تصویب پروگرام سال پنجم و ششم ابتدایی

مصوب شورای عالی معارف

همچنین در جلسات 3 مورخ برج جوزا 1303 و 4 مورخ برج جوزا 1303 مواد پروگرام سال پنجم و ششم ابتدایی پس از اصلاح بعضی مواد برای هر ماده جداگانه رأی گرفته شد و با اکثریت به تصویب رسید:

دستور تحصیلات ابتدایی سال پنجم مصوب 1302

قرائت قرآن با تجوید.

شرعیات:

اول – اصول: راجعه به اصول دین و مذهب با معانی و دلایل اجمالی آن.

دوم – فروع:
طهارت و لزوم آن
– اقسام نمازهای واجب و ترتیب بجا آوردن هر یک از آنها
– شرایط وجوب صوم – صلوه – ذکوه، خمس – حج – جهاد – امر به معروف و نهی از منکر
– شماره مکاسب محلله و محرمه
– ذکر معاصی کبیره از قبیل:
– شرک به خدا
– فرار از جهاد
– غیبت
– سوگند به دروغ
– تجاوز به مال یتیم.

اخلاق:
وظایف انسان نسبت به باری تعالی
– تکالیف و وظایف نسبت به خود
– تعلیمات در خصوص رفتار طفل در خانواده
– وظایف راجع به وطن در هیئت بشریه
– تعلیمات در خصوص رفتار طفل نسبت به خدمه و زیردستان
– پرهیزکاری
– سرپوشی
– شرافت
– عدالت
– نجابت
– سخاوت
– امانت
– مضرات خشم و غضب
– تکالیف والدین نسبت به اولاد
– تکالیف متبادله برادران و خواهران
– تکالیف نسبت به رفقای مدرسه
– تحصیل علم و لزوم مداومت در آن
– آداب معاشرت
– تکالیف نسبت به آموزگار.

فارسی:
– قرائت قطعات نثر و نظم ادبی و اخلاقی با توجه به معانی لغات و فهم مقصود
– شرح حال مختصر مخترعین بزرگ دنیا – اختراعات عمده آنها
– ذکری از مشاهیر رجال عالم به اختصار
– شرح حال رجال و دانشمندان بزرگ ایران و آثار ایشان
– شرح حال سیاحان بزرگ و اکتشافات جغرافیایی به اختصار
– فواید تجارت و صناعت و فلاحت
– مراسلات ساده
– تحریرات مختلفه متداوله.

دستور زبان فارسی:
– اقسام عمده کلمات از اسم و صفت و ضمیر فعل و غیره با تمرینات کتبی و شفاهی
– تجزیه کلمات.

تمرین:
– مشق صحت املاء و نثر کردن بعضی نظم­های مفیده
– انشاء از قبیل ساده کردن حکایات و نوشتن مراسلات ساده و شرح بعضی موضوعات سهل و آسان
– حفظ بعضی از قطعات خوانده شده.

خط:
مشق درشت و ریز (تحریر)

تعلیمات مدنیه:
– انسان وحشی
– انسان چادرنشین و بدوی
– انسان متمدن
– تعریف تمدن
– اصول تمدن
– تشیکل خانواده و و جماعت
– لزوم انتظام در هیئت اجتماعیه
– ملت
– مملکت
– ایالت
– ولایت
– بلوک
– دولت
– تشکیلات دول
– اصول تأسیسات مملکتی
– تعریف تعلیمات مدنیه
– حقوق ملت
– آزادی و اقسام آن
– مساوات در مقابل قانون
– حاکمیت ملت
– فرق بین دولت مستبد و مشروطه و جمهوری
– وطن و حفظ آن
– وظایف ملت و حقوق و تکالیف آنها.

عربی:
– تقسیم کلمه به اسم و فعل و حرف صرف
– فعل ماضی
– مضارع امر
– ثلاثی مجرد، صحیح بدون صیغه­‌سازی
– شناسایی مصدر از 7 باب ذیل:
فعل – اِفعال – تفعیل – مفاعله – انفعال – افتعال – استفعال.
– اسم فاعل و اسم مفعول از ابواب مذکوره
– حفظ قسمتی از نصاب.

تبصره – مقصود از عربی در این سال و سال بعد، آن است که شاگرد از عهده تشخیص و فهم معانی لغات عمده عربی که در فارسی متداول است برآید.

علم الاشیاء:
طبقات حیوان و نبات به اختصار
– اطلاعات مختصر راجع به فلاحت و باغبانی طرز تکثیر نباتات اقسام عمده پیوند
– تعریف جنگل و بیشه و چمن و مزرعه و فواید آنها.

حفظ الصحه: 
لزوم مراعات قوانین صحیه بر حسب دیانت اسلامی
– طهارت و اقسام استحمام
– البسه و طرز تنظیف آنها
– منزل و شرایط محل سکنی
– مستراح و طرز تنظیمات آن و احتیاطات لازمه
– صحت و مرض
– ذکر بعضی از امراض
– مسریه بدون ذکر علامات ممیزه آنها
– بیان طریقه جلوگیری و احتراز از امراض مزبوره
– سرایت امراض به توسط مگس و پشه و سایر حیوانات
– وسائل گرم کردن اطاق
– خواب و بیداری
– حرکت و سکون
– ورزش و فواید آن
– حفظ ­الصحه چشم.

تاریخ:
– مصر و کلده و آشور و بنی­‌اسراییل و فینیقیه و مدی به طوری که مقدمه برای فهم تاریخ ایران باشد
– سلسله هخامنشی
– یونان و رجال بزرگ آن از قبیل:
همیر – ارسطو – افلاطون.
– سلسله اشکانی
– جمهوری رم و انتقال جمهوری به امپراطوری با ذکر بزرگترین قیاصره مانند:
ژول سزار – اگوست – طرژان.
– سلسله سامانی
– انتشار دین مسیح در ممالک رم
– انقراض روم غربی به واسطه استیلای ژرمنها
– ظهور اسلام و مختصری از سیره نبوی صلی‌­اله‌­علیه و آله و ائمه هدی
– فتح ایران
– تشکیل و بسط ممالک اسلامی
– بنی‌­امیه، بنی­‌عباس به اختصار
– مختصری از تمدن اسلامی در عصر عباسیان و دخالت ایرانیان در ظهور و تکمیل آن
– دولت شارلمانی در مغرب
– تجزیه دولت اسلام به خلافت مشرق و مغرب.

جغرافیا:
اول: جغرافیای عمومی، قدری مفصلتر از سال قبل با ترسیم نقشه.
دوم: جغرافیای طبیعی و سیاسی و اقتصادی ایران با ترسیم نقشه.

حساب:
– قابلیت تقسیم اعداد بر 2-3-4-5-6-7-8-9-10
– اعداد اول و تجزیه اعداد به عوامل اول
– تعریف کسر متعارفی
– اقسام ثلاثه کسر – رفع – تجنیس غیر ممکن‌­التحویل نمودن کسر از راه قابلیت تقسیم اعداد فقط
– تحویل کسور به مخرج مشترک به عمل ضرب و از راه تجزیه
– اجزاء چهار عمل اصلی در کسور
– تحویل کسر متعارفی به اعشاری بدون ذکر تناوب و اقسام آن
– تعریف نسبت و تناسب عددی و هندسی
– بدون ذکر خواص آنها
– اربعه متناسبه به قاعده تحویل به واحد مراجعه به مقیاسات ایران و سلسله مطری
– حل مسائل فکری
– تمرینات شفاهی و کتبی.

هندسه:
– مساحت اشکال مسطحه که در سال قبل ذکر شده است
– مسائل و تمرینات کتبی و شفاهی.

سیاق:
جمع و تفریق نقدی و جنسی.

رسم:
مراجعه و تکمیل مواد سال چهارم.

ورزش

دستور تحصیلات ابتدایی سال ششم (مصوب 1302)

قرائت قرآن با تجوید:

تبصره – در دو سال پنجم و ششم، تمام قرآن باید قرائت شود.

شرعیات:

اول – اصول: مراجعه به مواد سال قبل.

دوم – فروع:
– مراجعه به مواد سال قبل
– اشاره اجمالی به حکمت هر یک از عبادات، خاصه جهاد – امر به معروف و نهی از منکر – حب اهل بیت.
– بیان تقلید و لزوم آن
– ذکر معاصی کبیره از قبیل:
– یأس از رحمت خدای متعال
– قتل نفس
– کذب
– عاق والدین
– غصب مال غیر
– قطع صله رحم
– کم­‌فروشی
– اعانت به ظالم در ظلم
– ترک عبادات واجبه
– هجو کردن مردمان
– ترک عفت.

اخلاق:
– مواد سال قبل، به اضافه معنی تکلیف و تعلق آن به شخص عاقل
– تکالیف اجتماعی
– فداکاری در راه دین و شرف و وطن
– رعایت اطاعت قوانین
– رعایت آزادی دیگران
– انصاف
– وفای بعهد
– اهمیت قول و امضاء
– ثبات رأی
– مضرات تردید
– عیوب کاهلی و اهمال
– قدر و قیمت وقت و زمان
– احتراز از معاشرت با بدان
– معاشرت با دانشمندان و نیکان
– ابراز لیاقت
– مدافعه از حقوق
– حفظ شرف و آبرومندی و احترامات دیگران
– احتراز از تفتین و جاسوسی.

فارسی:
– قرائت نظم و نثر ادبی و اخلاقی با توجه به معانی لغات و فهم مقصود
– سایر مواد سال قبل، قدری مفصل­تر.

دستور زبان فارسی:
– اقسام کلمات از اسم و صفت و کنایات و عدد و فعل و غیره
– متعدی و لازم
– معلوم و مجهول
– وجوه و صیغ افعال
– ازمنه
– جمل و اجزاء آن
– تمرینات کتبی و شفاهی
– تجزیه و ترکیب جمل و عبارات.

عربی:
– مراجعه به مواد سال قبل
– اسم مکان و اسم زمان
– صفت مشبهه
– صیغه مبالغه
– افعل­ التفضیل، بطور اختصار
– بیان تثنیه و جمع در لغات مستعمله در فارسی
– مطابقت صفت و موصوف از حیث تذکیر و تانیث
– حفظ قسمت دیگر از نصاب.

خط:
مطابق مواد سال قبل.

تعلیمات مدنیه:
– مواد سال قبل
– اساس دولت ایران
– تعریف قانون و لزوم اطاعت آن
– اختیارات دولت
– قوه مقننه و چگونگی آن به اختصار
– شرایط نمایندگی ملت
– شرایط انتخاب کنندگان
– کیفیت انتخاب
– قوه مجریه
– شاه و وزراء
– قوه قضائیه
– محاکم
– کیفیت ادارات ایالات و ولایات
– حاکم
– نائب‌­الحکومه
– کدخدا
– ضابط
– مباشر
– مالیات و لزوم آن
قشون – (ارتش).

علم الاشیاء:
– هوا و بادها
– آب و اشکال مختلفه آن
– جریان آب
– تبخیر آب
– ابرها
– باران
– برف
– چشمه­‌ها
– رودخانه‌­ها
– دریا و سواحل
– جبال آتش­فشان.

فیزیک:
– میزان ­الحراره
– میزان ­الهوا
– حرارت و الکتریسیته به اختصار
– ماشین بخار
– برق­گیر
– تلگراف
– تلفن.

شیمی:
– فلزات و املاح معمولی از قبیل:
– نمک طعام
– جوش شیرین
– سولفات دوسود.

حفظ الصحه:
– هوا و آب
– آب مشروب و مجاری آب
– سرما و گرما
– فصول اربعه و مناطق مختلفه
– تقسیم ساعات شبانه روزی برای رسیدگی به امور زندگانی
– آب مشروب
– اغذیه و اشربه مفیده و مضره
– موجودات ذره بینی
– تدابیر فوریه در بعضی مواقع تا هنگام رسیدن طبیعت.

تاریخ:
– تأسیس سلسله سلاطین ایرانی و ترک در ایران بعد از اسلام
– صفاریان
– سامانیان
– غزنویان
– دیالمه
– سلجوقیان
– خوارزمشاهیان
– اتابکان
– فارس و آذربایجان
– ظهور و ترقی ادبیات فارسی
– جنگهای صلیبی در مشرق استیلاء مغول و نتایج آن در ایران
– تشکیل دولت عثمانی
– استیلاء تیمور و سلسله گورکانی
– انقراض گورکانیان در ایران
– فتح قسطنطنیه
– اکتشافات جغرافیایی در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی و تأثیر اوضاع آن در اروپا و عالم ترقی علمی و صنعتی اروپا
– سلسله صفویه و تجدید ملیت ایرانیان با توجه خاص به سلطنت شاه اسماعیل و شاه عباس کبیر – پطر کبیر در روسیه
– سلسله افشاریه و زندیه با توجهی خاص به نادر شاه و کریمخان زند
– تشکیل دولت آتازونی و مداخله انگلیسی­ها در هندوستان
– سلسله قاجاریه تا سلطنت محمد شاه
– انقلاب کبیر فرانسه و نتایج آن در اروپا و عالم
– امپراطوری ناپلئون و زوال آن
– تمدن جدید و ترقی علم و صنعت در قرن نوزدهم میلادی
– سلطنت محمد شاه و ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و روابط جدیده ایران با باقی ممالک عالم
– مقدمات انقلاب ایران و استقرار مشروطیت
– ترتیب دول اروپا در قرن نوزدهم
– سیاست خارجی و متملکاتی اروپائیان
– تمدن جدید در قرن بیستم
– جنگ بین المللی.

تبصره – در سال پنجم و ششم، مواد باید به اختصار و حداقل گفته شود.

جغرافیا:
مراجعه و تکمیل مواد جغرافیای عمومی و ایران سال قبل.

حساب:
– تکمیل مواد سال قبل
– تناسب مرکب – رنبح مفرد
– حل مسائل ساده
– راجعه به تسهیم به نسبت و مشارکت و اخلاط و امتزاج
– مسائل و تمرینات راجعه به کلیه مواد خوانده شده، کتباً و شفاهاً.

هندسه:
تعریف و مساحت احجام عمده ذیل:
منشور – هرم – استوانه – مخروط – و کره
– مسائل و تمرینات کتبی و شفاهی.

سیاق:
تکمیل جمع و تفریق و جنسی.

رسم:
تکرار عملیات سال قبل.

ورزش بدنی.