برای اینکه مسئله ثبت آبها اعم از قنات و رودخانه و چشمه سار در تحت نظم و اسلوب واحدی در آمده و دوایر مختلفه ثبت اسناد نسبت به این قبیل تقاضاهای ثبت عملیات متضادی ننمایند لهذا لازم است نکات ذیل را دقیقا در نظر گرفته بموقع اجرا بگذارند.
تقاضای ثبت آب از چهار صورت خارج نیست یا تقاضا نسبت به قنات است یا چشمه سار یا نهر یا رودخانه.
اول- قنوات
در موردی که تقاضا راجع به قنوات باشد ممکن است ششدانگ قنات راجع به یک مالک بوده و ممکن است یک قنات مالکین متعدد داشته باشد و اگر مالک شش دانگ قنات یک نفر باشد که ثبت آن اشکالی نداشته و پس از خاتمه اعلانات نوبتی و عدم وجود معترض قنات مورد تقاضا را باید در دفتر املاک مخصوصه به ثبت آبها به نام مالک ثبت نمود و ۶ صفحه از دفتر را هم برای آن قنات تخصیص داد زیرا در این صورت ۶ دانگ قنات بمنزله ۶ دانگ یک ملک محسوب میشود که متعلق به یک مالک است و اگر قنات مالکین متعدد داشته باشد اولا بایستی میزان سهم متصرفی هر مالکی از روی ساعت تعیین شده و ثانیا گردش آنهم مشخص باشد و مخصوصا در اعلانات مقدار ساعت در گردش شبانه روز باید تصریح شود مثلا باید نوشته شود فلان شخص نسبت به ده ساعت آب از قنات فلان در گردش هفت یا هشت یا ده تقاضای ثبت نموده است. چون تقاضای ثبت قنوات اشتراکی مطابق قانون الزامی است لهذا طبیعتا عده مالکین یک قنات بخوبی تشخیص داده شده و با در نظر گرفتن شش صفحه برای هر یک نفر مالک عده صفحات لازمه برای ثبت ششدانگ قنات را به اسانی میتوان معلوم کرد و البته تقاضاهای ثبت آب قنوات باید از تقاضای ثبت ملک تفکیک شده و تقاضای ثبت آب علیحده اعلان شده و هر قناتی هم باید در دفتر املاکی که برای ثبت قنوات تخصیص داده شده منفردا ثبت شود و سند مالکیت هم علیحده صادر نشود در شهر طهران که قنوات متعددی موجود است بایستی بعده نواحی داخله شهر یک دفتر هم برای ثبت قنوات واقعه در هر ناحیه تخصیص داده و برای اینکه معلوم بشود فلان قنات را در کدام یک از دفاتر نواحی باید ثبت کرد ناچار بایستی مظهر قنات را ماخذ قرار داد. در سایر شهرها هم اگر قنوات داخله شهر زیاد نباشد ممکن است برای ثبت قنوات هر شهری فقط یک دفتر تعیین نمود و اگر قنوات زیاد باشد میتوان کلیه آنها را به چندین قسمت تقسیم کرده و برای هر قسمتی یک دفتر را تخصیص داد.
دوم- چشمه سار
اگر چشمه سارها مثل، قنوات از روی ساعت و بر طبق نظامات معموله بین چند نفر مالک تقسیم شده باشد در این صورت آن چشمه سار حکم قنات را داشته و تشریفات ثبت آن همان تشریفات ثبت قنات خواهد بود و اگر چشمه سار از روی ساعت تقسیم نشده و میزان ساعت مشخص نباشد تقاضای ثبت آب را فقط در ضمن تقاضای ثبت ملک و بعنوان حق آبه میتوان قبول رد و در هر دو صورت بایستی در اعلانات و ورقه مالکیت جمله (مطابق معمول محل را ذکر کرد.
سوم- نهرها
نهر پا منشعب از رودخانه است یا از چشمه سار اگر نهر منشعب از چشمه سار بوده و به ساعات معین تقسیم شده باشد که حکم خود چشمه سار را داشته و تابع همان – تشریفات خواهد بود نهرهای منشعبه از رودخانه هم ممکن است به سهام معینی از روی حساب شبانه روزی تقسیم شده و ممکن است تقسیمات معین و مشخصی نداشته باشد در هر حال تقاضای ثبت آب از نهرهای منشعبه از رودخانه را باید در ضمن تقاضای ثبت خود ملک قبول کرد اگر مستدعی ثبت سهم معینی از نهر داشته باشد بایستی در اعلانات قید کرد (یک شبانه روز از نهر فلان مطابق معمول محل) و اگر نهر به سهام معینی تقسیم نشده باشد بایستی در اعلانات و ورقه مالکیت قید کرد با حق آبه از فلان نهر مطابق معمول محل و بطور کلی در مورد نهرهای منشعبه از رودخانه و همچنین در مورد نهرهائی که به سهام معین و مشخصی تقسیم نشده است فقط بعنوان حق آبه باید تقاضای ثبت را پذیرفت و در هر صورت جمله (مطابق معمول محل) را هم باید قید کرد.
چهارم- رودخانه
نسبت به رودخانه های بزرگ چون هنوز برای کیفیت و طرز تقسیم آب آنها قواعد و نظاماتی وضع و تدوین نشده است لهذا بطور کلی تقاضای ثبت آب از رودخانه را فقط بعنوان حق الشرب و در ضمن تقاضای ثبت خود ملک باید پذیرفت و اگر اتفاقا یک رودخانه در تحت قواعد و نظامات مخصوصی بین چند نفر مالک تقسیم شده و مالکین برای احراز مالکیت و تصرف خود در مقدار معینی از رودخانه مدارک کافیه داشته باشند در این صورت میتوان در اعلانات قید کرد فلان مقدار از رودخانه فلان مطابق معمول محل بنابراین مقدمات فقط آب های قنوات شهری و بطور کلی آبهای قنوات و چشمه سارهائی که بساعات تقسیم شده و مستقلا قابل نقل و انتقال است ملک مستقل شناخته شده و باید بطور تفکیک از ملک در دفتر املاک مخصوصه به ثبت آب ثبت شود و در غیر از این مورد آب ملک مستقلی شناخته نشده و از متفرعات اصل ملک محسوب شده و دفتر مخصوصی لازم نخواهند داشت.
آقایان مدیران ثبت بایستی جزئیات این دستور را در حوزه ماموریت خود کاملا بموقع اجرا گذارده و متذکر باشند که تخلف از مدلول آن شدیدا تولید مسئولیت خواهد نمود وصول متحدالمال را کتبا اطلاع دهید.
مدیرکل ثبت اسناد و املاک مملکتی (کاظم صمیعی)