مقررات ملی ساختمانی کشور – ۱۳- مقررات ملی طرح و اجرای تأسیسات الکتریکی ساختمانها

شماره ۱۷۶ت۷۴ک – ۱۳۷۲.۰۱.۰۹

‌اکثریت وزراء عضو کمیسیون امور زیربنایی و صنعت هیأت دولت در جلسه مورخ ۱۳۷۱.۱۱.۲۵، با استفاده از اختیارات تفویضی هیأت وزیران موضوع‌ تصویب‌نامه شماره ۵۰۰۵۲ت۴۷۲ه مورخ ۱۳۷۱.۱۰.۱۲، بنا به پیشنهاد مشترک وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت کشور به شماره ۵۵۴.۸.۱۲۷۰۹ – ۱‌مورخ ۱۳۷۱.۲.۱ و به استناد ماده (۱۷) قانون نظام مهندسی ساختمان مصوب ۱۳۷۱ تصویب نمودند:

۱ – مقررات مربوط به “‌مقررات ملی طرح و اجرای تأسیسات الکتریکی ساختمانها” از مجموعه مقررات ملی ساختمانی کشور به شرح پیوست تعیین می‌گردد و‌ مهندسانی که طراحی،
محاسبه، اجرا و نظارت ساختمانها را به عهده دارند مکلفند در طراحی و اجرای ساختمانهایی که در حوزه مشمول این مقررات قرار دارند‌ و در محدوده شهرهای مشمول ماده (۱۵) قانون نظام مهندسی ساختمان واقع می‌باشند، ضوابط مندرج در آن را رعایت نمایند.

۲ – سازمانهای نظام مهندسی ساختمان و تأسیسات استانها می‌توانند متناسب با امکانات، محدودیتها و ویژگیهای اجرایی، اقتصادی و اقلیمی شهرهای واقع در‌استان خود تعدیل یا تغییراتی را در مفاد مقررات ملی ساختمانی جهت اجرا در حوزه آن استان پیشنهاد نمایند. ‌اینگونه پیشنهادها با تصویب کمیسیون امور زیربنایی و صنعت هیأت دولت قابل اجرا می‌باشند.

۳ – وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و کشور می‌توانند مشترکاً متناسب با تغییر در امکانات اجرای و اقتصادی در سطح کشور نسبت به توسعه یا محدود‌کردن حوزه شمول مقررات ملی ساختمان اتخاذ تصمیم نموده و به اجرا گذارند.

۴ – شهرداریهای شهرهای مشمول اجرای مقررات ملی ساختمان پس از ۴ ماه از زمان ابلاغ
این تصویب‌نامه موظفند باری صدور جواز ساختمان، مالکین و‌ مهندسین را ملتزم به
رعایت ضوابط مندرج در این مقررات نموده و مهندسین ناظر را مکلف به کنترل رعایت این
مقررات در حین اجرای ساختمان نمایند و تعهد‌نامه‌های لازم را جهت اطمینان از رعایت
اصول مندرج در این مقررات اخذ کنند.
‌وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و کشور تعهدنامه‌های یادشده را تهیه و در اختیار شهرداریها قرار خواهند داد.

۵ – وزارت مسکن و شهرسازی ظرف ۳ ماه از تاریخ ابلاغ این تصویب‌نامه چک لیست کنترل
مقررات ملی ساختمان موضوع این تصویب‌نامه را تهیه و جهت‌ ارائه به مهندسین طراح،
محاسب و نظار در اختیار شهرداریهای مشمول اجرای مقررات ملی ساختمانی قرار خواهد داد.

۶ – سازمان برنامه و بودجه و کلیه دستگاه‌های اجرایی لزوم رعایت مقررات ملی ساختمان را در قراردادهای مهندسین مشاور و پیمانکاران که از این پس منعقد‌ خواهند نمود. شرط نموده و دستگاه نظارت را مکلف به کنترل رعایت این مقررات می‌نمایند.

‌تأیید می‌گردد – اکبر هاشمی رفسنجانی – رییس جمهور
‌این تصویب‌نامه در تاریخ ۱۳۷۱.۱۲.۲۶ به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.

‌حسن حبیبی – معاون اول رییس جمهور

۱۳ طرح و اجرای تأسیسات الکتریکی ساختمانها

۱۳ – ۰ پیشگفتار
13 – ۰ – ۱ اساس این مقررات بر “‌آیین‌نامه تأسیسات الکتریکی ساختمانها”
– استاندارد شماره ۱۹۳۷، مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مبتنی است که پایه آن مدارک گروه ۳۶۴ کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک – IEC -‌است.
‌نظر به اینکه مدارک گروه ۳۶۴ IEC در حال تکونی است و ممکن است شامل موادی که لازم‌اند نباشد، تا انتشار آیین‌نامه‌ها و مقررات معتبر ملی یا IEC،‌ می‌توان از مقررات و استانداردهای دیگر نیز استفاده کرد، با این توضیح که جدیدترین چاپ استانداردهای ملی و IEC بر مدارک دیگر ارجحیت خواهد داشت.
13 – ۰ – ۲ لوازم و تجهیزات و دستگاه‌هایی در تأسیسات الکتریکی ساختمانها قابل نصب و استفاده خواهد بود که طبق مشخصات یکی یا چند استاندارد‌ ساخته و موفق به اخذ گواهی لازم نیز شده باشند. استفاده از هر نوع مصنوعات غیر استاندارد اکیداً ممنوع خواهد بود.
13 – ۰ – ۳ لیست مقررات و استانداردهای قابل استناد و استفاده، با توجه به مفاد ردیفهای ۱۳ – ۰ – ۱ و ۱۳ – ۰ – ۲، به قرار زیر است:
ISIR مقررات و استانداردهای ملی – مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
International Electorechnical Commission IEC
International Commision on Rules for The CEE
Approval of Electrical Equipmt
Comite Europeen de
Normalisation Electrotechnique CENELEC
Deutshce Institute fur Nomung e.V. DIN
Verband Deutscher Electrotechniker e.V VDE
The Institution of Electrical Engineers IEE
British Standard BS
Union Technique de I’Electricite UTE
American National Standards Institution ANSI
National Electrical Code NEC
National Fire Protection Association NFPA
Underwriters Laboratories, Inc. UL
13 – ۰ – ۴ برای آشنایی با سیستمهای متداول توزیع نیرو و رعایت مقررات ایمنی طبق
“‌آیین‌نامه ایمنی تأسیسات الکتریکی ساختمانها”، خلاصه‌ای از شرح‌سیستمها و مقررات
امینی سیستم TN، در پیوست شماره ۱، ارائه شده است. مفاد و مقررات این پیوست باید
مانند بقیه موارد مراعات و طبق آن عمل شود.
13 – ۰ – ۴ – ۱ سیستم الکتریکی منتخب برای کلیه ساختمانها عموماً سیستم TN از نوع
TN – C- S (‌پیوست شماره ۱) خواهد بود.
‌یادآوری ۱
‌در صورت تمایل، استفاده از سیستم نوع TN.S بلامانع است.
13 – ۰ – ۴ – ۲ در همه یا جزئی از ساختمانهایی که به علت کار انجام شده یا به
دلایل موجه دیگر، در آنها از سیستمهای نوع TT و TT (‌پیوست شماره ۱) یا‌روشهای
ایمنی دیگر، مانند ولتاژ ایمن – محیطهای ایمن بدون اتصال زمین – و غیره استفاده
می‌شود، باید ضمن رعایت کلیات این مقررات، از مقررات و‌آیین‌نامه‌های معتبر دیگر
که در ردیف ۱۳ – ۰ – ۳ ذکر شده است استفاده شود. دلایل انتخاب این گونه سیستمها یا
روشها باید قبلاً به اطلاع مجری این مقررات یا‌نماینده مجاز او برسد و مجوز لازم
کسب شود. در هر حال، مسئولیت ایمنی و صحت کار در این گونه تأسیسات کلاً به عهده
صاحب کار خواهد بود.
13 – ۰ – ۵ در تهیه طرح و اجرای تأسیسات الکتریکی ساختمانها، شدتهای روشنایی
مصنوعی برای هر نوع محیط کار باید بر اساس مقادیر ذکر شده در”‌استاندارد شدت
روشنایی داخلی” انتخاب شود.
“‌استاندارد روشنایی داخلی” را مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تهیه کرده
است و عیناً الکتریکی ساختمانها، یکی از شرایط مهم، پیش‌بینی و برآورد‌هر چه
دقیق‌تر درخواست (‌تقاضا یا دیامند) یا حداکثر توان مصرفی آن است. پیوست شماره ۳
“‌راهنمای استفاده از ضرایب همزمانی”، که از “‌آیین‌نامه ایمنی‌تأسیسات الکتریکی
ساختمانها” اقتباس شده است، همراه با مفاد بخش ۱۳ – ۳ و سایر قسمتهای مقررات،
راهنمای مفیدی برای حصول این مقصود خواهد بود.
13 – ۰ – ۷ لزوم رعایت نشانه‌های ترسیم استاندارد در کلیه نقشه‌ها و مدار نکته‌ای
است که احتیاج به توضیح ندارد. اساس نشانه‌های انتخاب شده در این‌مقررات،
نشانه‌های ارائه شده در گروه مدارک ۶۱۷ IEC است.
‌نشانه‌های موجود در پیوست شماره ۴ این مقررات تنها آن بخش از کل نشانه‌ها یاد شده
است که پیش‌بینی می‌شود در طرح‌های تأسیسات الکتریکی به کار‌می‌آیند.
‌استفاده از نشانه‌های ترسیم متفرقه به طور کلی ممنوع خواهد بود.
13 – ۰ – ۸ در کلیه مراحل، به خصوص مراحل اولیه طرح و اجرای کارهای ساختمانی و
تأسیساتی، لازم است همکاری نزدیکی بین همه دست‌اندرکاران، اعم‌از طراحان و
اجراکنندگان ساختمان و تأسیسات آن، وجود داشته باشد تا تبادل اطلاعات به موقع
انجام شود.
13 – ۰ – ۹ برای اطلاع از نظرات، مقررات و دستورالعملهای مقامات تأمین‌کننده
سرویسهای ساختمان نظیر برق، تلفن و غیره، باید به موقع اقدام شود و تماس‌و همکاری
لازم تا خاتمه کار ادامه یابد.
13 – ۱ دامنه کاربرد – هدف – تعریفها
13 – ۱ – ۱ دامنه کاربرد
13 – ۱ – ۱ – ۱ تأسیسات الکتریکی بناهای ذکر شده در زیر، که از سیستم TN (‌پیوست
شماره ۲) استفاده خواهند کرد، باید با رعایت مفاد این مقررات و نیز‌آیین‌نامه‌ها و
استانداردهای ذکر شده در ردیف ۱۳ – ۰ – ۳ اجرا شوند:
‌الف) ساختمانهای مسکونی،
ب) ساختمانهای تجاری،
ج) ساختمانهای اداری،
‌د) ساختمانهای درمانی
ه) ساختمانهای آموزشی
‌و) ساختمانهای عمومی،
‌ز) ساختمانهای صنعتی،
ح) نمایشگاه‌های دائمی و موقت، پارکهای تفریحات، کارگاه‌های ساختمانی،
ط) هر گونه ساختمانی که مقررات مخصوصی برای تأسیسات الکتریکی آن وضع نشده باشد.
13 – ۱ – ۱ – ۲ این مقررات موارد زیر را در بر می‌گیرد:
‌الف) تأسیسات سیم‌کشی سیستمهای جریان متناوب با ولتاژ تا ۱۰۰۰ ولت مؤثر،
ب) تأسیسات سیم‌کشی سیستمهای جریان متناوب با ولتاژ بیش از ۱۰۰۰ ولت مؤثر (‌به
جزئی سیم‌کشی داخلی دستگاه‌ها)، که از سیستمهای فشار ضعیف تا۱۰۰۰ ولت تغذیه
می‌کنند، مانند چراغهای تخلیه الکتریکی در گازها (‌نئون)،
ج) تأسیسات سیم‌کشی کلیه سیستمهای مربوط به لوازم و دستگاه‌هایی که مقررات خاصی
برای آنها وضع نشده باشد،
‌د) تأسیسات سیم‌کشی ثابت وسائل ارتباطی – انتقال علائم و فرمان و مشابه آنها –
استثنای سیم‌کشیهای داخلی دستگاه‌ها.
13 – ۱ – ۱ – ۳ این مقررات موارد زیر را در بر نمی‌گیرد:
‌الف) وسائل جریمه الکتریکی،
ب) وسائل الکتریکی خودروها،
ج) تأسیسات الکتریکی کشتیها،
‌د) تأسیسات الکتریکی هواپیماها،
ه) تأسیسات الکتریکی روشنایی معابر،
‌و) تأسیسات الکتریکی معادن،
‌ز) تأسیسات برقگیر (‌صاعقه‌گیر) ساختمانها.
13 – ۱ – ۲ هدف
‌هدف از تدوین این مقررات، که طرح و نصب تأسیسات الکتریکی را در بر می‌گیرد، تضمین
ایمنی افراد استفاده‌کننده از آنها و نیز سلامت ساختمان، تأسیسات و‌محتویات آن، تا
حد امکان، و در عین حال ایجاد شرایط است که در آن تجهیزات و دستگاه‌های مورد
استفاده به نحوی صحیح و رضایتبخش کار کنند.
13 – ۱ – ۳ تعریفها
‌یادآوری
‌در این مقررات اصطلاحاتی با تعریفهای زیر به کار رفته است. بسیاری از این تعریفها
از “‌آیین‌نامه تأسیسات الکتریکی ساختمانها”، استاندارد شماره ۱۹۳۷ گرفته‌شده‌اند.
نظر به معدود بودن شمار اصطلاحات، به جای ارائه الفبایی، در اینجا بر حسب موضوع
ارائه شده‌اند.
13 – ۱ – ۳ – ۱ تجهیزات الکتریکی – مصالح و تجهیزاتی‌اند که برای تولید، تبدیل یا
مصرف انرژی الکتریکی به کار می‌روند، مانند مولدها، موتورهای
برق،‌ترانسفورماتورها، دستگاه‌های برقی، دستگاه‌های اندازه‌گیری، وسائل حفاظتی و
مصالح الکتریکی.
13 – ۱ – ۳ – ۳ مدار الکتریکی (‌مدار) – ترکیبی است از وسائل و واسطه‌ها که جریان
الکتریکی می‌تواند از آنها عبور کند.
‌یادآوری
‌در بندهای مربوط به حفاظت در برابر اضافه جریان، این تعریف به قسمتی از تجهیزات
الکتریکی اطلاق می‌شود که به کمک یک یا چند وسیله حفاظتی، در برابر‌اضافه جریان
حفاظت شده است.
13 – ۳ – ۴ جعبه برداشت (SPUR UNTT) – نوعی وسیله سیم‌کشی است (‌غیر از پریز)، که
در محل برداشت نیرو از سیم‌کشی ثابت، با استفاده از کابلهای‌قابل انعطاف، از آن
استفاده می‌شود. اتصال کابل به جعبه برداشت، مشابه اتصال آن به دستگاه‌های برقی،
ثابت است.
13 – ۱ – ۳ – ۵ وسائل نصب ثابت – وسائل و تجهیزات تأسیسات الکتریکی است که با نیت
استفاده دائم از آنها، به طور ثابت نصب می‌شوند.
13 – ۱ – ۳ – ۶ کلید جداکننده (‌مجزاکننده – ایزولاتور) – وسیله مکانیک قطع وصل
جریان است که برای حفظ ایمنی، در حالت قطع، فاصله جدایی لازم را‌طبق استاندارد،
ایجاد می‌کند. جداکننده قادر است فقط جریانهای بسیار کوچک عبوری را قطع کند. در
حال وصل، این کلید می‌تواند جریان نامی خود را به طور‌دایم در شرایط عادی، و نیز
به مدتی کوتاه جریانهای غیر عادی، مانند اتصال کوتاه، را تحمل کند.
13 – ۱ – ۳ – ۷ کلید قطع زیربار یا کلید قطع بار – وسیله مکانیکی قطع و وصل جریان
است که قادر است جریان نامی خود را در شرایط معین، قطع و وصل کند‌یا از خود عبور
دهد و نیز به مدتی کوتاه، جریانهای غیر عادی، مانند اتصال کوتاه، را تحمل کند.
13 – ۱ – ۳ – ۸ کلید جداکننده و قطع و وصل زیر بار یا کلید جداکننده زیر بار کلیدی
است که هر دو خاصیت مربوط به کلیدهای مجازکننده و قطع بار را دارا‌باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۹ کلید فیوز – کلیدی است که در آن فشنگ فیوز عمل کنتاکتهای متحرک
کلید را نیز انجام می‌دهد.
13 – ۱ – ۳ – ۱۰ کلید فیوز مجازکننده – کلید فیوزی است که خاصیت کلید مجزاکننده را
نیز داشته باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۱۱ کلید فیوز قطع بار – کلید فیوزی است که خاصیت کلید قطع بار را نیز
داشته باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۱۲ کلید فیوز مجازکننده و قطع بار – کلید فیوزی است که هر دو خاصیت
مجزا کننده و قطع بار را داشته باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۱۲ کلید فیوز مجازکننده و قطع بار – کلید فیوزی است که هر دو خاصیت
مجازکننده و قطع بار را داشته باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۱۳ کلید خودکار (‌اتوماتیک) – وسیله مکانیکی قط و وصل خودکار جریان
است که قادر است در شرایط عادی، جریانهایی را وصل و یا قطع کند‌یا از خود عبور دهد
و در شرایط غیر عادی مانند اتصال کوتاه، جریانها را وصل یا قطع کند یا به مدتی
کوتاه از خود عبور دهد. این نوع کلید مجهز به وسائلی است‌که جریانهای غیر عادی
(‌اضافه بار، اتصال کوتاه) را به طور خودکار قطع می‌کند.
13 – ۱ – ۳ – ۱۴ قسمت برقدار – هر سیم یا هادی دیگری است که در شرایط عادی تحت
ولتاژ الکتریکی باشد.
‌یادآوری
‌هادیهای خنثی و قطعات دیگری که به آن وصل است قسمت برقدار تلقی می‌شود.
13 – ۱ – ۳ – ۱۵ بنده هادی – قسمتی است که به سادگی در دسترس است و در وضعیت عادی
برقدار نیست ولی ممکن است در اثر بروز نقصی در دستگاه‌برقدار شود.
13 – ۱ – ۳ – ۱۶ قسمت هادی بیگانه – قسمت هادیی است که جزئی از تأسیسات الکتریکی
را تشکیل نداده باشد.
‌یادآوری
‌قسمتهای هادی بیگانه، برای مثال، عبارت‌اند از:
– اسکلت فلزی و قسمتهای فلزی ساختمانها،
– لوله‌های فلزی گاز، آب و حرارت مرکزی و غیره و کلیه دیگر دستگاه‌های غیر برقی که
از نظر الکتریکی به آنها متصل باشند (‌مانند رادیاتورها، اجاقهای‌خوراک‌پزی گازی و
ذغالی، طشتکهای فلزی ظرفشوییها و غیره)،
– کفها و دیوارهای غیر عایق.
13 – ۱ – ۳ – ۱۷ هادی حفاظتی – هادیی است که در اقدامات حفاظتی در برابر برق
گرفتگی، هنگام بروز اتصالی، از آن استفاده می‌شود و بدنه‌های هادی را به‌قسمتهای
زیر وصل می‌کند:
– بنده‌های هادی دیگر،
– قسمتهای هادی بیگانه،
– الکترود زمین، هادی زمین‌شده یا قسمت برقدار زمین‌شده.
13 – ۱ – ۳ – ۱۸ هادی خنثی – هادیی است که به نقطه خنثی وصل باشد و به منظور
انتقال انرژی الکتریکی از آن استفاده شود.
‌یادآوری
‌در بعضی از موارد و در شرایطی معین، یک هادی واحد می‌تواند وظایف هادی خنثی و
هادی حفاظتی را توأماً انجام دهد.
13 – ۱ – ۳ – ۱۹ جرم کلی زمین – مفهومی است که خواص آن به قرار زیر است:
– جرم کلی زمین را می‌توان مشابه شینه‌ای با سطح مقطع بزرگ فرض کرد، که مقاومت بین
هر دو نقطه آن عملاً نزدیک به صفر است،
– وصل شدن به جرم کلی زمین تنها از راه نوع یا الکترود زمین امکان‌پذیر است،
– اتصال الکترود زمین به جرم کلی زمین همیشه همراه با مقاومتی است که همان مقاومت
اتصال زمین یا مقاومت الکترود زمین است.
13 – ۱ – ۳ – ۲۰ الکترود زمین – یک یا چند قطعه هادی است که به منظور برقراری
ارتباط الکتریکی با جرم کلی زمین در خاک مدفون شده باشد.
‌الکترودهای زمین مستقل از نظر الکتریکی، الکترودهایی‌اند که فواصل آنها از یکدیگر
به قدری است که در صورت عبور حداکثر جریان ممکن از یکی از آنها،‌ولتاژ الکترودهای
دیگر به مقدار قابل ملاحظه تحت تأثیر قرار نگیرد.
13 – ۱ – ۳ – ۲۱ مقاومت اتصال زمین یا مقاومت زمین – مقاومت الکتریکی بین سرآزاد
الکترود مین مستقل از نظر الکتریکی و جرم کلی زمین است.
13 – ۱ – ۳ – ۲۲ “‌حفاظت در برابر تماس غیر مستقیم” یا “‌حفاظت تکمیلی” – جلوگیری
از تماس خطرناک اشخاص و حیوانات اهلی است با:
– بنده‌های هادی،
– قسمتهای هادی بیگانه که ممکن است در اثر بروز اتصالی برقدار شوند.
‌یادآوری
‌به این نوع حفاظت، “‌حفاظت در صورت بروز اتصالی” هم می‌گویند.
13 – ۱ – ۳ – ۲۳ جریان مجاز یا جریان مجاز حرارتی یک هادی – مقدار ثابتی از جریان
است که در شرایطی تعیین شده، بدون اینکه دمای وضعیت تعادل‌هادی از میزان معینی
تجاوز کند، می‌تواند از آن عبور کند.
13 – ۱ – ۳ – ۲۴ اضافه جریان – هر جریانی است که بیش از جریان اسمی باشد.
‌یادآوری۱
‌اضافه جریان ممکن است با توجه به مقدار و زمانی برقرار بودن آن، اثر زیان‌آور
داشته یا نداشته باشد.
‌یادآوری۲
‌برای هادیهای جریان مجاز، جریان اسمی آنها در نظر گرفته می‌شود.
13 – ۱ – ۳ – ۲۵ جریان اضافه بار – اضافه جریانی است که در مداری که از نظر
الکتریکی آسیب‌ندیده است به وجود آمده باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۲۶ جریان اتصال کوتاه – اضافه جریانی است که در اثر متصل شدن دو نقطه
با ولتاژهای مختلف، در موقع کار عادی از طریق مقاومت ظاهری(‌امپدانس) به سایر کم،
به وجود آمده باشد.
13 – ۱ – ۳ – ۲۷ جریان اتصالی – جریانی است که در اثر خرابی عایق یا در اثر اتصالی
به وجود آید.
13 – ۱ – ۳ – ۲۸ جریان اتصالی به زمین – جریان اتصالی است که به زمین جاری می‌شود.
13 – ۱ – ۳ – ۲۹ جریان برق گرفتگی (‌جریان خطرناک از نظر پاتوفیزیولوژی) – جریانی
است که از بدن انسان یا حیوان اهلی عبور کند و مقدار آن (‌با در نظر‌گرفتن فرکانس،
هارمونیکها و زمان تأثیر) به قدری باشد که احتمالاً آسیب به وجود آورد.
‌یادآوری
‌مقدار جریان برق گرفتگی که احتمال آسیب‌رساندن داشته باشد به موقعیتها و افراد
مختلف بستگی دارد.
13 – ۱ – ۳ – ۳۰ جریان نشست به زمین – جریانی است که بین مداری که از نظر الکتریکی
آسیب ندیده است و زمین، یا بدنه‌های هادی بیگانه، برقرار شود.
13 – ۱ – ۳ – ۳۱ جریان باقیمانده – مقدار مؤثر جمع مقادیر آنی جریانهایی است که از
همه هادیهای برقداری یک مدار معین در نقطه‌ای از تأسیسات الکتریکی‌عبور می‌کند.
13 – ۱ – ۳ – ۳۲ جریان باقیمانده عامل – مقداری از جریان باقیمانده است که سبب عمل
یک وسیله حفاظتی شود.
13 – ۱ – ۳ – ۳۳ ولتاژ تماس – ولتاژی است که بین قطعاتی که در آن واحد در دسترس
باشند، به وجود آید.
13 – ۱ – ۳ – ۳۴ قطعاتی که در آن واحد در دسترس‌اند – هادیها یا بدنه‌های هادی‌اند
که در آن واحد توسط یک شخص قابل لمس باشند.
‌یادآوری
‌قطعات زیر ممکن است در آن واحد در دسترس باشند:
– قسمتهای برقدار،
– بنده‌های هادی،
– قسمتهای هادی بیگانه،
– هادیهای حفاظتی،
– الکترودهای زمین.
13 – ۱ – ۳ – ۳۵ دسترسی – منطقه‌ای است که حدود آن از محل فعالیت عادی افراد قابل
لمس باشد (‌ شکل۱).
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۳۹۹<
13 – ۲ اصول اساسی
13 – ۲ – ۱ حفاظت برای حصول ایمنی
13 – ۲ – ۱ – ۱ کلیات
‌هدف از مقررات ذکر شده در این بخش، تضمین ایمنی افراد، حیوانات اهلی، ساختمانها۷
و محتویات آنها در مقابل خطرات و خسارات احتمالی ناشی از‌استفاده عادی از تأسیسات
الکتریکی است.
‌یادآوری
‌در تأسیسات الکتریکی دو عامل عمده خطر وجود دارد:
– جریانهای برق گرفتگی،
– دماهای زاید، که ممکن است منجر به ایجاد سوختگی‌ها، آتش‌سوزیها و دیگر صدمات
شود.
13 – ۲ – ۱ – ۲ حفاظت در باربر تماس مستقیم
‌اشخاص و حیوانات اهلی باید در مقابل خطرات احتمالی ناشی از تماس با قسمتهای
برقدار تأسیسات الکتریکی حفاظت شوند.
‌این حفاظت ممکن است با یکی از روشهای زیر تأمین شود:
– جلوگیری از عبور جریان از بدن اشخاص یا حیوانات اهلی
– محدود کردن جریانی که ممکن است از بدون عبور کند، به میزانی کمتر از جریان
برق‌گرفتگی.
13 – ۲ – ۱ – ۳ حفاظت در برابر تماس غیر مستقیم
‌اشخاص و حیوانات اهلی باید در مقابل خطرات احتمالی ناشی از تماس با بدنه‌های هادی
حفاظت شوند.
‌این حفاظت ممکن است به یکی از روش‌های زیر تأمین شود:
– جلوگیری از عبور جریان اتصالی از بند اشخاص یا حیوانات اهلی
– محدود کردن جریان اتصالی که ممکن است از بند عبور کند، به میزانی کمتر از جریان
برق گرفتگی،
– قطع خودکار تغذیه، به محض بروز نقضی که ممکن است به عبور جریان از بدنی که در
تماس با بدنه هادی است منجر شود، در موقعی که این جریان مساوی‌یا بیش از جریان برق
گرفتگی باشد.
13 – ۲ – ۱ – ۴ حفاظت در برابر اثرهای حرارتی در بهره‌برداری عادی
‌تأسیسات الکتریکی باید طوری اجرا شده باشد که برای مواد قابل اشتغال در اثر
دماهای زیاد یا قوس الکتریکی امکان بروز هیچ نوع حریق وجود نداشته باشد،‌همچنین در
موقع بهره‌برداری عادی از تجهیزات الکتریکی نباید هیچ نوع خطر سوختگی برای اشخاص
یا حیوانات اهلی وجود داشته باشد.
13 – ۲ – ۱ – ۵ حفاظت در باربر اضافه جریان
‌اشخاص و حیوانات داخلی باید در برابر صدمات و همچنین وسائل و لوازم و ساختمانها
باید در برابر خسارت ناشی از دماهای زیاد و عوامل الکترومکانیکی که‌ممکن است در
اثر هر اضافه جریانی در قسمتهای برقدار به وجود آیند، لحظات شوند.
‌این حفاظت ممکن است به یکی از روشهای زیر تأمین شود:
– قطع خودکار تغذیه در موقع بروز اضافه جریان، قبل از اینکه این اضافه جریان، با
توجه به مدت زمانی برقراری آن، به مقدار خطرناک برسد،
– محدود کردن حداکثر اضافه جریان، با توجه به مدت برقراری آن، به میزانی که بی‌خطر
باشد.
13 – ۲ – ۱ – ۶ حفاظت در برابر جریانهای اتصالی
‌هادیها، به جز هادیهای برقدار، و نیز همه قطعات دیگری که برای هدایت جریانهای
اتصالی پیش‌بینی شده‌اند باید بتوانند این جریانها را، بدون ایجاد دماهای
زیاد،‌هدایت کنند.
‌یادآوری ۱
‌لازم است به جریانهای اتصال زمین توجه خاصی مبذول شود.
‌یادآوری ۲
‌برای هادیهای برقدار، مطابقت آنها با مقررات ردیف ۱۳ – ۱ – ۵ و نیز ردیف ۱۳ – ۲ –
1 – ۵ حفاظت شده بود نشان را در برابر هر نوع جریان اتصالی، و از‌جمله جریان
اتصالی که در اثر نقصی به وجود آمده باشد، تضمین می‌کند.
13 – ۲ – ۱ – ۷ حفاظت در برابر اضافه ولتاژ
13 – ۲ – ۱ – ۷ – ۱ اشخاص و حیوانات اهلی باید در برابر صدمات و همچنین وسائل و
لوازم و ساختمانهای باید در برابر هر نوع اثر مضری که ممکن است در‌نتیجه بروز
اتصالی بین مدارهای با ولتاژهای مختلف ایجاد شود، محافظت شوند.
13 – ۲ – ۱ – ۷ – ۲ اشخاص و حیوانات اهلی باید در برابر صدمات و همچنین وسائل و
لوازم و ساختمانها باید در برابر خسارت ناشی از ولتاژهای زیاد، که‌ممکن است در اثر
عوامل دیگری مانند صاعقه یا قطع و وصل مدارها به وجود آیند، محافظت شوند.
13 – ۲ – ۲ طراحی
13 – ۲ – ۲ – ۱ کلیات
‌در طراحی تأسیسات الکتریکی باید به نکته‌های زیر توجه کرد:
– حفاظت اشخاص و حیوانات اهلی و نیز لوازم و وسائل و ساختمانها طبق مقررات ردیف ۱۳
– ۲ – ۱ تأمین شود.
– کار صحیح تأسیسات الکتریکی، مناسب با نوع استفاده‌ای که برای آن در نظر گرفته
شده است، تضمین شود.
‌اطلاعات اولیه‌ای که برای طراحی لازم است، در ردیفهای ۱۳ – ۲ – ۲ – ۲ تا ۱۳ – ۲ –
2 – ۵ و شرایطی که طرح باید با آنها مطابقت داشته باشد در ردیفهای ۱۳- ۲ – ۲ – ۲
تا ۱۳ – ۲ – ۲ – ۱۲ ذکر شده است.
13 – ۲ – ۲ – ۲ مشخصه‌های منبع یا منابع تغذیه
13 – ۲ – ۲ – ۲ – ۱ نوع جریان: متناوب، مستقیم یا هر دو.
13 – ۲ – ۲ – ۲ نوع و تعداد هادیها:
‌برای جریان متناوب: هادی یا هادیهای فاز،
‌هادی خنثی
‌هادی حفاظتی.
‌برای جریان مستقیم: هادیهای معادل هادیهای ذکر شده در بالا.
13 – ۲ – ۲ – ۳ مقادیر و حد گذشتها:
– ولتاژ و حد گذشتهای آن
– فرکانس و حد گذشتهای آن
– حداکثر مجاز شدت جریان
– شدت جریان احتمالی اتصال کوتاه.
13 – ۲ – ۲ – ۲ – ۴ تدابیر حفاظتی موجود در سیستم، نظیر هادی خنثی زمین شده یا سیم
وسط زمین شده.
13 – ۲ – ۲ – ۲ – ۵ مقررات مخصوص سازمان توزیع‌کننده نیروی برق (‌شرکت برق
منطقه‌ای و غیره).
13 – ۲ – ۲ – ۳ – نوع تقاضا
‌تعیین تعداد و نوع مدارهای لازم برای روشنایی، گرایش، نیرو، فرمان، انتقال
علامات، ارتباط و غیره باید با توجه به شرایط زیر به عمل آید:
– نقاط استقرار مصرف‌کنندها
– نیروی پیش‌بینی شده برای هر کدام از مدارها،
– تغییرات روزانه و سالانه تقاضا،
– هر نوع شرط اختصاصی،
– احتیاجات مربوط به فرمانها، ارسال علامات و ارتباطات و غیره.
13 – ۲ – ۲ – ۴ – منابع تغذیه اضطراری
– منبع تغذیه (‌ماهیت – مشخصات)،
– مدارهایی که لازم است از منبع اضطراری تغذیه شوند.
13 – ۲ – ۲ – ۵ – شرایط محیط
13 – ۲ – ۲ – ۶ – سطح مقطع هادیها
‌سطح مقطع هادیها باید با توجه به عوامل زیر تعیین شود:
– حداکثر دمای مجاز،
– افت ولتاژ مجاز،
– تنشهای الکترومکانیکی که ممکن است در اثر اتصال کوتاه در آنها به وجود آید،
– تنشهای مکانیک دیگری که ممکن است در هادیها ایجاد شود،
– حداکثر مقاومت ظاهری، با توجه به عمل وسیله حفاظتی در برابر اتصال کوتاه.
‌یادآوری
‌نکات ذکر شده در ابال، در درجه اول، مربوط به تأمین حفاظت تأسیسات الکتریکی است
ولی از لحاظ بهره‌برداری اقتصادی ممکن است از مقاطعی بزرگتر از‌آنچه برای تأمین
حفاظت لازم است استفاده شود.
13 – ۲ – ۲ – ۷ – انواع سیم‌کشی و طریقه‌های نصب آن
‌انتخاب نوع سیم‌کشی و طرز نصب به نکات زیر بستگی دارد:
– ماهیت محل،
– نوع و ماهیت دیوارها و سایر قسمتهای ساختمان که سیم‌کشیها را در بردارند.
– امکان دسترسی به سیم‌کشیها برای اشخاص و حیوانات اهلی،
– ولتاژ،
– تنشهای مکانیکی دیگری که ممکن است در حین نصب یا بهره‌برداری از تأسیسات
الکتریکی در سیم‌کشیها به وجود آید.
13 – ۲ – ۲ – ۸ – تجهیزات حفاظتی
‌ویژگیهای تجهیزات حفاظتی باید با توجه به نوع حفاظتی که به وجود می‌آورند تعیین
شود، مانند حفاظت در برابر:
– اضافه جریان (‌اضافه بار – اتصال کوتاه)،
= جریان اتصال زمین،
– اضافه ولتاژ
– ولتاژ کم و نبود ولتاژ.
‌مقادیری از جریان، ولتاژ و زمان، که باعث عمل وسیله حفاظتی می‌شود، باید با
خصوصیات مدارها و نوع خطراتی که ممکن است بروز کند متناسب باشد.
13 – ۲ – ۲ – ۹ – فرمان اضطراری
‌در موادی که در صورت بروز خطر به قطع فوری تغذیه احتیاج باشد، وسیله قطع باید
طوری نصب شود که به سادگی قابل تشخیص و به طور مؤثر و سریع قابل‌استفاده باشد.
13 – ۲ – ۲ – ۱۰ – وسائل جداکننده
‌وسائل جداکننده باید طوری پیش‌بینی شوند که برای انجام عملیات مربوط به تعمیرات،
آزمایشها، کشف و رفع معایب بتوان با آنها تأسیسات الکتریکی، مدارها‌یا دستگاه‌های
مستقل را از مدار خارج کرد.
13 – ۲ – ۲ – ۱۱ – پیگیری از تأثیر متقابل بین تأسیسات الکتریکی و غیر الکتریکی
تأسیسات الکتریکی را باید طوری ترتیب داد که تأثیر زیان‌آور متقابل بین‌تأسیسات
الکتریکی و تأسیسات غیر الکتریکی ساختمان به وجود نیاید.
13 – ۲ – ۲ – ۱۲ – قابلیت دسترسی تجهیزات الکتریکی
‌تجهیزات الکتریکی را باید طوری ترتیب داد که، در صورت لزوم، امکانات زیر وجود
داشته باشد:
– فضای کافی برای تأسیسات اولیه و تعویض بعدی هر یک از اجزاء تجهیزات الکتریکی،
– دسترسی برای انجام عملیات مربوط به بهره‌برداری، آزمایش، بازرسی، رسیدگی و
تعمیرات.
– توسعه در آینده
13 – ۲ – ۳ – انتخاب تجهیزات الکتریکی
13 – ۲ – ۳ – ۱ – کلیات
‌هر یک از مصالح و تجهیزاتی که در تأسیسات الکتریکی به کار می‌رود باید با مقررات
استاندارد مربوط به آن، بر اساس ردیف ۱۳ – ۰ – ۳ مطابقت داشته باشد.
13 – ۲ – ۳ – ۲ – ویژگیها
‌ویژگیهای هر یک از مصالح و تجهیزات الکتریکی انتخاب شده باید با شرایط و مشخصات
تعیین شده برای تأسیسات الکتریکی مطابقت داشته باشد (‌به ردیف۱۳ – ۲ – ۲ مراجعه
شود) و بخصوص با مقررات زیر نیز تطبیق کند:
13 – ۲ – ۳ – ۲ – ۱ – ولتاژ
‌تجهیزات الکتریکی باید برای حداکثر ولتاژ مداوم تعیین شده (‌ولتاژ مؤثر در جریان
متناوب) و همچنین برای اضافه ولتاژهایی که ممکن است ایجاد شود،‌مناسب باشد.
‌یادآوری
‌در مورد بعضی از تجهیزات، حداقل ولتاژی که ممکن است ایجاد شود نیز باید در نظر
گرفته شود.
13 – ۲ – ۳ – ۲ – ۲ – شدت جریان
‌کلیه تجهیزات الکتریکی باید با توجه به حداکثر جریانی که در بهره‌برداری عادی به
طور مداوم از آنها عبور می‌کند (‌مقدار مؤثر در جریان متناوب) و همچنین‌جریان
غیرعادی احتمالی و مدت زمان برقراری آن (‌در صورت وجود وسائل حفاظتی مدت زمان لازم
برای عمل آنها) انتخاب شود.
13 – ۲ – ۳ – ۲ – ۳ – فرکانس
‌در صورتی که فرکانس بر روی ویژگی‌های تجهیزات الکتریکی مؤثر باشد، فرکانس نامی
تجهیزات باید با فرکانسی که ممکن است در مدار به وجود آید مطابقت‌داشته باشد.
13 – ۲ – ۳ – ۲ – ۴ – توان
‌کلیه تجهیزات الکتریکی که بر مبنای ویژگی‌های توان آن انتخاب می‌شود باید با نوع
کاری که از آن گرفته می‌شود متناسب باشد و با ضریب بار و شرایط کار عادی‌آن مطابقت
داشته باشد.
13 – ۲ – ۳ – ۳ – شرایط نصب
‌کلیه تجهیزات الکتریکی باید طوری انتخاب شوند که بتوانند به نحوی مطمئن در مقابل
تنشهایی که در آنها به وجود می‌آیند و محیطی که در آن نصب می‌شوند یا‌احتمالاً در
معرض آن قرار می‌گیرند (‌به ردیف ۱۳ – ۲ – ۲ – ۵ مراجعه شود) ایستادگی کنند، با
وجود این، اگر یکی از اقلام تجهیزات الکتریکی از نظر ساختمان‌خود با محلی که در آن
نصب می‌شود مطابقت نداشته باشد، به شرطی می‌توان از آن استفاده کرد که نوعی حفاظت
اضافی، به عنوان جزئی از تأسیسات کامل‌الکتریکی، برای آن پیش‌بینی شده باشد.
13 – ۲ – ۳ – ۴ – جلوگیری از اثرهای زیان‌آور
‌کلیه تجهیزات الکتریکی باید طوری انتخاب شوند که بر تجهیزات دیگر تأثیر زیان‌آور
نداشته باشند و باعث اخلال در تغذیه برق، چه در هنگام کار عادی و چه در‌هنگام قطع
و وصل، نشوند.
13 – ۲ – ۴ – جلوگیری از اثرهای زیان‌آور
‌کلیه تجهیزات الکتریکی باید طوری انتخاب شوند که بر تجهیزات دیگر تأثیر زیان‌آور
نداشته باشند و باعث اخلال در تغذیه برق، چه در هنگام کار عادی و چه در‌هنگام قطع
و وصل، نشوند.
‌در این زمینه عواملی که ممکن است مؤثر باشند، به طور مثال، عبارت‌اند از:
– ضریب توان،
– شدت جریان هجومی،
– بار نامتعادل،
– هارمونیک‌ها.
13 – ۲ – ۴ – نصب
13 – ۲ – ۴ – ۱ – برای نصب تأسیسات الکتریکی باید استادکاران کار آزموده را به کار
گرفت و از لوازم و تجهیزات مناسب استفاده کرد.
13 – ۲ – ۴ – ۲ – در خلال عملیات نصب، نباید در مشخصه‌های تجهیزات الکتریکی، چنان
که در این مقررات مشخص شده است، خللی وارد آید.
13 – ۲ – ۴ – ۳ – هادی حفاظتی و هادی خنثی باید با استفاده از رنگ‌آمیزی یا به
نحوی دیگر، حداقل در محل ترمینالها قابل تشخیص باشند، این هادیها باید در‌تمام طول
کابلها و بندهای قابل انعطاف، با استفاده از رنگ‌آمیزی قابل تشخیص باشند.
13 – ۲ – ۴ – ۴ – اتصالات بین هادیها یا هادیها و تجهیزات الکتریکی باید به نحوی
انجام شود که دوام و ایمنی آنها تضمین شده باشد.
13 – ۲ – ۴ – ۵ – کلیه تجهیزات الکتریکی باید به نحوی نصب شوند که در شرایط
پیش‌بینی شده برای سیستم خنک کننده آنها خللی وارد نباید.
13 – ۲ – ۴ – ۶ – کلیه انواع تجهیزات الکتریکی که احتمال دارد دمای زیاد یا قوص
الکتریکی ایجاد کنند، باید به نحوی مستقر یا حفاظت شوند که خطر ایجاد‌آتش سوزی در
مواد قابل اشتغال از آنها رفع شده باشد.
13 – ۲ – ۵ – آزمونهای اولیه
‌تأسیسات الکتریکی را باید قبل از شروع بهره‌برداری و یا پس از هر تغییر عمده در
آن، آزمود تا نسبت به صحت کارهای انجام شده طبق این مقررات اطمینان‌حاصل شود.
13 – ۳ – برآورد درخواست نیروی برق (‌تقاضا یا دیماند)
13 – ۳ – ۰ – کلیات
13 – ۳ – ۰ – ۱ – برای فراهم کردن مقدمات تأمین نیروی برق هر طرح، (‌انشعاب، پست،
مولد) لازم است قبل از اقدام به تهیه طرح تأسیسات الکتریکی و در‌مراحل اولیه
مطالعات معماری و ساختمانی حداکثر درخواست (‌ دیماند) نیروی برق آن را برآورد کرد.
13 – ۳ – ۰ – ۲ – روش صحیح تخمین حداکثر درخواست بر اساس محاسبه توان کل نصب شده و
اعمال ضرایب همزمانی مناسب استوار است، به شرط آنکه‌تجربیات گذشته، که از طرح‌های
مشابه در محل به دست آمده باشد، این محاسبه را تأیید کند.
‌یادآوری ۱
‌پیش‌بینی حداکثر درخواست، مخصوصاً از نظر وسایل و دستگاه‌های قابل حمل، روشنایی،
تعداد پریزهای نصب شده و غیره، شدیداً وابسته به عرف و عادات‌محلی است، لذا در اغلب
موارد لازم خواهد بود حداکثر تقاضا بیش از مقادیر به دست آمده از راه محاسبه
انتخاب شود. اصولاً مطالب این بخش جنبه راهنمایی‌دارد و مقادیر به دست آمده از
مراعات مفاد آن را نباید بدون بررسیها و مطالعات محلی به کار برد. از طرف دیگر
لازم خواهد بود در پیش‌بینی حداکثر درخواست،‌عواملی نظیر رشد سریع کیفیت زندگی و
افزایش مصرف در طول عمر تأسیسات، در مد نظر باشد.
13 – ۳ – ۱ – برآورد توان کل نصب شده
13 – ۳ – ۱ – ۱ – توان کل نصب شده بر اساس خواسته‌های تأسیسات باید به ترتیب زیر
محاسبه و برآورد شود:
‌الف) درخواست چراغ‌های نصب ثابت رشته‌ای (‌التهابی)، توان اسمی لامپهای آنها
خواهد بود. در مراحل برآورد اولیه، درخواست چراغ، توان بزرگترین لامپی‌است که
بتوان در آن نصب کرد.
ب) درخواست چراغهای نصب ثابت از نوع تخلیه‌ای (‌فلورسنت، جیوه‌ای و غیره) توان
اسمی مصرفی لامپهای آن با توجه به مصرف چوک آنهاست. درخواست‌این گونه چراغها به
ولت آمپر، ۲ برابر درخواست بر حس وات است.
ج) درخواست پریزها، در موادی که نوع لوازم و دستگاه‌هایی که از آنها تغذیه خواهند
کرد معلوم نباشد، از راه تخمین تقاضای مدار نهایی آنها برآورد می‌شود.
‌د) درخواست لوازم و دستگاه‌های نصب ثابت، توان اسمی آنها، با اعمال ضریب توان
آنها، خواهد بود.
ه) درخواست بارهای القایی باید با توجه به ضریب توان آنها تعیین شود.
13 – ۳ – ۲ – غیر همزمانی – تخمین ضریب همزمانی
13 – ۳ – ۲ – ۱ – به دلیل وجود غیر همزمانی در کار تجهیزات و لوازم الکتریک، باید
برای هر گروه از بارهای مختلف، (‌روشنایی، گرایش، موتورها و غیره) از‌ضریب همزمانی
مناسب استفاده شود تا با اعمال آنها در بارهای مربوط، حداکثر توان مصرف یا حداکثر
درخواست به دست آید.
‌یادآوری ۱
‌ضریب همزمانی هر تأسیسات، عددی است مختص همان تأسیسات، برای همین، در شرایط عادی،
پیش‌بینی دقیق آن امکان‌پذیر نخواهد بود و فقط با توجه به‌تجربیات گذشته و آمار
موجود می‌توان ضریب همزمانی را از پیش، به عنوان راهنما و به صورت تقریبی، تخمین
زد.
13 – ۳ – ۲ – ۲ – به منظور راهنمایی بیشتر برای تخمین ضریب همزمانی باید به پیوست
شماره ۳ که از استاندارد ملی شماره ۱۹۳۷: “‌آیین‌نامه ایمنی تأسیسات‌الکتریکی
ساختمانها” اقتباس شده است، مراجعه شود.
13 – ۴ – محل تحویل نیروی برق (‌سرویس مشترک) – نقطه شروع تأسیسات برق
13 – ۴ – ۰ – کلیات
‌یادآوری ۱
‌شرکت برق منطقه‌ای محل یا هر شرکت، مؤسسه یا تشکیلات دیگری که بنا به مقتضیاتی
محل ممکن است عهده‌دار تأمین برق مشترکان باشد، از این پس به‌اختصار شرکت برق یا
شرکت نامیده خواهد شود
13 – ۴ – ۰ – ۱ – صرف نظر از ولتاژ برقی که توسط شرکت، تحویل مشترکان خواهد شد، تا
جایی که به انشعاب مربوط باشد، رعایت مقررات شرکت برق و‌مفاد این مقررات الزامی
خواهد بود. آن بخش از تأسیسات و تجهیزات که انحصاراً در اختیار شرکت است، کلاً تابع
مقررات شرکت خواهد بود.
‌یادآوری ۲
‌در مورد بخشی از تأسیسات که مقررات شرکت و این مقررات هر دو در آن تأثیر دارند،
چنانچه تناقضی بین دو مقررات وجود داشته باشد، مقرراتی که از نظر‌ایمنی و حفاظت
برتر است انتخاب و اجرا خواهد شد. در چنین وضعیتی تشخیص با مقام مجری این مقررات
خواهد بود.
‌یادآوری ۳
‌در موادی که بنا به مقتضیات، تولید و یا انتقال و یا توزیع نیروی برق به عهده خود
مصرف‌کننده باشد، مصرف‌کننده در حکم شرکت تلقی می‌شود و در این‌صورت، طبق یادآوری
2 در بالا، عمل خواهد شد.
13 – ۴ – ۰ – ۲ – مشترک یا نماینده مختار او باید قبل از شروع ساختمان و در مراحل
طراحی آن با مقامات ذیربط شرکت برق تماس بگیرد و نسبت به نوع‌انشعاب و مشخصات کامل
آن اطلاعات کافی دریافت، و طبق تشخیص و یا راهنمایی شرکت نسبت به تأمین نکته‌های
این بخش اقدام کند. این تماس باید در‌کلیه مراحل ساختمان ادامه داشته باشد تا در
صورت لزوم، اصلاحات و عملیات تکمیلی ملحوظ شوند.
13 – ۴ – ۱ – انشعاب فشار ضعیف
13 – ۴ – ۱ – ۱ – چنانچه انشعاب از شبکه‌های عمومی شرکت یا از پست دیگری که آن
پست، جزئی از ساختمان مورد نظر نیست گرفته شود، مشترک باید با‌راهنمایی و رعایت
ضوابط شرکت، محلی را برای نصب تجهیزات انشعاب تحویلی از طرف شرکت پیش‌بینی و احداث
کند. بسته به شرایطی مانند تعداد و توان‌انشعاب یا انشعابهای ساختمان، محل مورد
بحث ممکن است یک اتاق، اتاقک یا یک فرورفتگی در دیواری مناسب این کار باشد. همچنین
محل مورد نظر باید‌برای این منظور به اندازه کافی وسیع و مناسب باشد و در عین حال
که خارج از دسترس عموم است، برای بازدید مأموران شرکت و قرائت کنتور در همه
ساعات‌شبانه‌روز آماده باشد.
‌هیچ گونه دودکش و لوله‌کشی، اعم از آب، گاز، حرارت مرکزی و غیره، نباید از فضای
اختصاص یافته برای محل انشعاب یا کنار آن عبور کند.
13 – ۴ – ۱ – ۲ – محل نصب انشعاب باید فضای کافی برای نصب ترمینال اتصال زمین (پ ۱
– ۶) و انجام سیم‌کشیهای مربوط به آن را داشته باشد. این فضا‌باید علاوه بر جای
لازم برای تجهیزات تحویلی شرکت برای نصب تجهیزات مشترک (‌مانند تابلوی اصلی)، نیز
از فضای کافی برخوردار باشد.
13 – ۴ – ۱ – ۳ – مسیر عبور و نحوه نصب هادی اتصال زمین (پ۱ – ۵ – ۴) باید به نحوی
انتخاب و اجرا شود که هادی اتصال زمین از هر گونه صدمات‌احتمالی مکانیکی، شیمیایی،
خوردگی و غیره محفوظ بماند و چنانچه بدون حفاظت مکانیکی نصب می‌شود، خارج از دسترس
ولی در معرض بازرسی دائم‌قرار داشته باشد. چنانچه به منظور حفاظت مکانیکی هادی
زمین، از نوعی لوله یا پوششی مشابه استفاده شده باشد، این لوله یا پوشش نباید از
جنس فلز باشد.
13 – ۴ – ۱ – ۴ – مسیر مدارهای خروجی (‌انشعاب به مصرف‌کننده) و نحوه نصب آنها
باید به گونه‌ای انتخاب و اجرا شود که ردگیری و تعویض مدارها در‌آینده بدون اشکال
انجام‌پذیر باشد، بدین منظور لازم است از انواع کانال و یا رایزر قابل بازدید
استفاده شود. مسر مدارها باید به نحوی انتخاب شود که حرارت‌تأسیسات دیگر، مانند
لوله‌های آب گرم، بخار یا دودکشها و نظایر آن، بر روی مدارها اثر سوء نداشته باشد.
13 – ۴ – ۲ انشعاب فشار متوسط
13 – ۴ – ۲ – ۱ چنانچه بنا به تشخیص شرکت برق، احداث یک پست ترانسفورماتور در داخل
ساختمان یا محوطه آن لازم باشد، آن قسمت از پست که‌انحصاراً در اختیار شرکت برق
خواهد ماند باید طبق ضوابط و مقررات شرکت، توسط مشترک ساخته و آماده شود. قسمتهای
از پست که در اختیار مشترک‌خواهد ماند، از نظر ارتباطی و عملیاتی باید با قسمتهای
در اختیار شرکت هماهنگی کامل داشته و به نحوی طرح و اجرا شود که هیچ گونه مانع و
اشکالی در‌بهره‌برداری طرفین وجود نداشته باشد.
‌مرز تقسیم به هر نحوی که تعیین شود، مشترک موظف است علاوه بر مقررات شرکت برق،
مقررات این فصل (۱۳ – ۴ – ۲) را نیز در محدوده خود رعایت کند.
13 – ۴ – ۲ – ۲ در مواردی نظیر مجموعه‌ها، مراکز صنعتی و غیره که احداث بیش از یک
پست ترانسفورماتور لازم باشد و شرکت، نیروی برق را از طریق یک‌مرکز قطع و وصل فشار
متوسطه یا پست پاساژ تحویل مشترک دهد و پستهای داخلی تماماً در اختیار مشترک باشد،
علاوه بر مقررات شرکت، رعایت مقرراتی که‌در پی می‌آید نیز الزامی خواهد بود.
13 – ۴ – ۲ – ۳ اتاق ترانسفورماتور
‌در شکل ۲ طرح‌واره مقطع قائم در اتاق ترانسفورماتور نشان داده شده است.
‌در نوع (‌الف) ترانسفورماتور هم‌سطح کف زمین و در نوع (ب) در سطحی بالاتر از آن
نصب می‌شود. نوع (ب) نسبت به نوع (‌الف) ترجیح دارد ولی اجرای آن در‌همه موارد
امکانپذیر نخواهد بود. انتخاب یکی از دو نوع اتاق به عهده مشترک خواهد بود.
‌ابعاد اصلی دو اندازه اتاق ترانسفورماتور در جدول شماره ۱ ارائه شده است. اتاق
اندازه “‌کوچک” برای ترانسفورماتورهایی با حداکثر توان ۶۳۰ کیلوولت آمپر و‌اتاق
اندازه “‌بزرگ” برای توانهای بیشتر است. هیچ رابطه‌ای بین دو اندازه و دو نوع اتاق
گفته شده در بالا وجود ندارد و هر یک از دو نوع را می‌توان در هر یک از‌دو اندازه
یاد شده انتخاب و اجرا کرد.
‌مشخصات مهم دیگری که در ساختمان اتاق ترانسفورماتور باید رعایت شود و در پی ارائه
شده است.
‌جدول ۱ ابعاد اتاق ترانسفورماتور.
>‌جدول و شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۱۹ الی ۴۲۰<
13 – ۴ – ۲ – ۳ – ۱ – انتخاب محل و جهت اتاق ترانسفورماتور
‌در انتخاب محل و نحوه استقرار اتاق ترانسفورماتور، علاوه بر ملاحظات مربوط به
مرکز ثقل بارو خواسته‌های نظیر آن، که توضیح آن در این بحث نمی‌گنجد،‌لازم است
مراتب زیر نیز رعایت شوند:
‌الف) اتاق باید در طبق همکف قرار بگیرد و یکی از جبه‌های آن مشرف به فضای آباد
باشد، در برابر این جبه‌ها، حداقل تا فاصله ۵ متری نباید هیچ گونه ساختمان‌یا مانع
دیگری که تهویه اتاق و داخل و خارج کردن ترانسفورماتور را با اشکال روبه‌رو کند
وجود داشته باشد. در اصلی اتاق ترانسفورماتور باید در این جبهه قرار‌داشته، نقل و
انتقال ترانسفورماتور به سادگی انجام‌پذیر باشد، برای همین ترجیح دارد وسیله نقلیه
و جرثقیل بتوانند تا به این جبهه آمد و رفت کنند.
‌یادآوری ۱
‌اتاقهایی که به علل دیگر (‌مانند متعدد بودن طبقات زیرزمین و میزان تجهیزات
مکانیک با مصرف زیاد در آنها) باید در طبقات زیرزمین ساخته شوند، چنانچه‌حداقل ۵
متر فضای آزاد یاد شده در جلوی آنها وجود داشته، طول آنها نیز حداقل به اندازه‌ای
که در زیر مشخص شده است باشد، مانند اتاقی در طبقه همکف به‌حساب می‌آیند.
‌حداقل طول فضای آزاد (‌متر) = عرض با طول اتاق X (2 + n) (‌متر) n = تعداد
اتاقهای ترانسفورماتور کنار یکدیگر مقطع فضای آزاد نباید در تمام عمق آن کمتر‌از
مقادیر فوق باشد.
ب) چنانچه ساختمان از نوعی باشد که نصب پست یا پستهای ترانسفورماتور در طبقات یا
روی بام آن اجتناب ناپذیر شود، ضمن مراعات کلیه مقررات مربوط به‌تهویه اتاق و
فواصل مجاز و درها و غیره، باید در آنها از ترانسفورماتورهای خشک استفاده کرد، در
این صورت، مراعات و اجرای جزئیات مربوط به حائل آتش و‌غیره منتفی خواهد بود.
همچنین، استفاده از هر نوع ترانسفورماتور دیگر، مانند ترانسفورماتورهای روغنی یا
دارای آسکارل (‌دارای نوعی مایع خنک کن) و مانند‌آنها ممنوع است.
ج) در صورت امکان، جبهه مشرف به فضای آزاد اتاق ترانسفورماتور باید در جهتی انتخاب
شود که تابش آفتاب به آن حداقل باشد (‌رو به شمال).
‌د) جبهه مشرف به فضای آزاد می‌تواند ضلع عرضی یا طولی اتاق باشد، در هر حال
ترانسفورماتور را باید در راستای مناسب آن قرار داد.
13 – ۴ – ۲ – ۳ – ۲ ابعاد اتاق ترانسفورماتور را باید با توجه به رشد بار در آینده
انتخاب کرد تا امکان استفاده از ترانسفورماتورهای با قدرت بیشتر، بدون لزوم‌انجام
تغییرات بنایی در اتاق، فراهم باشد. برای همین صرف نظر از قدرت پیش‌بینی شده
اولیه، چنانچه در آینده احتمال استفاده از ترانسفورماتوری با قدرت بیش‌از ۶۳۰ کیلو
ولت آمپر وجود نداشته باشد، می‌توان از اتاق کوچک استفاده کرد، ولی اگر این احتمال
وجود داشته باشد، یا قدرت اولیه بیش از این مقدار باشد،‌باید از اتاق
ترانسفورماتور بزرگ استفاده شود، در هر حال فضای آزاد در اطراف ترانسفورماتور
نباید از ۰.۸ متر کمتر باشد.
ب) ارتفاع اتاق ترانسفورماتور مهمترین عامل در تهویه طبیعی، به منظور خنک کردن آن،
به شمار می‌رود، برای همین ارتفاع اتاق نباید از مقادیر داده شده برای‌هر کدام از
اندازه‌های اتاقها کمتر باشد. توصیه آن است که، در صورت امکان، ارتفاع اتاق از
مقادیر ارائه شده بلندتر باشد.
‌یادآوری ۲
‌چنانچه به علت مشخصات ساختمان (‌شبکه‌بندی نامناسب، وجود ستونها و غیره) احداث
اتاق با ابعاد ذکر شده امکانپذیر نباشند ممکن است آنها را، با‌صوابدید مجری
مقررات، تغییر داد. به هر حال این تغییر نیاید از ۱۰% – بیشتر باشد.
13 – ۴ – ۲ – ۳ – ۳ اجزای اتاق ترانسفورماتور و خصوصیات آن
‌اتاق ترانسفورماتور باید دارای خصوصیات زیر باشد:
‌الف) اتاق باید فاقد رطوبت و ضد سرایت حریق باشد، با توجه به این خواسته باید از
مصالح مناسب استفاده شود.
ب) دیوارهای اتاق باید با مصالحی پوشانده شوند که گردگیر نباشند (‌مانند کاشی).
ج) سقف اتاق باید فاقد هر گونه نازک کاری، مانند گچکاری، باشد تا امکان سقوط اجسام
و بروز اتصالی در ترانسفورماتور وجود نداشته باشد.
‌د) در اتاق ترانسفورماتور نباید هیچ نوع پله یا شیب بیش از حد مجاز وجود داشته
باشد.
ه) تیرآهن‌های ناقل ترانسفورماتور باید دارای زوار هادی چرخ باشند و با توجه به
استاندارد کوچکترین و بزرگترین ترانسفورماتوری که ممکن است در اتاق نصب‌شود،
انتخاب شده باشند.
‌و) در طرح اتاق باید مجاری عبور هوا با سطح مقطع کافی و حداقل تغییر در مسیر، رای
خنک کردن ترانسفورماتور از راه تهویه طبیعی پیش‌بینی شود.
‌ز) در زیر محل استقرار ترانسفورماتور، و پایین‌تر از مسیر عبور هوای خنک‌کننده،
باید حائلی مشبک که دارای پوشش ضد زنگ باشد پیش‌بینی شود. روی این‌شبکه حداقل به
ضخامت ۲۰ سانتیمتر شن یا سنگ گرانیت شکسته می‌ریزند تا مانع سرایت آتش احتمالی
باشد.
ح) زیر حائل آتش (‌ز) باید سطحی شیبدار ساخته شود تا روغنی را که ممکن است در صورت
نشست یا ترکیدن محفظه ترانسفورماتور ریخته شود، به سمت‌مخزن روغن هدایت کند. حداقل
حجم مخزن روغن باید با حجم روغن بزرگترین ترانسفورماتوری که ممکن است در اتاق نصب
شود برابر باشد. برای هدایت‌روغن به طرف چاهکی که در پایین‌ترین نقطه مخزن ساخته
می‌شود باید شیبهایی مناسب، پیش‌بینی شود و یاک لوله برای تلمبه کردن روغن، باید
به طور دایمی‌این چاهک را به اتاق ترانسفورماتور وصل کند.
ط) ارتفاع کف اتاق ترانسفورماتور باید حداقل ۲۰ سانتیمتر از سطح احتمالی
سیلابروهای منطقه بالاتر باشد.
ی) دریچه‌های ورودی و خروجی هوای خنک‌کننده باید مجهز به شبکه‌های جلوگیری کننده
از دخول پرنده‌ها و حیوانات کوچک (‌مانند گربه) و آب باران به‌داخل اتاق باشند.
ک) کانالها یا لوله‌های حامل کابلهای باید به نحوی در اطراف ترانسفورماتور
پیش‌بینی، ساخته یا نصب شوند که مانع مسیر جریان هوای خنک کننده نباشند.‌شیب مسیر
کابلها باید به سمت خارج باشد.
ل) در روی دیوارهای طرفین اتاق، باید نگهدارهای مناسبی برای کابل‌های وصل شونده به
ترانسفورماتور پیش‌بینی شوند.
م) در ورودی اتاق باید آهنی باشد و به سمت خارج باز شود. قفل در باید از نوعی باشد
که حتی هنگامی که در قفل است خارج شدن از اتاق امکانپذیر باشد.
ن) برای جلوگیری از تعریق باید برای اتاق ترانسفورماتور گرمکن برقی مجهز به
ترموستات پیش‌بینی شود.
س) در فضای داخلی و در جداره داخلی و خارجی دیوارها، سقف و کف استاق ترانسفورماتور
نباید هیچ گونه لوله حامل آب، حرارت مرکزی و گاز نصب شود.
ع) هیچ گونه پنجره و در وردی دیگری غیر از در اصلی نباید در اتاق ترانسفورماتور
وجود داشته باشد.
13 – ۴ – ۲ – ۴ اجزای اتاقهای فشار متوسط و ضعیف و خصوصیات آنها
13 – ۴ – ۲ – ۴ – ۱ – باید برای نصب تجهیزات (‌تابلوهای) فشار قوی یک اتاق و برای
نصب تجهیزات (‌تابلوهای) فشار ضعیف پست ترانسفورماتور اتاقی‌دیگر پیش‌بینی و احداث
شود.
‌یادآوری ۳
‌در برخی موارد ممکن است خصوصیات ساختمان ایجاب کند که برای تجهیزات فشار قوی و
ضعیف از یک اتاق واحد استفاده شود. این کار به شرط استفاده از‌تابلوهای تمام بسته
و حفظ فواصل مجاز، مجاز خواهد بود.
13 – ۴ – ۲ – ۴ – ۲ – مقررات زیر باید در طرح و ساخت اتاقهای فشار متوسط و ضعیف
اجرا و فواصل مجاز داده شده مراعاتش وند.
‌الف) در اتاقهای فشار متوسط و فشار ضعیف، یا اتاق مشترک فشار متوسط – فشار ضعیف،
حداقل فواصل مطابق جدول شماره ۲ است.
‌فاصله تابلوهای تمام بسته فشار متوسط و فشار ضعیف از هم نباید از ۱.۵ متر کمتر
باشد.
ب) ارتفاع اتاقها باید با هر دو شرط زیر مطابقت کند:
‌ارتفاع اتاق (‌کوچکتر یا مساوی) ارتفاع بلندتری تابلو مثبت ۰.۵ متر
‌در عین حال ارتفاع اتاقها نباید هیچ گاه از ۲ متر کمتر باشد.
‌جدول ۲ حداقل فواصل تابلوهای فلزی همولتاژ
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۲۷<
ج) ابعاد کانالهای کابل یا فضاهای زیر اتاقها باید با یکدیگر و با کانالهای ارتباط
با اتاق ترانسفورماتور هماهنگی کامل داشته، به قدر کافی عمیق و عریض باشند
تا‌هنگام نصب و بهره‌برداری، شعاع انحنای کابلها از مقدار مجاز کمتر نشود. به همین
خاطر، برای کابلهای با مقطع بزرگ لازم خواهد بود زوایای داخلی کانالها‌فارسی‌بر
شود. برای هدایت آب یا مایعات دیگری که ممکن است به داخل کانالها و فضاهای مورد
بحث رخنه کند، باید برای آنها شیبی مناسب برای دفع به‌سمت خارج تعبیه شود.
‌د) ابعاد درها باید برای حمل و نقل تابلوها و دیگر متعلقات کافی و از نوع ضد حریق
یا آهنی باشند. پیش‌بینی در به سمت خارج ضروری نخواهد بود، به شرط‌آن که راهروهای
داخلی و درهای ساختمان برای حمل و نقل تابلوها مناسب باشد. قفل درها باید از نوعی
باشد که خروج از اتاق، حتی هنگامی که در قفل است،‌امکانپذیر باشد.
ه) چنانچه اتاقها دارای پنجره باشند، بلندی هیچ یک از آنها نباید از بلندی تابلوها
بیشتر باشد. پنجره‌ها باید مجهز به شبکه محافظ باشند.
13 – ۴ – ۳۳ – ۴ – ۳ مقررات ذکر شده در ردیفهای فرعی زیر از بند ۱۳ – ۴ – ۲ – ۳ –
3، برای اتاقهای مجزا یا مشترک فشار متوسط و فشار ضعیف نیز معتبر‌است: الف – ب – ج
– د – ط – ی – ل – ن – س (‌این ردیفهای فرعی، در جای خود با علامت * مشخص
شده‌اند).
13 – ۴ – ۳ اتصال زمین
‌کلیه مقررات ذکر شده در پیوست شماره ۱، و به خصوص ردیف پ ۱ – ۹ از آن باید در
احداث الکترود زمین و همچنین ردیفهای پ ۱ – ۵ و پ ۱ – ۶ آن نیز‌باید در انجام
اتصالات مراعات شوند.
13 – ۴ – ۳ – ۱ الکترود مزین برای انشعاب فشار ضعیف
‌اعم از اینکه انشعاب مشترک (‌فصل ۱۳ – ۴ – ۱) یک فاز باشد یا سه فاز، باید حداقل
یک اتصال زمین ایمنی برای آن پیش‌بینی شود. در شهرها، شهرکها و‌مجموعه‌ها، با توجه
به شرایط ذکر شده در زیر، الکترودهای اتصال زمین باید از نوع اساسی (پ ۱ – ۹ – ۵)
یا از نوع ساده (پ ۱ – ۹ – ۶) باشد. در سایر موارد‌انتخاب با مجری مقررات خواهد
بود.
‌الف) برای مشترکان با کنتور تا ۲۵ آمپر یک فاز یا سه فاز: یک الکترود زمین ساده
(پ -۱ ۹ – ۶)،
ب) برای مشترکان با کنتر ۶۰ آمپر سه فاز یا مجموعه‌های دارای چندین مشترک که
کنترهای آنها در یک نقطه متمرکز باشد و جمع جریانهای نامی کنتورهای هر‌فاز از ۶۰
آمپر تجاوز نکند: دو الکترود زمین ساده در فاصله حداقل ۸ متر از همدیگر با یکی
الکترود ساده ولی به عمق ۴ متر،
ج) برای مشترکان با کنتور بیش از ۶۰ آمپر سه فاز یا مجموعه‌های دارای چندین مشترک
که کنتورهای آنها در یک نقطه متمرکز باشد و جمع جریانهای نامی‌کنتورهای هر فاز از
60 آمپر تجاوز کند: یک اتصال زمین اساسی یا اتصال زمین مشابه پست ترانسفورماتور
تغذیه کننده آن (پ ۱ – ۹ – ۵)،
‌د) در مورد مجموعه‌هایی که کنتورهای آنها در بیش از یک نقطه متمرکز یا به صورت
انفرادی نصب شده و فاصله آنها نیز بیش از ۸ متر باشد، هر نقطه تمرکز یا‌کنتور
انفرادی یک مشترک به حساب می‌آید و در مورد آنها طبق ردیفهای فرعی الف – ب – ج در
بالا عمل خواهد شد.
13 – ۴ – ۳ – ۲ الکترود یا الکترودهای زمین پست
‌برای حفاظت سیستم و تأمین ایمنی هر پست ترانسفورماتور باید مجهز به اتصال زمینهای
مطمئن باشد. مقاومت کل اتصال زمین هادی خنثی نباید از ۲ اهم‌تجاوز کند (‌به ردیف پ
1 – ۴ – ۱ از پیوست ۱ مراجعه شود). از یک اتصال زمین به شرطی می‌توان برای حفاظت و
ایمنی استفاده کرد که شرایط ذکر شده در‌ردیف پ ۱ – ۹ – ۷ از پیوست ۱، برقرار
باشند.
‌در نزدیکی هر پست باید حداقل یک اتصال زمین اساسی احداث شود. اتصال زمینهای دیگر
باید در انتهای خطوط تغذیه کننده یا تابلوهای اصلی بعد از پست‌ترانسفورماتور احداث
شوند. انتخاب نوع اتصال زمین با توجه به ردیف ۱۳ – ۴ – ۳ – ۱ (‌الکترود زمین
انشعاب فشار ضعیف) به عمل می‌آید، با این تفاوت که‌به جای جریان نامی کنتور، جریان
نامی کلید اصلی تابلو در انتخاب نوع اتصال زمین در نظر گرفته می‌شود.
13 – ۴ – ۴ نیروی برق اضطراری
13 – ۴ – ۴ – ۱ در موارد زیر، بای تأمین مصارف اضطراری و امینی، باید نیروی برق به
کمک مولدهایی که معمولاً نیروی محرک آنها موتورهای دیزل است، در‌محل تولید شود:
‌الف) ساختمانهای مسکونی با بیش از چهار طبقه از کف زمین و مجهز به آسانسور،
ب) ساختمانهای عمومی که نوع فعالیت آنها به نحوی است که قطع برق ممکن است خطر یا
خسارات جبران ناپذیری بیافریند. ساختمانهای عمومی دارای‌شرایط (‌الف)،
ج) بیمارستانها و مراکز بهداشت با توجه به نوع فعالیت آنها،
‌د) سردخانه‌های بزرگ،
ه) مراکز صنعتی که قطع برق طولانی مدت در آنها ممکن است باشد. در سایر موارد
انتخاب با مجری مقررات خواهد بود.
‌الف) برای مشترکان با کنتور تا ۲۵ آمپر یک فاز یا سه فاز: یک الکترود زمین ساده
(پ ۱ – ۹ – ۶)،
ب) برای مشترکان با کنتور ۶۰ آمپر سه فاز یا مجموعه‌های دارای چندین مشترک که
کنتورهای آنها در یک نقطه متمرکز باشد و جمع جریانهای نامی کنتورهای‌هر فاز از ۶۰
آمپر تجاوز نکند: دو الکترود زمین ساده در فاصله حداقل ۸ متر از همدیگر یا یک
الکترود ساده ولی به عمق ۴ متر،
ج) برای مشترکان با کنتور بیش از ۶۰ آمپر سه فاز یا مجموعه‌های دارای چندین مشترک
که کنتورهای آنها در یک نقطه متمرکز باشد و جمع جریانهای نامی‌کنتورهای هر فاز از
60 آمپر تجاوز کند: یک اتصال زمین اساسی یا اتصال زمین مشابه پست ترانسفورماتور
تغذیه کننده آن (پ ۱ – ۹ – ۵)،
‌د) در مورد مجموعه‌هایی که کنتورهای آنها در بیش از یک نقطه متمرکز یا به صورت
انفرادی نصب شده و فاصله آنها نیز بیش از ۸ متر باشد، هر نقطه تمرکز یا‌کنتور
انفرادی یک مشترک به حساب می‌آید و در مورد آنها طبق ردیفهای فرعی الف – ب – ج در
بالا عمل خواهد شد.
13 – ۴ – ۳ – ۲ – الکترود یا الکترودهای زمین‌پست
‌برای حفاظت سیستم و تأمین ایمنی هر پست ترانسفورماتور باید مجهز به اتصال
زمین‌های مطمئن باشد. مقاومت کل اتصال زمین هادی خنثی نباید از ۲ اهم‌تجاوز کند
(‌به ردیف پ ۱ – ۴ – ۱ از پیوست ۱ مراجعه شود). از یک اتصال زمین به شرطی می‌توان
برای حفاظت و ایمنی استفاده کرد که شرایط ذکر شده در‌ردیف پ ۱ – ۹ – ۷ از پیوست ۱،
برقرار باشند.
‌در نزدیکی هر پست باید حداقل یک اتصال زمین اساسی احداث شود. اتصال زمینهای دیگر
باید در انتهای خطوط تغذیه کننده یا تابلوهای اصلی بعد از پست‌ترانسفورماتور احداث
شوند. انتخاب نوع اتصال زمین با توجه به ردیف ۱۳ – ۴ – ۳ – ۱ (‌الکترود زمین
انشعاب فشار ضعیف) به عمل می‌آید، با این تفاوت که‌به جای جریان نامی کنتور، جریان
نامی کلید اصلی تابلو در انتخاب نوع اتصال زمین در نظر گرفته می‌شود.
13 – ۴ – ۴ – نیروی برق اضطراری
13 – ۴ – ۴ – ۱ در موارد زیر، برای تأمین مصارف اضطراری و ایمنی، باید نروی برق به
کمک مولدهایی که معمولاً نیروی محرک آنها موتورهای دیزل است، در‌محل تولید شود:
‌الف) ساختمانهای مسکونی با بیش از چهار طبقه از کف زمین و مجهز به آسانسور،
ب) ساختمانهای عمومی که نوع فعالیت آنها به نحوی است که قطع برق ممکن است خطر یا
خسارات جبران ناپذیری بیافریند. ساختمانهای عمومی دارای‌شرایط (‌الف)،
ج) بیمارستانها و مراکز بهداشتی با توجه به نوع فعالیت آنها،
‌د) سردخانه‌های بزرگ،
ه) مراکز صنعتی که قطع برق طولانی مدت در آنها ممکن است موجب خسارات جبران‌ناپذیر
شود،
‌و) هر نوع ساختمان یا مجموعه یا مرکز دیگری که به تشخیص مقامات ذیصلاح باید دارای
نیروگاه اضطراری باشد.
13 – ۴ – ۴ – ۲ برآورد نیروی اضطراری لازم باید با توجه به مصارف ضروری، جریانهای
راه‌اندازی و دیگر ملاحظات فنی مربوط به عمل آید، با توجه به نوع‌ساختمان یا
مجموعه یا مرکز و نیروی مورد نیاز، ممکن است از یک یا چند مولد استفاده شود.
واحدها ممکن است با راه‌اندازی دستی، خودکار، با وقفه کوتاه یا‌بی‌وقفه باشند.
13 – ۴ – ۴ – ۳ در انتخاب محل و ظرفیت و نوع واحدها و ابعاد نیروگاه، علاوه بر
ملاحظات فنی نظیر استقرار در نزدیکتری مرکز بار، افت ولتاژ، شرایط‌راه‌اندازی،
نحوه ایجاد ارتباط با سیستم تغذیه نیروی اصلی، انتخاب سرعت، افت توان مولد اولیه،
تأمین هوا برای مصرف مولد و خنک کردن آن و غیره، مراتب‌زیر نیز باید مورد توجه
قرار گیرند:
‌الف) نیروگاه در محلی ساخته و نصب شود که از نظر لرزش، سر و صدا و دود هیچ نوع
اثر سویی بر فعالیتهای محل و اطراف آن نداشته باشد،
ب) حمل و نقل و نصب و بهره‌برداری از واحدها بدون اشکال انجام‌پذیر باشد،
ج) فونداسیون واحدها مستقل از پی ساختمان و مجهز به لرزه‌گیرهایی مناسب محل
استقرار باشد و آسیبی به پی‌های بنا نرساند،
‌د) صداخفه‌کن (‌اگزوز) با توجه به نحل نصب انتخاب شود. برای مثال، برای ساختمان
یا محله مسکونی از صدا خفه‌کن مخصوص مناطق مسکونی استفاده‌شود،
ه) دودکش یا دودکشهای نیروگاه باید از لبه بام ساختمان محل استقرار آن بلندتر باشد
و از نقطه خروج دود به فضای آزاد، مخروطی فرضی یا محور قائم، که رأس‌آن در این
نقطه و قاعده آن در جهت بالا و زاویه رأس آن ۹۰ درجه است، تا فاصله افقی ۵۰ متری
هیچ ساختمان مسکونی، اداری یا عمومی را قطع نکند. در غیر‌این صورت ارتفاع دودکشها
را باید تا حصول شرط فوق بلندتر در نظر گرفت.
‌و) مخزن سوخت باید طبق مقررات و ضوابط شرکت نفت و دیگر مقررات ایمنی مقامات مربوط
و با حجم کافی پیش‌بینی شود. در انتخاب محل مخزن سوخت‌لازم است به راه‌های ارتباطی
تانکر سوخت‌رسانی و لوله‌هایی که از آن به نیروگاه می‌رود توجه مخصوص شود.
‌ز) جرثقیل سرویس، مناسب با نوع نیروگاه و واحدها پیش‌بینی و نصب شود.
13 – ۴ – ۵ نیروی برق ایمنی
13 – ۴ – ۵ – ۱ در مواردی که قطع نیروی برق ممکن است برای افراد خطر ایجاد کند،
لازم است نیروی برق ایمنی در خود محل تأمین شود. نیروی ایمنی‌می‌تواند مکمل نیروی
اضطراری یا مستقل از آن باشد. انتخاب وسائل و دستگاه‌هایی که باید از منابع ایمن
تغذیه شوند بستگی به نوع کار آنها خواهد داشت.‌منابع ایمن ممکن است جزئی از خود
وسیله یا دستگاه باشد و با آن یک واحد تشکیل دهد، مانند چراغهای ایمنی باطری
سرخود.
13 – ۴ – ۵ – ۲ – برای موارد زیر لازم است روشنایی ایمنی تأمین شود:
‌الف) سالنها و تالارهای با بیش از ۲۰ نفر ظرفیت، بالای درهای خروجی و در راهروهای
خروجی منتهی به فضای آزاد،
ب) روشنایی چراغهای عمل و کلیه لوازم مخصوص دوام زندگی و نظایر آن،
ج) در کلیه موادی که به هر علت ناشی از قطع برق، ممکن است ایمنی افراد به خطر
افتد.
13 – ۵ تابلوهای توزیع و تقسیم نیرو و وسائل و تجهیزات حفاظت و کنترل
13 – ۵ – ۱ تابلوها
13 – ۵ – ۱ – ۱ – ساختمان تابلوها
13 – ۵ – ۱ – ۱ – تابلو می‌تواند از یک یا چند صفحه از جنس عایق، که جاذب رطوبت و
خودسوز نباشد (‌فیبر الکتریکی)، تشکیل شده یا تمام فلزی باشد.‌چنانچه تابلو در
محلی که افراد غیر متخصص در آن رفت و آمد می‌کنند نصب شده باشد نباید هیچ یک از
قسمتهای برقدار آن در دسترس یا قابل لمس باشد. به‌عبارت دیگر، تابلو باید با صفحات
یا درهای عایق یا فلزی محصور شده باشد. برای دسترسی به قسمتهای برقدار تابلو باید
بتوان صفحات محافظ یا درهای‌سرویس آن را، با استفاده از نوعی ابزار، پیاده کرد.
علاوه بر این، در چنین محلهایی تابلو باید مجیز به در قفل‌شو باشد، به نحوی که
کلیه کلیدها و لوازم و‌تجهیزات کنترل تابلو در پشت آن قرار گرفته باشد.
‌یادآوری ۱
‌چنانچه تابلو مجهز به کلیدهای کنترل روشنایی و نظایر آن باشد، این کلیدها
می‌توانند موقع قفل بودن در تابلو در دسترس باقی بمانند. از محل نصب کلیدها
نباید‌امکان دسترسی به ترمینالهای آنها یا داخل تابلو، وجود داشته باشد.
‌یادآوری ۲
‌برای کمک به خنک شدن لوازم داخلی تابلو می‌توان آن را به منافذ عبور هوای خنک
کننده مجهز کرد، مشروط به اینکه آب ترشح شده نتواند به قسمتهای برقدار‌آن سرایت
کند.
13 – ۵ – ۱ – ۱ – ۲ تابلو بسته به بزرگی یا کوچکی آن، می‌تواند اسکلت فلزی داشته
یا تماماً از ورق آهن خمکاری شده ساخته شده باشد. ضخامت ورق آهن‌در مورد تابلوهای
ایستاده یا تابلوهای بزرگ دیواری نباید از ۲ میلیمتر و در مورد تابلوهای دیواری
کوچک و تو کار از ۱.۵ میلیمتر کمتر باشد.
‌قسمتهای فلزی تابلوها باید دارای یک دست رنگ ضد زنگ اولیه و دو دست رنگ‌رویی
باشد.
13 – ۵ – ۱ – ۲ مشخصات اصلی الکتریکی تابلوها
‌یادآوری ۳
‌یک تابلو ممکن است از یک یا چند منبع تغذیه شود (‌برای مثال منبع عادی و منبع
اضطراری)، در این مقررات، آن قسمت از تابلو که با یک مدار مستقل تغذیه‌می‌شود، یک
تابلو به حساب می‌آید.
13 – ۵ – ۱ – ۲ – تابلوها باید با مقررات زیر مطابقت کنند:
‌الف) هر تابلو باید به یک کلید اصلی جداکننده قابل قطع و وصل زیر بار مجهز باشد.
جریان نامی این کلید باید حداقل برابر جریان نامی کل تابلو یا مصرف کل‌تابلو باشد
و جریان نامی ایستادگی کلید در برابر اتصال کوتاه نباید کمتر از جریان اتصال کوتاه
احتمالی در محل نصب باشد،
ب) هر تابلو باید به وسیله حفاظتی (‌کلید خودکار، فیوز) مخصوص خود مجهز باشد.
جریان نامی وسیله حفاظتی نباید از جریان نامی تابلو بزرگتر باشد. چنانچه‌تابلو با
مدار مختص به آن تغذیه شود، وسیله حفاظتی مدارس می‌تواند وسیله حفاظتی تابلو نیز
به شمار آید، به شرط آن که جریان نامی آن از جریان نامی تابلو‌بیشتر نباشد.
‌یادآوری ۴
‌بدنی ترتیب، تنها تابلوهایی باید دارای فیوز یا کلید خودکار اصلی باشند که به
صورت انشعابی از یک مدار تغذیه می‌شوند (‌یعنی یک کابل یا مدار چند تابلو را‌تغذیه
کند).
‌یادآوری ۵
‌چنانچه وسیله حفاظتی اصلی تابلو از انواع کلیدهای خودکار، که دارای مشخصات کلید
جداکننده نیز هستند، انتخاب شود، از این کلید می‌توان برای هر دو‌منظور حفاظت و
جداکردن استفاده کرد.
ج) چنانچه تابلو علاوه بر کلید اصلی به فیوز نیز مجهز باشد، فیوز باید در طرف مصرف
کلید نصب شود.
‌یادآوری ۶
‌در این حالت، تعویض فیوز در حالت بی‌بار امکانپذیر خواهد بود.
‌د) مدار تغذیه می‌شود باید دارای نوعی وسیله حفاظتی، مانند فیوز، باشد.
ه) چنانچه در تابلو، برای حفاظت مدارها از انواع کلیدهای مینیاتوری استفاده شود،
فیوز قبل از آنها (‌طرف تغذیه) نباید از ۱۰۰ آمپر بزرگتر باشد.
‌یادآوری ۷
‌قدرت قطع کلیدهای مینیاتوری در اتصال کوتاه کم است، برای همین باید در برابر
جریانهای اتصال کوتاه احتمالی بیش از ظرفیت آنها محافظت شوند.
‌و) کلیه تابلوها، اعم از سه فاز و یک فاز، علاوه بر شینه‌ها یا ترمینالهای مربوط
به قسمتهای برقدار (‌فازها و خنثی) باید برای وصل هادیهای حفاظتی (PE) یک‌شینه یا
ترمینال داشته باشد. قابلیت هدایت الکتریکی شینه یا ترمینال هادی حفاظتی باید نظیر
هادیهای برقدار باشد. شینه یا ترمینال هادی حفاظتی باید با نوع‌قطعه اتصال دهنده
قابل پیاده کردن به شینه یا ترمینال خنثی قابل وصل باشد. وصل و پیاده کردن قطعه
اتصال دهنده باید فقط به کمک نوعی ابزار امکانپذیر باشد.‌چنانچه مدار تغذیه‌کننده
تابلو دارای هادی مشترک حفاظتی – خنثی باشد، این هادی به شینه حفاظتی وصل و سپس به
کمک قطعه اتصال دهنده یاد شده به‌شینه یا ترمینال خنثی اتصال داده می‌شود (‌پیوست
شماره پ و شکل پ ۲ ملاحظه). کلیه سیم‌کشیهای داخلی تابلو باید با هادیهای مسی
عایقدار مناسب با‌جریان‌های مجاز وسائل حفاظتی و ولتاژ تابلو انجام شود. چنانچه
شینه‌ها به طرزی محکم و ثابت نصب شده باشند می‌توانند بدون عایق‌بندی باشند ولی به
هر‌حال بید رنگ‌آمیزی شده باشند.
‌ز) شینه‌ها و ترمینالها باید دارای علامت‌گذاری مناسب، مشخص و دائمی، مانند نمونه
زیر، باشد:
——– فازها: ——– L1,L2,L3
——– خنثی: ——– N
——– حفاظتی بخش: — PEN
——– حفاظتی:——- PE
‌مدارهای خروجی، کلیدهای، فیوزها و دیگر تجهیزات نصب شده باید دارای برچسبهای مشخص
و دائمی باشند تا بتوان آنها را شناسایی کرد.
ح) بدنه تابلو باید مجهز به ترمینال علامتگذاری شده اتصال زمین باشد و این ترمینال
به شینه با ترمینال حفاظتی (PEN یا PE) وصل شود.
‌یادآوری ۸
‌در تابلوهای بزرگ که کلیه مدارهای ورودی و خروجی آن دارای هادی مشترک حفاظتی –
خنثی (PEN) هستند، می‌توان از نصب شینه حفاظتی (PE) صرف‌نظر کرد.
13 – ۵ – ۱ – ۳ محل نصب تابلوها
13 – ۵ – ۱ – ۳ – ۱ چنانچه تابلو در اتاقی مخصوص این کار نصب شده باشد و تنها
افراد متخصص و مجاز اجازه رفت و آمد به آن را داشته باشند، می‌توان از‌تابلوهای
نوع باز استفاده کرد، در این مورد باید مقررات ردیف ۱۳ – ۴ – ۲ – ۴ مراعات شود.
13 – ۵ – ۱ – ۳ – ۲ اگر تابلو در فضاهای عمومی که افراد غیر متخصص در آنها رفت و
آمد می‌کنند نصب شود، فضایی محدود به کف و سقف اصلی محل‌نصب تابلو، که عمق آن
برابر عمق تابلو است، فضای اختصاصی تابلو به حساب می‌آید و هیچ گونه دودکش یا لوله
حامل آب، گاز و حرارت مرکزی و غیره نباید‌از جوار آن عبور یا آن را قطع کند.
‌در اطراف تابلو باید فضای کافی برای انجام عملیات و تعمیرات و بازدید و غیر وجود
داشته باشد.
13 – ۵ – ۲ تجهیزات و وسائل حفاظت و کنترل
13 – ۵ – ۲ – ۱ فیوزها
13 – ۵ – ۲ – ۱ – ۱ از فیوزها می‌توان به عنوان وسیله حفاظتی، در موارد زیر،
استفاده کرد:
– مدارها: در برابر اتصال کوتاه و اضافه بار،
– دستگاه‌ها: در برابر اتصال کوتاه،
– تأمین ایمنی: در صورت اتصال کوتاه بین فاز و خنثی (‌پیوست شماره ۱).
13 – ۵ – ۲ – ۱ – ۲ – فیوزهای پیچی باید مجهز به قطعه محدود کننده فشنگ‌پذیری (‌ته
فشنگ) باشند تا جایگزینی با فشنگی که جریان نامی آن بیشتر از‌فشنگ مورد نظر است
امکانپذیر نباشد.
13 – ۵ – ۲ – ۱ – ۳ – خارج و داخل کردن فشنگ فیوزهای تیغه‌ای باید فقط با استفاده
از فیوزکش عایق امکان‌پذیر باشد.
13 – ۵ – ۲ – ۱ – ۴ – هنگامی که فیوز سوار و کامل شده است، هیچ یک از قسمتهای
برقدار فیوزها، از جمله ترمینالهای آنها، نباید در دسترس یا قابل لمس‌باشد.
ترمینال وسطی فیوزهای پیچی باید به طرف تغذیه مدار وصول شده باشد.
13 – ۵ – ۲ – ۱ – ۵ – استفاده از فیوزهای غیر استاندارد یا فیوزهایی که المان ذوب
شونده آن قابل تعویض باشد (‌فیوز کتابی و نظایر آن) ممنوع است.
13 – ۵ – ۲ – ۱ – ۶ – تعمیر و تعویض و ترمیم آلمان فشنگ فیوزهای استاندارد به هر
نحو و شکلی ممنوع است.
13 – ۵ – ۲ – ۲ – کلیدهای خودکار مینیاتوری
13 – ۵ – ۲ – ۲ – ۱ – موارد استفاده کلیدهای خودکار مینیاتوری مانند فیوزهاست
(‌ردیف ۱۳ – ۵ – ۲ – ۱).
13 – ۵ – ۲ – ۲ – ۲ – هیچ یک از قسمتهای برقدار کلیدها، از جمله ترمینالهای آنها
نباید در دسترس یا قابل لمس باشد.
13 – ۵ – ۲ – ۲ – ۳ – در تأسیسات الکتریکی جدید استفاده از کلیدهای مینیاتوری نوع
پیچی که در پایه فیوز نصب می‌شود ممنوع است.
13 – ۵ – ۲ – ۲ – ۴ – صرف نظر از جریان اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب کلیدها،
باید حداقل یک فیوز به صورت سری در طرف تغذیه آنها، که بزرگ‌تر از۱۰۰ آمپر نباشد،
نصب شده باشد.
13 – ۵ – ۲ – ۳ کلیدهای خودکار (‌اتوماتیک)
13 – ۵ – ۲ – ۳ – ۱ از کلیدهای خودکار می‌توان به عنوان وسیله حفاظتی، در موارد
زیر، استفاده کرد:
– مدارها و دستگاه‌ها: در برابر اتصال کوتاه و اضافه بار،
– تأمین ایمنی: در صورت اتصال کوتاه بین فاز و خنثی (‌پیوست شماره ۱).
13 – ۵ – ۲ – ۳ – ۲ – هیچ یک از قسمتهای برقدار کلید نباید در دسترس یا قابل لمس
باشند.
13 – ۵ – ۲ – ۳ – ۳ – چنانچه به هر دلیل فیوزهایی به صورت سری با کلید خودکار نصب
شوند، لازم است مراتب زیر مراعات شود:
‌الف) بین کلید و فیوزها هماهنگی لازم وجود داشته باشد،
ب) چنانچه فیوزها و کلید در یک نقطه از مدار نصب شده باشند، فیوز در طرف تغذیه
کلید قرار گیرد.
13 – ۵ – ۲ – ۴ – کلیدهای مغناطیسی (‌کنتاکتورها)
13 – ۵ – ۲ – ۴ – ۱ – از کلیدهای مغناطیسی مجهز به رله می‌توان به عنوان وسیله
حفاظتی در برابر اضافه جریان (‌اضافه بار) و کنترل مدار استفاده کرد. برای‌حفاظت
در برابر اتصال کوتاه، همراه این کلیدها باید از فیوزها یا کلیدهای خودکار و یا هر
دو استفاده شود و این وسایل باید در طرف تغذیه از کنتاکتور نصب‌شوند (‌به ردیف ۱۳
– ۵ – ۲ – ۳ – ۳ نیز مراجعه شود).
13 – ۵ – ۲ – ۵ کلیدهای مجازکننده زیربار
13 – ۵ – ۲ – ۵ – ۱ – به منظور کنترل و سرویس مدار یا دستگاهی که آن را تغذیه
می‌کند، باید کلیه مدارهای خروجی از تابلو، مجهز به نوعی کلید مجزاکننده‌زیر بار
باشند.
13 – ۵ – ۲ – ۵ – ۲ – کلید مجزاکننده باید بتواند جریان نامی خود را، که از جریان
نامی مدار کمتر نخواهد بود، قطع و وصل کند و قادر به ایستادگی در برابر‌جریانهای
اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب آن باشد.
13 – ۵ – ۲ – ۵ – ۳ – کلید مجزاکننده باید در طرف تغذیه از فیوزهای آن کلیدهای
خودکار محافظ مدار نصب شود.
13 – ۵ – ۲ – ۵ – ۴ – چنانچه کلید مجزا کننده از محل فیزیکی وسیله یا دستگاه تغذیه
شونده به وسیله مدار قابل رویت نباشد باید یک کلید مجزاکننده دیگر‌را، که دارای
مشخصات کلید مجزاکننده ذکر شده در بالا باشد، به صورت تکی و مجزا، در نزدیکترین
محل مناسب از دستگاه نصب کرد.
13 – ۵ – ۲ – ۵ – ۵ – از بعضی انواع کلیدهای خودکار می‌توان به عنوان کلید مجزا
کننده نیز استفاده کرد، در این صورت هر دو شرط زیر باید برقرار باشد:
‌الف) استانداردی که کلید طبق آن ساخته شده است قابل قبول باشد اجازه این کار را
صریحاً داده باشد،
ب) در مدار مورد نظر، از فیوز استفاده نشده باشد.
‌یادآوری ۱
‌از کلیدهای خودکار مینیاتوری می‌توان به عنوان کلید مجزاکننده استفاده کرد.
‌یادآوری ۲
‌از کلیدهای خودکار مینیاتوری نباید به عنوان کلید کنترل مدار (‌قطع و وصل چراغها)
استفاده کرد.
‌یادآوری ۳
‌کلید فیوزها (‌کلیدهایی که فیوزها در آن نقش تیغه‌های فیوز را دارند) باید از نوع
قابل قطع زیر بار باشند، مگر در مواردی که مدار مجهز به کلید قطع با نیز باشد.
‌یادآوری ۴
‌مدارهای مجهز به کلیدهای مغناطیسی (‌کنتاکتورها) باید دارای کلید مجزاکننده در
طرف تغذیه کنتاکتور باشند.
13 – ۶ مدارها (‌کابل‌کشی – سیم‌کشی)
13 – ۶ – ۰ کلیات
13 – ۶ – ۰ – ۱ انتخاب نوع مدارها و مشخصات آنها باید با رعایت کلیه مقرراتی باشد
که در استاندارد ملی شماره ۱۹۳۷ (‌آیین‌نامه تأسیسات الکتریکی‌ساختمانها) ذکر شده
است، و به خصوص باید به موارد زیر توجه مخصوص شود:
– شدت جریان مصرفی و سطح مقطع،
– افت ولتاژ مجاز،
– اثر عوامل خارجی و شرایط محیط،
– نحوه نصب.
13 – ۶ – ۰ – ۲ – اعمال ضرایب همزمانی (‌پیوست شماره ۳) فقط در مورد مدارهای
تابلوهای یا مدارهایی که غیر همزمانی دارند مجاز است.
13 – ۶ – ۰ – ۳ – در مورد مدارهای نهایی (‌مانند روشنایی، پریز، موتور و غیره)
نباید ضریب همزمانی اعمال شود، این گونه مدارها با بار کامل در نظر گرفته‌می‌شوند.
13 – ۶ – ۰ – ۴ – در انتخاب جریان مجاز هادیهای مدار باید به تأثیر مدارهای همجوار
و شرایط نصب توجه و در صورت لزوم از ضریب تعدیل مناسبی‌استفاده شود. وسائل حفاظتی
مدار باید با توجه به جریان مجاز تعدیل شده انتخاب شود.
13 – ۶ – ۰ – ۵ – افت ولتاژ کل در مدار نباید از مقادیر داده شده در زیر بیشتر
باشد:
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۴۵<
= sp‌نقطه تغذیه (‌ورودی سرویس مشترک – تابلوی اصلی ترانسفورماتور)
= D‌مدار توزیع (‌این مدار ممکن است مرکب از چند مدار مختلف باشد که پس از عبور از
چند تابلو به تابلوی نهایی با جعبه توزیع می‌رسد)
= DB‌جعبه توزیع
= F‌مدار نهایی
= E‌تجهیزات مصرف که به صورت ثابت نصب می‌شوند، از جمله پریزها.
‌جدول ۳ حداکثر افت ولتاژ.
‌حداکثر افت ولتاژ در مدارهای توزیع و مدارهای نهایی
‌نوع مدار نوع مصرف یا لوازم وصل شده افت ولتاژ مجاز درصد
—————————————————————
‌توزیع تابلوی توزیع ۲
‌نهایی روشنایی ۳
تجهیزات دیگر ۵
13 – ۶ – ۰ – ۶ – هادیهای مربوط به یک مدار، (‌فاز یا فازها + هادی خنثی + هادی
حفاظتی) باید کلاً در داخل یک غلاف یا پوشش قرار گیرند. در مورد کابلها‌این بدان
معنی است که رشته‌های یک مدار باید فقط مربوط به یک کابل معین باشند و در مورد
سیم‌کشیها، رشته‌های مربوط به یک مدار در داخل یک لوله یا‌مجرا یا کانال سیم‌کشی
(‌ تراکینگ) هدایت شوند.
13 – ۶ – ۰ – ۷ – کلیه مدارها باید به نحوی در داخل مجاری ساختمانی (‌کانالها،
رایزرها و غیره)، کانالهای مخصوص سیم‌کشی (‌مانند تراکینگها و نظایر آن)
یا‌لوله‌ها یا نگهدارهای مخصوص، مانند سینی کابل یا نردبان کابل و غیره، نصب یا
هدایت شوند که بازدید، خارج کردن و نصب مجدد آنها در داخل مجاری و‌لوله‌ها و دیگر
جاهای ذکر شده بدون ایجاد خرابی و کند و کاو، امکانپذیر باشد.
‌یادآوری ۱
‌برای تأمین شرط فوق لازم است در مراحل طراحی ساختمان کانالها، لوله‌ها، هند هول و
منهولها و کانالهای قائم یا بالارو (‌رایزرهای قابل بازدید یا با دسترسی)‌پیش‌بینی
و احداث شود.
13 – ۶ – ۰ – ۸ – در انتخاب سطح مقطع هادی خنثی در مدارهای سه فاز، باید دقت کافی
به عمل آید و در صورت لزوم سطح مقطع این هادی معادل هادیهای‌فاز انتخاب شود.
‌یادآوری ۲
‌به علل مختلف، مانند ضرایب قدرت مختلف بارهای یک فاز وصل شده، عدم امکان متعادل
کردن بارها بین فازها و به خصوص وجود جریانهای هارمونیک در‌مدارهای تغذیه‌کننده
لامپهای گازی مانند فلورسنت، ممکن است در بعضی موارد جریان در هادی خنثی معادل
هادی فاز و یا حتی از آن بیشتر نیز باشد.
13 – ۶ – ۰ – ۹ – سطح مقطع هادیها به هیچ عنوان نباید از مقادیر داده شده در جدول
زیر کمتر باشد:
‌جدول ۴ حداقل سطح مقطع هادیها.
‌حداقل سطح مقطع مدارها
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۴۷<
13 – ۶ – ۰ – ۱۰ – استفاده از مسیر (‌شافت) آسانسورها به عنوان کانال بالارو برای
هر نوع مداری جز مدارهای مجاز مربوط به خود آسانسور ممنوع است، مگر‌اینکه کانال
عبور این گونه مدارها با دیواری که حداقل ضخامت آن عرض یک آجر (۱۰ سانتیمتر) یا
معادل آن از بتن باشد، از مسیر (‌شافت) آسانسور، مجزا شده‌باشد. در هر حال استفاده
از این دیوار به عنوان دیوار حامل کابلها ممنوع است.
13 – ۶ – ۰ – ۱۱ – چنانچه در طول یک مدار تغییر سطح مقطع داده شود، یا انشعابی با
سطح مقطع کوچکتر از آن گرفته شود، در نقطه تغییر مقطع یا انشعاب،‌باید وسیله
حفاظتی مناسبی با مقطع کوچکتر پیش‌بینی شود، مگر آنکه:
‌الف) حداکثر طول مدار یا انشعاب با مقطع کوچکتر، ۳ متر باشد، یا
ب) وسیله حفاظتی در شروع مدار اصلی مناسب مدار یا انشعاب با مقطع کوچک‌تر باشد.
13 – ۶ – ۱ – کابلها
13 – ۶ – ۱ – ۱ – هنگام عملیات نصب و و پس از خاتمه آن، شعاع خمش کابلها نباید از
مقادیر زیر کمتر باشد:
– در کابلهای دارای روپوش فلزی (‌کابلهای زره‌دار یا با غلاف سربی یا هم مرکز): r=
9(D+d)
– در کابلهای بدون روپوش فلزی (‌کابلهای پلاستیکی):
r=8(D+d)
= D قطر خارجی کابل
= d قطر هادی بزرگترین رشته کابل
= A سطح مقطع هادی
‌یادآوری ۱
‌در مورد هادیهای به شکل قطاع (‌سکتور)، قطر هادی معادل از رابطه
d = 1.3 رادیکال A محاسبه می‌شود.
13 – ۶ – ۱ – ۲ – نصب کابلها بر روی دیوار یا سقف باید با استفاده از انواع پستهای
مخصوص این کار، که از مواد عایق (‌پلاستیک) ساخته شده‌اند و دو عدد‌پیچ دارند
انجام شود.
‌فاصله کابل از دیوار باید حداقل ۲ سانتیمتر باشد.
‌فاصله کابلها از یکدیگر باید حداقل دو برابر قطر کابل باشد، (‌فاصله آزاد). اگر
فاصله یادشده از این مقدار کمتر باشد باید از ضرایب مناسبی برای کاهش ظرفیت‌کابلها
استفاده شود.
‌فاصله بستها یا بازوهای تکیه کابل در نصب افقی نباید از مقادیر زیر بیشتر باشد:
– کابلهای دارای نوعی روپوش فلزی، X D 35
– کابلهای بدون روپوش فلزی، X D 20
‌در مورد نصب کابلها به صورت قائم، می‌توان به مقادیر افقی، ۵۰% اضافه کرد.
13 – ۶ – ۱ – ۳ – چنانچه کابلها در چند لایه بر روی بازوها یا سینی کابل نصب شوند،
علاوه بر حفظ فواصل آنها نسبت به هم، لازم است فاصله بین لایه‌ها نیز‌حداقل ۲۰
سانتیمتر باشد.
13 – ۶ – ۱ – ۴ – کابلها باید در برابر تابش مستقیم آفتاب دارای نوعی حفاظ باشند.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – کابلهای دفن شده در خاک باید از انواع مجاز برای این کار باشند و
علاوه بر رعایت شرایط ذکر شده برای مدارها و کابلها، لازم است شرایط‌زیر نیز
درباره آنها رعایت شود:
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۱ – عمق دفن کابلهای فشار ضعیف باید بین ۰.۷ تا ۱ متر باشد.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۲ – عمق دفن کابلهای فشار متوسط باید حداقل ۰.۳ متر بیشتر از
کابلهای فشار ضعیف باشد.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۳ – چنانچه کابلها به موازات هم کشیده شوند، کابلهای فشار متوسط
نباید مستقیماً در زیر کابلهای فشار ضعیف قرار گیرند.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۴ – کابلهای باید در داخل ماسه نرم خوابانده شوند، به نحوی که
حداقل ۱۰ سانتیمتر ماسه اطراف کابل را احاطه کند.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۵ – برای حفاظت کابل در برابر عوامل مکانیکی باید لایه‌ای از آجر
کنار هم روی ماسه چیده شود. طول آجر عمود بر محور کابل خواهد بود.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۶ – چنانچه چند کابل به موازات هم کشیده شوند، ضمن رعایت فواصل
مجاز، کل سطح کابلها باید از آجر پوشیده شده و در مورد کابلهای‌بیرونی، حداقل نصف
طول آجر از مرکز کابل به سمت خارج قرار گیرد.
‌یادآوری ۱
‌به جای آجر می‌توان از دال بتنی مناسب یا مصالح دیگری که تصویب شده باشد، استفاده
کرد.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۷ – جابجا کردن، باز کردن، کشیدن یا نصب کابل در هوای آزاد،
نباید در دمای کمتر از ۳+ درجه سلسیوس انجام شود، مگر آن که کابل، قبلاً‌حداقل به
مدت ۷۲ ساعت در فضایی بسته (‌انبار) که دمای آن از ۲۰+ درجه سلسیوس، کمتر نبوده
است انبار شده باشد و عملیات کابل‌کشی نیز ظرف مدت ۸‌ساعت خاتمه یابد.
‌یادآوری ۲
‌جابجایی کابل پیچیده شده بر روی قرقره در دماهای کم مجاز است.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۸ – کلیه وسائل انتهایی و اتصالی کابلها (‌سرکابلها، چندراهه‌ها
و غیره) باید مناسب نوع کابل و توصیه سازنده آن باشد و کلیه دستورالعملهای‌سازنده
این گونه وسیله‌ها نیز باید در موقع نصب مراعات شود. در مورد کابلهای زره‌دار یا
دارای نوعی پوشش فلزی باید نسبت به وجود مداومت الکتریکی‌پوشش فلزی در محلهای
اتصال و انشعاب اطمینان حاصل شود.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۹ – اتصال الکتریکی کابلها به وسائل و دستگاه‌ها یا شنیه‌ها باید
با وسائل مناسب نوع کابل انجام شود.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۱۰ – در مورد کابلهای فشار ضعیف با توجه به سطح مقطع آنها باید
از ترمینالهای پیچی یا کابلوش استفاده شود. کابلوشها باید از انواعی باشند‌که با
حداقل دو عدد پیچ داشته باشند و یا اتصال آنها به کمک پرس مناسب انجام شود.
استفاده از کابلشوهای لحیمی (‌قلعه و سرب) به طور کلی ممنوع است.
13 – ۶ – ۱ – ۵ – ۱۱ – چنانچه کابل از زیر جاده‌ها، محوطه‌های مفروش به هر نحو و
یا از زیر سنگچینها عبور کند، باید در زیر سطح مفروش یا جاده برای کل‌طول هر کابل
یک لوله محافظ از جنس پلاستیک صلب، از بست سیمان، سیمان یا فولاد پیش‌بینی شود.
نسبت قطر لوله به قطر کابل نباید از حدود ۱.۳ کمتر‌باشد. در محلهای خروج کابل از
داخل لوله، باید برای حفاظت کابل در برابر ساییدگی ناشی از تماس با لبه لوله نوعی
بالشتک برای آن در نظر گرفت.
13 – ۶ – ۲ – سیم‌کشی
13 – ۶ – ۲ – ۱ – کلیه سیم‌کشیهای داخلی ساختمانها، اعم از روکار و توکار، باید در
داخل لوله‌های مخصوص سیم‌کشی یا مجاری مخصوص این کار(‌تراکینگ‌ها) انجام شود و
برای اجرای انشعابات، خمها، زانوها، سه و چهارراه‌ها و غیره باید از وسائل و
متعلقات استاندارد و مخصوص هر لوله یا مجرا استفاده‌شود. جعبه‌های زیر کلید و پریز
و دیگر متعلقات مشابه در سیم‌کشیهای توکار باید با نوع لوله‌کشی و کلید و پریزهای
مورد استفاده همگونی داشته باشد.
13 – ۶ – ۲ – ۲ – لوله‌های قابل استفاده در سیم‌کشیهای روکار و توکار در جدول ۵
دسته‌بندی شده‌اند:
‌جدول ۵ لوله‌های قابل استفاده در سیم‌کشیها.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۵۲<
13 – ۶ – ۲ – ۳ – اندازه لوله‌ها با توجه به قطر داخلی آنها باید با احتساب تعداد
سیمها و قطر آنها و طول لوله و تعداد خمهای موجود در آن، به نحوی انتخاب‌شود که
انجام سیم‌کشی بدون مصرف نیروی بیش از حد امکانپذیر باشد و در عایق‌بندی سیم‌ها
ساییدگی یا پارگی ایجاد نشود. برای تأمین این شرط لازم است‌نسبت قطر داخلی لوله و
قطر دسته‌سیمها – و یا در مورد کابلهای چند رشته‌ای، قطر کابل – حداقل برابر ۱.۳
باشد.
13 – ۶ – ۲ – ۴ – لوله‌ها باید در هنگام نصب خالی باشند و سیمها یا کال پس از
پایان لوله‌کشی به داخل آنها هدایت شوند.
13 – ۶ – ۲ – ۵ – مدارهایی که در زیر کفها قرار می‌گیرند باید فقط با استفاده از
لوله‌های فولادی اجرا شوند.
13 – ۶ – ۲ – ۶ – پستهای لوله‌های روکار باید دو پیچه و از انواع باشند که لوله با
دیوار یا سقف تماس پیدا نکند و حداقل ۶ میلیمتر با آنها فاصله داشته باشد.
13 – ۶ – ۲ – ۷ – در طول هر قسمت از لوله‌کشی که بین دو جعبه تقسیم یا وسیله‌ای
مشابه قرار دارد نباید بیش از چهار خم ۹۰ درجه (‌جمعاً ۳۶۲ درجه) وجود‌داشته باشد.
13 – ۶ – ۲ – ۸ – در محل ورود لوله به جعبه تقسیم یا تابلو یا دستگاهی مشابه باید
از بوشینگ مناسب با لوله استفاده شود تا از زخمی شدن سیم یا کابل‌جلوگیری شود.
13 – ۶ – ۲ – ۹ – استفاده از لوله‌بر در لوله‌کشیها ممنوع است. لوله‌ها باید با
اره بیده و لبه‌های تیز محل برش نیز صاف شوند.
13 – ۶ – ۲ – ۱۰ – تغییر نوع لوله (‌بری مثال فولادی به پلاستیکی) بدون تعبیه نوعی
جعبه در محل تغییر ممنوع است.
13 – ۶ – ۲ – ۱۱ – استفاده از انواع دیگر سیم‌کشی، مانند کابل‌های مخصوص سیم‌کشی
یا کابلهای با عایق‌بندی معدنی، به شرطی رعایت کلیه مقررات مربوط‌به کابل‌کشیها و
استفاده از لوازم و تجهیزات مخصوص مربوط مجاز خواهد بود.
13 – ۶ – ۲ – ۱۲ – مجاری سیم‌کشی (‌تراکینگها) اعم از فلزی یا پلاستیکی، توکار و
یا روکار، باید مجهز به جعبه تقسیمها، جعبه انشعابها، قطعات اتصالی و‌انتهایی و
انواع زانوها، (‌داخلی و خارجی) و سه راه‌ها و چهارراهه‌های مناسب و مخصوص به خود
باشند. مجاری سیم‌کشی که از داخل آن علاوه بر‌سیم‌کشیهای مربوط به قدرت،
سیم‌کشیهای تأسیسات فشار ضعیف نیز عبور می‌کنند، باید حداقل به یک دیواره جداکننده
دو نوع سیم‌کشی مجهز باید و این‌جدایی باید در سراسر مجرا و جعبه تقسیمها و جعبه
انشعابها و غیره برقرار باقی ماند. مجاری فلزی باید به پیچهای مخصوص مداومت
الکتریکی بنده مجهز‌باشند و در سراسر سیستم مجرا، بدنه‌ها به طول کامل به یکدیگر
متصل و همگی به هادی حفاظتی تابلوی مربوط وصل شوند.
13 – ۶ – ۲ – ۱۳ اتصال لوله‌کشی به دستگاه‌های دارای لرزش (‌مانند موتور) باید به
کمک لوله‌های فولادی قابل انعطاف با بوشهای مناسب، که حداقل طول آنها۲۰ سانتیمتر
باشد، انجام شود.
13 – ۶ – ۲ – ۱۴ سیمهای استفاده شده در سیم‌کشیها باید تا مقطع ۱۰ میلیمتر مربع از
نوع تک مفتولی با عایق‌بندی پی.‌وی.‌سی. باشند، و از این مقطع به بالا‌سیمها
می‌توانند چند مفتولی باشند. جنس هادی سیمها مس خواهد بود.
‌یادآوری ۱
‌استفاده از سیمهای افشان تنها در مواردی که انجام بعضی از قسمتهای سیم‌کشی به طور
استثنایی مشکل باشد، مجاز خواهد بود.
13 – ۶ – ۲ – ۱۵ – سیمهای کشیده شده در لوله‌ها یا مجاری باید از هر نظر سالم و
بدون هیچ گونه شکستگی و پیچیدگی باشد و بین دو جعبه تقسیم یا در‌محلهای دسترسی به
سر سیمها باید به صورت یکپارچه باشد.
13 – ۶ – ۲ – ۱۶ – اتصالات و انشعابات باید با استفاده از ترمینالهای پیچی انجام
شود.
‌یادآوری ۲
‌استفاده از ترمینالهای نوع دیگر، که ضمن انجام اتصال و تضمین تداوم الکتریکی،
عایقبندی لازم را نیز تأمین کنند مجاز است.
‌یادآوری ۳
‌پیچیدن سیمها به دور هم برای ایجاد اتصال الکتریکی و عایقبندی محل اتصال با نوار
چسب الکتریکی ممنوع است.
‌یادآوری ۴
‌در صورت استفاده از سیمهای افشان، طبق یادآوری ۱، سرسیمها باید با لحیم‌کاری
یکپارچه و پس از آن با استفاده از ترمینال به هم متصل شوند.
13 – ۶ – ۲ – ۱۷ – برای هر محل انشعاب یا محلهای اتصال سیم‌کشی به وسائل مصرف
کننده یا کنترل‌کننده مدار، نظیر چراغ، پریز، کلید، دستگاه یا وسیله و‌غیره، باید
از نوعی جعبه یا وسیله انتهایی مانند آن استفاده شود. استفاده از سرچپق و نظایر آن
ممنوع است.
13 – ۶ – ۲ – ۱۸ – انجام سیم‌کشیهای نوع روکار با استفاده از سیمهای چندلا (‌مانند
بندهای پلاستیک) و بستهای میخی یا میخ معمولی، اکیداً ممنوع است.
13 – ۶ – ۲ – ۱۹ – انجام سیم‌کشیهای نوع روکار با استفاده از سیمهای به هم پیچیده
(‌باروکش نخی روی هر رشته سیم، علاوه بر عایقبندی اصلی) و مقره‌های‌چینی کوچک
(‌قرقره)، به شرط آنکه در هر مورد از مقام مجری این مقررات کسب اجازه شود، مجاز
خواهد بود. این نوع سیم‌کشی را تنها در محیطهای خشک، با‌استفاده از کلیدها و
پریزها و جعبه تقسیمهای روکار بر روی پایه‌های عایق (‌زیر کلید و پریز و جعبه) از
جنس ضد جذب رطوبت، می‌توان به کاربرد.
‌در هر حال، کلیه مقررات ایمنی در این مورد نیز معتبر خواهد بود، مانند استفاده از
هادی حفاظتی، استفاده از پریزهای دارای اتصال به زمین و وصل کلیه‌بدنه‌های هادی به
هادی حفاظتی و غیره.
13 – ۶ – ۲ – ۲۰ – از سیمها و کابلهای مخصوص “‌زیرگچی” فقط در مواردی می‌توان
استفاده کرد که طول انشعاب از محل سیم‌کشی ثابت تا محل مصرف‌کننده (‌مانند چراغ)
بیش از ۱.۵ متر نباشد. در سایر موارد استفاده از این نوع سیم‌کشیها و کابل‌کشیها
در تأسیسات اکیداً ممنوع خواهد بود.
13 – ۷ – تجهیزات سیم‌کشی (‌کلید، پریز، شستی، جعبه برداشت، جعبه تقسیم و غیره)
13 – ۷ – ۰ – کلیات
13 – ۷ – ۰ – ۱ – کلیه تجهیزات سیم‌کشی باید با مشخصات و شرایط مدار هماهنگی داشته
باشند و درجه حفاظت آنها نیز بر اساس شرایط محلی که در آنجا‌نصب خواهند شد، یا
بالاتر از آن، انتخاب شود.
‌یادآوری ۱
‌به عنوان مثال، استفاده از تجهیزات سیم‌کشی داخلی (‌معمولی) در هوای آزاد ممنوع
است و برای این منظور لازم است از انواع وسائل مقاوم در برابر عوامل‌طبیعی استفاده
شود.
13 – ۷ – ۰ – ۲ – چنانچه محفظه‌های تجهیزات از جنس عایق نباشند و از جنس هادی
(‌فلزی) باشند، باید مانند سایر بدنه‌های هادی با آنها رفتار شود و باید‌آنها را
به هادی حفاظتی متصل کرد.
‌یادآوری ۲
‌انواع تجهیزاتی که صفحات رویی فلزی دارند، به شرط داشتن لایه عایق در پشت، از وصل
به هادی حفاظتی معاف خواهند بود.
13 – ۷ – ۰ – ۳ – ولتاژ اسمی تجهیزات باید با ولتاژ اسمی سیستم برق هماهنگی داشته
باشند.
13 – ۷ – ۱ – کلیدها
13 – ۷ – ۱ – ۱ – کلیدها باید برای استفاده در سیستمهای جریان متناوب و از نوع قطع
و وصل سریع، بدون دخالت نحوه و سرعت عمل دست، مناسب باشند.
13 – ۷ – ۱ – ۲ – جز در مواردی که استاندارد ساخت کلید به نحوی دیگر مشخص کرده
باشد، جریان اسمی کلیدها، با توجه به نوع باری که قطع و وصل‌می‌کنند، باید برابر
یا بزرگ‌تر از مقادیر ذکر شده در زیر باشند:
‌الف) برای بارهای با ضریب قدرت واحد (‌لامپهای رشته‌ای و نظایر آن): جریان مصرف،
ب) برای بارهای با ضریب قدرت رآکتیو (‌موتورها و نظایر آن): ۱.۲۵ برابر جریان
مصرف،
ج) برای بارهای با ضریب قدرت خازنی (‌کاپاسیتیو) و مواردی نظیر لامپهای گازی با
خازنها تصحیح ضریب قدرت و موتورهای با راه‌انداز خازنی و نظایر آن: ۲‌برابر جریان
مصرف.
13 – ۷ – ۱ – ۳ – کلیدهای کنترل مدارها (‌منجمله چراغها) باید هادی فاز را قطع و
وصل کنند. قطع و وصل هادی خنثی برای کنترل مدار ممنوع است.
13 – ۷ – ۱ – ۴ – کلیدهای تبدیل نباید با استفاده از روش غلط، که در آن هم هادی
فاز و هم هادی خنثی به کلید وصل می‌شود، سیم‌کشی شود. این ممنوعیت‌در مورد مدارهای
شامل کلیدهای صلیبی نیز صادق است.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۵۸<
‌شکل ۳ نمایش روشهای صحیح و غلط سیم‌کشی با استفاده از کلیدهای تبدیل.
13 – ۷ – ۲ – پریزها
13 – ۷ – ۲ – ۱ – کلیه پریزها، اعم از یک فاز یا سه فاز، باید برای وصل هادی
حفاظتی یک اتصال اضافی داشته باشند.
13 – ۷ – ۲ – ۲ – جریان نامی پریزهای یک فاز باید حداقل ۱۶ آمپر و ساختمان آنها به
نوعی باشد که وصل دو شاخه‌های دوپل معمولی (‌بدون اتصال به هادی‌حفاظتی) به آنها
امکانپذیر نباشد، در حالی که باید بتوان دوشاخه‌های مخصوص لوازم دارای عایق‌بندی
معاف را، که به هادی حفاظتی احتیاج ندارند، به آنها‌وصل کرد.
13 – ۷ – ۲ – ۳ – جریان نامی پریزهای سه فاز باید حداقل ۱۶ آمپر و دارای یک یا دو
اتصال اضافی برای وصل هادی حفاظتی یا هادیهای حفاظتی و خنثی‌باشد.
‌یادآوری ۱
‌چنانچه از پریزهای سه فاز دارای یک اتصال اضافی استفاده شود، این اتصال باید
منحصراً برای وصل به هادی حفاظتی اختصاص داده شود.
‌یادآوری ۲
‌در پریزهای دارای دو اتصال اضافی، یک اتصال مخصوص هادی حفاظتی و اتصال اضافی دوم
مخصوص هادی خنثی است. باید دقت شود هر یک از هادیهای‌یاد شده به کنتاکتهای مربوط
به خود اتصال داده شده باشند و بر عکس وصل نشوند. همین دقت باید در سیم‌کشی و
انجام اتصال در چند شاخه‌های مربوط نیز به‌عمل آید.
13 – ۷ – ۲ – ۴ – در محیطهایی که در آنها، به علت نوع کار، به سیستمهای دیگری غیر
از جریان برق عادی نیاز هست، (‌مانند جریان ۶۰، ۱۰۰، ۴۰۰ هرتز‌جریان مستقیم) یا در
محیطهایی که به هر علت، از روشهای ایمنی مخصوص (‌مانند حفاظت از طریق ایجاد محیط
عایق) استفاده می‌شود، باید، بر حسب مورد،‌از انواع پریزهای مناسب استفاده شود. در
این موارد باد مقررات معتبر برای هر سیستم رعایت شده باشد.
13 – ۷ – ۲ – ۵ – استفاده از انواع آداپتورهای پریز (‌افزایش دهنده‌ها یا رابطهایی
که محل اتصال یک پریز نصب ثابت را به دو یا سه انشعاب اتصال‌پذیر تبدیل‌می‌کنند)
یا سرپیچهای دارای محل اتصال پریز، اکیداً ممنوع است.
‌شکل ۴، بعضی از انواع آداپتورهای و سرپیچهای غیر مجاز را نشان می‌دهد.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۶۱ <
13 – ۸ – تأسیسات جریان ضعیف
‌یادآوری
‌تأسیسات جریان ضعیف شامل سیستمهای زیر خواهد بود:
– تلفن، تلکس، فاکس، و نظایر آن،
– اعلام حریق،
– زنگ اخبار، احار، ارتباط با در ورودی (‌دربازکن)،
– پخش صوت، پیام‌رسانی،
– آنتن مرکزی تلویزیون، رادیو،
– سیستمهای دیگر (‌تلویزیون مدار بسته، دزدگیر، ساعت مرکزی و غیره).
13 – ۸ – ۰ – کلیات
13 – ۸ – ۰ – ۱ – علاوه بر رعایت کلیه دستورالعملها و راهنماییهای سازنده این گونه
سیستمها و همچنین دستورالعملهای و راهنماییهای مقاماتی که ممکن‌است بر سیستمهای
یاد شده نظارت داشته باشند (‌شرکت تلفن، آتش‌نشانی و غیره)، لازم است مقررات این
فصل نیز رعایت شود. در صورت وجود مغایرت، به‌مقرراتی که از نظر ایمنی ارجحیت دارد
عمل خواهد شد. تشخیص این ارجحیت با مقام مجری مقررات خواهد بود.
13 – ۸ – ۰ – ۲ – مدارهای هر یک از سیستمهای جریان ضعیف باید، جز در مواردی که
مجاز اعلام می‌شود، به طور مستقل کشیده شود و نباید با مدارهای‌سیستمهای دیگر، به
خصوص با مدارهای قدرت (‌روشنایی، پریز، موتور و غیره) یکجا کشیده شود.
‌یادآوری ۱
‌مقصود این است که نباید از رشته‌های مختلف یک کابل یا هادیهای کشیده شده در یک
لوله، برای سیستمهای مختلف یا مدارهای قدرت استفاده شود. (‌به ردیف۱۳ – ۶ – ۲ – ۱۲
نیز مراجعه شود.)
‌یادآوری ۲
‌در موارد زیر می‌توان از کشیدن مدارهای سیستمهای ذکر شده به صورت یکجا استفاده
کرد، مشروط به اینکه ولتاژ هیچ یک از هادیها از ولتاژ اسمی عایق‌بندی‌هادیهای فشار
ضعیف مورد استفاده تجاوز نکند:
– تلفن، تلکس، فاکس، و نظایر آن،
– زنگ اخبار، احار، دربازکن،
– خطوط ارتباطی سیستم اعلام حریق با مرکز آتش‌نشانی یا مرکز اصلی (‌در صورت وجود).
13 – ۸ – ۰ – ۳ – کلیه مقررات عمومی مربوط به مدارها و لوازم قدرت (‌بخشهای ۱۳ – ۶
و ۱۳ – ۷) در مورد مدارهای تأسیسات جریان ضعیف نیز نافذند.
13 – ۸ – ۰ – ۴ – کابلهای مربوط به هر سیستم باید از نظر قطر یا سطح مقطع و
ساختمان آن برای سیستم مورد نظر مناسب باشد.
13 – ۸ – ۰ – ۵ – دفن کابلهای جریان ضعیف در زمین به شرطی مجاز خواهد بود که
ساختمان کابل برای این کار مناسب باشد.
13 – ۸ – ۰ – ۶ – چنانچه کابلهای سیستمهای جریان ضعیف در یک کانال در زیرزمین یا
در یک مجرای بنایی و نظایر آن همراه با کابلهای قدرت کشیده شوند،‌باید نوعی حصار
بنایی (‌آجر، دیوار آجری، دال یا کاشی) آنها را از هم جدا کند.
13 – ۸ – ۰ – ۷ – در ساختمانهای طبقه‌بندی شده در زیر، پیش‌بینی سیستمهای ذکر شده
الزامی است:
‌جدول ۶ سیستمهای جریان ضعیف الزامی و اختیاری.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۶۴<
‌یادآوری ۳
‌در همه ساختمانها می‌توان علاوه بر سیستمهای الزامی از هر سیستم دیگری نیز
استفاده کرد.
13 – ۸ – ۰ – ۸ – قطر یا سطح مقطع هادیهای مربوط به هر سیستم نباید از مقادیر داده
شده در زیر کمتر باشد:
‌جدول ۷ حداقل قطر یا سطح مقطع هادیهای جریان ضعیف.
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۶۵<
13 – ۸ – ۱ – سیستم تلفن
13 – ۸ – ۱ – ۱ – در ساختمانهایی که مراکز اختصاصی تلفن دارند، لازم است اتاق مرکز
تلفن در محلی مناسب، از نظر ارتباط با شبکه تلفن شهری و مدارهای‌داخلی ساختمان،
پیش‌بینی شود و از آن جز برای نصب تجهیزات مربوط به تلفن، و در صورت داشتن فضای
کافی برای دیگر تجهیزات جریان ضعیف، برای‌هیچ منظور دیگری استفاده نشود. ابعاد
اتاق و راهروهای اطراف کابینت‌ها و میزهای مربوط باید برای انجام کلیه عملیات
سرویس و تعمیرات کافی باشد.
13 – ۸ – ۱ – ۲ – در ساختمانهای فاقد مرکز تلفن اختصاصی، محل جعبه تقسیم کنتاکت)
نصب و اتصال تلفن به آن از طریق سه یا چند شاخه مناسب انجام‌شود.
‌یادآوری ۲
‌در ساختمانهای فاقد مرکز تلفن خصوصی می‌توان از پریز دو کنتاکته استفاده کرد.
‌یادآوری ۳
‌پریزهای دو، سه یا چند کنتاکته تلفن باید مخصوص این سیستم باشد، به گونه‌ای که
وصل اشتباهی دو شاخه‌های برق به آنها یا دو، سه یا چند شاخه‌های تلفن به‌پریزهای
برق امکان‌پذیر نباشد.
13 – ۸ – ۱ – ۸ – هادیهای اتصال زمین سیمها و کابلهای تلفن باید از طریق یک هادی
حفاظتی، ترمینال زمین جعبه اصلی تلفن یا مرکز تلفن را به الکترود زمین‌ساختمان
متصل کنند.
13 – ۸ – ۲ – سیستمهای: زنگ اخبار، احضار، ارتباط صوتی با در ورودی (‌در بازکن)
13 – ۸ – ۲ – ۱ – کلیه مقررات عمومی برای سیم‌کشیها باید در مورد سیستمهای نامبرده
نیز مراعات شود.
13 – ۸ – ۲ – ۲ – انتخاب نوع، قطر یا سطح مقطع و تعداد هادیهای هر سیستم باید با
توجه به توصیه‌های سازنده سیستم انجام شود.
13 – ۸ – ۲ – ۳ – ترانسفورماتورهای تأمین نیروی مورد نیاز در این سیستمها باید از
نوع ایمن، با سیم‌پیچهای مجزای اولیه و ثانویه باشد. استفاده از اصلی که‌خطوط
ورودی به آن وصل می‌شوند باید به نحوی انتخاب شود که انجام ارتباط بین این جعبه و
خطوط شبکه شهری و جعبه‌های تقسیم طبقات به سهولت‌انجام شود.
13 – ۸ – ۱ – ۳ – جعبه تقسیمهای طبقات یا مناطق توزیع باید با توجه به توسعه‌های
بعدی پیش بینی شوند و برای اتصالات اضافی محل کافی داشته، به‌ترمینال زمین مجهز
باشد.
13 – ۸ – ۱ – ۴ – ارتباط بین جعبه تقسیمهای طبقات و جعبه تقسیمهای اصلی یا جعبه
تقسیم مرکز تلفن باید با کابل حفاظت شده در لوله‌ها یا مجاری کابل،‌انجام شود.
13 – ۸ – ۱ – ۵ – کابلهای مورد استفاده در سیستمهای تلفن باید نوعی پرده فلزی،
فویل، زره یا نظایر آن) داشته، شامل یک رشته هادی مخصوص اتصال زمین‌باشد.
13 – ۸ – ۱ – ۶ – اتصالات بین جعبه تقسیمهای و محل دستگاه تلفن باید سه رشته هادی
(‌شامل زمین) داشته باشد.
‌یادآوری ۱
‌در ساختمانهای فاقد مرکز تلفن، می‌توان به دو رشته هادی اکتفا کرد.
13 – ۸ – ۱ – ۷ – اتصال به دستگاه تلفن می‌تواند به یکی از دو روش زیر انجام شود:
‌الف) در محل جعبه سیم‌کشی تلفن، جعبه انتهایی تلفن (‌که معمولاً به انتهای کابل آن
وصل است)، به صورت ثابت نصب شود، یا
ب) در محل جعبه سیم‌کشی تلفن، پریز مخصوص تلفن (‌با حداقل سه اتوترانسفورماتور یا
تقلیل دهنده‌های ولتاژ الکترونیکی ممنوع است.
13 – ۸ – ۳ – سیستم اعلام حریق
13 – ۸ – ۳ – ۱ – مراکز سیستم اعلام حریق باید از نوع تحت مراقبت دائم باشد، به
گونه‌ای که عمل یکی از دکتورها سبب بر هم خوردن تعادل مدار و در نتیجه‌اعلام حریق
در آن مدار شود.
‌قطعی یا بروز اتصالی در هر مدار باید به نحوی مطلوب ثبت و اعلام شود. بروز خرابی،
از هر نوع، در یک مدار (‌ زون) نباید سبب از کارافتادن سایر مدارها یا کل‌سیستم
شود.
‌هر مرکز باید به وسائل تأمین نیروی ایمنی مخصوص به خود (‌باطری) با کلیه لوازم و
متعلقات مربوط، مانند دستگاه‌ها شارژکننده و غیره، مجهز باشد تا سیستم‌در همه
احوال آماده به کار باشد.
13 – ۸ – ۳ – ۲ – مرکز سیستم اعلام حریق باید در محلی که خارج از دسترس عموم است
نصب شود و به طور شبانه‌روزی تحت مراقبت افراد کار آزموده‌باشد.
13 – ۸ – ۳ – ۳ – کلیه مدارهای سیستم اعلام حریق باید مستقل از سایر سیستمها کشیده
شود و فقط در مواردی که بین مرکز اعلام حریق و ایستگاه آتش‌نشانی‌ارتباط وجود
دارد، می‌توان از مدارهای سیستم تلفن برای این منظور استفاده کرد. کلیه مقررات
شرکت تلفن در این مورد باید رعایت شود.
13 – ۸ – ۳ – ۴ در ساختمانهایی که به سیستم اعلام حریق مجهز می‌شوند، علاوه بر
محلهای نصب انواع دتکتورها بر حسب ضرورت، در محلهای بلندگو، به‌داخل یک لوله هدایت
نشود.
13 – ۸ – ۴ – ۳ – مدارهای تغذیه‌کننده بلندگوها باید مستقل از سسیستمهای دیگر، به
داخل لوله‌های فولادی هدایت شوند، مرگ آنکه هادیها دارای پرده فلزی‌زمین شده باشند
که در این صورت استفاده از لوله پلاستیکی مجاز خواهد بود.
13 – ۸ – ۴ – ۴ – کلیه اتصالات مربوط به رانسفورماتورهای تطبیق بلندگوها باید با
لحیم‌کاری یا با استفاده از لحیم‌کاری و اتصالیهای مخصوص اجرا شود.‌استفاده از
اتصالات پیچی، جز در مواردی که اجزای سستم مجهز به این گونه اتصالیها باشند، ممنوع
است.
13 – ۸ – ۴ – ۵ – در ساختمانهایی که به سیستم پیام‌رسانی مجهز می‌شوند، علاوه بر
محلهای نصب انواع بلندگو بر حسب ضرورت، در محلهای زیر نیز باید‌بلندگو نصب شود:
‌الف۹ اتاقک آسانسور،
ب) هال آسانسور،
ج) کریدورها و راه‌پله‌ها.
13 – ۸ – ۵ – سیستم آنتن مرکزی تلویزیون، رادیو
13 – ۸ – ۵ – ۱ – مرکز تقویت و تغییر فرکانس سیستم آنتن مرکزی باید کلیه کانالهای
موجود در منطقه نصب را شامل شود و حداقل قدرت تقویت آن معادل‌حداکثر افت در کل
سیستم توزیع شبکه محلی باشد.
13 – ۸ – ۵ – ۲ – کلیه لوازم و وسائل به کار رفته در سیستم آنتن مرکزی باید از
انواع مخصوص این کار باشد و از وسائل متفرقه و نامربوط در آن استفاده زیر نیز‌باید
دتکتوری دودی نصب شود:
‌الف) اتاقهای ترانسفورماتور، اتاقهای تابلوها (‌اتاقهای برق)،
ب) اتاقهای مربوط به تأسیسات مکانیک،
ج) موتورخانه آسانور و اتاقک آسانسور)
‌د) کریدورها و راه‌پله‌ها،
ه) اتاق مرکز تلفن و سیستمهای جریان ضعیف.
13 – ۸ – ۳ – ۵ – وسائل صوتی اعلام حریق (‌آژیر، بوق، زنگ و نظایر آن) باید از
انواعی باشند و نیز محل نصب آنها در فضاهای عمویم ساختمان باید به‌نحوی انتخاب شود
که هنگام بروز حریق، صدای آنها به سهولت در دورترین نقاط ساختمان قابل شنیدن باشد.
13 – ۸ – ۴ – سیستم پیام‌رسانی (‌سیستم صوتی)
13 – ۸ – ۴ – ۱ – دستگاه‌های مرکز تقویت و پخش سیستم پیام‌رسانی باید از نوع با
ولتاژ زیاد (۵۰ – ۷۰ – ۱۰۰ – ۱۴۰ ولت) یا امپدانس زیاد باشد. قدتر‌اسمی سینوسی
سیستم باید حداقل معادل جمع قدرتهای لندگوها، با احتساب نسبت تبدیل
ترانسفورماتورهای تطبیق آنها، باشد. هر مدار خروجی باید مجهز به‌وسیله حفاظت مخصوص
به خود باشد، به نحوی که خرابی در یک مدار سبب ازکارافتادگی کل سیستم نشود. انجام
کلیه اتصالات باید با به کارگیری اتصالهای‌مخصوص برای هر مورد (‌فیش، ادیو، دین و
غیره)، انجام شود.
13 – ۸ – ۴ – ۲ – هادیهای مدارهای میکروفون باید مخصوص این کار (‌مجهز به پرده یا
زره و نظایر آن) باشد و همراه با هیچ مدار دیگری، مانند مدار نشود.
13 – ۸ – ۵ – ۳ – کابلهای سیستم توزیع آنتن باید از نوع هم مرکزی یا امپدانس مشخص
75 اهم باشد و سطح مقطع آن با توجه به مشخصات سیستم و افت آن‌انتخاب شود.
13 – ۸ – ۵ – ۴ – مدارهای سیستم آنتن مرکزی باید به صورت مستقل از دیگر سیستمها،
در لوله‌های مخصوص آن هدایت شوند.
13 – ۸ – ۶ – سیستمهای جریان ضعیف دیگر (‌تلویزیون مدار بسته، دزدگیر، ساعت مرکزی
و غیره)
13 – ۸ – ۶ – ۱ – علاوه بر رعایت کلیه مقررات ذکر شده برای انجام سیم‌کشی و
کابل‌کشیها، در مورد هر یک از سیستمهای مورد استفاده باید همه خواستهای‌سازنده
سیستم مراعاتش ود.
13 – ۸ – ۶ – ۲ – مدارهای هر سیستم باید مستقل از مدارهای سیستمهای دیگر، از هر
نوع که باشند، کشیده شوند.
13 – ۹ – محیطهای عادی و مخصوص
13 – ۹ – ۰ – کلیات
‌یادآوری ۱ – مقررات ذکر شده در این کلیات، در تأسیسات الکتریکی همه انواع
ساختمانها قابل اجراست.
‌یادآوری ۲
‌مقررات ذکر شده برای محیطهای مخصوص کلی است و چنانچه نامی از محیطی مخصوص برده
نشده باشد، دلیل بر عدم لزوم رعایت مقررات مخصوص به آن‌نخواهد بود. به طور کلی
مقررات مربوط به هر محیط مخصوص باید بر اساس کلیات ذکر شده در این مقررات و
دستورالعملها و مقررات ذکر شده در‌استانداردهای معتبر دیگر (‌ پیشگفتار، بخش ۱۳ –
0) رعایت شود.
13 – ۹ – ۰ – ۱ – هر لامپ رشته‌ای (‌التهابی) کوچکتر از ۱۰۰ وزارت و هر لامپ یا
نقطه روشنایی ثابت، که توان آن در حین طرح و اجرا معلوم نباشد، باید در‌محاسبه
جریان مجاز مدار و تخمین درخواست (‌دیماند) ۱۰۰ وزارت محسوب شود و جریان و درخواست
لامپهای بزرگت، به مقدار نامی آنها به حساب آورده‌شود.
13 – ۹ – ۰ – ۲ – هر لامپ تخلیه الکتریکی در گازها (‌فلورسنت، جیوه‌ای، سدیم و
غیره)، حتی اگر مجهز به خازنهای تصحیح ضریب قدرت باشند، باید در‌محاسبه جریان مجاز
مدار بدون خازن به حساب آورده شود. توان وسیله راه‌اندازی و تثبیت جریان آنها نیز
در تخمین درخواست باید منظور شده باشد.
13 – ۹ – ۰ – ۳ – به جریان مجاز مدار محدود می‌شود.
13 – ۹ – ۰ – ۵ – هر مدار پریز نباید بیش از ۱۰ پریز مربوط به مصارف عمومی (‌غیر
مشخص) را تغذیه کند.
‌یادآوری ۶
‌اگر نوع و توان وسائلی که از پریزها تغذیه خواهند کرد معلوم باشد، تعداد آنها
برای هر مدار محدود به توان مجاز مدار خواهد بود، به شرط آن که از ۱۰ تجاوز‌نکند.
13 – ۹ – ۰ – ۶ – در یک اتاق یا فضای مشخص، کلیه پریزها باید فقط از یک مدار معین
تغذیه کنند، مگر اینکه خط و اصل دو پریز وصل شده به دو مدار‌مختلف، ۵ متر یا بیشتر
باشد.
13 – ۹ – ۰ – ۷ – کلیه مدارهای نهایی، اعم از روشنایی و پریز، باید برای وصل به
بدنه‌های هادی چراغها یا کنتاکت حفاظتی پریزها (‌بر حسب مورد) شامل‌هادی حفاظتی
باشند.
‌یادآوری ۷
‌چنانچه بدنه چراغی از جنس عایق باشد، هادی حفاظتی در محل آن به دقت عایق‌بندی و
رها می‌شود تا اگر احتمالاً در آینده در محل آن چراغ عایق چراغی با‌بدنه هادی نصب
شود، از آن هادی حفاظتی استفاده شود.
13 – ۹ – ۰ – ۸ – ارتفاع نصب پریز از کف تمام شده نباید کمتر از ۰.۳ متر باشد.
13 – ۹ – ۰ – ۹ – کلیه پریزها باید مجهز به هادی حفاظت باشند.
‌یادآوری ۸
‌استفاده از پریزهای دوپل یا انواع پریزهای مخصوص، بر حسب مورد، تنها در صورتی
مجاز خواهد بود که طبق ردیف ۱۳ – ۴ – ۲ از روشهای ایمنی مخصوص‌استفاده شده باشد.
13 – ۹ – ۰ – ۱۰ – استفاده از پریزهای چند خانه مجاز است و در این صورت، از نظر
ردیف ۱۳ – ۹ – ۰ – ۵ هر خانه، یک پریز به حساب می‌آید.
13 – ۹ – ۰ – ۱۱ – به هر پریز یا خانه پریز فقط یک دوشاخه می‌توان وصل کرد. (‌ردیف
13 – ۷ – ۲ – ۵ ملاحظه شود.)
13 – ۹ – ۰ – ۱۲ – توان مصرفی هر مدار پریز را باید با توجه به ردیف ۶ – ۲ از
پیوست ۳، “‌راهنمای استفاده از ضریب همزمانی” و یا طبق جدول پ ۳، از‌روی جریان
نامی وسیله حفاظتی مدار، انتخاب کرد.
13 – ۹ – ۰ – ۱۳ – توان مصرفی تجهیزات نصب ثابت، باید برابر توان نامی آنها انتخاب
شود.
13 – ۹ – ۰ – ۱۴ – برای آگاهی از نحوه استفاده از ضرایب همزمانی و برآورد درخواست
(‌دیماند)، به پیوست ۳، “‌ راهنمای استفاده از ضریب همزمانی” مراجعه‌شود.
13 – ۹ – ۱ – محیطهای با شرایط عادی (‌محیطهای خشک)
‌یادآوری ۱
‌منظور محیطهایی است که در آنها دما و رطوبت و شرایط دیگر عادی‌اند. در این گونه
محیطها معمولاً ژاله‌زایی یا تعریق صورت نمی‌گیرد و به عبارت دیگر، هوا‌از رطوبت
اشباع نمی‌شود. این گونه محیطها از جمله عبارت‌اند از: منازل، ادارات، مغازه‌ها،
محیطهای کار خشک و نظایر آنها.
‌آشپزخانه منازل جزو محیطهای خشک به حساب می‌آیند.
13 – ۹ – ۱ – ۱ – آپارتمانها و منازل مسکونی
13 – ۹ – ۱ – ۱ – ۱ – همه واحدهای مسکونی، بدون در نظر گرفتن سطح زیربنای آنها،
باید حداقل دو مدار نهایی مستقل، به شرح زیر داشته باشند:
‌الف) یک مدار مختص روشنایی،
ب) یک مدار مختص پریزها.
‌در هر حال، شرایط ذکر شده در کلیات این فصل (۱۳ – ۹ – ۰) باید رعایت شده باشد.
‌یادآوری ۲
‌دو مدار یادشده از این نظر لازم‌اند که در صورت بروز اختلال در یکی از مدارها،
مدار دیگر تا رفع خرابی، روشنایی واحد مسکونی را تأمین کند تا از پیش‌آمدن‌هر گونه
خطر احتمالی ناشی از تاریکی، جلوگیری شود.
‌یادآوری ۳
‌در واحدهای بزرگتر، تعداد مدارهای یاد شده ممکن است بیش از دو باشد.
13 – ۹ – ۱ – ۱ – ۲ – در همه اتاقها و فضاهای مسکونی (‌جز آشپزخانه، دستشویی، حمام
و نظایر آن) پریزها باید در نقاطی تعبیه شوند که فاصله هیچیک از‌نقاط خر پیرامون
کف اتاق، از تصویر پریزها بر روی خط پیرامون، از ۱.۵ متر بیشتر نباشد. اندازه‌گیری
بر روی خط پیرامون انجام می‌شود. درها و پنجره‌های‌شروع شده از کف نباید در
اندازه‌گیری دخالت داده شوند.
‌یادآوری ۴
‌برای مثال فاصله تصویر پریز بر روی خط پیرامون از نزدیکترین لبه دریا پنجره‌ای که
از کف شروع شد است نباید از ۱.۵ متر بیشتر باشد.
13 – ۹ – ۱ – ۱ – ۳ در آشپزخانه‌های منازل مسکونی و نظایر آن (‌آبدارخانه‌ها و
غیره) باید برای همولتاژ کردن، همبندی اضافی انجام شود. این همبندی باید‌موارد زیر
را شامل شود:
– یخچال – لوله‌های آب‌سرد و رگم
– اجاق – لوله فاضلاب
– قفسه‌بندی فلزی – لوله‌های حرارت مرکزی
– ظرفشویی (‌سینک) – اجزای فلزی ساختمان، از جمله ستونها
– هر نوع وسائل برقی – هادیهای حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی
13 – ۹ – ۱ – ۱ – ۴ – محل و تعداد پریزهای آشپزخانه باید با توجه به تجهیزات
پیش‌بینی شده و محلهای کار انتخاب شوند.
13 – ۹ – ۲ – حمامها در منازل، هتلها و نظایر آن
13 – ۹ – ۲ – ۱ – در حمامها، مانند کلیه محیطهای دیگر، پریزهای مورد استفاده باید
مجهز به هادی حفاظتی باشند، مگر در مواردی که از پریزهای مخصوص‌مجهز به
ترانسفورماتور ایمنی (‌دارای دو سیم‌پیچ جدای اولیه و ثانویه) استفاده شده باشد،
که در این صورت احتیاجی به هادی حفاظتی نخواهد بود (‌پریز‌معروف به ریش تراش).
13 – ۹ – ۲ – ۲ – در محدوده‌ای که از کف حمام تا ارتفاع ۲.۲۵ متر و در جهت افقی از
لبه‌های وان یا زیردوشی ۰.۶ امتداد دارد، ناید هیچ گونه کلید، پریز یا هر‌وسیله
برقی دیگر نصب شده باشد. (‌شکل ۵ ملاحظه شود.)
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۷۸<
‌یادآوری ۱
‌کلیدهایی که جزو وسایل نصب ثابت‌اند از این قاعده مستثنایند.
13 – ۹ – ۲ – ۳ – در محدوده‌ای که در شکل ۶ نشان داده شده است، علاوه بر کلید و
پریز، نباید تا عمق ۶ سانتیمتری از سطح دیوار هیچ گونه مداری عبور کند،‌مگر
مدارهای مربوط به وسائل نصب ثابت در حمام (‌مانند آبگرمکن برقی).
13 – ۹ – ۲ – ۴ – چراغهای نصب شده در محدوده دوش در حمام باید دارای درجه حفاظت ip
44 یا بیشتر باشد.
13 – ۹ – ۲ – ۵ – در کلیه حمامها، صرف نظر از اینکه وسائل نصب ثابت در آنها
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۷۹<
‌وجود داشته باشد یا نه، باید برای همولتاژ کردن، همبندی اضافی انجام شود. این
همبندی باید موارد زیر را شامل شود.:
– وان یا زیردوشی فلزی – لوله فلزی فاضلاب
– لوله‌های آب سرد و گرم – لوله‌های گاز، حرارت مرکزی یا هر نوع لوله دیگر
– بندهای هادی وسائل نصب ثابت – هادیهای حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی
13 – ۹ – ۳ – محیطهای نمناک – محیطهای مرطوب
‌یادآوری ۱
‌محیطهای نمناک محیطهایی‌اند که در آنها وجود نم، ژاله‌زایی یا آثار مواد شیمیایی
و غیره ممکن است مانع کار صحیح وسائل الکتریکی شود. این گونه محیطها‌برای نمونه
عبارت‌اند از: فضای تهیه علوفه، اصطبل، زیرزمین نمناک، آشپزخانه بزرگ (‌تجاری)،
قصابی، نانوایی، سردخانه، دیگخانه، گلخانه، محیط باز (‌هوای‌آزاد) و نظایر آن.
‌یادآوری ۲
‌محیطهای مربوط محیطهایی‌اند که در آنها علاوه بر وجود نم، دیوارها و کفها برای
نظافت، معمولاً با آب تحت فشار (‌آب شیلنگ) شسته می‌شود، این گونه‌محیطها برای
نمونه عبارت‌اند از: رختشویخانه، کارگاه مرطوب، کارواش، حمام، اتوکشی، کارگاه یا
کارخانه لبنیات و پنیربندی، قصابیهای بزرگ، دباغخانه، کارگاه‌و کارخانه شیمیایی،
آبکاری فلزات (‌الکترولیز) و نظایر آنها.
13 – ۹ – ۳ – ۱ – در این محیطها انجام سیم‌کشی از نوع توکار و یا روکار، تنها با
استفاده از لوله فولادی، لوله پلاستیکی سخت، کابلهای با غلاف پلاستیکی،‌سربی و
کابل‌های با عایق‌بندی معدنی، مجاز است.
13 – ۹ – ۳ – ۲ – تجهیزات به کار رفته در این محیطها باید مجهز به اتصالات مخصوص
مربوط به نوع سیم‌کشی مورد استفاده باشد تا از نفوذ رطوبت به داخل‌لوله‌ها و
تجهیزات (‌چراغها، جعبه تقسیمها، کلیدها، پریزها، وسائل مصرف‌کننده و غیره)
جلوگیری شود.
13 – ۹ – ۳ – ۳ – با توجه به مفاد ردیف ۱۳ – ۹ – ۳ – ۲، کلیه لوازم و تجهیزات به
کار رفته در اینگونه محیطها باید از درجه حفاظت زیر برخوردار باشد:
‌الف) در محیطهای نمناک، لوازم و تجهیزات ضد ترشح آب، با درجه حفاظت حداقل IP44،
ب) در محیطهای مرطوب، لوازم و تجهیزات ضد آب تحت فشار، با درجه حفاظت حداقل IP45،
13 – ۹ – ۳ – ۴ – کلیه لوازم و تجهیزات به کار رفته باید ضد زنگ و در برابر مواد
خورنده مقاوم باشند.
13 – ۹ – ۳ – ۵ – قطعات فلزی به کار رفته در تأسیسات، از جمله لوله‌های فولادی
باید دارای پوشش ضد زنگ باشند.
13 – ۹ – ۴ – محیطهای گرم
‌یادآوری ۱
‌محیطهای گرم محیطهایی‌اند که دمای آنها بیش از ۳۵ درجه سلسیوس باشد. این گونه
محیطها معمولاً جزو محیطهای نمناک یا مربوط نیز هستند. این گونه‌محیطها، برای
نمونه، عبارت‌اند از: کارخانجات فولادی، شیشه، گاز، ذغال کک، و غیره، دیگخانه،
محیطهای همجوار کوره‌های آبگیری فلزات: ذوب کاری،‌کوره‌های خشکسازی و نظایر آنها.
13 – ۹ – ۴ – ۱ – کلیه مقررات ذکر شده در ردیف ۱۳ – ۹ – ۳ (‌محیطهای نمناک و
مرطوب) باید در این مورد نیز رعایت شود.
13 – ۹ – ۴ – ۲ – وسائل و لوازم مورد استفاده، هادیها و دیگر لوازم به کار رفته و
غیره در محیطهای گرم باید برای کار و استفاده در این گونه محیطها مناسب‌باشد و
ضرایب تقلیل مناسب برای تمامی آنها اعمال شود.
13 – ۹ – ۵ – تأمین ایمنی در ساختمانهای بلند (‌برجها، تالارهای اجتماعات،
سینماها، تئاترها
‌یادآوری ۱
‌در هر یک از موارد ذکر شده، تأسیسات معمولی باید طبق مقررات پیش‌بینی شود. مقررات
ارائه شده در زیر، فقط دربردارنده جنبه‌های ایمنی است.
13 – ۹ – ۵ – ۱ – ساختمانهای بلند باید به نیروگاه اضطراری مجهز باشند. توان
نیروگاه باید برای راه‌اندازی و کار مداوم موارد زیر کافی باشد:
‌الف) حداقل یک آسانسور از هر گروه (‌بانک)،
ب) تلمبه‌های آتش‌نشانی،
ج) تهویه محیطهای فاقد ورودی هوای خارج،
‌د) سیستمهای ارتباطی (‌تلفن، پیام‌رسانی در صورت وجود)،
ه) هر گونه سیستمی که تأمین نیروی آن توسط سرویسهای دیگر درخواست شود،
‌و) مواردی که در ردیفهای ۱۳ – ۹ – ۵ – ۲ و ۱۳ – ۹ – ۵ – ۳ ذکر شده‌اند.
13 – ۹ – ۵ – ۱ – ۲ – برای جاهای زیر باید روشنایی ایمنی، که شدت آن از ۱۰ لوکس
کمتر نباشد پیش‌بینی شود:
‌الف) راهروها و راه‌های خروجی،
ب) پله‌ها،
ج) آسانسورها و هالهای آسانسور در طبقات،
‌د) محوطه‌هایی که در مسیر راه‌های خروج قرار دارند.
13 – ۹ – ۵ – ۱ – ۳ – مدارهای روشنایی موارد زیر باید قابل اتصال به منبع نیروی
اضطراری باشد:
‌الف) پستها و اتاقهای اصلی و فرعی برق،
ب) نیروگاه اضطراری،
ج) اتاقهای وسائل کنترل.
13 – ۹ – ۵ – ۲ – در تالارهای سینما و تئاتر، در هنگام نمایش شدت روشنایی در هیچ
یک از راهروها نباید از ۲ لوکس کمتر باشد. علائم روشن “‌خروج” باید در‌بالای همه
درهای خروجی و اضطراری نصب و مقررات ردیفهای ۱۳ – ۹ – ۵ – ۱ و ۲ و ۳ در این مورد
نیز باید رعایت شود. کلیه مدارهای مربوط به موارد ذکر‌شده باید از منابع ایمنی
تغذیه شوند.
13 – ۹ – ۵ – ۳ – کلیه مقررات ذکر شده در ردیف ۱۳ – ۹ – ۵ – ۲ در مورد تالارهای
اجتماعات نیز صادق است، با این تفاوت که شدت روشنایی در آنجا نباید‌هیچ گاه از ۱۰
لوکس کمتر باشد.
13 – ۹ – ۶ – محیطهای مخصوص دیگر
13 – ۹ – ۶ – ۱ – تأسیسات الکتریکی در محیطهای مخصوصی که به علت اوضاع محیطی یا
عملیاتی، خطرات عدیده‌ای را از نظر ایمنی به وجود می‌آورند یا‌تأثیر نامناسبی بر
نحوه کار تجهیزات، وسائل و لوازم دارند، باید طبق مقررات مربوط به هر یک از آنها
اجرا شود. این قبیل محیطها، برای مثال، عبارت‌اند از:
– محوطه‌هایی در مراکز درمانی که در آنها از گازهای قابل انفجار استفاده می‌شود،
– محیطهای با خطر آتش‌سوزی و یا انفجار،
– استخرهای شنا۷
– محوطه‌های تأسیسات کشاورزی،
– محوطه‌های تأسیسات مربوط به کامپیوترها،
– محوطه‌های انواع تأسیسات دیگری که برای آنها مقررات مخصوص وجود دارد.
13 – ۹ – ۶ – ۲ – در حال حاضر و تا تهیه شدن مقررات و آیین‌نامه‌های ملی برای
محیطهای مخصوص، استفاده از یکی از مقررات، آیین‌نامه‌ها یا استانداردهای‌ذکر شده
در بخش ۱۳ – ۰ “‌پیشگفتار”، الزامی خواهد بود.
13 – ۱۰ – محتوای نقشه‌ها و مدارک
13 – ۱۰ – ۰ – کلیات
13 – ۱۰ – ۰ – ۱ – برای دریافت مجوز، و متعاقب آن اجرای تأسیسات الکتریکی در هر
ساختمان لازم است نسخه‌های نقشه‌های اجرایی تأسیسات الکتریکی‌همراه با مدارک دیگر،
که در این فصل به آنها اشاره خواهد شد، به تعداد لازم، حاوی اجزاء، اطلاعات و
توضیحات کافی، برای تصویب، تحویل نماینده مجری‌این مقررات شود.
13 – ۱۰ – ۰ – ۲ – نقشه‌های نشاندهنده محل فیزیکی لوازم، تجهیزات، وسائل،
دستگاه‌ها، مدارها و دیگر اجزای تأسیسات باید در زمینه‌ای از نقشه‌های‌معماری
ساختمان، شامل کلیه اجزای اصلی اجزایی آن، پیاده شود. مقیاس نقشه‌ها نباید از
1.۱۰۰ کوچک‌تر باشد.
13 – ۱۰ – ۰ – ۳ – نقشه‌ها و نمودارها باید خوانا و واضح باشد و به نحوی تهیه شده
باشد که بین خطوط و اجزاء و نوشته‌های مربوط به تأسیسات و زمینه،‌هیچ گونه ابهامی
وجود نداشته باشد.
13 – ۱۰ – ۰ – ۴ – برای نمایش اجزاء، تجهیزات و لوازم تأسیسات الکتریکی در نقشه‌ها
و نمودارها باید از نشانه‌های ترسیمی استاندارد، که در پیوست ۴ ارائه‌شده است،
استفاده شود. اندازه‌های نشانه‌های ترسیمی باید متناسب با مقیاس نقشه‌های زمینه
انتخاب شود.
13 – ۱۰ – ۰ – ۵ – نمودارهای و اجزای توضیحی و نمودارهای بالارو (‌رایزر) و
طرحواره‌ها و جداول و غیره، که احتیاج به زمینه نقشه معماری ندارند، باید بر‌روی
نقشه‌های مجزا و یا در صورت وجود حواشی خالی، در پلانها ترسیم شوند.
‌یادآوری ۱
‌ایجاد نقشه‌ها باید استاندارد و با ابعاد نقشه‌های معماری یکسان باشد.
‌یادآوری ۲
‌برای خوانا بودن نقشه‌ها، ذکر اندازه‌ها و دیگر یادداشتهای مربوط به معماری و
مسائل بنایی و نظایر آن بر روی نقشه‌های زمینه لازم نخواهد بود، اما مقیاس
نقشه‌حتماً باید ذکر شود.
‌یادآوری ۳
‌در صورت احتیاج، برای توضیح بعضی از اجزای مربوط به تأسیسات باید از نقشه‌های
مقاطع و نماها و غیره یا بخشی از آنها استفاده شود.
‌یادآوری ۴
‌هر گونه طرح‌واره، نمودار، جدول، نقشه توضیحی یا نقشه جزئیات که برای روشن شدن
مسائل اجرایی لازم است باید جزو نقشه‌های اجرایی ارائه شود.
‌یادآوری ۵
‌در انتخاب محل و نحوه نصب کلیه تجهیزات و مسیر همه مدارها و غیره باید به ملاحظات
معماری توجه شود و امکانات ساختمانی سنجیده و سایر تأسیسات‌موجود در مد نظر گرفته
شود و از طریق کسب نظر مسئولان مربوط هماهنگی لازم با همه آنها به عمل آید.
13 – ۱۰ – ۱ – محتوای نقشه‌ها
‌یادآوری ۱
‌در کنار نشانه ترسیمی دستگاه‌ها، وسائل، تجهیزات و دیگر اجزای مصرف‌کننده یا
کنترل‌کننده برق و نظایر آن (‌ مانند چراغها، پریزها، دستگاه‌ها، کلیدها و
غیره۹‌باید قدرت مصرفی و سایر مشخصات مهم آنها ذکر شود. به جای این کار می‌توان با
استفاده از نوعی کد که ممکن است از یک یا چند حرف یا عدد یا ترکیبی از‌آنها تشکیل
شده باشد، استفاده کرد و در جای دیگری از نقشه‌ها (‌شرح نشانه‌های اختصاری یا شرح
جزئیات تابلوها و غیره) مشخصات لازم را در برابر کد مربوط‌ذکر کرد.
13 – ۱۰ – ۱ – ۱ – نقشه‌های تأسیسات الکتریکی باید کلیه لوازم و اجزای پیش‌بینی شد
را به شرح زیر در محل نصب آنها نشان دهد:
‌الف) چراغها، با ذکر نوع و توان مصرفی آنها،
ب) پریزها، با ذکر نوع آنها (‌در صورت احتیاج)،
ج) کلیدهای فرمان چراغها و دیگر تجهیزات.
‌یادآوری ۲
‌اگر از نظر تشخیص پیوند چراغی با کلید فرمان آن احتمال بروز سوء تفاهم وجود داشته
باشد، باید با استفاده از نوعی علامت این ارتباط را مشخص کرد.
‌د) نوع و مشخصات اصلی اجزای تأسیسات جریان ضعیف،
‌یادآوری ۳
‌چنانچه تأسیسات الکتریکی ساختمان از انواع سیستمهای مختلف تشکیل شده باشد و امکان
بروز سوء تفاهم در خواندن نقشه‌ها وجود داشته باشد،‌سیستمهای موجود باید به دو یا
چند گروه تفکیک و بر روی دو یا چند سری نقشه زمینه ثبت و تحویل شوند.
ه) نوع و توان مصرفی و سایر مشخصات لازم وسائل، دستگاه‌ها و لوازم نصب ثابت،
‌و) محل و نوع تابلوهای حفاظت و کنترل،
‌ز) جزئیات تابلوهای حفاظت و کنترل به صورت نمودار تک‌خطی، با ذکر نام و با توان و
یا جریان مجاز کلیه اجزای تشکیل دهنده آن به شرح زیر:
1 – مشخصات اصلی وسائل قطع و وصل و حفاظتی تابلو برای مدارهای ورودی و خروجی شامل
نوع، جریان نامی، قدرت قطع و غیره،
2 – نوع، تعداد رشته‌ها و سطح مقطع مدارهای خروجی و ورودی، با ذکر تجهیزاتی که
تغذیه می‌کنند و توان آنها برای مدارهای خروجی و مبداء مدارهای‌ورودی،
3 – توان کل نصب شده و حداکثر درخواست تابلو به وات یا کیلووات،
4 – نوع، توان مصرفی و سایر مشخصات لوازم جنبی (‌وسائل اندازه‌گیری، نشانگر، فرمان
و غیره).
‌یادآوری ۴
‌برای تابلوهای اصلی باید اطلاعات لازم برای انتخاب صحیح شینه‌های اصلی، با توجه
به توسعه درآینده و حداکثر قدرت اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب،‌ذکر شود.
ح) مسیرها و مشخصات اصلی مدارها به شرح زیر:
1 – مدارهای نهایی قدرت – مدارهایی که تابلوها را به مصرف‌کننده‌ها و کلیدهای
فرمان آنها وصل می‌کنند (‌ چراغها، کلیدها، پریزها، وسائل و دستگاه‌های نصب‌ثابت و
غیره) با ذکر نوع مدار (‌کابل، سیم و یا لوله)، نحوه نصب (‌توکار، روکار)، تعداد
رشته‌ها و سطح مقطع آنها، محل جعبه تقسیمها و غیره،
2 – مدارهای اصلی تغذیه کننده تابلوها، با ذکر مشخصات آنها مشابه ردیف ۱ در بالا،
3 – مدارهای مربوط به سیستمهای جریان ضعیف، با ذکر مشخصات آنها مشابه ردیف ۱ در
بالا.
ط) نوع، مشخصات اصلی و در صورت داشتن مورد، توان وسائل و دستگاه‌های تأسیسات جریان
ضعیف.
‌یادآوری ۵
‌برای نمایش اتصالات بین تابلوهای اصلی و فرعی و نظایر آن باید نمودار تک‌خطی
(‌نمودار بالارو یا رایزر) مناسبی ارائه شده باشد.
‌یادآوری ۶
‌در ساختمانهای کوچک و یا ساختمانهایی که آپارتمانهای آن مشابه باشد و ابهامی از
نظر تغذیه تابلوهای نهایی آنها وجود نداشته باشد، می‌توان به تهیه نقشه‌تأسیسات
الکتریکی یکی آپارتمان و نمودار بالارو اکتفا کرد.
‌یادآوری ۷
‌تابلو یا تابلوهای واحدهای مسکونی نباید در محیطهای نمناک (‌حمامها رختشویخانه‌ها
و نظایر آن)، و یا در اتاقی که ممکن است خارج از دسترس قرار گیرد،‌مستقر شود. نصب
تابلو در آشپزخانه، به شطی که حداقل فاصله آن از شیرهای آب و لوله‌ها و اجاق گاز
از ۱.۵ متر کمتر نباشد، مجاز است.
13 – ۱۰ – ۲ – محتوای مدارک
13 – ۱۰ – ۲ – ۱ – ارائه مدارک مربوط به طرح تأسیسات الکتریکی به همراه نقشه‌ها
هنگامی لازم خواهد بود که ذکر کلیه اطلاعات خواسته شده در نقشه‌ها‌مقدور و یا
مطلوب نبوده، و مجری مقررات آنها را درخواست کرده باشد. این گونه مدارک ممکن است
شامل محاسبات فنی مربوط به اجزای طرح، برآورد‌درخواست (‌دیماند) نیروی برق و نظایر
آن و یا حاوی اطلاعات و مشخصات دقیق برخی از تجهیزات و دستگاه‌ها و لوازم باشد.
‌یادآوری ۱
‌در مورد ساختمانهای عمومی، اداری، خدماتی، درمانی، صنعتی، آموزشی و غیره که بر
اساس ضوابط مربوط، ارائه مدار فنی به مجریان آنها لازم باشد، ممکن‌است مدارک ذکر
شده در ردیف بالا (۱۳ – ۱۰ – ۲ – ۱) همه یا بخشی از مدارک تسلیمی به مجریان طرح را
تشکیل بدهد.
‌پیوست ۱
‌سیستمهای نیرو از دیدگاه ایمنی و مشخصه‌های اجزای سیستم منتخب
پ – ۱ – لازمه طرح و اجرای تأسیسات الکتریکی ایمن و مؤثر و بهره‌برداری از آن،
داشتن شناختی کامل از نوع سیستم نیروی تغذیه کننده آن و انتخاب صحیح‌روشهای ایمنی
و وسائل حفاظتی و لوازم و تجهیزات به کار رفته در تأسیسات خواهد بود.
پ – ۱ – ۱ – به طور کلی سه نوع سیستم نیرو به شرح زیر معمول است:
‌یادآوری ۱ – از ذکر روشهای غیرمعمول در ایران خودداری شده است.
‌یادآوری ۲ – مفهوم حروف اختصاری به کار رفته در نامگذاری سیستمهای توزیع نیرو به
شرح زیر است:
‌حرف اول از سمت چپ مشخص کننده نوع رابطه سیستم نیرو با زمین است:
= T یک نقطه از سیستم مستقیماً به زمین وصل است (‌معمولاً نقطه خنثی).
= I قسمتهای برقدار سیستم نسبت به زمین عایق‌اند و یا یک نقطه از سیستم از طریق
امپدانسی به زمین وصل است.
‌حرف دوم از سمت چپ مشخص کننده نوع رابطه بدنه‌های هادی تأسیسات با زمین است:
= T بدنه‌های هادی، از نظر الکتریکی، به طور مستقیم و مستقل از اتصال زمین سیستم
نیرو، به زمین وصل‌اند.
= N بدنه‌های هادی، از نر الکتریکی، مستقیماً به نقطه زمین شده سیستم نیرو وصول
می‌شوند.
‌علاوه بر دو حرف اصلی تعیین کننده نوع سیستم نیرو، در مورد سیستمهای TN برای مشخص
کردن نحوه استفاده از هادیهای حفاظتی (PE) و خنثی (N)، از‌حروف اضافی استفاده
می‌شود.
= S در سرتاسر سیستم، بدنه‌های هادی از طریق یک هادی مجزا (PE) به نقطه خنثی (N)
در مبدأ سیستم وصل‌اند.
= C در سرتاسر سیستم، بدنه‌های هادی به هادی مشترک حفاظتی خنثی (PEN) وصل‌اند.
‌در مواردی که قسمتی از سیستم از مبدأ تا نقطه تفکیک هادی توأم حفاظتی – خنثی
(PEN) دارند و از آن به بعد دو هادی حفاظتی (PE) و خنثی (N) از هم‌جدا می‌شوند، از
هر دو حرف C و S استفاده خواهد شد، به نحوی که چنین سیستمی به صورت TN.C.S مشخص
می‌شود.
پ – ۱ – ۱ – ۱ – سیستم TN دارای نقطه‌ای است که مستقیماً به زمین وصل است (‌نقطه
خنثی N) و کلیه بدنه‌های هادی و تأسیسات الکتریکی از طریق‌هادیهای حفاظتی (PE)، به
این نقطه وصل‌اند. بسته به نحوه استفاده از هادی خنثی (N) و هادی حفاظتی (PE)، این
سیستم خود به سه گونه تقسیم می‌شود:
پ – ۱ – ۱ – ۱ – ۱ – سیستم TN.S که در سرتاسر آن از یک هادی حفاظتی (PE) مجزا
استفاده می‌شود.
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۹۴<
‌شکل ب ۱ سیستم TN.S با هادیهای مجزای حفاظتی و خنثی در سرتاسر سیستم.
پ – ۱ – ۱ – ۱ – ۲ – سیستم TN.C.S که در بخشی از آن از یک هادی مشترک به عنوان
هادی حفاظتی – خنثی (PEN) استفاده می‌شود.
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۹۵<
‌شکل پ ۲ سیستم TN.C.S با هادی مشترک حفاظتی – خنثی در بخشی از سیستم.
1 – ۱ – ۱ – ۳ – سیستم TN.C که در سرتاسر آن از یک هادی مشترک به عنوان هادی
حفاظتی – خنثی PEN استفاده می‌شود.
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۹۵<
‌شکل پ ۳ سیستم TN.C با هادی مشترک حفاظتی – خنثی در سرتاسر سیستم.
‌از سه گونه‌ای که برای سیستم TN ذکر شده است، گونه TN.C.S متداولترین آنهاست و در
کلیه تأسیسات تحت پوشش این مقررات، از این سیستم استفاده‌خواهد شد، مرگ در مواردی
که، به صورت مشخص، استفاده از سیستمهای نیروی دیگری مجاز یا لازم باشد.
پ ۱ – ۲ – سیستم TT جز در موارد خاصی که شرایط محلی برای استقرار آن مناسب باشد و
یا وسایل حفاظتی مخصوص (‌کلیدهای جریان باقیمانده)‌بهره‌برداری از آن را ممکن کند،
قابل استفاده نیست و نظر به اینکه در کشور ما این گونه شرایط به ندرت وجود خواهند
داشت، سیستم TT از شمول این مقررات‌خارج است و استفاده از آن تنها با اجازه مخصوص
مقامات صلاحیتدار مجاز خواهد بود.
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۹۶<
‌شکل پ – ۴ سیستم TT
پ ۱ – ۳ سیستم TT به علت لزوم استفاده از وسائل حفاظتی مخصوص در آن، جز در موادی
که ضرورت ایجاب کند، به صورت گسترده مورد استفاده نخواهد‌بود.
‌به عنوان مثال، مواد استفاده از این سیستم، اتاقهای عمل و نظایر آن در
بیمارستانهاست و در صنعت از این سیستم در موادی استفاده می‌شود که لازم است
اولین‌اتصال به زمین سبب قطع تغذیه نشود، مانند خطوط زنجیره‌ای تولید. بنابر این،
جز در موادی که در این مقررات ذر شده است، استفاده از این سیستم منوط به‌کسب اجازه
مخصوص از مقامات صلاحیتدار خواهد بود.
>‌شکل: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۹۷<
‌شل پ ۵ سیستم TT
پ ۱ – ۴ – مشخصه‌های اصلی سیستم TN
پ ۱ – ۴ – ۱ – مقاومت الکتریکی اتصال به زمین
‌کل مقاومت الکتریکی نقطه خنثی یا هادی خنثای یک سیستم TN (‌برای هر نوع منبع
تغذیه، اعم از ترانسفورماتور یا ژنراتور) نسبت به جرم کلی زمین، نباید از‌دو (۲)
اهم تجاوز کند.
‌دو اهم مقاومت را ممکن است علاوه بر اتصال زمین و پست یا نیروگاه، از طریق احداث
اتصال زمینهای مکرر در طول خطوط توزیع یا تقسیم یک سیستم، و‌وصل هادی خنثای این
خطوط به زمین، تأمین کرد. در مورد ساختمانهای مرتفع که امکان ایجاد اتصال زمینهای
مکرر وجود ندارد، باید طبق ردیف پ ۱ – ۴ – ۷- ۲ برای هم ولتاژ کردن هم‌بندی اضافی
انجام شود.
‌با وجود تعیین ۲ اهم به عنوان حداکثر مجاز مقاومت نقطه خنثی نسبت به جرم کلی
زمین، هر گاه برای مجری مقررات ثابت شود که در یک منطقه مقاومت‌اتصال انفاقی بین
یک هادی فاز و جرم کلی زمین (‌از راه تماس مستقیم هادی فاز با زمین یا هادیهای
بیگانه که به هادی خنثی یا حفاظتی وصل نیستند) از ۷ اهم‌بیشتر است، مجری مقررات
می‌تواند به جای ۲ اهم که مقاومت مجاز نسبت به جرم کلی زمین در آن منطقه مقدار
جدیدی را که از رابطه زیر به دست می‌آید‌مجاز اعلام کند:
>‌فرمول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۴۹۸<
‌که در آن:
= Rb مقاومت کل مجاز جدید (‌به جای ۲ اهم)، بر حسب اهم
= Re مقاومت اتفاقی اتصال فاز به زمین (‌مقدار تجربی آماری)، بر حسب اهم
U0 = ولتاژ اسمی بین فاز و خنثای سیستم (۲۲۰ ولت در موارد عادی)، بر حسب ولت
50 = ولتاژ مجاز تماس، بر حسب ولت
پ ۱ – ۴ – ۲ سطح مقطع هادی مشترک حفاظتی – خنثی
‌در تأسیسات نصب ثابت، چنانچه سطح مقطع یک هادی (‌مسی) ۱۰ میلیمتر مربع یا بیشتر
باشد، می‌توان از آن به عنوان هادی مشترک حفاظتی – خنثی(PEN) استفاده کرد.
(‌مدارهای سه فاز، ۴ رشته‌ای و مدارهای یک فاز، ۲ رشته‌ای)
‌در غیر این صورت باید از یک هادی به عنوان هادی حفاظتی (PE) و از یک هادی دیگر
نیز به عنوان هادی خنثی استفاده شود.
(‌مدارهای سه فاز با خنثی، ۵ رشته‌ای و مدارهای یک فاز، ۳ رشته‌ای)
پ ۱ – ۴ – ۳ رنگ عایق هادیهای مدارهای توزیع نیرو
‌رنگ عایق مدارهای کابلی باید به قرار زیر باشد:
– قهوه‌ای و سیاه برای تشخیص فازها در کابلها،
(‌در سه فاز: دو قهوه‌ای و یک سیاه یا دو سیاه و یک قهوه‌ای)
– سیاه، زرد، قرمز برای تشخیص فازها،
(‌در مدارهای متشکل از هادیهای تک رشته‌ای)
– آبی کمرنگ برای تشخیص هادی خنثی (N)،
– سبز و زرد (‌راه راه) برای تشخیص هادی حفاظتی (PE).
‌یادآوری ۱
‌ترجیح دارد هادی مشترک حفاظتی – خنثی (PEN) دارای عایقی به رنگ سبز و زرد
(‌راه‌راه) باشد در غیر این صورت می‌توان به این منظور از هادی با عایق آبی‌کمرنگ
نیز استفاده کرد.
‌در هر صورت در هر دو انتهای هادی مشترک حفاظتی – خنثای هر مدار، باید با نصب
برچسبهای مخصوصی، وظیفه دوگانه هادی مشترک مشخص شود تا از‌ایجاد اشتباه در حین
بهره‌برداری جلوگیری شود.
پ – ۱ – ۴ – ۴ ممنوع بودن وصل مجدد هادیهای حفاظتی و خنثی پس از تفکیک
‌اگر در نقطه‌ای از تأسیسات، هادی مشترک حفاظتی – خنثی (PEN) تفکیک شده و از آن به
بعد هادیهای حفاظتی (PE) و خنثی (N) به طور جداگانه کشیده‌شوند، نباید در هیچ نقطه
دیگری بین این دو هادی تماس یا اتصال الکتریکی برقرار کرد. در نقطه تفکیک، هادی
مشترک حفاظتی – خنثی (PEN) باید به شینه‌مربوط به هادی حفاظتی (PE) وصل شود.
پ ۱ – ۴ – ۵ لزوم دقت در نصب هادیهای خنثی و حفاظتی
‌هادی خنثی (N) یا هادی مشترک حفاظتی – خنثی (PEN) باید با همان عایق‌بندی و دقتی
که در نصب هادیهای فاز به عمل می‌آید نصب شود و در صورتی که‌هادی حفاظتی همراه با
مدار اصلی کشیده شود، باید با آن نیز به ترتیب یاد شده رفتار شود.
پ ۱ – ۴ – ۶ انواع وسائل حفاظتی قابل استفاده در سیستمهای TN
‌در سیستمهای نیروی TN می‌توان از انواع وسائل حفاظتی زیر استفاده کرد:
– فیوزها،
– کلیدهای خودکار مینیاتوری،
– کلیدهای خودکار (‌کلید اتوماتیک)،
– کلیدهای خودکار جریان باقیمانده (‌کلید دیفرانسیل)،
‌یادآوری
‌از کلیدهای خودکار جریان باقیمانده می‌توان فقط در قسمتهایی از تأسیسات که
هادیهای مجزای حفاظتی (PE) و خنثی (N) دارند استفاده کرد.
پ ۱ – ۴ – ۷ – همبندی برای همولتاژ کردن
پ ۱ – ۴ – ۷ – ۱ – همبندی اصلی برای همولتاژ کردن
‌در هر ساختمان، یک هادی همبندی اصلی باید کلیه قسمتهای زیر را از نظر الکتریکی به
یکدیگر وصل کند:
– هادی حفاظتی اصلی (PE یا PEN)،
– هادی اتصال به زمین (N)،
– لوله‌های اصلی فلزی آب،
– لوله‌های اصلی گاز،
– لوله‌های قائم (‌رایزرها) تأسیسات از هر نوع
– قسمتهای اصلی فلزی ساختمانها، مانند اسکلت فلزی و آرماتورهای بتن مسلح.
پ ۱ – ۴ – ۷ – ۲ – همبندی اضافی برای همولتاژ کردن
‌چنانچه کمترین شکی نسبت به کارآیی وسائل قطع خودکار مدار، (‌فیوزها، انواع
کلیدهای خودکار) وجود داشته باشد، (‌این شک که در صورت بروز اتصالی بین‌فاز و خنثی
یا فاز و بنده، ممکن است این وسائل نتوانند در زمانی کوتاه و مطمئن مدار را به
صورت خودکار قطع کنند)، باید از همبندی اضافی برای همولتاژ‌کردن استفاده کرد.
همبندی اضافی ممکن است کلیه تأسیسات، قسمتی از آن و یا یک دستگاه یا وسیله یا محل
را در بر گیرد.
‌همبندی اضافی برای همولتاژ کردن باید کلیه قسمتهای هادی یا فلزی را که به طور
همزمان در دسترس‌اند، دربرگیرد، از جمله:
– کلیه بدنه‌های هادی دستگاه‌ها و لوازم و غیره که به صورت ثابت نصب شده باشند.،
– قسمتهای هادی بیگانه از هر نوع،
– قسمتهای اصلی فلزی ساختمانها، مانند اسکلت فلزی و آرماتورهای بتن مسلح (‌در صورت
امکان)،
– هادیهای حفاظتی کلیه وسائل و دستگاه‌های نصب ثابت و هادیهای حفاظتی پریزها.
پ ۱ – ۴ – ۸ قطع خودکار مدار در اثر اتصال کوتاه
‌از نظر ایمنی در صورت بروز اتصالی بین یک هادی فاز و یکی از موارد زیر:
‌قطع خودکار مدار، در زمانی مجاز، مهمترین مشخص هر سیستم الکتریکی است.
– بنده‌های هادی، با
– هادی حفاظتی (PE)، یا
– هادی حفاظتی – خنثی (PEN).
‌ولتاژ ظاهر شده بر روی بدنه‌های هادی در اثر اتصالی نباید هیچ گاه به مدتی طولانی
از ۵۰ ولت تجاوز کند و هر چه این ولتاژ بیشتر باشد، لازم است تغذیه مدار‌در زمانی
کوتاه تر قطع شود.
‌برای رسیدن به این هدف لازم است رابطه زیر برقرار باشد:
>‌فرمول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۵۰۳<
‌که در این رابطه:
Zs = امپدانس حلقه اتصال کوتاه از منبع تغذیه (‌هادی فاز + هادی حفاظتی یا هادی
حفاظتی – خنثی + فاز ژنراتور یا ترانسفورماتور)، بر حسب اهم.
Ia = شدت جریان که وسیله حفاظتی را در زمانی مجاز قطع خواهد کرد یا در مورد
دستگاه‌ها و وسائلی که به صورت ثابت نصب می‌شوند، زمان قطع از ۵ ثانیه‌تجاوز
نخواهد کرد. در مورد مدارهایی که وسائل دستی (‌مانند مته برقی) را تغذیه می‌کنند،
شرط اخیر معتبر نیست و این گونه مدارها باید با توجه به شرط زمان‌کوتاه قطع شوند،
بر حسب آمپر.
U0 = ولتاژ بین هادی فاز و زمین سیستم (۲۰۰ ولت)، بر حسب ولت.
‌یادآوری
Zs = را می‌توان از راه محاسبه یا به طریق اندازه‌گیری به دست آورد.
‌در عمل، قطع مدار برای حصول ایمنی در زمانی مجاز یا در زمانی کمتر از ۵ ثانیه، با
توجه به رابطه زیر و رعایت شرایط آن حاصل می‌شود:
>‌فرمول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۵۰۴<
‌که در آن:
K = ضریب تعیین شده (‌انتخابی).
In = شدت جریان اسمی وسیله حفاظتی، بر حسب آمپر.
Ia = شدت جریان اتصال کوتاه، به دست آمده از رابطه (۱) (‌حداقل)، بر حسب آمپر.
‌ضریب K برای موارد و وسائل حفاظتی ذکر شده، به ترتیب زیر تعیین می‌شود:
‌برای مدارهای اصلی، اعم از هوایی و کابلی، در مورد همه انواع فیوزها، ۲.۵ = K
‌برای فیوزهای اصلی (‌ورودی) انشعاب (‌کنتور)، ۲.۵ = K
‌در سیستم مشترک یا پله بعدی حفاظت:
‌برای فیوزهای زود ذوب، ۳.۵ = K
‌برای فیزوهای دیر ذوب کوچکتر یا مساوی ۵۰ آمپر، ۳.۵ = K
‌برای فیوزهای دیرذوب بزرگتر یا مساوی ۶۳ آمپر، ۵ = K
‌برای کلیدهای خودکار مینیاتوری، ۳.۵ = K
‌برای کلیدهای خودکار، ۱.۲۵ = K
‌یادآوری می‌شود که در مورد کلیدهای خودکار، جریان اسمی In، جریان اسمی رله اتصال
کوتاه (‌مغناطیسی) است.
‌یادآوری ۱
‌نظر به اینکه انتخاب فیوزها و کلیدهای خودکار با توجه به ملاحظات دیگر (‌شدت
جریان بار، شدت جریان راه‌اندازی و غیره) به عمل می‌آید، لازم است پس از‌انجام
انتخاب اولیه نسبت به کارآیی آنها از نظر ایمنی طبق مقررات فوق اقدام شود. چنانچه
جریان اتصال کوتاه برای قطع وسیله حفاظتی در شرایط موجود کافی‌نبود، باید از یک یا
چند روش زیر استفاده شود:
‌الف) سطح مقطع مدار تغذیه بزرگتر انتخاب شود تا امپدانس حلقه اتصال کوتاه کمتر
شود،
ب) به جای وسیله حفاظتی پیش‌بینی شده از وسیله حفاظتی مناسبتر استفاده شود،
ج) طبق ردیف پ ۱ – ۴ – ۷ = 2 از همبندی اضافی باری همولتاژ کردن استفاده شود. روش
اخیر مطمئن‌ترین راه جلوگیری از برق گرفتگی در همه موارد است
‌یادآوری ۲
‌چنانچه با توجه به طرح اولیه، در نقطه‌ای از تأسیسات شرط قطع مدارهای مربوط به
وسائل نصب ثابت ظرف ۵ ثانیه برقرار باشد، ولی شرط مربوط به قطع‌وسائل دستی در
زمانی کوتاه‌تر قابل حصول نباشد، می‌توان مدارهای وسائل دستی را از بقیه مصارف جدا
و آنها را از طریق کابل با سیم‌کشی مخصوص به‌نقطه‌ای نزدیکتری به منبع وصل و تغذیه
کرد. در هر حال، شرط قطع مدار وسائل دستی در زمان کوتاه‌تر، در این مورد نیز باید
برقرار باشد.
‌یادآوری ۳
‌در سیستمهای TN وصل مستقیم بدنه‌های هادی به الکترود زمین مستقل، یعنی الکترودی
که مستقل از اتصال زمین خنثی باشد، (‌مانند سیستم شکل پ۴)‌ممنوع است، جز در موادی
که بدنه‌های هادی توسط کلیدهای جریان باقیمانده (‌دیفرانسیل) حفاظت شوند، که در
این صورت، مدار تغذیه‌کننده تجهیزات باید‌دارای هادیهای حفاظتی (PE) و خنثای (N)
مجزا بوده و کلیه بدنه‌های حفاظت شده با یک کلید، به یک الکترود وصول شوند و
مقاومت الکترود مستقل نیز در‌رابطه زیر صدق کند:
>‌فرمول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۵۰۶<
‌که در این رابطه:
Ra = مقاومت الکترود زمین مستقل نسبت به جرم کلی زمین، بر حسب اهم.
‌دلتاI = جریان باقیمانده نامی عمل کلید، بر حسب آمپر.
Ul = حداکثر ولتاژ تماس مجاز، بر حسب ولتاژ (‌برای محیطهای عادی ۵۰ ولت).
پ ۱ – ۵ سطح مقطع هادیهای: حفاظتی، خنثی، اتصال زمین، همبندیها
‌یادآوری ۱
‌کلیه هادیهای مورد استفاده در تأسیسات، از جمله هادیهای ذکر شده در بالا، باید از
جنس مس باشد.
‌یادآوری ۲
‌چنانچه به منظور حفاظت (PE) و یا همبندیها از انواع هادیهای لخت (‌بدون عایق)
استفاده شود، این هادیها نباید از نوع افشان باشند، مگر در موارد مخصوص‌که در جای
خود ذکر خواهد شد.
‌یادآوری ۳
‌هادیهای در تماس با زمین، به خصوص هادیهای اتصال به زمین و هادیهای دفن شده به
عنوان الکترود زمین، نباید از نوع افشان و ضخامت آنها نیز نباید از ۲‌میلیمتر کمتر
باشد.
‌چنانچه از هادیهای چند مفتولی استفاده شود، قطر هر مفتول نباید از ۱.۸ میلیمتر
کمتر باشد.
پ ۱ – ۵ – ۱ سطح مقطع هادیهای: حفاظتی، مشترک حفاظتی – خنثی، خنثی
‌سطح مقطع هادیهای گفته شده در بالا نباید از مقادیر جدول زیر کوچکتر باشد.
‌جدول پ ۱
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۵۰۸<
‌چنانچه سطح مقطع غیر استاندارد به دست آید، باید از نزدیکترین سطح مقطع استاندارد
استفاده شود.
‌در مورد مدارهای با سطح مقطع هادی فاز تا ۴ میلیمتر مربع، چنانچه هادی حفاظتی به
کار گرفت.
پ ۱ – ۵ – ۴ هادی اتصال زمین
‌سطح مقطع هادی زمین (‌هادی وصل‌کننده الکترود زمین و ترمینال اصلی اتصال به زمین)
نباید از مقادیر ذکر شده در جدول زیر کوچکتر باشد:
‌جدول پ۲
>‌جدول: تصویب‌نامه‌ها ۱۳۷۱ – جلد ۲ – صفحه ۵۱۰<
پ – ۱ – ۶
‌یک ترمینال اصلی و یا شینه اصلی اتصال زمین باید در محل ورود برق به ساختمان
(‌کنتور) یا تابلوی اصلی ترانسفورماتور (‌در صورت وجود) نصب شود تا‌علاوه بر هادی
زمین (‌الکترود زمین) هادیهای زیر نیز به آن وصل شوند:
– هادیهای حفاظتی (PE) یا هادیهای مشترک حفاظتی – خنثی (PEN)
– هادیهای خنثی (N)
– هادیهای همبندی اصلی باری همولتاژ کردن
‌ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین باید به نحوی ترتیب داده شود که بازکردن هادی
اتصال زمین از آن، برای انجام اندازه‌گیریهای دوره‌ای مقاومت زمین،
امکانپذیر‌باشد.
‌مجزا کردن هادی اتصال زمین باید فقط به کمک نوعی ابزار امکانپذیر باشد. اتصال
هادی زمین به ترمینال یا شینه و الکترود زمین باید قابل اطمینان و محکم باشد‌و
نسبت به برقراری پیوستگی الکتریکی آن نباید هیچ شکی وجود داشته باشد.
پ ۱ – ۷ مقررات اضافی مربوط به هادیهای: حفاظتی، همبندیها، اتصال زمین
‌از لوله‌های فلزی آب، گاز، انواع دیگر سوخت‌رسانی، سیستم گرمایش و غیره نباید به
عنوان الکترود زمین یا اصل هادیهای حفاظتی یا هادیهای زمین استفاده‌کرد. البته، از
نظر همبندی، باید لوله‌های گوناگونی را که در ساختمان کار گذاشته می‌شوند به هادی
حفاظتی و هادی زمین متصل کرد.
‌هادیهای حفاظتی باید در برابر خرابیهای مکانیکی، شیمیایی و الکترود دینامیکی
حفاظت شده باشند. اتصالات هادی حفاظتی از هر قبیل باید مطمئن و محکم‌باشند و هدایت
جریان آنها بی‌نقص باشد. هیچ نوع کلید یا وسیله حفاظت نباید در مسیر هادیهای
حفاظتی و خنثی وجود داشته باشد.
‌یادآوری
‌در مورد هادی خنثی، به شرطی می‌توان از کلید استفاده کرد که کنتاکت مربوط به هادی
خنثی قبل از هادی یا هادهای فاز وصل و در موقع قطع، بعد از جدایی‌ فاز، قطع شود
‌از بدنه‌های هادی نباید به عنوان قسمتی از مسیر هادی حفاظتی استفاده شود.
پ ۱ – ۸ هادی زمین و هادیهای حفاظتی
‌طرحواره زیر نحوه انجام سیم‌کشیها و اتصالات هادیهای مختلف اتصال زمین و حفاظتی را نشان می‌دهد.
>‌شکل:
‌شکل پ ۶ هادیهای زمین و حفاظتی.
پ – ۱ – ۹ – الکترود زمین
پ – ۱ – ۹ – ۱ – ملاحظات کلی
‌خصوصیات اتصال زمین باید از طرفی با خواسته‌های حفاظتی سیستم، و از طرف دیگر با مقررات ایمنی در برابر برق گرفتگی در اثر تماس با بدنه‌های هادی،‌ مطابق کند.
چنانچه شرایط مناسب باشند، می‌توان برای هر دو منظور از یک الکترود زمین استفاده
کرد و در غیر این صورت باید از دو سیستم اتصال زمین مجزا،‌یکی برای حفاظت سیستم
فشار قوی و دیگری برای حفاظت در برابر برق گرفتگی و اتصال زمین سیستم فشار ضعیف (‌
خنثی) استفاده کرد. در این حالت لازم‌است دو الکترود به نحوی ترتیب داده شوند که
عملاً خارج از حوزه اثر ولتاژ همدیگر قرار گیرند.
‌شرایط تشخیص لزوم استفاده از یک یا دو الکترود اتصال زمین، در ردیف پ ۱ – ۹ – ۷
ذکر شده است.
پ ۱ – ۹ – ۲ انواع الکترودهای زمین
‌از انواع روشها و لوازم زیر می‌توان به صورت انفرادی یا اشتراکی استفاده کرد:
– ملیله‌های فولادی مخصوص با روشک مس، به صورت کوبیده شده در زمین، با حداقل ۱۶
میلیمتر قطر،
– لوله‌های گالوانیزه (‌لوله آب) به صورت کوبیده شده یا دفن شده – (‌قائم)، حداقل
1 اینچ، –
– تسمه فولادی گالوانیزه گرم،‌با حداقل ۱۰۰ میلیمتر مربع سطح مقطع و ۳ میلیمتر
ضخامت (۳۰ X 3.5 میلیمتر) ،
– صفحه مسی دفن شده در زمین (‌چاه)، با ابعاد حداقل ۵۰ X 50 سانتیمتر و با ۲
میلیمتر ضخامت،
– هادی مسی (‌تسمه با سطح مقطع حداقل ۵۰ میلیمتر مربع و با ۲ میلیمتر ضخامت – هادی
چند مفتولی ۳۵ میلیمتر مربع با حداقل قطر هر مفتول ۱.۸‌میلیمتر)،
– الکترودهای جاسازی شده در پیسها، با حداقل ضخامت فولاد ۳ میلیمتر،
– میله‌های فولادی در بتن مسلح،
– هر نوع جرم فلزی دفن شده در زمین، به شرطی که استفاده از آن ایجاد خرابی نکند
(‌الکترولیز)،
– زره و غلاف فلزی کابلهای دفت شده، به شرطی که نسبت به برقرار بودن دائمی آنها
اطمینان وجود داشته باشد و در تماس با زمین باشند.
‌یادآوری
‌مقاومت الکتریکی الکترود زمین به عوامل فراوان و از آن جمله شرایط و نوع خاک
بستگی دارد، به این ترتیب، برای احراز دو اهم مقاومت زمین برای ایمنی،‌ممکن است از
یک یا چند روش ذکر شده در بالا استفاده کرد.
‌ردیف پ – ۱ – ۴ – ۱ ملاحظه شود.
پ ۱ – ۹ – ۳ حداقل عمق الکترودهای زمین
‌عمق دفن با کوبیده شدن الکترود باید به قدری باشد که خشک شدن یا یخزدگی زمین در
فصول مختلف سال اثر قابل ملاحظه‌ای بر مقاومت آن نداشته باشد. در‌عین حال، عمق
الکترودها نباید از مقادیر زیر کمتر باشد:
– الکترودهای کوبیده شده یا دفن شده به صورت قائم: ۲ متر،
– لبه بالایی الکترود صفحه‌ای از سطح زمین: ۱.۵ متر،
– الکترودهای افقی تسمه‌ای یا هادی مسی، ۰.۸ متر،
‌الکترودهای زمین نباید در خاک دستی کوبیده یا دفن شوند، برای همین عمق الکترودها
از سطح زمین بکر اندازه‌گیری می‌شود.
پ ۱ – ۹ – ۴ اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین
‌در پایان کار احداث هر الکترود زمین، و از آن پس به صورت دوره‌ای، باید مقاومت آن
نسبت به جرم کلی زمین را به کمک دستگاه‌های قابل قبول برای انجام این‌کار و توسط
افراد کار آزموده اندازه‌گیری کرد و اگر تغییرات قابل ملاحظه‌ای در مقاومت
الکتریکی مشاهده شد، نسبت به توسعه سیستم اتصال زمین یا احداث‌الکترودهای جدید، با
هدف احراز دو اهم برای سیستم، اقدام کرد.
‌برای هر الکترود زمین یا سیستم زمین باید یک پرونده مخصوص تشکیل شود و
اندازه‌گیری‌های دوره‌ای، با ذکر تاریخ دقیق، در آن ثبت شود. این پرونده باید
در‌اختیار فرد، افراد یا تشکیلات بهره‌بردار از سیستم و برای بازرسی در دسترس
باشد.
‌یادآوری
‌برای تقلیل مقاومت الکترود زمین می‌توان آن را به وسائل مختلف آبیاری کرد، مشروط
به اینکه آبیاری به صورت مداوم انجام شود.
پ ۱ – ۹ – ۵ الکترود زمین اساسی (‌برای هر دو نوع زمین، حفاظت سیستم و ایمنی)
‌در اغلب نقاط کشور، متداولترین روش احداث الکترود زمین همان است که به آن “‌چاه
زمین” می‌گویند و آن عبارت است از یک صفحه مسی که در عمق زمین‌دفن می‌شود.
‌عمق نصب الکترود منطقه‌ای از زمینی محاسبه می‌رود که در آن نم طبیعی به طور دائم
وجود داشته باشد. صفحه مسی باید به صورت قائم در ته چاه قرار داده‌شود و در اطراف
آن، حداقل به ضخامت ۲۰ سانتیمتر از هر طرف، پودر در ذغال هیزم ریخته و کوبیده شده
باشد.
‌اتصال هادی زمین به صفحه مسی ممکن است به یکی از دو روش زیر انجام شود:
‌الف) در انتهای هادی، یا کابلوشی مسی، که به حداقل دو عدد پیچ با مهره‌های قفل
کننده مجهز است، نصب می‌شود. این کابلوش ممکن است از نوع پرسی (‌با‌پرس هیدرولیک)
باشد. کابلشو، به کمک دو عدد پیشچ مسی مجهز به مهره‌های اصلی و قفل کننده، به صفحه
مسی محکم می‌شود.
ب) به جای استفاده از پیچ می‌توان اتصالات را با استفاده از جوش اکسیژن (‌لحیم
سخت) انجام داد، در این حالت باید دقت شود هادی به کابلشو و کابلشو به‌صفحه مسی در
کل سطح تماس خود جوشکاری شد باشد و تنها به جوشکاری در طول محیط کابلشو اکتفا
نشود.
‌پس از آنکه صفحه مسی در داخل ذغال کارگذاشته شد، متناوباً ۵ لایه سنگ نمک خرد و
سرند شده ۵ لایه پودر ذغال، هر یک به ضخامت ۱۵ سانتیمتر، در‌داخل چاه ریخته و
فشرده می‌شود. از آن به بعد، چاه با خاک سرندشده پر و لایه به لایه فشرده می‌شود.
‌هنگام انجام عملیات یاد شده باید، تا جایی که ممکن است، هادی اتصال زمین در وسط
چاه قرار بگیرد و به هیچ وجه نباید آن را تحت نیروی کششی قرار داد.‌هادی زمین از
محل اتصال به صفحه مسی تا خارج شدن از زمین باید یکپارچه باشد و هیچ نوع زدگی و
خوردگی در طول آن وجود نداشته باشد.
‌یادآوری ۱
‌به جای صفحه مسی می‌توان ۵ حلقه هادی اتصال زمین را، که قطر متوسط حلقه‌های آن ۵۰
سانتیمتر باشد، کنار هم پیچیده و در زمین قرار داد. بقیه شرایط مانند‌حالت استفاده
از صفحه خواهد بود.
‌یادآوری ۲
‌در انجام اتصالات نباید از لحیم نرم (‌سرب یا قلع) استفاده شود.
‌یادآوری ۳
‌در حالی که عمق لبه بالایی صفحه مسی نباید از ۱.۵ متر کمتر باشد، برای حداکثر آن
حی تعیین نمی‌شود. مناسبترین عمق چاه، عمقی است که در آن “‌نم دائمی‌زمین” وجود
دارد.
‌یادآوری ۴
‌قبل از اقدام به حفر چاه برای اتصال زمین، توصیه می‌شود با شرکت برق منطقه‌ای محل
یا مؤسسه جایگزین آن مشورت شود تا نسبت به شرایط محلی زمین‌اطلاعات کافی کسب شود و
آمادگی لازم به دست آید. در هر حال عمق چاه را مقامات صلاحیتدار تعیین خواهند کرد.
‌یادآوری ۵
‌چاهی که به منظور احداث الکترود زمین حفر می‌شود باید مختص همان کار باشد و از آن
نباید رای هیچ منظور دیگری استفاده شود. به همین ترتیب، استفاده از‌هر گونه چاه
دیگری (‌آب یا فاضلاب و غیره) به منظور ایجاد اتصال زمین تحت هر عنوان و به هر
دلیلی ممنوع است.
پ ۱ – ۹ – ۶ الکترود زمین ساده (‌فقط برای وصل به هادی خنثای فشار ضعیف)
‌گاهی احداث الکترود زمین اساسی برای همه مشترکان برق عملی و اقتصادی نخواهد بود،
برای همین برای مواردی که تعداد مشترکان در سیستم زیاد است و‌می‌توان با احداث
تعدادی الکترود ساده‌تر با مقاومت بیشتر به مقاومت زمین مطلوب، دست یافت، از این
نوع الکترود استفاده خواهد شد.
‌الکترود زمین ساده یک لوله گالوانیزه به قطر حداقل ۱ اینچ (‌لوله آب) است که در
زمین کوبیده یا به صورت قائم دفت می‌شود. حداقل طول لوله در زمین بکر بنیاد‌از دو
(۲) متر کمتر باشد. لوله باید یکپارچه، (‌بدون هر نوع بوشن و جوش) و سالم باشد و
در زمان نصب، هیچ گونه خراشیدگی، زنگزدگی، خمیدگی و‌فرورفتگی نداشته باشد.
‌اگر لوله به روش کوبیدن نصب شود، انتهای پیشور آن می‌تواند از دو طرف دارای
بریدگیهای ۴۵ درجه (‌فارسی) باشد تا لوله راحت‌تر در زمین فرو برود.
‌در صورتی که لوله دفن می‌شود، باید ابتدا چاهی به عمق حداقل ۲ متر در زمین بکر
بکنند (‌عمق خاک دستی، در صورت وجود، به حساب نمی‌آید) و پس از‌قرار دادن لوله در
وسط آن، چاه را با ۵ لایه پودر ذغال چوب و ۵ لایه نمک سنگ خردشده و سرندشده به
تناوب پرکنند و آن را بکوبند. ضخامت هل لایه ذغال یا‌نمک ۱۵ سانتیمتر خواهد بود،
از آن پس چاه را با خاک سرندشده پر می‌کنند و آن را لایه به لایه می‌کوبند.
‌در محل خروج لوله از زمین، یک چاهک بتنی یا آجری (‌با ملات سیمان) که ابعاد آن
حداقل ۳۰ X 30 X 30 سانتیمتر خواهد بود، سرلوله را، که باید حداقل ۲۰‌سانتیمتر از
کف چاهک بالاتر باشد، در برخواهد گرفت. کف چاهک به قطر ۲۰ سانتیمتر خالی از هر
گونه مصالح ساختمانی خواهد بود تا هنگام آبیاری، آب به‌بالای الکترود نفوذ کند
چاهک با یک دریچه مجهز به چارچوب فلزی بسته می‌شود و در داخل آن نباید اجسام دیگری
غیر از سر لوله و بست اتصال زمین و‌انتهای هادی زمین، وجود داشته باشد.
‌بست اتصال هادی زمین به لوله نباید از جنس آلومینیوم یا آلیاژهای آن باشد. این
بست با پیچ محکم به دور لوله بسته می‌شود. هادی زمین باید با دو عدد پیچ و‌مهره به
ترمینال مخصوصی که قسمتی از بست را تشکیل می‌دهد بسته شود. باید بتوان هادی اتصال
زمین را، در طول عبور از محل اتصال به ترمینال الکترود‌زمین تا محل ترمینال اصلی
زمین در پای کنتور، به خوبی دید، مگر در جاهایی که این هادی، ای محفوظ بودن، از
درون یک لوله غیر فلزی محافظ رد شده باشد.
‌در پایان کار، و سپس به صورت دوره‌ای، باید چاهک و هادی زمین را بازدید کرد تا از
محکم بودن اتصالات و مصون ماندن آنها از زنگزدگی و خوردگی اطمینان‌حاصل شود.
‌یادآوری ۱
‌به خاطر لزوم آبیاری الکترود زمین باید آن را در محلی احداث کرد که رطوبت حاصل به
ساختمان و تأسیسات آن آسیب نرساند.
‌یادآوری ۲
‌یادآوری شماره ۵، در زیر ردیف پ ۱ – ۹ – ۵، در این مورد نیز صادق است.
پ ۱ – ۹ – ۷ شرایط استفاده از یک یا دو الکترود زمین برای حفاظت سیستم و ایمنی
پ ۱ – ۹ – ۷ – ۱ شرایط استفاده از یک الکترود زمین
‌چنانچه در یک پست ترانسفورماتور خطوط ورودی و خروجی فشار متوسط همگی کابلی باشند
و طول هر یک از خطوط قبل از پست، از ۳ کیلومتر کمتر‌نباشد، می‌توان برای هر دو
منظور حفاظت سیستم و ایمنی آن از یک الکترود زمین استفاده کرد، در غیر این صورت
لازم است طبق مفاد ردیف پ ۱ – ۹ – ۷ -۲ عمل شود. بدنه‌های هادی مربوط به فشار
متوسط و فشار ضعیف و نقطه خنثای فشار ضعیف، همگی به این الکترود وصل می‌شوند.
پ ۱ – ۹ – ۷ – ۲ شرایط استفاده از دو الکترود زمین
‌در مواردی که امکان انتقال ولتاژ فشار قوی (‌به خصوص صاعقه۹ به تجهیزات فشار ضعیف
وجود دارد، لازم است از دو الکترود زمین استفاده شود. در این‌صورت، فاصله دو
الکترود از یکدیگر، در نزدیکترین نقطه، نباید از ۲۰ متر کمتر باشد و در مورد
الکترودهای قائم این فاصله نباید از ۲۰ متر یا دو برابر عمق‌الکترودها – هر کدام
که بیشتر است – نزدیکتر باشد.
‌احداث دو الکترود برای هر پست در موارد زیر لازم خواهد بود:
‌الف) چنانچه حتی یکی از خطوط فشار متوسط ورودی یا خروجی پست، هوایی باشد (‌علی
رغم مجاز بودن به صاعقه‌گیر)،
ب) در صورتی که خط یا خطوط فشار متوسط ورودی و خروجی پست کابلی باشند، حتی اگر یکی
از آنها هم در فاصله‌ای کمتر از ۳ کیلومتر به خط هوایی‌تبدیل یا به خط هوایی وصل
شده باشد، بازهم باید برای هر پست از دو الکترود استفاده کرد.
‌یادآوری ۱
‌اگر طول خط کابلی کمتر از ۳ کیلومتر باشد، ولتاژ صاعقه فرصت تخلیه از طریق زره یا
غلاف کابل نخواهد یافت.
‌یادآوری ۲
‌در پستهایی که، طبق مقررات، احداث دو الکترود زمین الزامی باشد، معمولاً الکترود
حفاظتی را در اطراف پست و الکترود ایمنی و سیستم (‌نقطه خنثای فشار‌ضعیف) را در
نقطه‌ای دورتر احداث می‌کنند. هر یک از رشته‌های هادی خنثای کابلهای خروجی حامل
نیرو، در صورت داشتن شرایط مناسب، (‌ردیف پ ۱ – ۵- ۱) می‌توانند برای اتصال به
الکترود زمین مورد استفاده قرار گیرند.
‌اگر خطوط خروجی از پست از نوع هوایی باشند، می‌توان الکترود زمین خنثای فشار ضعیف
را یکی یا دو دهنه بعد از پست احداث و به هادی خنثی وصل کرد.
‌بدنه‌های هادی مربوط به تجهیزات فشار متوسط و فشار ضعیف، بسته به نوع ساختمان
پست، از نظر شرایط طبیعی وصل بودن بدنه‌های هادی، می‌توانند به دو‌حالت زیر به
الکترودهای زمین وصل شوند:
‌الف) در مواردی که تفکیک تابلوها و تأسیسات فشار متوسط از فشار ضعیف ممکن نباشد
(‌مانند پستهای تمام فلزی یا بتن مسلح که تابلوهای فشار متوسط و‌ضعیف آن از طریق
اجزای فلزی ساختمان آن، یا میل‌های آهنی بتن، به همدیگر وصل شده‌اند)، لازم است
بدنه‌های هادی کلیه لوازم و تجهیزات، اعم از فشار‌ضعیف و متوسطه، به الکترود زمین
حفاظتی وصل شوند. در این موارد نقطه خنثای فشار ضعیف باید به الکترود سیستم ایمنی
وصول شود.
ب) در موادی که امکان تفکیک تابلوها و تأسیسات فشار متوسط از فشار ضعیف وجود دارد،
می‌توان – خنثای فشار ضعیف) را در نقطه‌ای دورتر احداث‌می‌کنند. هر یک از رشته‌های
هادی خنثای کابلهای خروجی حامل نیرو، در صورت داشتن شرایط مناسب، (‌ردیف پ ۱ – ۵ –
1) می‌توانند برای اتصال به‌الکترود زمین مورد استفاده قرار گیرند.
‌اگر خطوط خروجی از پست از نوع هوایی باشند، می‌توان الکترود زمین خنثای فشار ضعیف
را یکی یا دو دهنه بعد از پست احداث و به هادی خنثی وصل کد.
‌بدنه‌های هادی مربوط به تجهیزات فشار متوسط و فشار ضعیف، بسته به نوع ساختمان
پست، از نظر شرایط طبیعی وصل بودن بدنه‌های هادی، می‌توانند به دو‌حالت زیر به
الکترودهای زمین وصل شوند:
‌الف) در مواردی که تفکیک تابلوها و تأسیسات فشار متوسط از فشار ضعیف ممکن نباشد
(‌مانند پستهای تمام فلزی یا بتن مسلح که تابلوهای فشار متوسط و‌ضعیف آن از طریق
اجزای فلزی ساختمان آن، یا میله‌های آهنی بتن، به همدیگر وصل شده‌اند)، لازم است
بدنه‌های هادی کلیه لوازم و تجهیزات، اعم از فشار‌ضعیف و متوسط، به الکترود زمین
حفاظتی وصل شوند. در این موارد نقطه خنثای فشار ضعیف باید به الکترود سیستم ایمنی
وصل شود.
ب) در موادی که امکان تفکیک تابلوها و تأسیسات فشار متوسط از فشار ضعیف وجود دارد،
می‌توان بدنه‌های هادی تابلوها و وسائل فشار ضعیف را به جای‌وصل به الکترود
حفاظتی، به هادی خنثی، و از آن طریق، به الکترود ایمنی وصل کرد. البته بدنه‌های
هادی سیستم فشار متوسط، مانند حالت (‌الف)، به الکترود‌زمین حفاظتی وصل می‌شود.
‌یادآوری ۳
‌نظر به اینکه در اغلب ساختمانهای پست، تفکیک بدنه‌های فشار متوسط و فشار ضعیف
مشکل است، وصل همه بنده‌ها، اعم از فشار متوسط و ضعیف به‌الکترود حفاظتی، مطمئن‌تر خواهد بود.

‌پیوست ۲
‌استاندارد شدت روشنایی داخلی
پ ۲ – ۰ – ۱ – حدود
‌این استاندارد شامل شدت روشنایی اماکن مسکونی عمومی، کارخانجات و کارگاههاست.
پ ۲ – ۰ – ۲ – هدف
‌هدف این استاندارد، تعیین شدت روشنایی داخلی است که برای هر محل دو مقدار حداقل و
پیشنهادی در نظر گرفته شده است.
پ ۲ – ۰ – ۳ – نحوه استفاده
‌شدت روشنایی مورد نیاز بر حسب لوکس (‌لومن بر متر مربع) باید تا آنجا که ممکن است
معادل مقادیر پیشنهادی انتخاب شود. اگر اوضاع فنی و اقتصادی‌ایجاب کند، می‌توان
شدت روشنایی را بیش از مقادیر پیشنهادی انتخاب کرد، ولی این مقدار هیچ گاه نباید
از مقدار حداقل کمتر باشد.
‌شدت روشنایی بر حسب لوکس
محل حداقل پیشنهادی
———————————————————————-
پ ۲ – ۱ – ۱ محلهای مسکونی
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۱ اتاق نشیمن و پذیرایی ۷۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۲ اتاق مطالعه (‌نوشتن و خواندن
کتاب و مجله و روزنامه) ۱۵۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۳ آشپزخانه (‌ظرفشویی –
اجاق و میزکار) ۱۰۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۴ اتاق خواب:
– روشنایی عمومی ۵۰ ۱۰۰
– روشنایی تخت خواب و میز توالت ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۵ حمام:
– روشنایی عمومی ۵۰ ۱۰۰
– آیینه (‌برای اصلاح صورت) ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۶ پلکان ۱۰۰ ۱۵۰
پ ۲ – ۱ – ۱ – ۷ راهرو، سرسرا و آسانسور ۵۰ ۱۵۰
پ ۲ – ۱ – ۲ دفاتر و ادارات
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۱ تمام کارهای عمومی ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۲ ماشین‌نویسی و محل دیکته کردن ۳۰۰ ۶۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۳ حسابداری و ماشینهای ۳۰۰ ۶۰۰
حساب و اندیکاتورنویسی
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۴ بایگانی ۱۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۵ اتاق نقشه‌کشی ۵۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۶ اتاق کنفرانس ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۷ اتاق انتظار و اطلاعات ۱۵۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۸ پلکان ۱۰۰ ۱۵۰
پ ۲ – ۱ – ۲ – ۹ راهرو، سرسرا و آسانسور ۵۰ ۱۵۰
پ ۲ – ۱ – ۳ کتابخانه
پ ۲ – ۱ – ۳ – ۱ قفسه‌ها (‌در سطح قائم) ۱۰۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۳ – ۲ سالن مطالعه ۱۰۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۳ – ۳ روی میز مطالعه ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۴ مدارس
پ ۲ – ۱ – ۴ – ۱ کلاس درس، آمفی تئاتر ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۴ – ۲ تخته سیاه (‌در سطح عمودی) ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۴ – ۳ آزمایشگاه ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۴ – ۴ کلاس نقاشی و کارهای دستی ۵۰۰ ۷۰۰
پ ۲ – ۱ – ۴ – ۵ سالن ورزشی سرپوشیده ۱۵۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۴ – ۶ رختکن، توالت، دستشویی ۵۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۵ درمانگاه و بیمارستان
پ ۲ – ۱ – ۵ – ۱ اتاق انتظار و اطلاعات ۱۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۵ – ۲ اتاقهای بیمار و سالنهای عمومی:
– روشنایی عمومی ۵۰ ۱۰۰
– روشنایی روی تخت ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۵ – ۳ اتاق معاینه و آزمایشگاه‌ها ۳۰۰ ۵۰۰
(‌آسیب‌شناسی و تحقیق)
پ ۲ – ۱ – ۵ – ۴ اتاق عمل:
– روشنایی عمومی ۳۰۰ ۵۰۰
– میز عمل با چراغ مخصوص عمل ۳۰۰۰ ۸۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۶ کارخانه کنسروسازی
پ ۲ – ۱ – ۶ – ۱ محل دسته‌بندی و تفکیک ۱۵۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۶ – ۲ محل پوست کندن ۱۰۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۶ – ۳ محل پختن ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۶ – ۴ محل قوطی پرکنی ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۷ آسیاب غلات
پ ۲ – ۱ – ۷ – ۱ روشنایی عمومی ۷۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۷ – ۲ روشنایی محل کار ۲۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۸ نانوایی
پ ۲ – ۱ – ۸ – ۱ خمیرگیری ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۸ – ۲ اتاق تنور:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– تنور ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۸ – ۳ بسته‌بندی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۹ کارخانجات شکلات و آبنبات‌سازی
پ ۲ – ۱ – ۹ – ۱ تهیه مواد اولیه:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۱۵۰
– روشنایی روی نوار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۹ – ۲ تزیین و بسته‌بندی ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۰ کارخانه لبنیات
پ ۲ – ۱ – ۱۰ – ۱ سکوی تخلیه ۷۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۰ – ۲ ظرفشویی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۰ – ۳ ماشین‌آلات تهیه مواد ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۰ – ۴ شیشه پرکنی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۰ – ۵ آزمایشگاه‌ها ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۱ کارخانه آبجوسازی
پ ۲ – ۱ – ۱۱ – ۱ روشنایی عمومی ۷۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۱ – ۲ محل تهیه و تخمیر ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۱ – ۳ محل شستشوی لوازم ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۱ – ۴ محل پرکردن ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۲ چاپخانه و گراورسازی
پ ۲ – ۱ – ۱۲ – ۱ ماشین حروفچینی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– محل حروفچینی ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۲ – ۲ ماشینهای چاپ:
– روشنایی عمومی ۳۰۰ ۳۰۰
– روی ماشین ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۲ – ۳ میز تصحیح ۵۰۰ ۷۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۲ – ۴ گراورسازی ۵۰۰ ۷۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۲ – ۵ حکاکی ۲۰۰۰ ۳۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ کارخانه شیشه‌سازی
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۱ کوره:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۲ مخلوط کردم مواد خام:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۱۵۰
– روی دستگاه‌های توزین ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۳ دمیدن و پرس کردن:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۱۵۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۴ برش ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۵ صیقل دادن ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۶ نقره کاری (‌آینه‌سازی) ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۷ تراش دقیق ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۸ تزیین و جلا و حکاکی ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۳ – ۹ بازرسی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۱۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ کارخانه نساجی (‌پنبه)
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۱ عدل شکن:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۲ حلاجی:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۳ نخی‌ریسی و دولاتابی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۴ دوک کردن:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۵ بافندگی:
– روشنایی عمومی ۳۰۰ ۵۰۰
– روشنایی محل کار ۵۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۶ رنگرزی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۴ – ۷ آزمایشگاه رنگ:
– روشنایی عمومی ۳۰۰ ۵۰۰
– روشنایی محل کار ۵۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ کارخانه نساجی (‌پشم)
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۱ عدل شکن:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۲ حوضچه‌ها ۵۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۳ محل شستشو:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۴ حلاجی:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۵ پشم‌ریسی و دولاتابی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۶ دوک کردن (‌ماسوره پیچی):
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۷ بافندگی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۵ – ۸ چله‌کشی و تارپیچی:
– روشنایی عمومی ۷۰۰ ۱۰۰۰
– روشنایی محل کار ۱۰۰۰ ۱۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۶ کارخانه نساجی (‌ابریشم طبیعی و
الیاف مصنوعی)
پ ۲ – ۱ – ۱۶ – ۱ حوضچه ۵۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۶ – ۲ ریسندگی و دولاتابی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۶ – ۳ بافندگی:
– روشنایی عمومی ۳۰۰ ۵۰۰
– روشنایی محل کار ۵۰۰ ۷۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۶ – ۴ بازرسی منسوجات:
– روشنایی محل کار ۱۰۰۰ ۱۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۷ کارخانه صنایع شیمیایی
پ ۲ – ۱ – ۱۷ – ۱ جلودستگاه‌های
مخلوط‌کننده و خردکننده ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۷ – ۲ روی دستگاه‌های کنترل
و سنجش (‌در سطح عمودی) ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۷ – ۳ روی میز کنترل ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۷ – ۴ آزمایشگاه‌ها:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۸ کارخانه رنگسازی
پ ۲ – ۱ – ۱۸ – ۱ مخلوط کردن، آسیاب کردن
و پودرکردن ۵۰ ۱۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۸ – ۲ پرکردن و توزین:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۸ – ۳ آزمایشگاه رنگ:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۵۰۰
– روشنایی محل کار ۵۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۹ کارخانه لاستیک سازی
پ ۲ – ۱ – ۱۹ – ۱ تهیه مواد اولیه:
– ماشین مخلوط‌کنی و ورزدادن ۲۰۰ ۳۰۰
– نوار کردن ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۹ – ۲ تهیه الیاف:
– برش الیاف و تهیه لایه‌ها ۳۰۰ ۵۰۰
– روی ماشینها ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۹ – ۳ ساخت لاستیک وسایل نقلیه:
– روشنایی عمومی ۱۰۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۹ – ۴ ولکانیزه کردن ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۹ – ۵ بازرسی:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۱۹ – ۶ بسته‌بندی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۰ کارخانه دخانیات
پ ۲ – ۱ – ۲۰ – ۱ محل برش ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۰ – ۲ خشک و تخمیر کردن ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۰ – ۳ درجه‌بندی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۱ کارخانه صابون‌سازی
پ ۲ – ۱ – ۲۱ – ۱ روشنایی عمومی ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۱ – ۲ تابلوهای کنترل ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۱ – ۳ ماشینهای بسته‌بندی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۲ کارگاه‌های مکانیکی
پ ۲ – ۱ – ۲۲ – ۱ کارهای خشن، مانند شمارش و بازرسی
سطحی اشیاء موجود در محل:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۱۵۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۲ – ۲ کارهای متوسط، مانند
بازرسی اشیاء با شاخص:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۲ – ۳ کارهای دقیق، مانند
کار با وسائل مخابراتی و
دستگاه‌های سنجش و دقیق ۷۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۲ – ۴ کارهای خیلی دقیق، مانند سنجش و
بازرسی اجزا و وسایل ساخته شده ۱۵۰۰ ۲۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۲ – ۵ کارهای بسیار دقیق
(‌کار با چشم مسلح) ۱۵۰۰ ۳۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۳ کارگاه‌های مونتاژ
پ ۲ – ۱ – ۲۳ – ۱ محل قطعات بزرگ ۱۵۰ ۲۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۳ – ۲ محل قطعات متوسط ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۳ – ۳ محل صفحات کوچک ۵۰۰ ۱۰۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۳ – ۴ محل قطعات خیلی کوچک ۱۰۰۰ ۱۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۴ کارگاه ورقکاری
پ ۲ – ۱ – ۲۴ – ۱ کار با ورقهای فلزی (‌روی میزکار) ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۵ کار با ماشینهای افزار
(‌صنایع فلزی)
پ ۲ – ۱ – ۲۵ – ۱ – روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۵ – ۲ – روشنایی محل کار: ۳۰۰ ۵۰۰
الف) با قطعات متوسط روی
میز یا روی ماشین و تراش
بزرگ ۳۰۰ ۵۰۰
ب) با قطعات کوچک روی
میز یا روی ماشین و تراش
قطعات متوسط و کوچک و تنظیم
ماشینهای خودکار ۵۰۰ ۷۰۰
ج) با قطعات خیلی ظریف روی
میز کار یا روی ماشین و ساختن
ابزار و سنجش قطر کالیبر و تراش
قطعات دقیق ۱۰۰۰ ۱۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۶ جوشکاری و لحیم‌کاری
پ ۲ – ۱ – ۲۶ – ۱ جوشکاری:
پ ۲ – ۱ – ۲۶ – ۲ – روشنایی عمومی ۱۵۰ ۲۰۰
– روشنایی محل کار ۲۰۰ ۳۰۰
لحیم‌کاری:
– روشنایی عمومی ۲۰۰ ۳۰۰
– روشنایی محل کار ۳۰۰ ۵۰۰
پ ۲ – ۱ – ۲۷ ریخته‌گری