ماده واحده – موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب که در تاریخ ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵ (۵ دی ماه ۲۵۳۴ شاهنشاهی) در بغداد به امضاء رسیده است و مشتمل بر یک مقدمه و بیست و دو ماده و دو نامه ضمیمه موافقتنامه می‌باشد تصویب و اجازه مبادله اسناد تصویب آن داده می‌شود.
قانون فوق مشتمل بر یک ماده و متن موافقتنامه ضمیمه پس از تصویب مجلس سنا در جلسه روز چهارشنبه ۲۵۳۵.۳.۱۹، در جلسه روز سه‌شنبه بیست و پنجم خردادماه دو هزار و پانصد و سی و پنج شاهنشاهی به تصویب مجلس شورای ملی رسیده
رییس مجلس شورای ملی – عبدالله ریاضی
موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب
طبق روح توافق الجزیره مورخ ۶ مارس ۱۹۷۵ و پروتکل راجع به تعیین مرز رودخانه‌ای بین ایران و عراق مورخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ – امضاء شده در بغداد- و
در اجرای ماده ۸ پروتکل مذکور که ضمن آن تنظیم مقررات کشتیرانی در شط‌العرب بر اساس تساوی حقوق طرفین پیش‌بینی گردیده – و
به منظور حمایت از منافع مشترک در مورد کشتیرانی در شط‌العرب – از نقطه‌ای که مرز زمینی بین دو کشور وارد شط مذکور می‌گردد و تا دریا امتداد می‌یابد – و
با الهام از روح همجواری و همکاری صادقانه – طرفین متعاهدین نسبت به مقررات ذیل توافق نمودند.
بخش اول – برنامه مشترک
ماده ۱ – طرفین متعاهدین – برنامه مشترکی برای تأمین امنیت و تداوم کشتیرانی در شط‌العرب تنظیم می‌نمایند.
بخش دوم – دفتر مشترک هماهنگی
ماده ۲ –
1 – طرفین متعاهدین – به منظور تأمین کشتیرانی در شط‌العرب یک دفتر دائمی تحت عنوان “دفتر مشترک هماهنگی” متشکل از تعداد مساوی از نمایندگان ایران و عراق – تأسیس خواهند نمود.
2 – حکومت هر یک از طرفین متعاهدین سه کارشناس که دو نفر آنها از شرایط محلی اطلاع کامل خواهند داشت به عنوان نماینده در دفتر مشترک هماهنگی منصوب خواهند نمود.
انتصاب نمایندگان مذکور طی یک ماه متعاقب لازم‌الاجراء شدن این موافقتنامه انجام خواهد شد. هر یک از دو‌حکومت می‌تواند همچنین تعدادی عضو علی‌البدل منصوب نماید.
3 – دفتر مشترک هماهنگی سالانه دو جلسه خواهد داشت. در صورت لزوم دفتر به ابتکار خود یا به درخواست یکی از دو حکومت – جلسات دیگری تشکیل خواهد داد. اولین جلسه دفتر مشترک هماهنگی طی یک ماه متعاقب انتصاب نمایندگان مذکور تشکیل خواهد شد.
4 – در صورتی که طرفین به نحو دیگری توافق ننموده باشند – دفتر مشترک هماهنگی – به طور متناوب هر دو سال در یکی از بنادر طرفین متعاهدین واقع در قسمت فوق‌الاشعار شط‌العرب مستقر خواهد شد. ریاست دفتر با نماینده دولتی است که این بندر در سرزمین او واقع می‌باشد.
5 – دفتر مشترک هماهنگی مقررات داخلی خود را ضمن اجلاس اولیه خود تنظیم خواهد نمود. دفتر همچنین اساسنامه دبیرخانه خود را تدوین می‌نماید و می‌تواند وظایفی را که مقتضی تشخیص دهد – به آن محول کند.
ماده ۳ – دفتر مشترک هماهنگی صلاحیت خواهد داشت تا
1 – طرح برنامه مشترک مذکور در ماده ۱ این موافقتنامه را تنظیم نموده و پس از تصویب حکومتهای طرفین متعاهدین آن را به موقع اجرا گذارد.
2 – مسیر اصلی کشتیرانی را نگهداری نموده و به انجام عملیات مربوط به کشتیرانی رودخانه‌ای از قبیل لایروبی و علامتگذاری و نقشه‌برداری عمومی و عمق‌سنجی و مطالعات هیدرولیک و هیدروگرافیک (آب نگاری و آب‌شناسی) مبادرت نماید.
3 – تعرفه‌های مشترک قابل وصول در مورد انجام خدمات را تنظیم کند.
4 – درباره بهبود کشتیرانی در شط‌العرب به مقامات ذیصلاحیت هر یک از طرفین متعاهدین توصیه نماید.
5 – سایر مسائلی را که از طرف حکومتهای طرفین متعاهدین درباره کشتیرانی در شط‌العرب پیشنهاد گردد بررسی نماید.
6 – بر کلیه مقررات مربوط به جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتیرانی در شط‌العرب نظارت کند.
7 – اعتراضات مطروحه را طبق ماده ۱۲ بررسی نموده و به طرفین متعاهدین توصیه‌های لازم را بنماید.
8 – مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب را طی یک ماه متعاقب تشکیل دفتر – بر اساس اصل تساوی حقوق طرفین طبق مفاد موافقتنامه حاضر تنظیم نماید.
ماده ۴ –
1 – طرفین متعاهدین هر یک دارای یک رأی در دفتر مشترک هماهنگی خواهند بود.
2 – هرگاه دفتر مشترک هماهنگی درباره مسائل مذکور در ماده ۳ به توافق نرسد – حکومتهای طرفین اهتمام خواهند نمود نسبت به آن مسائل هر چه زودتر توافق نمایند.
ماده ۵ – حکومتهای طرفین متعاهدین به درخواست دفتر کارمندان و کارشناسان ایرانی و عراقی که مورد نیاز دبیرخانه دفتر مشترک هماهنگی باشند به تعداد متساوی تعیین می‌نمایند.
بخش سوم – اقدامات مربوط به امنیت کشتیرانی
ماده ۶ – کلیه عملیات لایروبی و نگهداری علائم و نقشه‌برداری از کانال‌های قابل کشتیرانی – در آن قسمت از شط‌العرب که در پروتکل راجع به تعیین مرز و رودخانه‌ای بین ایران و عراق امضاء شده در بغداد در تاریخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ تصریح گردیده است –
مشترکاً به وسیله طرفین متعاهدین از مجرای‌دفتر مشترک هماهنگی و طبق بند ۲ ماده ۳ موافقتنامه حاضر – انجام خواهد شد.
ماده ۷ –
1 – کانال قابل کشتیرانی در شط‌العرب به علائم نصب شده روی زمین و در آبهای شط‌العرب مجهز خواهد بود. این علائم باید با ضوابط بین‌المللی مقرر برای تأمین امنیت کشتیرانی مطابقت داشته باشند.
2 – به منظور اجرای موافقتنامه حاضر – اصطلاح “علائم” مذکور در بند ۱ فوق شامل کلیه فانوسهای اعلام خطر و گوی‌های شناور و علائم ضد مه و فانوسهای رادیویی است که راهنماییهای لازم را برای تأمین امنیت کشتیرانی در دسترس پیلوتها می‌گذارد.
ماده ۸ –
1 – مقامات هر یک از طرفین متعاهدین متعهد می‌شوند که طبق قوانین و مقررات خود در قسمتی از شط‌العرب که در حیطه سلطه آنها قرار دارد عملیات مشروحه زیر را انجام دهند. این مقامات شرح عملیات را به اطلاع دفتر مشترک هماهنگی و همچنین مقامات ذیصلاحیت طرف متعاهد دیگر خواهند رسانید.
الف – تعیین علائمی که دچار نقص فنی شده.
ب – تعیین موقت کشتیهای غرق شده و بلای نشسته و یا دچار نقص فنی شده.
ج – جمع‌آوری بقایا و مین‌ها و مهمات و مواد خطرناک.
د – جمع‌آوری سایر موانع کشتیرانی.
2 – مقامات صلاحیتدار هر یک از طرفین متعهد می‌شوند – به منظور جمع‌آوری موانع کشتیرانی در شط‌العرب با دفتر مشترک هماهنگی همکاری نمایند.
3 – هرگاه یک کشتی در شط‌العرب بلای بنشیند و یا دچار نقص فنی و یا مواجه با خطری گردد مقامات صلاحیتدار طرفین متعاهدین مکلف خواهند بود کمکهای فوری لازم را جهت نجات آن مبذول داشته و مراتب را به اطلاع دفتر مشترک هماهنگی برسانند.
بخش چهارم – مقررات مالی
ماده ۹ –
1 – دفتر مشترک هماهنگی – بودجه لازم جهت انجام وظایف خود را به خصوص درباره مواد زیر تنظیم خواهد نمود.
الف – تهیه نقشه.
ب – عملیات لایروبی.
ج – علامتگذاری.
د – اداره و پرسنل.
ه – تهیه و اجرای طرح و برنامه مشترک.
دفتر مشترک هماهنگی – بودجه تنظیم شده به شرح فوق را جهت تصویب به مقامات ذیصلاحیت هر یک از طرفین متعاهدین تسلیم می‌نمایند و توصیه‌ها و پیشنهادات لازم را در این مورد به عمل می‌آورد.
دفتر هرساله طبق مقررات حسابرسی مورد قبول طرفین، به حسابهای خود رسیدگی می‌نماید. یک نفر حسابرس متخصص تعیین شده از جانب طرفین ترازنامه سالانه دفتر مشترک هماهنگی را بررسی خواهد نمود.
2 – تعرفه‌های اخذ شده به وسیله دفتر مشترک هماهنگی حتی‌المقدور به نحوی محاسبه خواهد شد که هزینه‌های دفتر مشترک هماهنگی را تأمین نماید. هرگاه هزینه از درآمد تجاوز نماید طرفین متعاهدین متساویاً این کمبود را جبران خواهند نمود.
3 – درآمدهای اضافی ناشی از عملیات مذکور در بند ۱ این ماده – طبق توصیه دفتر مشترک هماهنگی و پس از تصویب دو حکومت – برای بهبود کشتیرانی در شط‌العرب به مصرف خواهد رسید.
ماده ۱۰ – عوارض فقط در قبال خدماتی که نسبت به کشتیها انجام شود قابل مطالبه می‌باشند.
درآمدهای ناشی از پلوتاژ کشتیها یا خدمات دیگر و همچنین درآمدهای ناشی از خدمات انجام شده توسط هر یک از طرفین متعاهدین در مناطق بندری از جانب طرف متعاهدی دریافت خواهد گردید که پیلوتاژ کشتیها را تأمین و یا خدمات فوق‌الذکر را انجام داده است .
بخش پنجم – اخطارها و الزامات
ماده ۱۱ – طرفین متعاهدین – متعهد می‌شوند از مبادرت به هر اقدام که منجر به مختل یا محدود نمودن و یا ایجاد موانع برای کشتیرانی در شط‌العرب گردد احتراز نمایند.
ماده ۱۲ –
1 – هر یک از طرفین متعاهدین حق دارد علیه کلیه اقداماتی که برای کشتیرانی – موانعی ایجاد نماید و طرف دیگر در شرف اجرای آن اقدامات در شط‌العرب بوده و یا این اقدامات در دست اجرا باشد – اعتراض نماید – مشروط بر اینکه اعتراض مبتنی بر نقض وظایف ناشی از موافقتنامه حاضر باشد. دفتر مشترک هماهنگی این اعتراضات را طبق مفاد بند ۷ ماده ۳ موافقتنامه حاضر مورد رسیدگی قرار خواهد داد.
2 – اعتراضات مذکور در بند ۱ – پس از انقضای مدت پنج سال از تاریخ اجرای عملیات که منجر به نتایج خسران‌آور گردیده است – مسموع نخواهد بود.
بخش ششم – مقررات مربوط به صلاحیت
ماده ۱۳ – مقررات مشروحه ذیل در مورد تعیین صلاحیت حقوقی هر یک از طرفین متعاهدین در شط‌العرب قابل اجرا است.
1 – کشتیهای عراقی تابع قوانین عراق و کشتیهای ایرانی تابع قوانین ایران خواهند بود.
2 – کشتیهای کشورهای ثالث تابع قوانین و مقررات زیر خواهند بود:
الف – قوانین و مقررات دولت اولین بندر مقصد – هنگامی که کشتیها از دریا می‌آیند.
ب – قوانین و مقررات دولت آخرین بندر – هنگامی که کشتیها به سوی دریا حرکت می‌کنند
ج – قوانین و مقررات دولت بندر مقصد – هنگامی که کشتیها بین دو بندر شط‌العرب حرکت می‌کنند.
ماده ۱۴ –
1 – مقررات ماده ۱۳ هم در مورد صلاحیتهای اداری و هم در مورد صلاحیتهای حقوقی مجراست.
2 – مأمورین پلیس هر یک از طرفین متعاهدین می‌توانند طبق قوانین ملی خود تدابیری بجای مأمورین پلیس طرف متعاهد دیگر – برای رفع یک خطر حتمی و قریب‌الوقوع و یا به منظور اجابت درخواست مأموریت اخیرالذکر در موارد ذیل اتخاذ نمایند.
الف – تدابیری که اتخاذ آن نمی‌تواند به وقت دیگری موکول شود.
ب – بازرسی در مورد مدارک هویت و یا مدارک دیگر.
ج – بازرسی در مورد احراز هویت کشتیها.
د – تأمین دلیل.
این مأمورین مکلفند بدون تأخیر مقامات پلیس طرف متعاهد صالح را از نتایج حاصله مطلع نموده و صورت جلسات و سایر مدارکی را که تنظیم نموده‌اند در اختیار آنان قرار دهند. صورت جلسات تنظیم شده طبق بند حاضر دارای همان ارزش حقوقی مترتب به صورت جلسات تنظیمی توسط مأمورین طرف متعاهد دیگر خواهند بود.
بخش هفتم – تصادم
ماده ۱۵ – قواعد بین‌المللی مربوط به تصادم در دریا با توجه به مقررات خاص تنظیمی از طرف دفتر مشترک هماهنگی طبق بند ۸ ماده ۳ نسبت به کشتیرانی در شط‌العرب مجرا خواهد بود.
بخش هشتم – کنترل بهداشتی
ماده ۱۶ – کنترل بهداشتی کشتیها توسط مقامات طرف متعاهد بندر مقصد – انجام خواهد شد.
بخش نهم – نجات
ماده ۱۷ – قواعد بین‌المللی مربوط به سلامت اشخاص در دریا – با توجه به مقررات خاص تنظیمی به وسیله دفتر مشترک هماهنگی بر طبق بند ۸ ماده ۳ – نسبت به کشتیرانی در شط‌العرب مجراست.
بخش دهم – پلوتاژ
ماده ۱۸ – ۱ – پیلوتاژ برای کلیه کشتیها در شط‌العرب الزامی است. معهذا کشتیهای جنگی طرفین متعاهدین از شمول این الزام مستثنی می‌باشند.
ممکن است بعضی از کشتیهای دولتی و بعضی از کشتیهای با ظرفیت کم را نیز طبق ضوابط تعیین شده از طرف دفتر مشترک هماهنگی – از این الزام معاف نمود.
2 – خدمات پیلوتاژ برای کشتیهایی که از دریا می‌آیند یا عازم آن می‌باشند.
هرگاه این کشتیها عازم یک بندر ایرانی بوده یا آن را ترک می‌کنند – توسط مقامات ایرانی تأمین می‌گردد و در صورتی که این کشتیها عازم یک بندر عراقی باشند یا آن را ترک کنند از طرف مقامات عراقی تأمین خواهد شد.
3 – پیلوتاژ کشتیهایی که بین بنادر ایرانی و بنادر عراقی تردد می‌کنند. توسط پیلوتهایی انجام خواهد شد که دارای تابعیت دولت بندر مقصد باشند.
4 – طرفین متعاهدین – متعهد می‌شوند حسب تقاضای یکی از آنها – در هر زمان که امکان داشته باشد – پیلوتاژ کشتیهایی را که عازم بندر طرف دیگر بوده یا آن را ترک می‌کنند با پیلوتهایی که از طرف مقامات ذیصلاحیت خود مجاز شناخته شده باشند – تأمین نمایند.
5 – هر یک از طرفین متعاهدین – در بنادر واقع در سرزمین خود خدمات پیلوت‌های باراندازها را تأمین خواهد نمود.
6 – طرفین متعاهدین – متعهد می‌شوند به تعلیم و استخدام پیلوتهایی که دارای تابعیت یکی از دولتین نباشد. مبادرت نکند.
در مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب – مذکور در بند ۸ ماده ۳ ضوابط و مقررات لازم جهت استخدام پیلوت نیز تعیین خواهد گردید.
بخش یازدهم – پرچم
ماده ۱۹ – هر کشتی به هنگام ورود به شط‌العرب و یا حین تردد بین بنادر آن پرچم دولت بندر مقصد را بر خواهد افراشت. به هنگام حرکت به سوی دریا کشتی پرچم دولتی را که بندر آن را ترک کرده‌است – بر خواهد افراشت.
بخش دوازدهم – قلمرو اجرا
ماده ۲۰ – مقررات موافقتنامه حاضر نسبت به آن قسمت از شط‌العرب مصرح در ماده ۲ پروتکل راجع به تعیین مرز رودخانه‌ای بین ایران و عراق که در تاریخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ در بغداد امضاء شده – مجرا می‌باشد.
بخش سیزدهم – حل اختلافات
ماده ۲۱ – در صورت بروز اختلافات درباره تفسیر یا اجرای موافقتنامه حاضر – طرفین متعاهدین طبق مقررات پیش‌بینی شده در ماده ۶ عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق مورخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ امضاء شده در بغداد به حل و فصل آن مبادرت خواهند نمود.
ماده ۲۲ – موافقتنامه حاضر از جانب هر یک از طرفین متعاهدین طبق قوانین داخلی خود به تصویب خواهد رسید و از تاریخ مبادله اسناد تصویب لازم‌الاجراء خواهد شد.
بغداد – به تاریخ ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵
از طرف دولت شاهنشاهی ایران – عباسعلی خلعتبری
از طرف دولت جمهوری عراق – سعدون حمادی
۲۶ دسامبر ۱۹۷۵
جناب آقای وزیر
افتخار دارد پیشنهاد نماید که در اسرع وقت ممکن یک کمیته موقت به منظور تنظیم مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب بر اساس تساوی حقوق طرفین تشکیل گردد. این مقررات طبق بند ۸ ماده ۳ موافقتنامه به وسیله دفتر مشترک هماهنگی به تصویب خواهد رسید.
توافق حاصل است که تا تصویب این مقررات به وسیله دفتر مشترک هماهنگی کشتیرانی در شط‌العرب موقتاً تابع مقررات منضم به نامه حاضر باشد.
با تقدیم احترامات فائقه – عباسعلی خلعتبری – وزیر امور خارجه ایران ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵
جناب آقای وزیر
افتخار دارد وصول نامه مورخ امروز شما را که مضمون آن به قرار زیر است – اعلام دارم.
جناب آقای وزیر
افتخار دارد پیشنهاد نماید که در اسرع وقت ممکن یک کمیته موقت به منظور تنظیم مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب بر اساس تساوی حقوق طرفین تشکیل گردد. این مقررات طبق بند ۸ ماده ۳ موافقتنامه – به وسیله دفتر مشترک هماهنگی به تصویب خواهد رسید.
توافق حاصل است که تا تصویب این مقررات به وسیله دفتر مشترک هماهنگی – کشتیرانی در شط‌العرب موقتاً تابع مقررات منضم به نامه حاضر باشد.
با اعلام قبول مضمون نامه فوق‌الذکر از طرف حکومت عراق مراتب احترامات فائقه خود را تقدیم می‌دارد.
سعدون حمادی وزیر امور خارجه – عراق
26 – دسامبر ۱۹۷۵
جناب آقای وزیر:
افتخار دارد به اطلاع برساند که به لحاظ علل فنی – دولت شاهنشاهی ایران توافق می‌نماید که عملیات لایروبی و نصب علائم آبی – پیش‌بینی شده در ماده ۶ موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب – به مدت هفت سال از تاریخ لازم‌الاجراء شدن موافقتنامه فوق‌الذکر به مقامات صلاحیتدار عراقی که از طرف دولتین ایران و عراق اقدام خواهند نمود – محول گردد.
طرفین یک سال قبل از انقضای مهلت مزبور – درباره اجرای ماده ۶ فوق‌الذکر با یکدیگر مشورت خواهند نمود.
مسلم است که هزینه عملیات انجام شده به وسیله مقامات عراقی که کلاً توسط دفتر مشترک هماهنگی پرداخت خواهد شد.
طرفین طبق قوانین داخلی خود نامه حاضر را همزمان با موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب به تصویب خواهند رسانید.
با تقدیم احترامات فائقه – عباسعلی خلعتبری – وزیر امور خارجه ایران ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵
جناب آقای وزیر:
افتخار دارد وصول نامه مورخ امروز شما را که مضمون آن به شرح زیر است – اعلام دارد:
جناب آقای وزیر
افتخار دارد به اطلاع برساند که به لحاظ علل فنی – دولت شاهنشاهی ایران توافق می‌نماید که عملیات لایروبی و نصب علائم آبی – پیش‌بینی شده در ماده ۶ موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب – به مدت هفت سال از تاریخ لازم‌الاجراء شدن موافقتنامه فوق‌الذکر – به مقامات صلاحیتدار عراقی که از طرف دولتین ایران و عراق اقدام خواهند نمود محول گردد طرفین یک سال قبل از انقضای مهلت مزبور- درباره اجرای ماده ۶ فوق‌الذکر با یکدیگر مشورت خواهند نمود.
مسلم است که هزینه عملیات انجام شده به وسیله مقامات عراقی کلاً توسط دفتر مشترک هماهنگی – پرداخت خواهد شد.
طرفین طبق قوانین داخلی خود نامه حاضر را همزمان با موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب به تصویب خواهند رسانید.
با تقدیم احترامات فائقه:
با اعلام قبول مضمون نامه فوق‌الذکر از طرف حکومت عراق – مراتب احترامات فائقه را تقدیم می‌دارد.
سعدون حمادی – وزیر امور خارجه عراق
موافقتنامه فوق مشتمل بر یک مقدمه و بیست و دو ماده و دو نامه ضمیمه منضم به قانون موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط‌العرب می‌باشد.
رییس مجلس شورای ملی – عبدالله ریاضی