور می تواند قسمتى از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتى است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق می گیرد.
ماده ۲۳۳- درصورتى که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهورى اکثریت دوسوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس جمهور رأى دادند، مراتب جهت اجراى بند (۱۰) اصل یکصد و دهم (۱۱۰) قانون اساسى به اطلاع مقام رهبرى می رسد. این رأىگیرى مخفى و با ورقه خواهد بود.
ماده ۲۳۴- هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیون ها، عدم رعایت شؤونات و نقض یا استنکاف از اجرای قانون یا اجرای ناقص قانون توسط رئیس جمهور و یا وزیر و یا مسئولین دستگاه های زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیأت رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع می گردد.
کمیسیون حداکثر ظرف مدت ده روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیأت رئیسه به مجلس ارائه می دهد.
تبصره ۱- چنانچه نظر مجلس بر تأیید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه قضائیه و سایر مراجع ذی صلاح ارسال می شود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.
تبصره ۲- درصورتی که مجلس در مورد رئیس جمهور یا هریک از وزیران سه نوبت رأی به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت.
ماده ۲۳۴ مکرر- هر یک از کمیسیون ها، گزارش موضوع مرتبط با مواد (۲۱۱)، (۲۱۴) و (۲۳۴) این قانون را پس از تصویب در مجلس تهیه و فوراً از طریق هیأت رئیسه حسب مورد به قوه قضائیه یا مراجع قانونی ذی‌ربط ارسال می‌کند. گزارش های ارسالی به قوه قضائیه به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد. معاونت نظارت مجلس ملزم به پیگیری اداری موارد مذکور است و گزارش پرونده ها را هر سه ماه یک بار به اطلاع نمایندگان می‌رساند.
تبصره ۱- موارد مذکور در مواد (۲۱۵) و (۲۳۴) این قانون طبق ماده (۵۷۶) قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم- تعزیرات) مصوب ۲/۳/۱۳۷۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی مورد رسیدگی قرار می گیرد. عزل یا برکناری مقاماتی که در قانون اساسی احکام خاصی دارد، مطابق همان قانون اقدام می شود.
تبصره ۲- گزارش ماده (۲۳۴) در مورد رئیس جمهور، بر اساس بند (۱۰) اصل یکصد و دهم (۱۱۰) قانون اساسی مورد رسیدگی قرار می گیرد.
مبحث پنجم – گزارش رئیس جمهور و وزرا به مجلس شورای اسلامی
ماده ۲۳۵- رئیس جمهور و هر یک از وزرا موظف هستند در مردادماه هر سال بر اساس برنامه های ارائه شده در زمان تشکیل دولت و أخذ رأی اعتماد وزرا، اسناد و قوانین بالادستی و شاخصهای عملکردی متناسب با حوزه وظایف خود، که هیأت رئیسه مجلس تعیین می کند، گزارش عملکرد سال گذشته و برنامه سال آینده خود را به صورت کمی و مقایسه ای به مجلس شورای اسلامی تقدیم کنند.
ماده ۲۳۶- گزارش مذکور پس از اعلام وصول، ظرف مدت چهل و هشت ساعت چاپ می شود و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد و همزمان توسط رئیس مجلس مطابق با ماده (۱۴۱) آیین‌نامه داخلی جهت بررسی به کمیسیون یا کمیسیون های ذی‌ربط، معاونت نظارت و مرکز پژوهش های مجلس ارجاع می شود. کمیسیون اصلی موظف است پس از وصول گزارش ها نسبت به بررسی و جمع بندی آن اقدام و ظرف مدت یک ماه گزارش نهائی را به هیأت رئیسه ارائه کند تا خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار گیرد.
تبصره – کمیسیون های فرعی، معاونت نظارت و مرکز پژوهش های مجلس باید ظرف مدت پانزده روز گزارش خود را به کمیسیون اصلی ارائه کنند.
ماده ۲۳۷- درجلسه علنی، گزارش هر کمیسیون در مورد عملکرد رئیس جمهور یا وزیر مربوط همراه با توضیحات لازم توسط سخنگو به مدت بیست دقیقه و اظهارات دو مخالف هر یک به مدت ده دقیقه استماع می شود. سپس حسب مورد، رئیس جمهور برای دفاع از عملکرد خود حداکثر سی دقیقه و هر یک از وزرا حداکثر بیست دقیقه فرصت صحبت دارند.
ماده ۲۳۸- پس از ارائه گزارش کمیسیون، در مورد اقناع نمایندگان از عملکرد وزیر مربوط رأی گیری به صورت مخفی با ورقه به عمل می آید. چنانچه عملکرد هر یک از وزرا به تأیید مجلس نرسید، طرح استیضاح با رعایت اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی و قانون آیین‌نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار می گیرد.
مبحث ششم – سایر مقررات
ماده ۲۳۹- هیأت رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب قوانین مربوط به اصلاح آیین‌نامه داخلی، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آیین‌نامه، تعیین شماره مواد و تبصره‌های الحاقی و اصلاح شماره آنها به عمل آورد و با کسب نظر کمیسیون آیین‌نامه داخلی چاپ و توزیع نماید.
ماده ۲۴۰- مصوبات مربوط به آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بلافاصله پس از تصویب نهائی لازم الاجراء و از شمول ماده (۲) قانون مدنی مستثنی است.
ماده ۲۴۱- کلیه قوانین و مقررات دیگر در خصوص آیین‌نامه داخلی مجلس لغو می‌گردد.
[قانون فوق مشتمل بر دویست و چهل و دو ماده و شصت و پنج تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ هجدهم مهر ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و هشت مجلس شورای اسلامی تصویب و مواد (۱۹۲) و (۱۹۸) آن در تاریخ ۱۳۷۹.۱.۲۰ با اصلاحاتی به تصویب نهائی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است.
علی‌اکبر ناطق نوری – رئیس مجلس شورای اسلامی]