به منظور تمرکز اموال خاندان پهلوی و همه کسانی که با وابستگی به این خاندان ثروتهای نامشروع به دست آورده‌اند و دادگاه انقلاب حکم استرداد اموال مزبور را صادر کرده و می‌کند و تملک آنها از طرف مستضعفان و به مصرف رساندن همه درآمدهای آن اموال در راه بهبود وضع زندگی و به‌خصوص مسکن آنان، به امر حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی و با تصویب شورای انقلاب مؤسسه‌ای به نام بنیاد مستضعفان تشکیل و طبق مواد این اساسنامه و مقررات آیین‌نامه‌های مربوطه، که بر مبنای این اساسنامه تهیه می‌شود اداره می‌گردد.
ماده ۱ – نام مؤسسه
نام مؤسسه بنیاد مستضعفان است که در این اساسنامه بنیاد نامیده می‌شود.
ماده ۲ – موضوع و هدف مؤسسه
1 – متمرکز ساختن کلیه وجوه نقد و سهام و اوراق بهادار و اموال منقول و غیر منقول خاندان پهلوی و تمام اشخاص طبیعی و حقوقی که با وابستگی به این خاندان ثروتهای نامشروع به دست آورده‌اند. و دادگاه انقلاب حکم استرداد اموال مزبور را صادر کرده و می‌کند یا حکم اداره موقت آن اموال را صادر می‌نماید در بنیاد و تملک آنها از طرف مستضعفان و اداره بهره‌برداری آنها اعم از این که در داخل یا خارج کشور باشد.
2 – قبول وجوه نقد و اموال منقول و غیر منقول که از طرف اشخاص حقیقی و یا حقوقی به بنیاد اهداء می‌شود و اداره بهره‌برداری آنها.
3 – به مصرف رساندن همه درآمدهای بنیاد در راه بهبود وضع زندگی و مخصوصاً مسکن مستضعفان با رعایت اولویت‌هایی که در آیین‌نامه مخصوص معین می‌شود.
تبصره – قبول هر مال یا واحد اقتصادی یا سهام شرکتها از طرف بنیاد متوقف بر این است که پس از حسابرسی از طریقه‌های اطمینان بخش احراز شود که قبول آن مال یا واحد اقتصادی یا سهام در صلاح مستضعفان و در جهت اهداف بنیاد است والا بنیاد از قبول آن ممنوع است و دولت مرجع صالح برای رسیدگی و اداره آن را معین خواهد کرد.
بنیاد برای نیل به مقاصد فوق می‌تواند با استفاده از دادسراها، کمیته‌ها، پاسداران انقلاب، کلانتریها پاسگاههای ژاندارمری و ضابطین دادگستری و دادسراهای انقلاب و دادگاه‌های انقلاب در کشف، ضبط، نقل مکان، نگاهداری صورت‌برداری،
ارزیابی، تبدیل به احسن، بهره‌برداری و به طور کلی هر عملی که برای اداره اموال لازم باشد اقدام کند. بنیاد می‌تواند سهام خود را در شرکتها و بنیادها بفروشد و یا برای اداره امور آنها مدیر یا مدیرانی بگمارد.در جلسات مجامع عمومی و هیأت‌های مدیره و عامله به وسیله نمایندگان خود شرکت کند و رأی بدهد و هرگونه مال منقول و غیر منقول را به هر‌عقدی از عقود که صلاح بداند مورد معامله قرار دهد و در بانکها هرگونه حسابی افتتاح کند و مبادرت به تأسیس مؤسسات تولیدی یا شرکت‌های تجارتی بنماید و نمایندگان خود و دارندگان امضاء مجاز را معرفی نماید.
ماده ۳ – ماهیت و تابعیت بنیاد
بنیاد مؤسسه‌ای غیر انتفاعی و تابعیت آن ایرانی است.
ماده ۴ – استقلال مالی
بنیاد دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است.
ماده ۵ – مقر اصلی – تأسیس شعبه یا دفتر
مقر اصلی بنیاد تهران است و نشانی آن را رییس بنیاد معین می‌کند. هر موقع که نشانی بنیاد تغییر یابد رییس بنیاد تغییر مزبور را به اداره ثبت شرکتها اعلام می‌نماید که طبق مقررات آگهی شود بنیاد می‌تواند در هر محلی در داخل و خارج کشور صلاح بداند اقدام به تأسیس شعبه یا دفتر کند.
ماده ۶ – مؤسسین
تأسیس بنیاد به امر حضرت آیت‌الله امام خمینی و تصویب شورای انقلاب است امام امت اعضاء شورای مرکز را منصوب می‌کند.
ماده ۷ – سرمایه بنیاد
سرمایه اولیه بنیاد عبارتست از اموال خاندان پهلوی و همه کسانی که حکم استرداد اموال آنها از دادگاه انقلاب صادر شده و قبول آنها از طرف بنیاد در صلاح مستضعفان است و ارزش آن پس از صورت‌برداری و ارزیابی معلوم خواهد شد.
ماده ۸ – تاریخ تشکیل و مدت
تاریخ تشکیل بنیاد ۱۳۵۷.۱۲.۱۴ است و مدت آن نامحدود می‌باشد.
ماده ۹ – ارکان بنیاد عبارتست از:
1 – شورای مرکزی
2 – سرپرست یا رییس بنیاد
3 – دفاتر منطقه‌ای و شوراهای استان یا شهرستان
4 – سرپرست یا مسئول دفاتر منطقه‌ای
5 – شورای حقوقی
6 – ناظران مالی
7 – بازرسان
8 – حسابرس
که حدود اختیارات و وظایف آنها در این اساسنامه مصرح است.
ماده ۱۰ – شورای مرکزی:
شورای مرکزی مرکب از پنج نفر از افراد واجد صلاحیت و مورد اعتماد به انتخاب و انتصاب امام امت می‌باشد.
ماده ۱۱ – وظایف شورای مرکزی بنیاد به شرح زیر است:
1 – تعیین سرپرست یا رییس بنیاد و پیشنهاد وی به امام برای تأیید
2 – تعیین خط مشی کلی و سیاست اجرایی امور بنیاد در سراسر کشور و هماهنگ کردن دفاتر مناطق و تنظیم برنامه‌های توسعه و بهبود فعالیت بنیاد.
3 – مراقبت در حسن اداره بنیاد و نظارت درآمد و هزینه‌های دفاتر و رسیدگی به وضع مالی بنیاد و ترازنامه و حساب سود و زیان و بودجه و اصلاح یا تصویب آنها.
4 – تعین شوراهای منطقه‌ای و تأیید سرپرست یا مسئول هر دفتر و صدور ابلاغ آنان
5 – تدوین آیین‌نامه‌های مربوط به بنیاد و اصلاح آنها.
6 – رسیدگی به گزارش‌های رییس یا سرپرست بنیاد و شورای حقوقی و ناظران مالی و بازرسان و نظارت در حسن اجرای کار آنها
7 – برقراری ارتباط با دولت و وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی و مالی کشور در جهت ایجاد هماهنگی بین برنامه‌های بنیاد و ایجاد یک شورای هماهنگی.
8 – تنظیم برنامه‌های اجتماعی برای جلب اعتماد و مشارکت هر چه بیشتر مردم از طریق کمک به مقاصد و هدفهای بنیاد.
9 – ارجاع دعاوی به داوری و تعیین داور یا هیأت‌های داوری طبق آیین‌نامه مخصوص.
ماده ۱۲ – رییس یا سرپرست بنیاد
رییس یا سرپرست بنیاد را شورای مرکزی از بین اعضای شوری یا خارج آن به امام معرفی می‌نمایند این شخص که باید صلاحیت مدیریت داشته و تمام‌وقت در خدمت بنیاد باشد، در صورت تأیید امام از طرف ایشان به عنوان سرپرست یا رییس بنیاد منصوب می‌شود.
تبصره – چنانچه سرپرست بنیاد از اعضای شوری باشد با نصب امام به سرپرستی، به عضویت شوری در می‌آید.
ماده ۱۳ – رییس بنیاد بالاترین قوه اجرایی بنیاد است. تنظیم سیاست کلی بنیاد و اجرای آن پس از تصویب شورای مرکزی به عهده اوست. رییس یا سرپرست بنیاد حق دارد برای سرپرستی هر یک از امور مالی، اداری، بازرگانی، صنعتی، کشاورزی معماری و غیر اینها مدیرانی را از اشخاص واجد صلاحیت با نظر مشورتی شورای مرکزی بگمارد و همواره حق نصب و عزل آنان را دارد. حدود اختیارات و وظایف هر یک از مدیران و حق‌الزحمه و پاداش آنان را رییس بنیاد طبق آیین‌نامه مصوب شورای مرکزی معین خواهد کرد.
ماده ۱۴ – حدود اختیارات رییس یا سرپرست بنیاد
رییس یا سرپرست بنیاد با رعایت مصوبات شورای مرکزی نماینده قانونی و تام‌الاختیار بنیاد و دارای تمامی اختیاراتی است که برای اداره امور بنیاد لازم است و عهده‌دار مصوبات شورای مرکزی می‌باشد و در برابر آنها مسئول است.
قسمتی از اختیارات رییس یا سرپرست بنیاد (بدون قید انحصار) به شرح زیر است:
1 – گشایش انواع حسابهای بانکی و استفاده از آنها و تعیین اشخاصی که حق امضاء دارند و معرفی آنان به بانکها.
2 – بستن هرگونه قرارداد و انجام هرگونه معامله با شرکتها و مؤسسات و بانکها و ادارات و سازمانهای دولتی و خصوصی و اشخاص طبیعی و حقوقی در رابطه با مقاصد و هدفهای بنیاد.
3 – اخذ وام از بانکها و مؤسسات اعتباری و اشخاص و قبول هدایا
4 – دادن نمایندگی و قبول آن
5 – استخدام کارمندان و کارگران و نصب و عزل آنان و عقد قرارداد استخدام و تعیین حقوق و پاداش مستخدمان و پرداخت آن طبق مقررات استخدامی بنیاد.
6 – حفظ و اداره اموال بنیاد و اقدام به هر امری که برای آن لازم باشد.
7 – طرح و اقامه و تعقیب و دفاع و جوابگویی هرگونه دعوای حقوقی و یا جزایی به طرفیت هر یک از اشخاص طبیعی یا حقوقی و به طور کلی شرکت و مداخله در هر دعوایی که یک طرف آن بنیاد باشد و مراجعه به تمامی ادارات و دوائر دولتی و مراجع مالیاتی و ثبتی و شهرداری و شرکت‌های آب و برق و دفاتر اسناد رسمی و تعیین وکیل و عزل او و تفویض کلیه اختیارات لازم برای امر دادرسی به وکیل منتخب در تمامی مراجع و پرداخت‌حق‌الوکاله.
ماده ۱۵ – حق امضاء
حق امضاء کلیه قراردادها و چکها و سفته‌ها و بروات و اوراق و اسناد مالی و تعهدآور با رییس بنیاد و یک نفر از ناظران مالی است. همچنین رییس بنیاد حق دارد حق امضاء خود را به طور موقت به نماینده‌هایی که خود انتخاب می‌کند واگذار نماید.
رییس یا سرپرست بنیاد حق دارد برای استفاده از انواع حسابهایی که در بانکهای مختلف در داخل و خارج کشور گشوده می‌شود دو نفر را که متفقاً حق امضاء داشته باشند به بانکها معرفی نماید.
رییس بنیاد دو نفر را به عنوان ناظر مالی و یک نفر را به عنوان حسابدار کل انتخاب و با تصویب شورای مرکزی به این سمتها منصوب می‌نماید.
ماده ۱۶ – دفاتر منطقه‌ای
در مرکز هر استان و نیز در هر شهری که امور بنیاد در آن متمرکز باشد دفتری تأسیس می‌شود. این دفاتر چنانچه در شهرهای یک استان تأسیس شده باشد مستقل خواهد بود.
تبصره – محل دفتر حتی‌الامکان باید در مرکز شهر و قطعاً دور از هرگونه تجمل باشد، هر چند ضرورت چنین محلی اجاره شود. استفاده از کاخها و باغهای مجللی که در اختیار بنیاد است به عنوان دفتر ممنوع است
ماده ۱۷ – شوراهای استان یا شهرستان
در هر دفتر بنیاد، شورایی مرکب از پنج نفر که واجد شرایط زیر باشند تشکیل می‌شود:
1 – داشتن اهداف انقلاب اسلامی
2 – داشتن حس شهرت و مقبولیت عامه یا اکثریت مردم محل
3 – علاقمند بودن به مسائل و خدمات اجتماعی
4 – داشتن تدبیر و فرصت و دقت کافی
ماده ۱۸ – اعضای شورا حتی‌الامکان از قشرهای مختلف به شرح زیر انتخاب می‌شوند:
– یک نفر روحانی
– یک نفر فرهنگی
– یک نفر دانشگاهی
– دو نفر از معتمدین محل (بازاری – کشاورز – کارگر)
ماده ۱۹ – مدت ابلاغ برای عضویت در شورا یک سال است این انتصاب برای دوره‌های بعد هم قابل تجدید است
ماده ۲۰ – ابلاغ اعضاء شورا توسط شورای مرکزی بنیاد صادر می‌شود. اعضای شورا در صورتی که قبلاً شناسایی و مورد تأیید قرار گرفته باشند، منصوب می‌شوند وگرنه از طرف دفتر مرکزی نماینده‌ای به محل اعزام می‌شود تا پس از شناسایی افراد، فهرست اسامی را به مرکز گزارش دهد و در صورت تأیید بدین سمت منصوب گردند.
ماده ۲۱ – وظیفه شوراهای استان یا شهرستان
1 – تصمیم‌گیری در کلیه امور بنیاد – در حوزه هر دفتر، هیچ اقدامی به صورت فردی در مسائل بنیاد مجاز نیست و باید پس از اخذ تصمیم در شورا باشد.
2 – شورا مستقیماً در کارها و مسائل اجرایی دخالت نمی‌کند.
3 – نظارت بر حسن جریان امور، توسط بازرسان و گزارش‌گران و لزوم اقدام مقتضی پس از دریافت گزارش‌های دقیق و مستند.
ماده ۲۲ – سرپرست و مسئول دفتر شورای هر دفتر از بین اعضاء خود یا از خارج شخصی را که واجد صلاحیت‌های یاد شده در مورد اعضاء باشد و بتواند تمام وقت در اختیار و استخدام بنیاد قرار گیرد، به عنوان سرپرست و مسئول دفتر انتخاب کرده و به دفتر مرکزی بنیاد معرفی می‌کند، تا پس از تأیید، ابلاغ سرپرستی او توسط بنیاد مرکز صادر گردد در صورتی که مسئول دفتر از خارج از شورا انتخاب شود به عضویت شورا در می‌آید و باید همه مسئولیت‌های اجرایی دفتر را قبول کند. وی تنها عامل اجرا و پاسخگوی عملکرد دفتر خواهد بود.
ماده ۲۳ – ناظر مالی و حسابدار دفتر
مسئول دفتر باید یک نفر را به عنوان ناظر مالی و یک نفر به عنوان حسابدار به شورا پیشنهاد و با تصویب شورا بدین سمتها منصوب کند.
ماده ۲۴: سازمان دفتر و استخدام افراد با مسئول دفتر در هر منطقه است. کیفیت و ابعاد کار پس از مشاوره و صلاحدید شورا در اختیار سرپرست دفتر است.
ماده ۲۵ – پس از تأسیس دفتر و تعیین اعضای مسئول کلیه اقدامات مربوط به امور بنیاد منطقه باید از طریق همین دفتر انجام یابد. دفتر مرکزی حق ندارد مستقلاً و بدون مراجعه به دفتر منطقه کاری انجام دهد. جز در مورد بازرسی و حسابرسی واحدها.
ماده ۲۶ – هر یک از مسئولان موظف است فرمهایی را که برای صورت‌گیری اموال منقول و غیر منقول بنیاد توسط دفتر مرکزی تهیه شده است دقیقاً تنظیم و امضاء نماید و به دفتر مرکزی تحویل دهد و سپس مشغول اداره امور بنیاد گردد.
ماده ۲۷ – هر یک از دفاتر باید حساب بانک مستقلی داشته باشد و اسناد با دو امضاء سرپرست و ناظر مالی قابل پرداخت خواهد بود، هر شش ماه یک بار دفاتر باید بیلان کار و درآمد و هزینه خود را به مرکز گزارش دهند.
ماده ۲۸ – به منظور برقراری نظم و هماهنگی کامل در امور بنیاد کلیه کارهای دفاتر در مورد زمینهای کشاورزی، امور شهری، باغات، دامداریها، ساختمانها، شرکتها، کارخانه‌های منطقه و جز اینها باید با تصمیم شورا و در چهارچوب خط مشی و سیاست کلی اجرایی مشخص شده از طرف دفتر مرکزی بنیاد انجام پذیرد.
ماده ۲۹ – کلیه املاک و مستغلات و کارخانه‌ها و مزارع مؤسسات و غیر آن که مصادره شده است جزو بنیاد مستضعفان و تابع ضوابط این بنیاد و تحت مدیریت آن خواهد بود. و بدین ترتیب بنیاد علوی و امثال آن عنوان جداگانه‌ای نخواهد داشت.
ماده ۳۰ – شورای حقوقی
شورای حقوقی بنیاد مرکب از سه تا پنج نفر از حقوقدانان کشور است که به پیشنهاد رییس بنیاد و تصویب شورای مرکزی از بین استادان دانشکده حقوق، وکلای دادگستری، قضات و سردفتران انتخاب می‌شوند. رسیدگی و اظهار نظر و حل و فصل کلیه امور ثبتی و حقوقی و جزایی و دعاوی مدنی و جزایی که بنیاد در آنها مدعی یا مدعی علیه باشد یا به عنوان شخص ثالث در آنها مداخله داشته باشد و تنظیم قراردادها و تعیین نحوه اجراء احکام استرداد و توقیف و اداره اموال که از دادگاه‌های انقلاب یا دادستانی انقلاب صادر شده یا می‌شود و شرکت در جلسات مجامع عمومی و هیأت‌های مدیره یا عامل شرکت‌های که بنیاد در آنها سهیم است بر عهده اعضاء شورای حقوقی یا نمایندگان منتخب شورای مزبور است که تحت نظر رییس شورای حقوقی انجام وظیفه خواهند نمود.
حدود و اختیارات و وظایف رییس شورای حقوقی از طرف رییس بنیاد و حدود اختیارات و وظایف اعضاء شوری مزبور از طرف رییس شورای حقوقی تأمین و ابلاغ خواهد شد.
حق‌الزحمه اعضاء از طرف شورای مرکزی تعیین می‌شود.
نظریات حقوقی اعضاء شوری حقوقی مشورتی است ولی هرگاه در موضوعی سه نفر از آنان متفقاً اظهار نظر نمایند و اجراء آن را از رییس بنیاد بخواهند در صورت مخالف بودن رییس بنیاد نظر نهایی با شورای مرکزی است.
ماده ۳۱ – ناظران مالی
بنیاد دارای دو نفر ناظر مالی خواهد بود که به پیشنهاد رییس بنیاد و تصویب شورای مرکزی انتخاب می‌شوند و حدود اختیارات و وظایف آنان کتباً از طرف بنیاد به آنان ابلاغ می‌شود. حق‌الزحمه ناظران مالی از طرف شورای مرکزی تعیین می‌شود. ناظران مالی موظفند وظایف خود را به ترتیبی که به آنان اعلام می‌شود انجام دهند و هر شش ماه یک بار گزارشی از وضع مالی بنیاد تهیه و به رییس بنیاد تسلیم و نسخه‌ای از گزارش خود را برای شورای مرکزی ارسال نمایند.
ماده ۳۲ – بازرسان
بنیاد دارای سه تا پنج نفر بازرس خواهد بود که از طرف شورای مرکزی همه ساله برگزیده می‌شوند حدود اختیارات و وظایف آنان کتباً از طرف بنیاد به آنان ابلاغ می‌شود. حق‌الزحمه بازرسان را شورای مرکزی تعیین می‌کند. بازرسان در هر مورد گزارش خود را تسلیم رییس بنیاد خواهند نمود.
ماده ۳۳ – حسابرسی
یک مؤسسه حسابرسی از طرف رییس بنیاد برای تنظیم امور محاسباتی بنیاد دعوت می‌شود که روشهای کار حسابهای بنیاد را تنظیم و به مباشرت خود حسابهای بنیاد را نگهداری نماید. در پایان هر سال مالی به محاسبات بنیاد رسیدگی می‌گردد و پس از تصویب ترازنامه در شورای مرکزی مازاد استحصالات برای اجراء طرح‌های بنیاد در سال مالی بعد اختصاص داده می‌شود.
ماده ۳۴ – سال مالی
سال مالی بنیاد از اول فروردین هر سال شروع می‌شود و به آخر اسفند همان سال پایان می‌پذیرد.
ماده ۳۵ – دفاتر حسابداری – ترازنامه
بنیاد در مرکز و در دفاتر منطقه‌ای دارای دفاتر حسابداری پلمپ شده خواهد بود که از طرف حسابرسی بنیاد طبق آخرین و بهترین روشهای حسابداری تنظیم و نگهداری می‌شود.
رییس بنیاد موظف است ترازنامه عملکرد هر دوره مالی و گزارش اقدامات بنیاد را منتهی تا سه ماه از سال بعد تنظیم و تسلیم ناظران مالی و شورای مرکزی بنماید. سرپرستان دفاتر منطقه‌ای موظفند ترازنامه عملکرد هر دوره مالی و گزارش اقدامات دفاتر را منتهی تا دو ماه از سال بعد تنظیم و تسلیم رییس بنیاد در مرکز نمایند.
ماده ۳۶ – انحلال
هر زمان شورای مرکزی تصمیم به انحلال بنیاد بگیرد حق دارد این امر را در شورای مرکزی مطرح و تصویب کند. در موقع انحلال سه نفر از اعضاء شورای مرکزی به عضویت هیأت تصفیه انتخاب می‌شوند. اختیارات و مدت مأموریت و حق‌الزحمه آنان از طرف شورای مرکزی تعیین می‌شود. هیأت تصفیه موظف است در اسرع وقت به محاسبات رسیدگی و دیون و تعهدات بنیاد را پرداخت و مطالبات را وصول حاصل را به دولت برای امور عام‌المنفعه تسلیم و ختم تصفیه را اعلام نماید.
ماده ۳۷ – موارد پیش‌بینی نشده
در کلیه مواردی که تکلیف خاصی برای آنها در این اساسنامه پیش‌بینی نشده است با نظر شورای مرکزی طبق قوانین و مقررات شرعی و قانونی و عندالاقتضا طبق نظر مجلس عمل خواهد شد.
ماده ۳۸ – بنیاد مستضعفان از شمول قانون محاسبات عمومی و مقررات مربوط مستثنی می‌باشد.
ماده ۳۹ – این اساسنامه که جایگزین اساسنامه مصوب سوم شعبان ۱۳۳۹ مطابق با هشتم تیرماه ۱۳۵۸ مجمع عمومی مؤسسین بنیاد [اساسنامه بنیاد مستضعفان] است به تصویب شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران رسید.