در جلسات 32 مورخ 25/6/1304 و 33 مورخ 6/7/1304 و 34 مورخ 27/7/1304 شوری مذاکرات مفصلی راجع به سنگین بودن مواد پروگرام ابتدایی به عمل آمد و پیشنهادات مختلفی از طرف اداره معارف و اعضاء شوری ارائه شد مبنی بر اینکه ماده تاریخ عالم حذف شود و تعلیمات مدنی و اخلاقی هم در ضمن قرائت فارسی تدریس شود و در آخر پیشنهاد ذیل به اکثریت اعضاء تصویب شد:
که تاریخ عالم و اخلاق در ضمن تعلیم زبان فارسی تدریس شوند و جزء مواد امتحانیه محسوب نگردند و تدریس عربی هم به حال خود باقی بماند.
2- لایحه اصلاحات پروگرام مدارس ابتدایی در جلسه 83 مورخ 7/4/1306 مطرح گردید و اظهار شد که لایحه اصلاحی مزبور شامل چند نظریه است. یکی آنکه من بعد بیشتر برای قوه فکریه محصلین مفید واقع گردیده و تمام وقت محصلین فقط مصروف قوه حافظه نشده و هر دو جنبه مراعات گردیده بلکه توسعه قوه فکری آنها بیشتر ملحوظ گردد. ثانیاً در نتیجه این اصلاحات ممکن است از تعداد بعضی کتب زیادی کاسته شده و در نتیجه عده ساعات برای صرف تمرینات و غیره بیشتر شود. ثالثاً یک قسمت هم مربوط به حذف بعضی مواد میگردد. آنگاه شوری وارد شور در مواد مزبور شده در ماده اول آن راجع به اخلاق مذاکرات مفصل به عمل آمده و بالاخره به ترتیبی که ذیلاً مندرج میشود تصویب گردید:
قسمت اخلاق: در کلاسهای اول و دوم و سوم و چهارم جزو قسمت قرائت فارسی درآمده ولی در کلاس 5 و 6 بالاختصاص تدریس شود.
در ماده 3 راجع به جغرافیا به ترتیب ذیل تصویب گردید: که در کلاس سوم و چهارم بجای (ممالک مهمه اروپا و آمریکا و آفریقا با ذکر پایتختهای آنها) قید شود: ممالک ذیل با ذکر پایتختهای آنها در اروپا (انگلستان – فرانسه – آلمان – ایطالیا – بلژیک – روسیه) در آسیا (افغانستان – عراق عرب – ترکستان – قفقاز – حجاز – هندوستان – چین – ژاپن، در آمریکا (آتازونی) در آفریقا (مصر).
در قسمت ماده دوم راجع به علم‌الاشیاء پیشنهاد عیناً تصویب شد.
و قسمت پیشنهاد راجع به کلاس پنجم و ششم عیناً تصویب گردید و بقیه مواد به جلسه آینده موکول شد.
3- در جلسه 84 مورخ 28/4/1306 بقیه لایحه اصلاحیه بشرح ذیل قرائت گردید:
قسمت چهار از آن لایحه راجع به حذف دستور زبان فارسی مذاکرات به عمل آمده و پیشنهاد مزبور بالاتفاق رد شد. و مقرر گردید کمافی‌السابق مواد دستور زبان فارسی در پروگرام مدارس شش ساله باقی بماند.
و در قسمت پنج از لایحه پیشنهادی اداره، معارف در موضوع حذف تدریس نصاب و صرف عربی از کلاسهای 5 و 6 ابتدایی مذاکرات مفصل به عمل آمده و بالاخره حذف قسمت تدریس نصاب تصویب گردید و در قسمت صرف پیشنهاد شد که:
(در قسمت سال پنجم ماضی و مضارع و امر در قسمت سال ششم مطابقه صفت و موصوف حذف بشود و مابقی بحالها باقی بماند) پس از مذاکرات در اینکه آیا قسمت بقیه مواد عربی که تصویب گردیده است باید جزو امتحانات رسمی محسوب گردد یا خیر پیشنهاداتی شد که در آخر پیشنهاد (در امتحان عربی حد نمره رد 3 باشد و برای قبول لااقل باید نمره 4 باشد) مورد تصویب قرار گرفت.
سپس فقره 6 لایحه مزبوره راجع به تعلیمات مدنی قرائت و مطرح و اخذ رأی به عمل آمد و تصویب گردید.
4- قسمت هفتم از لایحه اصلاحی مواد پروگرام ابتدایی پیشنهاد اداره معارف در جلسه 85 مورخ 4/5/1306 طرح گردید و راجع به حساب بود که عیناً تصویب گردید.
در قسمت الحاقی پیشنهاد در موضوع اضافه نمودن قسمتی از اصول دفترداری در پروگرام کلاس شش ابتدایی موکول به جلسه آینده شد.
در خصوص اصلاح کتب شرعیات متداوله در مواد درسی بر طبق پروگرام مذاکراتی شد و مقرر گردید:
نواقص آنها باید مرتفع گردد.
5- در جلسه 86 مورخ 16/5/1306 تصویب شد:
که کتاب دوره‌های جامع محمدی تألیف سیدمحمد تدین در مدارس ابتدایی منحصراً تدریس شود.
و در مورد قسمت الحاقی چنین رأی داده شد:
مشق نگاهداری حساب جمع و خرج ماهیانه بطریق دفترداری در ضمن حل مسائل.
و پیشنهاد در مورد تاریخ عمومی به صورت ذیل تصویب گردید:
– عنوان تاریخ در سال 5-6 ابتدایی منحصر شود به تاریخ ایران با قید اینکه در ضمن تاریخ عالمی که با تاریخ ایران تماسی دارد بالاختصار گفته شود و مشاهیر رجال آنها نیز ذکر شود.
6- لایحه پیشنهادی اداره کل معارف راجع به اصلاح دستور تحصیلات ابتدایی در جلسه 83 مورخ 7/4/1306 مطرح گردید:
دستور تحصیلات ابتدایی که اکنون مجری است در (1303) از تصویب شورای عالی معارف گذشته اغلب مواد آن چندان تفاوتی با پروگرامی که قبل از این معمول بوده ندارد – در نتیجه چندین سال تجربه معلوم میشود پروگرام مذکور با احتیاجات مملکت و وضعیات محلی مناسب نیست. بنظر اداره کل معارف، اصلی که باید نویسنده پروگرام مدارس ابتدایی را هدایت کند این است:
اطفال طبقه سوم که مخصوصاً این دوره را طی میکنند بتوانند داخل در صحنه حیات گشته و راه تهیه وسایل معیشت بر آنها باز باشد. در زندگانی روزمره بچه 13 ساله که مدرسه ابتدایی را به پایان رسانیده و داخل معرکه حیات میشود محتاج به چیست؟
اولاً : زبان مادری را خوب بخواند و خوب بنویسد.
ثانیاً : حساب معاملات یومیه را بخوبی از عهده برآید و ثالثاً قوی‌البنیه و سالم باشد.
با توجه به این اصول و با رعایت وقت کمی که شاگرد در مدرسه میگذراند، با منظور داشتن قواعدی که از لحاظ تربیت و تعلیم در تدوین پروگرام باید ملحوظ شود تغییرات ذیل را در دستور تحصیلات ابتدایی 6 ساله ذکور پیشنهاد میکند که در صورت تصویب به شوری ارائه گردد:
1- اخلاق: فعلاً موادی که در پروگرام تحت عنوان اخلاق منظور شده به واسطه نداشتن معلم و مربی (مفهوم حقیقی کلمه) حفظ میشود و بنابراین فایده‌ای که در نظر است عاید نمیگردد و اصلح آن است که در ضمن حکایات فارسی که در کتاب قرائت فارسی نوشته میشود مواد اخلاق را بگنجانند.
2 – علم‌الاشیاء: بدلیلی که فوقاً عرض شد علم‌الاشیاء نیز تا کلاس چهارم ماده‌ای است که فقط به حافظه سپرده میشود و به عقیده اداره کل معارف مواد مندرجه در پروگرام فعلی باید در کتاب قرائت فارسی شرح داده شود (نه در کتاب جداگانه) ولی در کلاس 5 و 6 که علم‌الاشیاء تا اندازه‌ای از سایر مواد مشخص میگردد بیشتر جنبه علمی پیدا میکند که مفصلتر است مانند سابق بطور ماده علیحده تدریس شود.
3- جغرافیا: در کلاس سوم و چهارم بطوری‌که نوشته شده مبهم است و پیشنهاد میشود که بجای ممالک مهمه اروپا و آمریکا و آفریقا با ذکر پایتختهای آنها قید شود ممالک ذیل با ذکر پایتختهای آنها (اروپا – انگلستان – فرانسه، آلمان – ایطالیا – بلژیک – روسیه و آسیا: افغانستان – هندوستان – چین – ژاپن و آتازونی و مصر) در کلاس پنجم و ششم پیشنهاد میشود که دروس جغرافیا توأم باشد با ترسیم نقشه، و هر قسمت از قطعات دنیا که تدریس میشود نقشه آن به توسط معلم و متعلّم کشیده شود.
4- دستور زبان فارسی: بعقیده اداره معارف، دانستن دستور زبان فارسی برای دوره ابتدایی چندان ضرورت ندارد، ممکن است بدون علم به قواعد آن فارسی را نوشت و تکلم نمود. بنابراین پیشنهاد میشود که اصلاً دستور از پروگرام مدارس ابتدایی حذف شود و فقط در مدارس متوسطه تدریس شود.
5- عربی: مقصود از تدریس عربی، چنانکه در پروگرام فعلی هم قید شده، آن است که طفل از عهده تشخیص فهم معانی لغات عمده عربی که در فارسی متداول است برآید. به همین دلیل، تدریس نصاب و مختصری از صرف عربی، به عقیده اداره کل معارف زاید است زیرا که در نصاب عمده لغات عربی که در فارسی متداول نیست بر لغاتی که معمول است غلبه دارد و جز تولید ضجرت و نفرت، تدریس آن فایده دیگری ندارد. و تدریس صَرف عربی هم در مدرسه ابتدایی بی‌مورد است.
در موقع تدریس قطعات منتخبه فارسی، معلم باید همانطور که در پروگرام قید شده معانی لغات عربی را به شاگردان بفهماند.
6- تعلیمات مدنی: در پروگرام فعلی، ماده تعلیمات مدنی دارای دو قسمت است. قسمت اول نظری است و شامل کلیاتی است که برای زندگانی ضروری نیست، قسمت دوم اطلاعاتی است که مورد احتیاج عموم است. اداره کل معارف پیشنهاد مینماید که قسمت اول (مشتمل بر پنج سطر صفحه 23 پروگرام چاپی) پروگرام کلاس 5 حذف و مابقی به پروگرام سال 6 ماده تعلیمات افزوده شود.
7- حساب: بنابر اصلی که در مقدمه این پیشنهاد ذکر شد قسمت کوچکی از مواد حساب سال 5 به درد عملی نمی خورد و میتوان از آن صرف نظر نمود و در عوض وقت را صرف حل مسئله و تمرین در سایر مباحث نمود. اداره معارف پیشنهاد میکند که قسمت ذیل در پروگرام حساب سال 6 حذف شود:
قابلیت تقسیم اعداد بر 7 – اعداد اول – تجزیه اعداد به عوامل اول – تحویل کسور به مخرج مشترک از راه تجزیه.
چون عموم شاگردانی که از مدرسه ابتدایی خارج میشوند و داخل زندگانی میگردند احتیاج به نگاهداری حساب مخارج خود یا مخارج دکان پدر خود دارند اداره کل معارف پیشنهاد مینماید که اطلاعات مختصر و ساده راجع به دفترداری فقط از لحاظ عمل در سال 6 پروگرام افزوده شود.
پروگرام مشروح دفترداری به قرار ذیل خواهد بود:
تعریف تجارت – خرید و فروش و صورت حساب (فاکتور) – اسنادی که در تجارت معمول است از قبیل برات و حواله و چک و پته طلب – ظهرنویسی – اخطار نکول – دفتر روزنامه و دفتر کل به سبک ساده – طریقه عملی ثبت معاملات – ترتیب صورت و دارایی و بدهی و محاسبه و ضرر از روی دفاتر مذکوره.
تبصره – کلیه مطالب فوق به واسطه امثله متعدده و فقط از لحاظ عمل آموخته خواهد شد.