[بازنویسی و تطبیق متن با اسناد وزارت خارجه، توسط سعید کمالی]
[در تاریخ ۱۲۹۸/۵/۱۸ وثوق الدوله رییس وزرای ایران، تصویب این قرارداد را اعلام کرد ولی برای تصویب نهایی، به مجلس شورای ملی نفرستاد.]
[به موجب مصوبه الغای معاهده منعقده بین ایران و انگلیس، لغو شد.]
نظر به روابط محکمه مودت که از سابق فیمابین دولتین ایران و انگلیس موجود بوده، و نظر به اعتقادی که منافع اساسی و مشترکه هر دو در آتیه تحکیم این روابط را الزام مینماید، و نظر به لزوم تهیه موجبات ترقی و سعادت ایران به حد اعلی،
اکنون فیمابین دولت ایران از یک طرف و وزیر مختار دولت اعلیحضرت پادشاهی انگلستان بنمایندگی دولت متبوعه خود از طرف دیگر، مواد ذیل مقرر می‌گردد:
1) دولت انگلستان با قطعیت هر چه تمامتر، تعهداتی را که مکرر در سابق برای احترام مطلق استقلال و تمامیت ایران داده است، تکرار مینماید.
2) دولت انگلستان خدمات هر عده مستشار را که برای لزوم استخدام آنها در ادارات مختلفه بین دولتین توافق حاصل گردد به خرج دولت ایران تهیه خواهد کرد. این مستشارها بوسیله کنترات، اجیر و به آنها اختیارات متناسبه که کیفیت آن موکول به توافق نظر فیمابین دولت ایران و مستشاران میباشد داده خواهد شد.
3) دولت انگلیس به خرج دولت ایران، آن عده صاحب‌منصب و آن مقدار ذخایر و مهمات سیستم جدید را که کمیسیون مشترکه نظامی انگلیسی و ایرانی لازم بداند تدارک خواهد کرد. کمیسیون مزبور فورا برای تشخیص حوائج ایران در موضوع قوه متحدالشکلی که دولت ایران قصد دارد برای استقرار و حفظ نظم در داخله و سرحدات خود ایجاد کند، تاسیس خواهد گشت.
4) برای تهیه وسایل نقدی لازمه به جهت اصلاحات مذکوره در مواد دویم و سوم این قرارداد، دولت انگلستان حاضر است که یک قرضه مکفی به دولت ایران داده یا ترتیب انجام آن را بدهد. دولتین وثایق و تضمینات کافیه آن را از عواید گمرک یا عایدات منابع دیگری که دولت ایران در اختیار خود دارند پیدا خواهند نمود.
تا مدتی که مذاکرات قرضه مزبوره خاتمه نیافته است، دولت انگلستان به طور مساعده، از بابت این قرضه مبلغی که برای شروع به اصلاحات مذکوره لازم است تدارک خواهد کرد.
5) دولت انگلستان چون کاملا احتیاج فوری ایران را در ترقی وسائل ارتباطیه از نقطه نظر توسعه تجارت و جلوگیری از قحطی می‌داند، حاضر است راجع به تأسیس خطوط راه آهن و یا اقسام دیگر وسایل نقلیه معاونت نماید.
این قبیل قضایا را باید همیشه متخصصین تحت مطالعه درآورده و راجع به طرح زمینه‌هایی که الزم، عملی‌تر و مفیدتر است توافق نظر فیمابین دولتین ضرورت خواهد داشت.
6) دولتین متفق می‌شوند که فورا یک کمیته مشترکه از متخصصین تشکیل دهند که در تعرفه کنونی گمرکی مطالعه و تجدیدنظر نموده، آن را به قسمی اصلاح کنند که با منافع مشروعه و ترقی سعادت مملکت مطابقه نماید.
به تاریخ روز نهم اوت ۱۹۱۹ مطابق با روز دوازدهم ذیقعده ۱۳۳۷ [۱۲۹۸/۵/۱۷] در طهران نوشته شد.
امضاء وثوق الدوله
امضاء پ-ز- کاکس
مراسله سفارت انگلیس
حضرت اشرف آقای رییس الوزرا
امیدوارم حضرت اشرف در مدت زمامداری با موفقیت خودتان در امور مملکت ایران یقین حاصل کرده‌اید دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان همیشه سعی نموده است آنچه قوه دارد با مساعی کامله حضرت اشرف مساعدت نماید تا اینکه از یک طرف نظم و امنیت در داخله مملکت اعاده یابد و از طرف دیگر، یک سیاست تعاونیه استواری بین دولتین ایران و انگلستان برقرار گردد.
برای ابراز جدید احساسات خیرخواهانه که مکنون خاطر کابینه لندن است به اینجانب تعلیم داده شده است به حضرت اشرف اطلاع دهم که هر گاه قراردادی که مربوط به نقشجات اصلاحاتی میباشد که هیئت دولت حضرت اشرف اجرای آن را در نظر گرفته‌اند منعقد گردد، دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان حاضر خواهد بود در موقع مناسب با دولت ایران برای اجرای تقاضاهای ذیل موافقت نماید:
1- تجدید نظر در معاهدات حاضره بین دولتین.
2- ادعای ایران برای جبران خسارت متحمله از طرف سایر دول متخاصمه.
3- اصلاح سرحد ایران در نقاطی که طرفین آن را عادلانه میدانند.
انتخاب ترتیب قطعی و زمان و وسائل مقتضیه تعقیب این مقاصد، در اولین موقع امکان، موضوع مذاکره مابین دولتین خواهد گردید.
این موقع را مغتنم شمرده، احترامات فائقه را تقدیم حضرت اشرف تقدیم مینمایم.
امضا: پ. ز. کاکس
تاریخ نهم اوت ۱۹۱۹
مراسله سفارت انگلیس
حضرت اشرف آقای رییس الوزرا
در موضوع تقاضای ثانوی مکتوب سابق این جانب مورخه امروز، فیمابین دولتین بالسویه مفهوم و مقرر است که از یک طرف دولت اعلیحضرت پادشاهی از دولت اعلیحضرت شاه، مخارج نگاهداری قشون انگلیس را که دولت اعلیحضرت پادشاهی به علت عدم اقتدار ایران برای دفاع از بیطرفی خود ناگزیر بوده است به ایران بفرستد ادعا ننموده، و از طرف دیگر، دولت ایران جبران هرگونه خسارتی که محتمل است از جانب قشون مزبوره هنگام توقف خود به اراضی ایران وارد آمده باشد ادعا ننماید.
معهذا باید مفهوم شود که این قرارداد طرفین به هیچ وجه به دعاوی افراد و موسسات خصوصی مربوط و موثر نخواهد بود و آن قضایا مستقلاً تحت مطالعه خواهد درآمد.
هرگاه حضرت اشرف یادداشتی به عنوان این جانب نوشته اطلاع دهند که به نام دولت ایران این ترتیب را قبول میفرمایند کافی خواهد بود که موافقت دولتین را در این موضوع تسجیل نماید.
این موقع را مغتنم شمرده اخترامات فائقه را نسبت به حضرت اشرف تجدید مینماید.
امضا: پ.ز. کاکس
مراسله ریاست وزرای عظام به وزیر مختار انگلیس
آقای وزیر مختار
عطفا به مراسله مورخه ۹ اوت جنابعالی راجع به تقاضای ثانوی دولت ایران که در مراسله اولیه خودتان مورخ به همان تاریخ راجع به مخارج سوق الجیشی و نگاهداری قشون انگلیس در ایران و هم چنین خسارت وارده به ایران به علت وجود قشون در اراضی آن دولت، با نهایت احترام مرحمت افزاینده دولت متبوعه دوستدار نقطه نظر آن دولت فخیمه را در این موضوع قبول مینماید.
به ایران واضح است که دولت فخیمه انگلیس و دولت پادشاهی ایران از مطالبات خود برای مخارج نگاهداری قشون در ایران و خسارات وارده بواسطه قشون مزبور در مدت اقامتشان در خاک ایران صرف نظر مینمایند.
و نیز واضح است که قرارداد فوق الذکر محتوی خسارات وارده به افراد نبوده و خسارت مزبور موضوع قرارنامه علیحده خواهد بود.
مراتب احترامات فائقه
وثوق الدوله
قرارداد قرض
در موضوع قراردادی که امروز فیمابین دولتین ایران و انگلستان منعقد شده، موارد ذیل مقرر میشود:
ماده اول- دولت انگلستان یک قرضه دو میلیون لیره (۲.۰۰۰.۰۰۰) به دولت ایران میدهد و پس از اشتغال مستشارهای انگلیسی در طهران به موجب مقررات قرارداد دولت انگلستان آن را به اقساط و موافقی که دولت ایران معین کند خواهد پرداخت.
ماده دوم- دولت ایران متقبل میشود به موجب ماده اول در هر ماه ربح سالی صدی هفت وجوه پرداخته شده را لغایت بیستم مارس ۱۹۲۱ بپردازد و از آن به بعد در هر ماه به قسمی اقساط اصل و فرع سالی صدی هفت هر قسطی را بپردازد که در ظرف بیست سال، قرضه را اصلا و فرعا تادیه نماید.
ماده سوم- تمام عوائد مالیاتی و گمرکی برای پرداخت قرضه یک میلیون و دویست و پنجاه هزار لیره (۱.۲۵۰.۰۰۰) قرضه هشتم مه ۱۹۱۱ تخصیص داده میشود و بر کلیه قروض به استثنای قرضه ۱۹۱۱ و مساعده‌هایی که دولت انگلستان میدهد اولویت دارد.
در صورتی که عایدات فوق الذکر مکفی نباشد دولت ایران متقبل میشود مبالغ لازمه را از منابع دیگری بپردازد. و بدین قصد دولت ایران از حالا برای تادیه قرضه کنونی و مستعده‌های فوق الذکر با شرایط اولویت و ادامه مواد کنترات مزبوره عایدات گمرکات سایر نواحی را تا مدتی که عوائد مزبوره تحت اختیار وی بوده و یا واهد بود تخصیص میدهد.
ماده چهارم- دولت حق خواهد داشت قرضه کنونی را در هر زمان از وجوه هر قرض دیگری که از انگلستان میگیرد تادیه نماید.
به تاریخ روز نهم ماه اوت ۱۹۱۹ مطابق با روز دوازدهم ذیقعده ۱۳۳۷ به نسختین در طهران نوشته شد.
امضا وثوق الدوله
امضا پ.ز. کاکس
مراسله وزیر مختار انگلیس به ریاست وزرای عظام
۲۹ سپتامبر ۱۹۱۹
حضرت اشرف آقای وثوق الدوله رییس الوزرا
به موجب تلگراف وزارت امور خارجه انگلیس که اخیرا راجع به پرداخت ماهی سیصد و پنجاه هزار تومان به خزانه‌داری ایران و یکصد هزار تومان به بریگاد قزاقخانه واصل گردیده، وزارت‌خانه مزبور اشکالات دولت علیه را تا موقعی که حضرت اشرف و مستشارانی که انتظار ورود آنها میرود به تحصیل و تهیه عایدات کافی موفق گردند تصدیق و تایید مینماید. و حاضر است اقساط مزبور را تا چندی دیگر تادیه نماید. ولی وزارت مالیه مشروحا این شرط را مقید میدارد که وجوه مزبور از تاریخ امضای قرارداد بابت وجه استقراضی تادیه گردند.
دوستدار تصور نمینماید که بتوان این شرط را رد نمود و امیدوار است حضرت اشرف رد آن را قبول فرمایند.
واضح است اینکه مستشاران وضعیات را مطالعه نموده و بتوانند عقیده خود را در باب مالیه اظهار بدارند مشارالیهم وسایل تهیه کلیه مخارج را خواه بوسیله استقراض جدید و خواه بطریق دیگری فراهم و پیشنهاد خواهندنمود.
احترامات…
سر پرسی کاکس
مراسله ریاست وزرای عظام به وزیر مختار انگلیس
۴ اکتبر ۱۹۱۹
جناب آقای سر پرسی کاکس وزیر مختار انگلیس
مراسله مورخه ۲۹ سپتامبر گذشته در موضوع پرداخت سیصد و پنجاه هزار تومان شهریه و یکصد هزار تومان که وزارت مالیه انگلستان اظهار میدارد از تاریخ انعقاد قرارداد از بابت وجوه استقراضی محسوب خواهد گردید شرف وصول بخشید.
اظهارات مزبوره که بی‌اندازه موجب تعجب دوستدار را فراهم نمود، دولت علیه ایران را دوچار مشکلات عظیمه مینماید. یقین است بخاطر دارند که در طی مذاکرات مکرره که در این باب به عمل آمده، بهیچ وجه گفتگویی از این مساله به میان نیامده است که وجوه مزبور را از بابت وجه استقراضی کسر و محسوب دارند. بعلاوه تصدیق میفرمایند که وجوه استقراضی مذکور، برای تشکیلات اداری تخصیص داده شده و این قضیه در ضمن ماده اصلی قرارداد ۹ اوت مندرج است و بنابراین نمیتوان وجوه مزبور را که برای مقصد مخصوصی تعیین شده به مصرف حوائج جاریه و کنونی رسانید.
گذشته از این، ماده اول قرارداد استقراض مورخ به همان تاریخ، مشعر است که پرداخت وجوه استقراضی پس از ورود مستشاران مالی و بعد از آنکه آنها به وظایف خود مشغول گردیدند بعمل خواهد آمد. با این تفصیل، به نظر دوستدار هرگاه وجه استقراضی به مصرف قروض ماضیه برسد مخالف آن ماده خواهد بود. و مجددا تکرار مینماید که این مساله، مشکلات عظیمه برای دولت متبوعه دوستدار فراهم خواهد آورد.
و نیز بنظر دوستدار، تذکار این نکته بی‌فایده است که هرگاه دولت پادشاهی انگلستان از مساعدت و همراهی نسبت به دولت ایران مضایقه ننموده (و دوستدار اولین کسی است که این نکته را تصدیق مینماید) دولت ایران هم به نوبت خود در هیچ موقعی از انجام وظیفه فوق العاده مشکل خویش یعنی برطرف نمودن کلیه عناصری که ممکن بوده از جریان طبیعی سیاست مسالمت‌آمیز و صادقانه که آن دولت فخیمه بر طبق مصالح و منافع طرفین اتخاذ نموده مانع گردند کوتاهی و تسامح ننموده است. لهذا بنظر دوستدار هرگونه اقدامی که با پیشرفت دولت ایران در این طریق مصادمه نماید بی‌موقع و عاری از نتیجه خواهد بود.
بنابراین خواهشمند است مراتب فوق را به مقامات مقتضیه اطلاع دهند که از هر گونه اقدامات سوء غیرمنتظره جلوگیری بعمل آید و مبادی عالیه را از بی‌موقع بودن این تصمیم که با وضعیت حاضره، تصویب آن برای دوستدار مشکل است مستحضر فرمایند.
مراتب…
وثوق الدوله