شماره ۴۱۸۲دش – ۱۳۶۸/۱۲/۷
شماره ۱۷۷۶دش – ۱۳۷۰/۵/۲۶
مصوب جلسات ۲۰۸ و ۲۰۹ مورخ ۱۳۶۸/۱۰/۲۶ و ۱۳۶۸/۱۱/۲۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی
مقدمه:
نظر به اینکه زبان فارسی زبان دوم عالم اسلام و کلید بخش عظیمی از ذخایر ارزشمند علمی و ادبی تمدن اسلامی و خود از ارکان هویت فرهنگی ملت ایران است و با توجه به این که بنا بر اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران زبان مذکور زبان رسمی و مشترک ملت ایران است، شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن برای برآوردن نیازهای روزافزون فرهنگی و علمی و فنی و رفع تشتت و ایجاد هماهنگی در فعالیتهای مراکز فرهنگی و پژوهشی در حوزه زبان و ادب فارسی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پر بار‌تجربه در زمینه تحقیقات و مطالعات در این حوزه و صرفه‌جویی در نیرو و هزینه و استفاده صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعی معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانی در ایران اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی را بدین شرح تهیه و تصویب کرده است و تمهید مقدمات تأسیس‌آن را به وزارت فرهنگ و آموزش عالی محول می‌کند.
قسمت اول: اهداف
ماده ۱- اهداف فرهنگستان زبان و ادب فارسی عبارت است از:
1 – حفظ قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامی.
2 – پروردن زبانی مهذب و رسا برای بیان اندیشه‌های علمی و ادبی و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخی در نسل کنونی و نسلهای آینده.
3 – رواج زبان و ادب فارسی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور.
4 – ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی به تناسب مقتضیات زمان و زندگی و پیشرفت علوم و فنون بشری با حفظ اصالت آن.
قسمت دوم: وظایف، تشکیلات، رییس و دبیر
ماده ۲- وظایف فرهنگستان عبارت است از
1 – سازمان دادن و تمشیت فعالیتهای ناظر به حفظ میراث زبان و ادب فارسی.
2 – تأسیس واحدهای واژه‌سازی و واژه‌گزینی و سازمان دادن واحدهای مشابه در مراکز دانشگاهی و دیگر سازمانهای علمی و فرهنگی و هماهنگ ساختن فعالیتهای آنان از راه تعاطی تجارب.
3 – نظارت بر واژه‌سازی و معادل‌یابی در ترجمه از زبانهای دیگر به زبان فارسی و تعیین معیارهای لازم برای حفظ و تقویت بنیه زبان فارسی در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید.
4 – کمک به معرفی و نشر میراث زبان و ادب فارسی به صورت اصیل و معتبر.
5 – اهتمام در حفظ فرهنگهای محلی و مردمی و جمع‌آوری و ضبط و نشر امثال و حکم و کلیه اعلام و اصطلاحات فارسی در همه زمینه‌ها و بهره‌برداری از آنها برای پرورش و تقویت زبان و ادب فارسی.
6 – سازمان دادن تبادل تجربه‌ها و دستاوردهای مراکز پژوهشی در حوزه زبان و ادب فارسی و تأمین موجبات بهره‌برداری صحیح از این تجربه‌ها.
7 – بهره‌برداری صحیح از زبانهای محلی (در داخل و خارج از ایران) به منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنی ساختن و گستردن دامنه کار کرد آن.
8 – معرفی محققان و ادبا و خدمتگزاران زبان و ادب فارسی و حمایت از نشر آثار ایشان و کمک به تأمین وسایل فعالیت علمی و فرهنگی آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از خدماتشان.
9 – بررسی و تصویب نتایج فعالیتهای مراکز پژوهشی و فرهنگی که برای تهذیب و اصلاح یا توسعه و تقویت زبان فارسی مفید شمرده می‌شوند و ابلاغ و توصیه کاربرد آنها به مؤسسات علمی و فرهنگی و سازمانها و نهادهای عمومی.
ماده ۳-
[اصلاحی ۱۳۷۰/۱۲/۲۷] –
[اصلاحی ۱۳۸۳/۲/۲۹]
فرهنگستان دارای شورایی خواهد بود که ترکیب آن را اعضای پیوسته ایرانی و اعضای پیوسته فارسی زبان خارجی تشکیل میدهند. اعضای پیوسته ایرانی فرهنگستان حداقل پانزده و حداکثر بیست و پنج تن خواهند بود. در بدو تأسیس فرهنگستان، شورای عالی انقلاب فرهنگی پانزده تن از محققان و ادیبان و صاحب نظران ایرانی، برجسته زبان و ادب فارسی را که علاقه خود را به این زبان و ادب به ثبوت رسانده و به نظام جمهوری اسلامی ایران وفادار باشند انتخاب و جهت صدور حکم عضویت به ریاست جمهوری معرفی می‌کند.
ماده ۴- [اصلاحی ۱۳۷۰/۱۲/۲۷]
شورای فرهنگستان پس از تشکیل می‌تواند تا ده تن دیگر را که واجد شرایط مذکور در ماده ۳ باشند به عنوان اعضای پیوسته ایرانی فرهنگستان انتخاب و جهت صدور حکم به ریاست جمهوری معرفی کند.
ماده ۵- [اصلاحی ۱۳۸۳/۲/۲۹]
عضویت پیوسته و افتخاری در فرهنگستان مادام‌العمری است و مدت عضویت وابسته را شورای فرهنگستان تعیین می‌کند. و هر گاه تعداد اعضای پیوسته از حداقل تعیین شده کمتر شود، شورای فرهنگستان موظف است اعضای جدید را با رعایت شرایط عضویت انتخاب و جهت صدور حکم به ریاست جمهوری معرفی کند.
تبصره ۱- [الحاقی ۱۳۷۲/۳/۲۵]
هر یک از اعضای پیوسته فرهنگستان که در طول یک سال بدون موافقت رییس فرهنگستان به طور متوالی در دوازده جلسه و یا به طور متناوب در شانزده جلسه شورای فرهنگستان غیبت داشته باشد مستعفی شناخته خواهد شد.
تبصره ۲- فرهنگستان می‌تواند در موارد استثنایی عضویت عضو یا اعضایی را به دلیل سلب صلاحیت اخلاقی با حداقل دو سوم آراء کل اعضاء و موافقت رییس جمهوری لغو کند.
ماده ۶-
[اصلاحی ۱۳۷۰/۱۲/۲۷] –
[اصلاحی ۱۳۸۳/۲/۲۹]
[اصلاحی ۱۳۸۸/۷/۲۱]
افراد پیشنهادی برای عضویت در فرهنگستان با معرفی و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا خود فرهنگستان مربوطه و براساس ضوابط و معیارهای علمی مصوب انتخاب می‌شوند.
تبصره – انتخاب عضو پیوسته یا وابسته فرهنگستان باید حداقل با دو سوم آرای اعضای پیوسته انجام گیرد.
ماده ۷- ریاست عالیه فرهنگستان با رییس جمهور است.
ماده ۸- فرهنگستان زبان و ادب فارسی که عالی‌ترین مرجع سیاستگذاری و رسیدگی به مسائل زبان و ادب فارسی است سازمانی است مستقل و از لحاظ اداری و استخدامی تابع مقررات عمومی مراکز و مؤسسات تحقیقاتی کشور آیین‌نامه داخلی فرهنگستان را نیز شورای فرهنگستان تهیه خواهد کرد و به تصویب ریاست عالیه خواهد رساند.
ماده ۹- [اصلاحی ۱۳۷۳/۸/۲۴]
دبیرخانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در فرهنگستان مستقر خواهد بود.
ماده ۱۰-
[اصلاحی ۱۳۷۳/۸/۲۴]
[اصلاحی ۱۳۸۸/۷/۲۱]
رئیس فرهنگستان از میان اعضای فرهنگستان، به پیشنهاد رئیس جمهور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حکم ایشان برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌شوند. تغییر رؤسای مزبور به علل مختلف از جمله فوت، کناره‌گیری، عزل و استعفاء قبل از پایان دوره نیز مطابق همین شیوه خواهد بود.
تبصره – انتخاب مجدد رئیس فرهنگستان بلامانع می‌باشد.
ماده ۱۱- [اصلاحی ۱۳۷۳/۸/۲۴]
دبیر فرهنگستان به انتخاب و حکم رییس فرهنگستان منصوب می‌شود.
ماده ۱۲- وظایف رییس فرهنگستان عبارت خواهد بود از:
1 – [اصلاحی ۱۳۷۳/۸/۲۴]
تهیه طرح‌های پژوهشی و علمی و انتشاراتی و ارائه آن به شورای فرهنگستان برای تصویب.
2 – [اصلاحی ۱۳۷۳/۸/۲۴]
تهیه طرح تشکیلات داخلی فرهنگستان و ارائه آن برای تصویب هیأت امناء پس از تأیید شورای فرهنگستان.
3 – پیشنهاد عضویت فرهنگستان در مجامع بین‌المللی به شورای فرهنگستان و پی‌گیری آن با رعایت مقررات و قوانین کشور.
4 – انتصاب روسای گروههای علمی و پژوهشی.
5 – پی‌گیری و نظارت بر حسن اجرای تصمیمات شورای فرهنگستان.
6 – دعوت از اعضاء شورای فرهنگستان برای تشکیل جلسات.
ماده ۱۳- وظایف دبیر فرهنگستان که زیر نظر رییس فرهنگستان انجام خواهد شد عبارت است از:
1 – اداره کلیه امور دبیرخانه اعم از اداری و مالی.
2 – تأمین کارکنان مورد نیاز فرهنگستان.
3 – انجام دادن سایر اموری که از طرف فرهنگستان به وی محول می‌شود.
ماده ۱۴- [اصلاحی ۱۳۷۳/۸/۲۴]
بودجه فرهنگستان همه ساله از طرف رییس فرهنگستان به هیأت امناء پیشنهاد می‌شود و پس از تصویب از طریق اعتبارات نهاد ریاست جمهوری در اختیار فرهنگستان گذاشته می‌شود.
ماده ۱۴ (مکرر)- [الحاقی ۱۳۸۳/۹/۲۴]
شورای فرهنگستان در مواردی که ضروری و یا مفید تشخیص دهد می‌تواند اختیار تصویب برخی از تصمیمات گروههای علمی تخصصی را با رعایت احکام اساسنامه خود به گروههای تخصصی خود تفویض کند؛ در این صورت مصوبات مذکور برای مدتی که شورای فرهنگستان تعیین می‌نماید به صورت آزمایشی اجرا می‌شود و در مواردی که تصمیمات باید به تأیید رئیس جمهور برسد اجرای آزمایشی پس از تأیید ایشان صورت می گیرد.
تصویب نهایی این موارد پس از بررسی مواردی که باید حک و اصلاح شوند یا تغییر نمایند با شورای فرهنگستان خواهد بود.
ماده ۱۵- این اساسنامه در پانزده ماده و ۲ تبصره در جلسات ۲۰۸ مورخ ۱۳۶۸/۱۰/۲۶ و ۲۰۹ مورخ ۱۳۶۸/۱۱/۲۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌تصویب رسیده است.