نظامنامه تکالیف صاحبمنصبان امنیه و مامورین از حیثی که از ضابطین عدلیه محسوبند مشتمل بر ۴۳ ماده در جلسه ۹ مهرماه ۱۳۰۷ هیئت وزراء قرائت و بشرح ذیل تصویب گردید:
ماده ۱ ـ ضابطین عدلیه عبارتند از مامورینی که مکلفند به تفتیش کلیه جرائم اعم از خلاف و جنحه و جنایت و جمع‌آوری مدارک و دلائل آنها.
ماده ۲ ـ رؤسای قسمت امنیه در نقاطی که نظمیه وجود ندارد در تحت نظارت مدعی‌العموم ابتدائی محل به مستنطق عدلیه در کشف جرائم و تحقیقات مقدماتی معاونت مینمایند و از این حیث از ضابطین عدلیه محسوبند.
ماده ۳ ـ شکایات و اعلام نامه‌هائی که به صاحب منصبان یا رؤسای پست امنیه داده میشود باید کتبی باشد مگر اینکه شاکی یا اعلام کننده سواد نداشته باشد که در این صورت باید مامورین مزبور صورت مجلس تنظیم کرده و این نکته را در آن قید نمایند.
ماده ۴ ـ مامورین امنیه حق ندارند به هیچ عنوان از قبول شکایات یا اعلامنامه که بانها تسلیم میشود استنکاف نمایند.
تبصره ـ در صورتی که شکایت توسط وکیل بعمل آید باید وکالتنامه ضمیمه عرضحال یا صورتمجلس بشود.
ماده ۵ ـ امضای اشخاص باید صریح و خوانا بوده و مامور کشف باید صحت آن را تصدیق نماید.
ماده ۶ ـ رؤسای قسمت امنیه مکلفند مسائل خلافی را برای تعقیب بصلحیه احاله نموده و وقایعی را که دارای حیثیت جنحه و یا جنایت است بمدعی العموم محکمه ابتدائی که در حوزه آن واقعند اطلاع دهند.
مبحث اول – در جرائم مشهوده
ماده ۷ ـ در موارد ذیل رؤسای قسمت امنیه مکلفند تا وقتی که مدعی‌العموم یا مستنطق در محل وقوع جرم حاضر نشده‌اند اقدامات لازمه به ترتیبی که در مواد بعد مذکور است برای جلوگیری از اعدام و اضمحلال آثار جرم یا فرار متهم بعمل آورند.
1ـ در جرائم مشهوده یعنی در صورتی که مجرم در حین ارتکاب یا بلافاصله بعد از ارتکاب دیده میشود.
ب ـ در مواردی که مجنی علیه یا مدعی و شهود واقعه مستقیماً شخص مظنون را نشان داده او را مرتکب جرم بدانند.
ج ـ وقتی که در نزد متهم یا در خانه او علائم واضح جرمی کشف شود.
د ـ در صورتی که معلوم شود که اسباب و دلائل جرم متعلق بمتهم یا نزد او است.
هـ ـ وقتی که متهم قصد فرار داشته یا در حین فرار یا پس از آن گرفتار شده باشد.
و ـ وقتی که متهم اقامتکاه دائمی ندارد یا در جائی مقیم نبوده و مسکن و ماوای معینی نداشته باشد.
ماده ۸ ـ در مواد مذکوره در ماده فوق و همچنین در موردی که صاحب‌خانه دخول امنیه را بخانه خود تقاضا کند رؤسای قسمت امنیه مکلفند تا ورود مدعی‌العموم یا مستنطق بمحل وقوع جرم رفته تحقیقاتی را که فوریت دارد بعمل آورند.
ماده ۹ ـ تحقیقات مزبور عبارت است از معاینات و تفحص و تفتیش در منزل مجرم و تحصیل و حفظ آلات جرم و استنطاق متهم طرفش همچنین استماع شهادت شود و مطلعین.
ماده ۱۰ ـ اقدامات رؤسای قسمت امنیه در مورد سه ماده قبل موافق قواعد و ترتیباتی است که برای مستنطق عدلیه در فصل پنجم باب اول اصول محاکمات جزائی مقرر است – رجوع بجزوه آخر نظامنامه شود.
ماده ۱۱ ـ در جرائم مشهود باید فورا مراتب را به مدعی‌العموم ابتدائی محل اطلاع دهند ولی بری شروع به تحقیقات منتظر ورود او نمیشوند.
ماده ۱۲ ـ رؤسای قسمت امنیه مکلفند تحقیقات مذکوره را با کمال ملایمت بعمل آورند. مجبور کردن متهم به اقرار اذیت و آزار بدنی نسبت بانها اکیدا ممنوع است. مرتکب مطابق ماده ۱۳۱ قانون مجازات عمومی که ذیلا مندرج است تعقیب خواهد شد.
ماده ۱۳۱ ـ قانون مجازات عمومی – هرگاه یکی از مستخدمین قضائی یا غیرقضائی دولت برای اینکه متهمی را مجبور باقرار کند او را اذیت و آزار بدنی کرده یا در این باب امری دهد بحبس یا اعمال شاقه از سه الی شش سال محکوم خواهد شد و اگر متهم بواسطه اذیت و آزار فوت کند مرتکب مجازات قاتل و آمر مجازات آمر قاتل را خواهد داشت.
ماده ۱۳ ـ در موقع تحقیق جرائم کلیه نوشتجات و اسلحه و سایر اشیاء را که ممکن است برای کشف جرم لازم باشد توقیف و راجع بهر یک از آنها از متهم سئوالات نموده و جوابهای او را در صورت مجلس قید خواهد نمود.
ماده ۱۴ ـ رؤسای قسمتهای امنیه برای کشف جرائم نمیتوانند داخل خانه احدی شوند مگر اینکه محل مزبور منزل مظنون یا مهمانخانه یا قهوه‌خانه یا محل عمومی دیگر باشد.
ماده ۱۵ ـ هرگاه رئیس قسمت امنیه سوء ظن حاصل نماید که در خانه نوشتجات یا اشیائی برای اثبات جرم مظنون موجود است باید مراتب را فورا بمدعی‌العلوم اطلاع دهد.
ماده ۱۶ ـ چنانچه خانه مظنون در خارج حوزه حفظ صاحب منصب امنیه که در تعقیب جرم اقدام مینماید باشد خود شخصا نمی‌تواند برای تحقیقات و دستگیری متهم به آن محل عزیمت نماید و باید اقدامات خود را توسط صاحبمنصب محل مزبور بعمل آورد.
ماده ۱۷ ـ کلیه اقدامات رئیس قسمت امنیه که در مواد فوق مذکور است باید حتی‌المقدور در حضور متهم بعمل آید چنانچه مشارالیه دستگیر نشده یا نتواند حاضر شود باید در حضور دو نفر شاهد تحقیق انجام یابد.
تبصره ـ شهود تحقیق از موثقین محل انتخاب میشوند و اگر موجود نباشد رئیس مزبور اقدامات خود را بدون حضور شهود انجام داده و این نکته را در صورت مجلس قید مینماید.
ماده ۱۸ ـ اگر ادله و آثار کافی برای اثبات جرم بدست آید و احتمال فرار متهم یا اعدام آثار و علائم جرم برود مامورین امنیه میتوانند متهم را توقیف نمایند و در صورت عدم حضور او مشارالیه را جلب و در صورتمجلس قید خواهند نمود.
ماده ۱۹ ـ غیر از موارد جرم مشهود که در قانون مصرح است مامورین امنیه نمیتوانند احدیرا توقیف کنند مگر بر حسب تقاضای کتبی مستنطق یا محاکم صالحه.
ماده ۲۰ ـ رئیس قسمت امنیه مکلف است از متهم بلافاصله پس از جلب تحقیقات نماید و این تحقیقات باید بقدر امکان سریع بوده و در هر حال نباید بیش از ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد.
مبحث دوم- مراسمی که باید در حین تحقیقات مراعات شود
ماده ۲۱ ـ رئیس قسمت امنیه هر یک از اوراق صورت مجلس را باید شخصا امضاء نموده و بامضای تمام اشخاصی که در حین تحقیقات حضور داشته‌اند برساند هرگاه کسی نتواند امضاء کند یا از امضاء استنکاف نماید باید در صورت مجلس قید شود.
ماده ۲۲ ـ در صورت وقوع جرمی که برای کشف آن دخالت اهل فن لازم باشد از قبیل شکستن قفل درب یا زخم سخت قتل و غیره باید اشخاصی را که اطلاعات فنی دارند دعوت نموده و کلیه از هرگونه اقداماتی برای کسب اطلاعات و کشف حقیقت واقعه مضایقه نکنند.
ماده ۲۳ ـ هرگاه در حین اقدامات یا پس از خاتمه آن مدعی‌العموم یا مستنطق وارد محل وقع جرم شود رئیس قسمت امنیه مکلف است دوسیه را تحویل و تعقیب امر را مستقیما بمشارالیه واگذار نموده و دیگر دخالت ننماید مگر بتقاضای مدعی‌العموم یا مستنطق.
ماده ۲۴ ـ صاحب منصب امنیه مکلف است بمحض اینکه تحقیقات اولیه را باتمام رساند دوسیه عمل را با کلیه منضمات آن از قبیل آلات و ادوات جرم و اشیائی که از جرم تحصیل شده و در ضمن تحقیقات بدست آمده است نزد مدعی‌العموم ابتدائی که در حوزۂ آن ماموریت دارد بفرستند. هرگاه حمل و نقل بعضی از اشیاء غیر مقدرر باشد باید از آنها نگاهداری بشود تا تکلیف آنها از طرف مقامات صلاحیت دار معین گردد.
ماده ۲۵ ـ چنانچه بعدا اطلاعات دیگری راجع بجرم تحصیل شود باید مراتب را بمدعی‌العموم محل اطلاع داده.
ماده ۲۶ ـ هرگاه مدعی‌العموم تفتیشات و تحقیقات رئیس امنیه را ناقص دانست تقاضای تکمیل آن را نموده صاحبمنصب مذکور باید تقاضای فوق را انجام دهد.
مبحث سوم- در جرائم غیرمشهود
ماده ۲۷ ـ در صورتی که شکایت جزائی نزد رئیس قسمت امنیه ببرند یا اعلام جرمی نمایند مشارالیه موظف است فورا شروع بتحقیقات نماید.
ماده ۲۸ ـ تحقیقات مزبور عبارت است از تفتیش و تفحص از صحت و سقم واقعه و دلایل و اشیائی که ممکن است برای کشف جرم تهیه نموده بدون اینکه رئیس قسمت امنیه حق استنطاق کتبی از کسی داشته باشد.
ماده ۲۹ ـ در صورتی که وقوع جرم مشکوک باشد رئیس قسمت امنیه نظارت و تفتیشات در محل بعمل آورده نتیجه را بطریقی که در مادۂ ۲۴ مذکور است برای مدعی‌العموم ابتدائی میفرستد و در این مواقع بهیچوجه نباید متعرض اشخاص بشود.
ماده ۳۰ ـ بصرف شکایت یا تحصیل خبر نمیتوان کسی را که دارای محل اقامت معینی است جلب نموده و احضار او در صورتی مجاز است که مدارک کافی برعلیه مشارالیه موجود باشد.
ماده ۳۱ ـ نسبت باشخاصی که محل اقامت معینی نداشته و یا اینکه سوء سابقه داشته باشند میتوان پس از وصول شکایت یا خبر در صورتی که مبنی بر دلایل کافی باشد آنها را دستگیر کرد.
مبحث چهارم- در تنظیم صورت مجالس
ماده ۳۲ ـ صورت مجلس عبارت است از ورقه که در آن صاحبمنصب یا مامور امنیه آنچه را که تحقیق کرده و دیده یا شنیده است قید و امضاء مینماید.
ماده ۳۳ ـ قبل از نوشتن صورت مجلس صاحبمنصب یا مامور امنیه بایستی تحقیقات کافی از مقدمات جرم نموده و پس از فرا گرفتن مطلب به طور مرتب و با عبارت ساده و مختصر شرح قضایا را بنویسد.
ماده ۳۴ ـ در صورت مجلس مراتب ذیل باید قید شود:
1ـ سال و ماه و روز و ساعاتی که صورت مجلس نوشته شده.
2ـ اسم محلی که در آنجا صورت مجلس تنظیم شده.
3ـ اسم و سمت و محل اقامت خود صاحبمنصب یا مامور امنیه.
4ـ اسم و اسم پدر و اسم خانوادگی و سن و شغل و معیل بودن و عده اطفال و محل تولد و محل اقامت متهم و مجنی‌علیه و اعلام کننده و همچنین شهود و مطلعین واقعه.
5 ـ تاریخ وقوع جرم و نوع آن با کلیه تشخیصاتی که در ضمن بدست میآید.
6 ـ علائم متهم.
ماده ۳۵ ـ تحقیقات محلی و سایر اطلاعات باید بتفصیل نوشته شود اظهارات اشخاص باید به هر ترتیب که ادا شده ولو عامیانه باشد قید گردد تردید یا اطمینان اطلاع دهندکان باید تصریح شود و چنانچه اطلاع دهندگان خوش سابقه نیستند آن نیز باید قید شود.
ماده ۳۶ ـ در صورتی که متهم اعتراض بجرم نماید باید اتهاماتی که متوجه او است ذکر کرده و استشهاداتی که مشارالیه برله خود ارائه میدهد ضمیمه صورت مجلس شود.
ماده ۳۷ ـ یک صورت مجلس را نمیتوان شامل چندین جرم نمود مگر در موقعی که جرائم با یکدیگر مربوط بوده و یا مرتکب آن شخص واحد باشد.
ماده ۳۸ ـ رئیس قسمت امنیه سوادی از صورت مجلسهای فوق‌الذکر برای ضبط در اداره خود نگاه میدارد.
ماده ۳۹ ـ پست‌های امنیه باید همواره در تحقق و تجسس جرائم بوده و از کدخدایان و اهالی اطلاعات مفیده تحصیل نمایند.
ماده ۴۰ ـ چنانچه مامور امنیه نعشی در جاده و یا صحرا و یا رودخانه و غیره کشف نماید فورا برئیس دسته راپورت خواهد داد و رئیس دسته باید سریعا در محل حاضر شده علائم مشخصه مرگ و وضع و حالت جسد و البسه مقتول و وضع اسحله یا سایر آلاتی که مسبب جرم بوده کاملا معاینه و اسناد و نوشتجات همراه نعش را توقیـف کرده صورت مجلس تنظیـم خواهد نمود.
ماده ۴۱ ـ تا ورود رئیس قسمت امنیه یا مدعی‌العموم و یا مستنطق احدی حق دست زدن به نعش و یا اشیاء متوفی ندارد.
ماده ۴۲ ـ در این قبیل موارد مامورین امنیه اشخاصی را که مورد سوءظن هستند تحت نظر گرفته تا رئیس امنیه یا مدعی‌العموم و یا مستنطق وارد شوند تا ورود رئیس قسمت یا مدعی‌العموم یا مستنطق مامورین امنیه باید از بستگان مقتول و اهالی آبادی و اشخاص دیگر تحقیقات لازم برای کشف و دستگیری مرتکب بعمل آورند.
ماده ۴۳ ـ هرگاه مامورین امنیه سوء ظن حاصل نمایند شخصی که حکم بتوقیف او شده و یا کسی که مرتکب جنایت شده در خانه غیر پنهان است باید آن خانه را تحت مراقبت قرار داده مراتب را بمدعی‌العموم اطلاع دهند.
ریاست وزراء – مهدیقلی