هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۶۲.۹.۲۰ بنا به درخواست وزارت بهداری، اجرای طرح توسعه برنامه ایمن‌سازی کشور را به شرح پیوست مورد تصویب قرار داد.
سازمان برنامه و بودجه نسبت به پیش‌بینی و پیشنهاد اعتبارات مورد نیاز اجرای طرح در سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ و ۱۳۶۵ و همچنین همکاری با وزارت بهداری اقدام خواهد کرد.
میرحسین موسوی – نخست‌وزیر
طرح توسعه برنامه ایمن‌سازی کشور
مقدمه:
چون در حال حاضر پوشش برنامه واکسیناسیون به علت وجود تنگناها و مشکلات اجرایی گوناگون بیش از ۵۰ درصد گروه سنی آسیب‌پذیر را دربرنمی‌گیرد و نتیجتاً میزان وقوع و شیوع تعدادی از بیماری‌های واگیر قابل پیشگیری با واکسن از قبیل سرخک، سل، سیاه‌سرفه، فلج اطفال، کزاز، و دیفتری (خصوصاً در مورد سرخک، سل و سیاه‌سرفه) رقم نسبتاً بالایی را تشکیل می‌دهد لذا به منظور کاهش موارد ابتلا ایمن‌سازی و همچنین بهبود کیفی این برنامه به منظور کنترل کامل این بیماری‌ها از اولویت خاص برخوردار است.
هدف:
هدف کلی از برنامه ایمن‌سازی عبارت خواهد بود از ایجاد آنتی‌بادی در بدن اطفال و سایر گروه‌های سنی آسیب‌پذیر در مقابل تعدادی از بیماری‌های واگیر که به وسیله واکسن قابل پیشگیری هستند (در این برنامه شش بیماری عمده یعنی دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، سل، فلج اطفال و سرخک مورد نظر است) تداوم آن به‌منظور بالا نگاهداشتن عیار آنتی‌بادی کربا تجویز دوزهای یادآور، ولی منظور خاص از تنظیم این طرح نیل به هدف پوشش کامل برنامه در سه سال آینده است به‌طوری که در سال ۱۳۶۳ هفتاد درصد و در سال ۱۳۶۴ هشتاد درصد و بالاخره در سال ۱۳۶۵ نود درصد (پوشش ایده‌آل) گروه سنی آسیب‌پذیر تحت پوشش برنامه واکسیناسیون قرار گیرند.
راه رسیدن به هدف:
با استفاده از اصول اجرایی زیر دسترسی به هدف طرح امکان‌پذیر خواهد بود:
1 ـ واکسیناسیون کودکان شیرخوار با پوشش قابل قبول بر علیه بیماری‌های دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، فلج اطفال، سرخک و بیماری سل و زمانی این مرحله از اصول اجرایی با موفقیت کامل روبرو خواهد شد که واکسیناسیون اولیه کودکان شیرخوار بر علیه شش بیماری فوق‌الذکر قبل از سن یک سالگی تکمیل شود.
2 ـ بالا بردن سطح مصونیت کودکانی که قبلاً بر علیه بیماری‌های مذکور واکسینه شده و همچنین نگاهداری این عیار با تزریق و با تلفیق دوزهای یادآور.
3 ـ انجام واکسیناسیون افرادی که در برنامه‌های قبلی تحت پوشش قرار نگرفته‌اند (لکه‌گیری).
4 ـ آگاه نمودن مردم به اهمیت برنامه ایمن‌سازی به منظور تشویق و ترغیب آنان جهت واکسیناسیون اطفال خود با مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی، که این امر با اجرای برنامه‌های وسیع و پی‌گیر آموزش بهداشت امکان‌پذیر خواهد بود.
قبل از شرح روش‌های اجرایی ـ تذکر این مسئله ضروری است که یک برنامه ایمن‌سازی زمانی با موفقیت کامل روبرو خواهد شد که کلیه اصول و موازین علمی که بایستی محتوای یک برنامه مطلوب را به شرح ذیل تشکیل دهد وجود داشته باشد:
1 ـ موجود بودن واکسن‌های مؤثر و بی‌زیان مورد نیاز برنامه به تعداد قابل احتیاج.
2 ـ وجود سیستم زنجیره‌ای سرد قابل اطمینان به طوری که از قدرت ایمنی بخشی واکسن از هنگام تولید تا زمان مصرف (نگاهداری و توزیع) کاسته نشود.
3 ـ نحوه صحیح کاربرد و تجویز واکسن (برابر جدول و راهنمای پیوست)
4 ـ تنظیم برنامه اجرایی مطلوب با استفاده از سیستم مدیریت کارآمد به نحوی که با استفاده صحیح از منابع موجود به پوشش ماکزیمم گروه سنی آسیب‌پذیر نایل‌آییم.
5 – ارزشیابی برنامه.
روش اجرایی برنامه
الف ـ منابع روستایی:
1 ـ با توجه به این مسئله که در اکثریت مناطق روستایی کشور سطح اولیه شبکه بهداشتی و درمانی یعنی مراکز بهداشتی و درمانی روستایی و خانه‌های بهداشت وجود ندارد لذا به طور نسبی ۹۵% فعالیت واکسیناسیون این مناطق به وسیله تیم‌های سیار ایمن‌سازی و الزاماً از طریق خانه به خانه اجرا می‌گردد.
2 ـ در مناطقی که مراکز بهداشتی و درمانی و خانه‌های بهداشت فعال و مجهز به وسایل نگاهداری واکسن وجود دارد برنامه مذکور به وسیله این واحدها و الزاماً به طریق خانه به خانه به مرحله اجرا گذارده خواهد شد.
3 – در هر دو مورد فوق‌الذکر ثبت مشخصات کامل (نام ـ نام فامیل ـ نام پدر ـ تاریخ تولد ـ آدرس محل سکونت) واکسینه شدگان با ذکر تاریخ و نوبت واکسیناسیون الزامی است.
ب ـ مناطق شهری:
1 ـ از آنجایی که قسمت اعظم جمعیت حاشیه‌نشین شهرها را مهاجرین روستایی و محروم از
امکانات اقتصادی و اجتماعی و بهداشتی تشکیل می‌دهد واکسیناسیون این گروه آسیب‌پذیر
بایستی همانند روستاها به طریق خانه به خانه انجام شود.
2 – اجرای برنامه واکسیناسیون در رابطه با بقیه جمعیت شهری بایستی در قالب مراکز
بهداشتی و درمانی که مستلزم احیای کامل آنها و یا احیاناً افزایش تعداد این مراکز است انجام پذیرد.
3 ـ در مناطقی که مراکز بهداشتی و درمانی شهری قادر به پوشش مطلوب جمعیت حوزه
استحفاظیه خود نمی‌باشند بایستی به طور دوسره (صبح و بعدازظهر) انجام وظیفه نمایند.
4 ـ اجرای مفاد بند ۳ از قسمت الف روش اجرایی برنامه در مناطق شهری نیز لازم‌الاجرا است.
5 ـ چنانچه پرسنل موجود برای اجرای برنامه ایمن‌سازی خصوصاً در رابطه با واکسیناسیون حاشیه شهرها جوابگوی احتیاجات نباشد بایستی از مراقبین بهداشت مدارس و کادر بهیاری و حتی دانش‌آموزان آموزشگاه‌های بهیاری و پرستاری در اجرای برنامه استفاده خدمتی کامل به عمل آید.
حجم برنامه:
اول ـ گروه سنی زیر یک سال ـ به هر طفل در سال اول زندگی بایستی سه بار واکسن ثلاث ـ سه بار واکسن صد فلج اطفال ـ یک بار واکسن سرخک و یک بار واکسن ب ـ ث ـ ژ بر حسب نوع واکسن تزریق ـ تلفیق و با خورانده شود.
با توجه به تعداد تقریبی ۰۰۰،۲۰۰،۱۶ کودک که هر سال متولد می‌شوند (مرگ و میر زیر یک سال منظور شده است) نتیجتاً در سال ۱۳۶۳ بایستی ۰۰۰،۱۵۰،۱ کودک و در سال ۱۳۶۴ تعداد ۰۰۰،۲۹۶،۱ و بالاخره در سال ۱۳۶۵ یک میلیون چهار صد و پنجاه و هشت هزار (۰۰۰،۴۵۸،۱) کودک زیر یک سال تحت پوشش برنامه قرار گیرد.
(بدیهی است با توجه به پوشش مورد نظر چون تعداد مرگ و میر کودکان تقلیل خواهد یافت نتیجتاً تعداد زیادتری از گروه سنی فوق‌الذکر در مقایسه با اعداد تقریبی فوق تحت پوشش قرار خواهد گرفت که تخمین رقم واقعی آن امکان‌پذیر نمی‌باشد).
دوم ـ گروه سنی بالای یک سال
1 ـ گروه سنی از یک سال تا آغاز ۲ سالگی:
به این گروه سنی یک بار واکسن ثلاث (یادآور اول) یک بار واکسن پولیو (یادآور
اول) یک بار واکسن سرخک (در ۱۵ ماهگی) و احیاناً یک بار واکسن ب ـ ث ـ‌ژ در صورت
منفی بودن تست توبرکولین بر حسب نوع واکسن تزریق ـ تلقیح و یا خورانده خواهد شد.
تعداد کودکانی که تحت پوشش این برنامه قرار خواهند گرفت تقریباً ارقامی مشابه رقم‌های ذکر شده در گروه سنی زیر یک سال خواهد بود.
2 ـ گروه سنی ۶ ـ ۴ سالگی.
به این گروه سنی یک با واکسن توأم و یک بار واکسن ضد فلج اطفال تزریق یا خورانده
می‌شود (چنانچه طفل در سن چهار سالگی باشد واکسن ثلاث ولی از چهار سال به بالا
واکسن توأم تجویز می‌گردد) جمعیت تحت پوشش با توجه به واکسیناسیون‌های انجام شده قبلی قابل تخمین نمی‌باشد.
3 ـ گروه سنی ۷ ـ ۶ سالگی.
این گروه سنی تحت پوشش یک بار واکسیناسیون ب ـ ث ـ ژ قرار خواهند گرفت.
جمعیت تقریبی پوشش این برنامه در سال ۱۳۶۳ معادل ۰۰۰،۸۰۰،۸ و در سال ۱۳۶۴ رقمی حدود ۰۰۰،۱۲۰،۱ و بالاخره در سال ۱۳۶۵ حدود ۰۰۰،۲۶۰،۱نفر خواهد بود.
4 ـ گروه سنی ۱۶ ـ ۲۴ سالگی.
به این گروه یک دز واکسن توأم بالغین تزریق خواهد شد که با احتساب جمعیت تقریبی حدود ۰۰۰،۸۲۵ نفر خواهند بود.
تنگناها
در راه رسیدن به هدف مشکلات و تنگناهای مشروحه ذیل وجود دارد که به منظور نیل به هدف برنامه بایستی اقدامات عاجل در رفع آنها معمول گردد.
1 ـ کمبود وسیله نقلیه در ارتباط مستقیم با فعالیت تیم‌های سیار.
2 – کمبود نیروی انسانی کارآمد در سازمان‌های منطقه‌ای (سطوح اجرایی) در زمینه. هدایت و نظارت بر حسن اجرای برنامه.
3 ـ نقایص موجود در سیستم زنجیره‌ای سرد (به ویژه از مراکز استان‌ها تا مناطق عملیاتی).
4 ـ غیر فعال بودن درصد قابل توجهی از مراکز بهداشتی و درمانی مناطق شهری و روستایی در امر واکسیناسیون.
5 ـ پایین بودن نسبی تولید واکسن در سطح کشور به خصوص واکسن ب ـ ث ـ ژ و عدم تحویل به موقع واکسن‌های تولیدی در کشور برابر جدول زمان‌بندی‌شده.
6 ـ عدم تحویل به موقع لوازم مصرفی واکسیناسیون (سرنگ و سرسوزن) به وسیله شرکت سهامی دارویی.
7 ـ عدم استقبال مردم از امر واکسیناسیون به علت پایین بودن سطح دانش بهداشتی آنان.
8 ـ کمبود اعتبار ماده ۳ استان‌ها جهت پرداخت فوق‌العاده مأموریت کارمندان تیم‌های سیار و با مصرف این اعتبار در سایر فعالیت‌ها.
9 ـ عدم همکاری اغلب مدیران شبکه با عوامل اجرایی برنامه در استان‌ها.
1 ـ تجهیزات و واکسن و امکانات پرسنلی مورد نیاز جهت اجرای برنامه.
1 ـ وسیله نقلیه صحرایی (جیپ یا لندرور) حداقل به تعداد ۵۰۰ دستگاه.
2 ـ واکسن‌های مورد نیاز به شرح ذیل.
2 ـ واکسن‌های مورد نیاز جهت اجرای برنامه در سال ۱۳۶۳ (پوشش ۷۰%)
1 ـ واکسن ثلاث ۰۰۰،۴۵۰،۳ دزکه‌باپرت ۱.۳ معادل ۰۰۰،۴۸۵،۴ دز خواهد شد.
2 ـ واکسن پولیو ۰۰۰،۴۵۰،۳ دزکه‌باپرت ۱.۳ معادل ۰۰۰،۴۸۵،۴ دز خواهد شد.
3 ـ واکسن سرخک ۰۰۰،۱۵۰،۱ دزکه‌باپرت ۱.۳ معادل ۰۰۰،۴۹۵،۱ دز خواهد شد.
4 ـ واکسن ب ث ژ ۰۰۰،۱۵۰،۱ دز (چون تعداد آن نصف دز در بالغین است پرت نخواهد داشت).
گروه سنی یک سال ثلاث ۰۰۰،۱۵۰،۰ دزکه‌باپرت ۱.۳ معادل ۰۰۰،۴۹۵،۱ دز خواهد شد.
تا ۲ سال پولیو ۰۰۰،۱۵۰،۱ دزکه‌باپرت ۱.۳ معادل ۰۰۰،۴۹۵،۱ دز خواهد شد.
سرخک ۰۰۰،۱۵۰،۱ دزکه‌باپرت ۱.۳ معادل ۰۰۰،۴۹۵،۱ دز خواهد شد.
ب ث ژ قابل تخمین نمی‌باشد.
گروه سنی ۶ ـ ۴ سالگی
به علت انجام واکسیناسیون‌های قبلی تخمین واکسن درخواستی غیرممکن ولی شاید به وسیله استان‌ها قابل احتساب باشد (واکسن پولیو و ثلاث مورد نیاز در‌سن ۴ سالگی
حدود ۰۰۰،۱۰۰،۱).
گروه سنی ۷ ـ ۶ سالگی
تعداد افراد تحت پوشش ۰۰۰،۸۸۰ نفرولی چون پرت واکسن ۵۰ درصد می‌باشد لذا واکسن مورد نیاز ۰۰۰،۷۶۰،۱ دز می‌باشد.
گروه سنی ۱۶ ـ ۱۴ سالگی ـ ۵۰۰،۵۷۷ دز واکسن توأم که با احتساب پرت ۱.۳ معادل ۷۵۰،۷۵۰ دز می‌گردد. نتیجه:
ـ کل واکسن ثلاث مورد نیاز ۰۰۰،۰۸۰،۷ دز (عدد رند ۰۰۰،۵۰۰،۷ دز)
ـ کل واکسن پولیو مورد نیاز ۰۰۰،۰۸۰،۷ دز (عدد رند ۰۰۰،۵۰۰،۷ دز)
ـ کل واکسن سرخک مورد نیاز ۰۰۰،۹۹۰،۲ دز (عدد رند ۰۰۰،۰۰۰،۳ دز)
ـ کل واکسن ب ث ژ مورد نیاز ۰۰۰،۶۰۰،۴ دز (عدد رند ۰۰۰،۱۵۰،۱ دز به گروه سنی یک تا ۲ سال با در نظر گرفتن پرت واکسن اختصاص داده شده.)
ـ کل واکسن توأم خردسال مورد نیاز ۰۰۰،۳۵۰،۱ دز (عدد رند ۰۰۰،۵۰۰،۱ دز)
ـ کل واکسن توأم بزرگسال مورد نیاز ۷۵۰،۷۵۰ دز (عدد رند ۰۰۰،۰۰۰،۱ دز)
>جدول:
توضیح ـ برآورد واکسن‌های مورد نیاز در سال‌های ۱۳۶۴ و ۱۳۶۵ با توجه به نرخ افزایش جمعیت در سال‌های مربوطه محاسبه خواهد شد.
3 ـ سرنگ و سرسوزن یک بار مصرف مورد نیاز سال ۱۳۶۳
3 ـ ۱ ـ سرنگ ۲ یک بار مصرف بدون سرسوزن ۰۰۰،۰۰۰،۲۴ عدد
3 ـ ۲ ـ سرسوزن یک بار مصرف (شماره‌های ۲۵ و ۲۴ و ۲۳) جمعاً ۰۰۰،۰۰۰،۲۴ عدد
3 ـ ۳ ـ سرنگ مخصوص تزریق ب ث ژ با سرسوزن نمره ۲۵ حدود ۰۰۰،۶۰۰،۴ عدد
4 ـ تجهیزات مورد نیاز در رابطه با رفع نقایص سیستم زنجیره‌ای سرد.
چون اطلاعات لازم در این زمینه از استان‌ها استفسار گردیده لذا لیست تجهیزات فوق‌الذکر متعاقباً اعلام خواهد شد که لیست مربوطه ضمیمه این نامه است).
۵ ـ نیروی انسانی مورد نیاز
با توجه به تعداد پرسنل موجود در عملیات صحرایی نیاز چندانی به افزایش پرسنل وجود
ندارد ولی به ترتیب دوره‌های نوآموزی و بازآموزی برای این پرسنل ضروری است.
در رابطه با پرسنل مورد نیاز جهت واکسیناسیون مناطق شهری همانطور که در آغاز
برنامه بدان اشاره شد بایستی از کلیه پرسنل رده‌های فنی در این زمینه استفاده شود.
واحد مسئول اجرای برنامه ـ سازمان‌های منطقه‌ای بهداری استان‌ها.
نظارت در اجرای برنامه
1 ـ در سطح شهرستان ـ مسئول تعقیب عملیات شهرستان.
2 ـ در سطح استان ـ کمیته‌ای مرکب از معاون بهداشتی سازمان منطقه‌ای ـ مدیر ریشه‌کنی مالاریا و یا مبارزه با بیماری‌های واگیر و مسئول بهداشت خانواده استان.
3 ـ در سطح کشور ـ اداره کل ریشه‌کنی مالاریا و مبارزه با بیماری‌های واگیر و دفتر بهداشت خانواده.
ارزشیابی برنامه.
1 ـ ارزشیابی کمی طبق شرح مندرج در قسمت نظارت در اجرای برنامه خواهد بود.
2 ـ ارزشیابی کیفی در مواقع لزوم با پیشنهاد اداره کل ریشه‌کنی مالاریا و مبارزه با بیماری‌های واگیر توسط دانشکده بهداشت دانشگاه تهران انجام خواهد شد.
اعتبار مورد نیاز برنامه.
این اعتبارات از بودجه جاری سازمان‌های منطقه‌ای و اعتبار ۰۰۱،۲۹۰،۱ و اعتبارات برنامه ۳۰۳۰۴ و ۳۰۳۰۲ و همچنین سایر اعتبارات وزارت بهداری و ماده ۱۶ تأمین خواهد شد.
مسایل مورد نیاز به منظور اجرای شرح توسعه برنامه ایمن‌سازی کشور
1 ـ تأمین کمبود واکسن مورد نیاز سه ساله با توجه به توسعه برنامه و تولیدات داخلی (خرید از خارج که از طریق اعتبارات وزارت بهداری و تأمین اعتبار مورد‌نیاز) به مبلغ ۶۰۰ میلیون ریال.
2 ـ تأمین سرنگ و سرسوزن یک بار مصرف و سرنگ‌های مخصوص تزریق ب ث ژ (خرید از طریق اعتبارات جاری وزارت بهداری و تأمین اعتبار مورد نیاز) ۶۰۰ میلیون ریال.
3 ـ هزینه تهیه ۲۶ دستگاه سردخانه سیار به ظرفیت (۲).(۱)۱ تن با نصب سردخانه هر یک به قیمت سه میلیون ریال جمعاً ۰۰۰،۰۰۰،۷۸ ریال.
4 ـ هزینه تهیه ۳۰ دستگاه سردخانه ثابت (۴ +) هر دستگاه با قدرت ۲ اسب و به مبلغ یک میلیون ریال ۰۰۰،۰۰۰،۶۳۰ ریال.
5 ـ هزینه تهیه ۳۰ دستگاه سردخانه ثابت (۲۰ ـ) هر دستگاه با قدرت ۴ اسب و به مبلغ یک‌صد و پنجاه میلیون ریال ۰۰۰،۰۰۰،۴۵
6 ـ هزینه تهیه ۲۰۰ دستگاه یخچال برقی ۱۲ فوت و هر دستگاه ۰۰۰،۷۰ ریال ۰۰۰،۰۰۰،۱۴
7 ـ هزینه تهیه ۲۰۰ دستگاه فریزر هر دستگاه ۰۰۰،۱۰ ریال ۰۰۰،۰۰۰،۲ ریال.
8 ـ هزینه تهیه ۲۰۰۰ دستگاه یخچال نفتی هر دستگاه ۰۰۰،۱۰۰ ریال ۰۰۰،۰۰۰،۲۰۰۰
9 ـ ۲۴ دستگاه موتور ژنراتوربرکیتو ۶ سیلندر ۴۲ کیلووات کوبله با باطری مربوطه و تابلو اضطرار. هر دستگاه ۰۰۰،۵۰۰،۲ ریال جمعاً ۰۰۰،۰۰۰،۶۰
10 ـ موتور ژانراتور به قدرت ۴۰۰۰ رلت قیمت هر دستگاه ۰۰۰،۲۰۰ ریال ۲۰۰ دستگاه ۰۰۰،۰۰۰،۴۰ ریال
11 ـ هزینه تهیه ۲۰۰ دستگاه یخدان (قابل حمل) هر دستگاه ۰۰۰،۱۰ ریال به مبلغ ۰۰۰،۰۰۰،۲ ریال.
12 ـ هزینه تهیه ۱۰۰۰ عدد یخدان کوچک حمل واکسن ۰۰۰،۲۰۰،۱ ریال.
13 ـ هزینه تهیه ۲۰۰۰ عدد (کیسه یخ زن) ۰۰۰،۳۶۰ ریال.
14 ـ هزینه تهیه وسایط نقلیه به تعداد ۵۰۰ هر دستگاه نقلیه صحرایی به مبلغ ۰۰۰،۵۰۰ ریال جمعاً ۰۰۰،۰۰۰،۷۵۰ ریال.
15 ـ هزینه سوخت روغن و تعمیرات به طور تقریب ۰۰۰،۰۰۰،۴۰۰ ریال.
16 ـ هزینه پرسنلی به طور تقریب ۰۰۰،۰۰۰،۹۰۰ ریال جمعاً مبلغ ۰۰۰،۵۲۰،۷۴۰،۳ ریال.