که در تاریخ 5 و 12 خرداد شمسی به صحه ملوکانه و تصویب مجلس شورای ملی رسیده است.
ماده واحده – مجلس شورای ملی در جلسه پنجم خرداد ماه 1308 عهدنامه ودادیه و تامینیه ایران و ترکیه را که در تاریخ اول اردیبهشت 1305 به امضاء رسیده و همچنین پروتکل منضمه به عهدنامه ودادیه و تامینیه مزبوره مورخ 25 خرداد 1307 و مدلول صورت‌مجلس که در موقع امضاء عهدنامه ودادیه و تامینیه از طرف نمایندگان دولتین ایران و ترکیه تنظیم شده است تصویب و اجازه مبادله نسخ صحه شده آن را بدولت میدهد.
این قانون که مشتمل بر یک ماده و متن قرارداد ضمیمه است در جلسه پنجم خرداد ماه یک هزار و سیصد و هشت شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رییس مجلس شورای ملی – دادگر
عهدنامه ودادیه و تامینیه مابین دولت علیه ایران و جمهوریت ترکیه
مقدمه
دولت ایران از یک طرف و دولت ترکیه از طرف دیگر
احتیاجات و وظایفی را که عصر حاضر برای ملتین ایجاد و ایجاب مینماید در نظر گرفته و چون معتقد و جازم میباشند که تحکیم رشته دوستی و برادری موجود بین ایشان واجب است لهذا مصمم شدند که شرائط مادی روابط صمیمی خود را روشن نمایند و برای نیل به این مقصود انعقاد معاهده ودادیه و تامینیه را لازم شمرده و برای این منظور طرفین توافق کردند که مذاکرات راجعه به این امر در شهر طهران بعمل آید و اختیارداران خود را بشرح ذیل معین نمودند.
از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران:
جناب اشرف آقای میرزا محمدعلیخان فروغی رئیس‌الوزراء و جناب آقای میرزا داودخان مفتاح کفیل وزارت امور خارجه.
از طرف رئیس جمهوریت ترکیه: ممدوح شوکت‌بیک ایلچی فوق‌العاده و سفیر کبیر ترکیه در ایران.
و اختیارداران مزبور پس از ارائه اختیارنامه‌های خود که معتبر شناخته شد در باب مقررات ذیل توافق نظر حاصل نمودند.
فصل اول – صلح خلل‌ناپذیر و دوستی صمیمی دائمی مابین مملکت شاهنشاهی ایران و جمهوریت ترکیه و همچنین مابین اتباع آنها برقرار خواهد بود.
فصل دوم – در صورت وقوع عملیات نظامی از طرف یک یا چند دولت ثالث نسبت به یکی از دولتین معظمتین متعاهدتین طرف متعاهد دیگر متعهد است که بیطرفی خود را نسبت بمتعاهد خود محفوظ بدارد.
فصل سوم – هر یک از متعاهدین تقبل مینمایند که از حمله نسبت به متعاهد دیگر خودداری کرده و در هیچ نوع اتحاد یا ائتلاف سیاسی و اقتصادی و یا مالی که از طرف یک یا چند دولت ثالث بر ضد طرف متعاهد دیگر یا بر ضد امنیت نظامی و بحری آن منعقد شده باشد شرکت نجویند. همچنین هر‌یک از متعاهدین تقبل مینمایند که در هیچ نوع عملیات خصمانه‌ای که از طرف یک یا چند دولت ثالث بر ضد طرف متعاهد دیگر وقوع یابد مشارکت ننمایند.
فصل چهارم – در صورتی که یک یا چند دولت ثالث در موقع جنگ با یکی از متعاهدین معظمین بیطرفی متعاهد دیگر را نقض کرده و از خاک آن مملکت قشون و اسلحه و مهمات جنگی عبور دهد و یا بخواهد آذوقه و چهارپایان و کلیه هر چیزی که برای جنگ لازم باشد در آن مملکت تهیه نماید و یا قشون خود را که عقب‌نشینی مینماید از آنجا عبور دهد و یا سکنه مملکت بیطرف را برای مقاصد نظامی خود تشویق و وادار بقیام بکند و یا در خاک مملکت بیطرف استکشافات نظامی بعمل آورد متعاهد بیطرف ملزم است که با قوای مسلحه خود از عملیات مذکوره جلوگیری کرده و بیطرفی خود را حفظ نماید.
فصل پنجم – طرفین معظمین متعاهدین تعهد مینمایند که تشکیل و توقف تاسیسات و دستجاتی را که مقصد آنها بر هم زدن صلح و امنیت مملکت متعاهد و یا تغییر حکومت آن باشد در خاک خود اجازه نداده و همچنین اشخاص و یا دستجاتی را که بوسیله تبلیغات یا سایر وسایل در صدد مبارزه با مملکت متعاهد دیگر باشند ممنوع از توقف در خاک خود بدارند.
فصل ششم – نظر به تامین آسایش و امنیت سکنه مناطق سرحدی طرفین متعاهدین هر نوع اقدامات لازمه خواهند نمود که به خلاف‌کاری‌ها و عملیاتی که از طوایف ساکن نواحی مجاوره سرحدات ناشی میشود و ممکن است به اسایش مملکتین سکته وارد نماید خاتمه دهند اقدامات مزبوره را دولتین جداگانه و یا در صورتی که لازم بدانند مشترکا بعمل خواهند آورد.
فصل هفتم – طرفین معظمین متعاهدین موافقت مینمایند که اختیارداران خود را در ظرف مدتی که بیش از شش ماه از تاریخ امضاء این معاهده نباشد در طهران مجتمع کرده و قراردادهای تجارتی و قنسولی و گمرکی و پستی و تلگرافی و همچنین قرارداد اقامت و اعاده مجرمین را منعقد نمایند.
فصل هشتم – طرفین متعاهدین توافق نمودند که برای تسویه اختلافاتی که ممکن است فیمابین بروز کند و بطریق عادی دیپلوماتیک حل نشود طریق خاصی معین نمایند.
فصل نهم – محتاج بتوضیح نیست که خارج از حدود و تقبلات متقابله که در این عهدنامه معین شده است هر یک از طرفین معظمین متعاهدین در روابط خود با دول ثالث آزادی مطلق خواهند داشت.
فصل دهم – این عهدنامه به زبان فارسی و ترکی و فرانسه نوشته شده و در صورت بروز اختلافات متن فرانسه معتبر خواهد بود.
فصل یازدهم – عهدنامه حاضر در اسرع اوقات به تصویب مجالس ملی مملکتین خواهد رسید و نسخ صحه شده در طهران مبادله خواهد گردید.
عهدنامه حاضر از تاریخ امضا دارای اعتبار بوده و برای مدت پنج سال منعقد میشود. در صورتی که یکی از طرفین متعاهدین شش ماه قبل از انقضاء مدت فوق راجع به خاتمه دادن باین عهدنامه تصمیم خود را به دیگری اخطار نکند یک سال دیگر به مدت آن بخودی خود افزوده شده و از طرفین به رسمیت شناخته خواهد شد و در هر صورت اخطار تصمیم به خاتمه دادن عهدنامه قبل از انقضاء شش ماه مؤثر نخواهد بود.
برای تصدیق مراتب مذکوره در این عهدنامه اختیارداران طرفین آن را در دو نسخه در طهران نوشته و امضاء و مهر نمودند.
بتاریخ اول اردیبهشت ماه 1305 شمسی هجری – مطابق بیست و دوم آوریل 1926 میلادی
محل امضا و مهر
ممدوح شوکت‌بیک میرزا داودخان مفتاح
محمدعلی فروغی
پروتکل منضمه به عهدنامه ایران و ترکیه
منعقده در تاریخ اول اردیبهشت 1305 22 آوریل 1926
نظر به اینکه طرفین متعاهدین بالسویه مایل به تحکیم و تشیید منافع مشترک سیاسی و اقتصادی بین ایران و ترکیه میباشند لازم شمردند که در تکمیل عهدنامه 22 آوریل 1926 پروتکل حاضره را نیز منعقد نمایند و برای این مقصود اختیارداران خود را بترتیب ذیل معین نمودند:
از طرف اعلیحضرت شاهنشاه ایران: جناب آقای پاکروان کفیل وزارت امور خارجه.
از طرف جناب رئیس جمهوریت ترکیه: جنابان مستطابان اجل آقایان ممدوح شوکت‌بیک سفیر کبیر ترکیه در ایران و محمد توفیق بیک سفیر کبیر ترکیه در مسکو.
مشارالیهم پس از ارائه اعتبارنامه‌های خود که دارای شرائط و اعتبارات لازمه بود در مواد ذیل توافق نظر حاصل نمودند.
ماده اول – در صورتی که یکی از متعاهدین مورد عملیات خصمانه یک یا چند دولت ثالث بشود متعاهد دیکر مکلف است که تمام کوشش خود را بعمل آورد که وضعیت مذکوره را اصلاح نماید.
اگر با وجود تمام مساعی مبذوله معذلک وقوع جنگ حتمی و ناگزیر شود متعاهدین تقبل میکنند که وضعیت را به دقت و با روح محبت و خیرخواهی تحت مطالعه درآورند تا اینکه راه حلی که موافق منافع عالیه آنها و متناسب با وضعیت باشد پیدا نمایند.
ماده دوم – طرفین متعاهدین معظمین موافقت حاصل نمودند که در اسرع اوقات شرایط تعاون اقتصادی نزدیک خود را تحت مطالعه درآورده و تنظیم نمایند.
مسلم است که انتخاب و تنظیم وسایل اجراء تعاون اقتصادی مزبور و همچنین مسئله ترانزیت ازاد از خاک یکدیگر و ایجاد انواع وسائل ارتباطیه بین مملکتین تحت مطالعه دقیق متخصصین صلاحیت‌دار طرفین متعاهدین واقع شده و معین خواهد شد.
نمایندگان مختار طرفین این پروتکل را که جزء لایتجزای عهدنامه مودت و امنیت امضاء شده در طهران در تاریخ اول اردیبهشت 1305 22 آوریل 1926 محسوب میشود در سه نسخه اصلی فارسی و ترکی و فرانسه امضاء نمودند – در صورت بروز اختلاف متن فرانسه معتبر خواهد بود.
طهران – بتاریخ 25 خرداد 1307 مطابق 15 ژوئن 1928
پاک روان
امضاء: ممدوح شوکت بیک
امضاء: محمد توفیق
صورت‌مجلس راجعه به معاهده ودادیه و تأمینیه ایران و ترکیه
در تاریخ پنجشنبه اول اردی بهشت 1305 شمسی هجری مطابق بیست و دوم آوریل 1926 میلادی هیئت نمایندگان ایران مرکب از:
جناب اشرف آقای میرزا محمدعلیخان فروغی رئیس‌الوزراء و جناب آقای میرزا داودخان مفتاح کفیل وزارت امور خارجه به سمت اختیارداران دولت ایران و جناب آقای میرزا فتح‌الله‌خان پاکروان مدیر کل و رئیس اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه بسمت مشاور و آقای میرزا سید نصرالله خان انتظام وزیری عضو وزارت امور خارجه بسمت منشی از یکطرف و هیئت نمایندکان ترکیه مرکب از:
جناب مستطاب اجل آقای ممدوح شوکت‌بیک سفیر کبیر دولت جمهوری ترکیه در دربار ایران بسمت اختیارداری دولت ترکیه و آقای حسن وصفی بیک مستشار سفارت کبری به سمت مشاور و آقایان وحیدبیک نایب دوم و حسن نورالدین بیک نایب 3 سفارت کبری بسمت منشی از طرف دیگر.
نیم ساعت قبل از ظهر در منزل جناب اشرف آقای رئیس‌الوزراء جهت تتمیم مذاکرات راجع بعهدنامه ودادیه و تامینیه فیمابین دولتین ایران و ترکیه حضور بهم رساندند.
جناب مستطاب اجل آقای ممدوح شوکت‌بیک پیشنهاد کردند که جناب اشرف آقای فروغی ریاست مجلس را قبول فرمایند. پیشنهاد مزبور مورد قبول هیئت نمایندگان طرفین واقع و جلسه از طرف معظم‌له افتتاح گردید.
پس از ارائه و تبادل اعتبارنامه‌های یکدیگر که معتبر شناخته شد مذاکرات ذیل تعاطی یافت.
بدواً جناب اشرف آقای فروغی نطق افتتاحیه ذیل را ایراد نمودند:
«با کمال مسرت میبینم مودت صمیمی و روابط حسنه همسایگی که تاکنون بین ملتین موجود بود اینک وارد مرحله جدیدی میشود و چون دولتین ما این کیفیت را مشاهده نمودند تصمیم گرفته شده که این مجمع را تشکیل داده و برای نیل به مقصود یک معاهده ودادیه و تأمینیه منعقد نمائیم.»
جناب مستطاب اجل آقای سفیر کبیر ترکیه جوابا چنین اظهار داشت:
«با کمال افتخار عرض میکنم دولت جمهوری ترکیه کاملا معتقد است که شرایط جدید روابط دوستانه بین مملکتین تعیین شود و برای این منظور یک معاهده ودادیه و تأمینیه منعقد گردد و یقین دارم که تحکیم روابط مودت و استقرار صمیمیت بین ملتین موجب مزید آسایش و سعادت هر دو ملت خواهد بود. بنابراین پیشنهاد جناب اشرف آقای فروغی را در خصوص تعقیب مذاکرات برای نیل به نتیجه مطلوبه با کمال شعف می‌پذیرم.»
سپس آقای رئیس‌الوزراء بنام هیئت ایرانی پیشنهاد کردند که مواد عهدنامه قرائت شود. آقای سفیر کبیر با این پیشنهاد موافقت نموده و شروع به قرائت طرح عهدنامه شد در فصول اول و دوم و سوم و چهارم موافقت حاصل شد.
در فصل پنجم چون در نسخه فارسی کلمه -زدن- با املا غلط نوشته شده بود تصحیح و از طرف اختیارداران طرفین امضاء گردید.
در فصل ششم موافقت حاصل شد.
در موقع قرائت فصل هفتم، آقای رئیس‌الوزراء نطق ذیل را راجع به الغای کاپیتولاسیون ایراد نمودند:
«سالهاست ترتیب کاپیتولاسیون که بی‌نهایت برای مملکت مضر است در ایران برقرار شده و دولت ما عزم جزم دارد که این ترتیب را که همواره در راه ترقی و تعالی ملت ایران و نیل او به آمال و آرزوی خود ایجاد موانع و مشکلات میکند موقوف نماید. از طرف دیگر پوشیده نیست که سابق بر این هر یک از دولتین ایران و ترک در حق اتباع و قنسولهای مملکت دیگر مزایائی قائل شده بودند که جنبه کاپیتولاسیونی داشت و بموجب عهدنامه برقرار شده بود، و بنابراین اساس کاپیتولاسیون مبنی بر معامله متقابله و قرارداد دو طرفی بود و مادام که دولت ترکیه آن را رعایت می‌کرد دولت ایران نیز خود را به رعایت آن ملزم می‌دانست. ولیکن چون دولت ترکیه مزایای کاپیتولاسیون را کاملاً موقوف داشت ناچار حقوقی را که اتباع ایران در ترکیه داشتند از آنها سلب نموده است. بنابراین دولت ایران هم به رعایت قراردادهای فوق که از این به بعد فقط یک طرفی خواهد بود ملزم نیست و آنها را منسوخ میداند. و نمایندکان ایران رجاء واثق دارند که دولت ترکیه مانع نخواهد بود از اینکه ایران به استخلاص از کاپیتولاسیون نائل شود، بلکه با میل او به طی این طریق و رسیدن به آرزوی مشروع خود مساعدت خواهد نمود. بدلایل مذکوره فوق، هیئت ایرانی پیشنهاد میکند که در متن فصل هفتم قید شود که معاهدات مزبوره بر طبق قرارداد مقرره بین‌المللی که دارای حقوق متساوی میباشند منعقد خواهد شد.»
آقای سفیر کبیر ترکیه جوابی به مضمون ذیل ایراد نمودند:
«هیچ مانع نمی‌بینم که پیشنهاد جناب اشرف آقای فروغی در ضمن مذاکراتی که عنقریب بجهت انعقاد معاهدات راجعه به روابط تجارتی و قنسولی و گمرکی و غیره‌ها بین مملکتین واقع خواهد شد جداً در نظر گرفته شود. اما مباحثه طولانی را در این باب در اینجا بیموقع می‌دانم. ولیکن بجهت اطمینان اختیارداران ایرانی از حسن نیت دولت خودم در آنچه راجع به منافع ایران است تعهد دارم مراسله بجناب شرف عالی بنویسم و تصریح بکنم که دولت من حاضر است در موقع انعقاد معاهدات مزبوره قواعد مقرره بین‌المللی را که دارای حقوق متساویه هستند منظور دارد.»
و در پایان نطق خود آقای سفیر کبیر مراسله‌ای را که بفرانسه نوشته شده بود به جناب اشرف آقای رئیس‌الوزراء تسلیم داشتند که ترجمه فارسی آن ذیلا درج میشود:
«آقای رئیس‌الوزراء دوستدار نظر بتمایلی که جناب اشرف عالی نسبت بمفاد ماده هفتم عهدنامه ودادیه و تأمینیه که امروز امضا میشود ابراز فرمودید با کمال افتخار به استحضار جناب اشرف میرساند که حکومت متبوع دوستدار کاملا حاضر است اساس قراردادهای مزبوره را بر اصولی که فیمابین ملل متساوی‌الحقوق معمول است استوار نموده و برای اتباع دولتین حقوق متساوی قائل شود.
در خاتمه احترامات فائقه را تجدید مینماید.
-امضاء: ممدوح شوکت‌بیک
فصول هفت و هشت و نه قرائت و تصویب گردید.
بعد از قرائت فصل نه، آقای رئیس‌الوزراء نطق ذیل را ایراد نمودند:
«چون دولت ایران عضو جامعه ملل میباشد و مصمم است وظائفی را که از جهت این عضویت بر عهده دارد انجام دهد مقتضی خواهد بود که در معاهده حاضر یک ماده اضافه شود مشعر بر اینکه دولت ایران به تعهدات خود نسبت به جامعه ملل وفا خواهد نمود.»
آقای سفیر کبیر جوابا چنین اظهار داشتند:
«دولت ترکیه مسبوق بود از اینکه دولت ایران عضو جامعه ملل است و بنابراین طبعا تقبلات ناشیه از این عضویت را باید رعایت کند ولیکن ضرورتی نمی‌بینم در اینکه امور در چنین معاهده ودادیه و تامینیه ذکر شود زیرا که در این معاهده باید فقط مقررات راجع بمنافع مشترک طرفین قید گردد.»
اختیارداران ایران اظهار داشتند که چون این اظهار جناب مستطاب اجل آقای ممدوح شوکت بیک در صورت مجلس راجع بمعاهده حاضره قید میشود ما‌هم با نظر ایشان موافقت می‌نمائیم.
فصل دهم و یازدهم قرائت و تصویب گردید.
آقای سفیر کبیر در خاتمه با اظهار امیدواری نسبت به حسن تاثیری که امضا و انعقاد این قرارداد در روابط دولتین خواهد داشت بنام نمایندکان ترکیه اظهار خوشوقتی و امتنان کرده و به نمایندگان ایران تبریک گفتند.
جناب اشرف آقای رئیس‌الوزراء هم بنام نمایندگان ایران از بیانات آقای سفیر کبیر تشکر و مملکتین را تشکر باین موفقیت تبریک گفتند.
در خاتمه نمایندگان اختیاردار طرفین نسختین عهدنامه را که بالسنه فارسی و ترکی و فرانسه تدوین شده بود امضا و هر یک از دو مجموعه را مهر کردند.
جلسه یک ساعت بعد از ظهر ختم گردید.
این صورت‌مجلس پس از امضا عهدنامه تدوین و در همان مجلس به تصویب و امضا هیئت نمایندگان دولتین ایران و ترکیه رسید.
امضاء: فروغی
امضا: ممدوح شوکت‌بیک
امضا: مفتاح
امضاء: وصفی‌بیک
امضاء: پاک روان
امضاء: وحیدبیک
امضاء: نصرالله انتظام
امضاء: نورالدین‌بیک
اجازه مبادله عهدنامه ودادیه و تامینیه منعقده بین دولتین ایران و ترکیه به شرح فوق در جلسه 5 خرداد ماه 1308 شمسی داده شده است.
رئیس مجلس شورای ملی – دادگر