مورخه ۱۲ جمادی‌الثانیه ۱۳۲۷ قمری (۱۲۸۸/۴/۹)
فصل اول- عده نمایندگان ملت و تقسیم آن به ایالات و ولایات
ماده ۱ – عده نمایندگان ملت برای مجلس شورای ملی در ممالک ایران یکصد و بیست نفر تعیین میشود.
ماده ۲ – تقسیم نمایندگان ملت نسبت بجمعیت تخمینی ولایات و اهمیت محلی از قرار شرح جدولی است که به آخر نظامنامه منضم شده است.
ماده ۳ – چون بواسطه فقدان اسباب لازمه محل انتخابات فقط در شهرهای بزرگ و کوچک خواهد بود لهذا از غالب بلوکات و ایلات که حاکم‌نشین آنها شهریت ندارد در این نظامنامه اسم برده نشده لیکن اهالی بلوک و ایلات هر ولایت با داشتن شرایط مقرره میتوانند در یکی از شهرهای آن ولایت حاضر شده بانتخابات شراکت نمایند.
فصل دوم- شرایط انتخاب‌کنندگان
ماده ۴ – انتخاب‌کنندگان اشخاصی خواهند بود که دارای شرایط ذیل باشند:
1 – تبعه ایران باشند.
2 – لااقل بیست سال داشته باشند.
3 – معروفیت محلی داشته و اگر بومی یا متوطن آن محل نباشند لااقل شش ماه قبل از انتخاب در محل انتخاب یا توابع آن سکنی داشته باشند.
4 – لااقل دارای دویست و پنجاه تومان علاقه ملکی یا ده تومان مالیات بده باشند یا پنجاه تومان عایدی سالیانه داشته و یا تحصیل کرده باشند.
ماده ۵ – اشخاصی که از حق انتخاب نمودن مطلقاً محرومند:
۱- نسوان.
۲- اشخاص خارج از رشد و آنهائی که در تحت قیمومت شرعی هستند.
۳- تبعه خارجه.
۴- اشخاصی که خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط بثبوت رسیده باشد.
۵- اشخاصی که کمتر از بیست سال داشته باشند.
۶- ورشکستگان بتقصیر.
۷- مرتکبین قتل و سرقت و مقصرینی که مستوجب مجازات قانونی اسلامی شده‌اند و معروفین بارتکاب قتل و سرقت و غیره که شرعاً برائت خود را حاصل نکرده باشند.
۸- اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند.
ماده ۶ – اشخاصی که به شرط از انتخاب نمودن محرومند:
۱- حکام و معاونین حکام در قلمرو مأموریت خود.
۲- مستخدمین نظمیه و ضبطیه در محل خدمت.
فصل سوم- شرایط انتخاب‌شوندگان
ماده ۷ – انتخاب‌شوندگان باید دارای صفات و مقامات ذیل باشند:
۱ – متدین به دین حضرت محمد ابن عبدالله (ص) باشند، مگر نمایندگان ملل مسیحی و زردشتی و یهود که آنها هم باید در دین خود ثابت‌العقیده باشند.
۲ – تبعه ایران باشند.
۳ – لااقل خط و سواد فارسی به اندازه کافی داشته باشند.
۴ – معروفیت محلی داشته باشند.
۵ – در امور مملکتی با بصیرت باشند.
۶ – معروف به امانت و درستکاری باشند.
۷ – سن آنها کمتر از سی و زیاده از هفتاد سال نباشد.
ماده ۸ – اشخاصی که از انتخاب شدن محرومند:
۱ – شاهزادگان بلافصل ابناء و اخوان و اعمام پادشاه.
۲ – نسوان.
۳ – تبعه خارجه.
۴ – اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند.
۵ – اشخاصی که مشغول خدمات دولتی هستند مگر اینکه برای مدت نمایندگی از شغل خود استعفا دهند.
۶ – ورشکستگان بتقصیر.
۷ – مرتکبین قتل و سرقت و مقصرینی که مستوجب مجازات قانونی اسلامی شده‌اند و معروفین بارتکاب قتل و سرقت و غیره که شرعاً برائت خود را حاصل نکرده باشند.
۸ – اشخاصی که خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط به ثبوت رسیده باشد و یا متظاهر به فسق باشند.
فصل چهارم – در تشکیل انجمن نظارت
ماده ۹ – در هر مرکز انتخاب هیئتی باسم انجمن نظارت موقتاً تشکیل میشود که مراقب و مسئول صحت انتخابات خواهد بود.
ماده ۱۰ – در محلهائی که انجمن ایالتی یا ولایتی موافق قانون برقرار است مرکب خواهد بود از سه نفر از اعضای انجمن ایالتی یا ولایتی و چهار نفر از محترمین محل در تحت ریاست حاکم این چهار نفر محترمین را انجمن ایالتی یا ولایتی به تصویب حاکم از غیر اعضای خود معین خواهد کرد.
ماده ۱۱ – در محلهائی که انجمن ایالتی یا ولایتی موافق قانون هنوز تشکیل نیافته انجمن نظار مرکب خواهد بود از شخص حاکم و کارگذار و یک نفر از علمای معروف محل و یک نفر از شاهزادگان و دو نفر از اعیان و دو نفر از معتبرین تجار (در هر جا که یکی از اشخاص مذکوره نباشد به عوض او از اعیان یا تجار معین میشود)
ماده ۱۲ – در شهرهای بزرگ بجهت دادن تعرفه انجمن نظارت می‌تواند در هر محله شعبه‌ای جداگانه تشکیل نماید مرکب از کدخدا و پنج نفر از معتمدین محل.
ماده ۱۳ – انجمن نظارت از میان اعضای خود یک یا دو نفر منشی انتخاب مینماید.
ماده ۱۴ – انجمن نظارت یک هفته بعد از انجام انتخابات متفرق میشود.
فصل پنجم – طریقه انتخاب
ماده ۱۵ – انتخاب در کلیه ممالک ایران به طرز دو درجه خواهد بود.
توضیح اول) – مراد از انتخاب دو درجه آنست که ابتداء در محله های یک شهر یا در شهرهای یک حوزه انتخابیه عدد معینی را انتخاب می‌‌نمایند که منتخب نامیده میشوند و بعد این انتخابشدگان درجه اول در مرکز حوزه انتخاب جمع شده از میان خود عده مطلوبه را ثانیاً انتخاب میکنند و این انتخابشدگان درجه ثانی نماینده خوانده میشوند.
توضیح دوم) – مراد از حوزه انتخابیه آن قسمتی از مملکت است که موافق تقسیم نظامنامه یک یا چند نفر را مشترکاً انتخاب کرده مستقیماً بعضویت مجلس شورای ملی می‌فرستد، اعم از اینکه آن قسمت در تحت یک یا چند حکومت باشد. مرکز حوزه آن نقطه‌ایست که انتخاب درجه ثانی حوزه در آنجا واقع میشود.
ماده ۱۶ – انتخاب درجه اول و ثانی کلیه بطرز انتخاب جمعی خواهد بود مگر در محلهائی که موافق تقسیم نظامنامه بیش از یک نفر حق انتخاب ندارند در این صورت بانتخاب فردی عمل میشود.
توضیح) – مراد از انتخاب جمعی آنستکه هر یک از انتخاب کنندگان در ورقه رأی بعده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص مینویسند. مراد از انتخاب فردی آنست که هر یک از انتخاب‌کنندگان در ورقه رأی اسم یک شخص را مینویسند.
ماده ۱۷ – انتخاب درجه اول باکثریت نسبی و انتخاب درجه ثانی باکثریت تام خواهد بود.
توضیح) – مراد از اکثریت تام آنست که بیشتر از نصف رأی دهندگان در باره کسی رأی داده باشند.
ماده ۱۸ – در انتخاب درجه اول اشخاصی که نسبت بعده کلیه انتخاب‌کنندگان حوزه انتخابیه اکثریت تام حاصل کنند مستغنی از انتخاب درجه ثانی بوده بسمت عضویت مجلس شورای ملی قبول میشوند.
ماده ۱۹ – در انتخاب درجه ثانی اگر دفعه اول و دوم درباره کسی اکثریت تام حاصل نشد دفعه سوم همان شخص باکثریت نسبی منتخب خواهد‌بود.
ماده ۲۰ – در صورت تساوی آراء بین دو یا چند نفر هر گاه انتخاب یک نفر از آنها محل حاجت باشد آن یک نفر بحکم قرعه معین میشود.
ماده ۲۱ – در انتخاب درجه اول عده انتخاب‌شوندگان هر حوزه انتخابیه سه مقابل عده نمایندگانی خواهد بود که برای آن حوزه در ماده دوم معین شده است.
ماده ۲۲ – در حوزه انتخابیه طهران انتخاب درجه اول از پنج محله که هر یک در تحت ریاست یک کدخدا است بعمل خواهد آمد موافق تقسیمی که انجمن نظارت معین خواهد کرد.
ماده ۲۳ – در حوزه انتخابیه ایالات و ولایات انتخاب درجه اول در تمام شهرهای آن حوزه باکثریت نسبی به عمل خواهد آمد بعد این منتخبین درجه اول در موعدی که انجمن نظارت مرکزی معین میکند در مرکز حوزه حاضر شده مجتمعاً از میان خودشان بعده‌ای که در ماده دوم بجهت آن حوزه تصریح شده است باکثریت تام نماینده انتخاب خواهند کرد.
ماده ۲۴ – پنج ایل عمده شاهسون آذربایجان، بختیاری، قشقایی، ایلات خمسه فارس، و ترکمان موافق تقسیم نظامنامه هر کدام یک نماینده مستقیماً بعضویت مجلس شورای ملی میفرستند.
طرز انتخاب ایلات هم دو درجه است لیکن عده منتخبین درجه اول هر ایل و هر مرکز انتخاب درجه ثانی را وزارت داخله معین خواهد کرد در این مورد انتخاب درجه ثانی بحکم قرعه خواهد بود.
ماده ۲۵ – در صورتی که انتخابشدگان شهرهای جزو در موعدی که انجمن نظارت مرکزی برای حضور آنها معین کرده در مرکز آن حوزه حاضر نشوند برای آن دوره حق انتخاب از آنها ساقط است و همان عده‌ای که در سر موعد حاضر شده‌اند نمایندگان آن حوزه را از میان خودشان انتخاب خواهند کرد.
ماده ۲۶ – هر یک از انتخاب‌کنندگان زیاده بر یک مرتبه حق رأی دادن ندارند مگر در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود.
ماده ۲۷ – در درجه اول انتخاب‌کنندگان مجبور نیستند که حتماً از ساکنین محل خود انتخاب کنند.
فصل ششم- دادن تعرفه برای تشخیص انتخاب‌کنندگان
ماده ۲۸ – انجمن نظارت اعلانی مرتب نموده بمناسبت اهمیت محل از پنج الی پانزده روز قبل از موعد انتخاب اشاعه میدهد.
ماده ۲۹ – اعلان مذکور مطالب ذیل را دارا خواهد بود:
1 – شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان
2 – محل و اوقاتی را که انجمن نظارت یا شعب آن ورقه تعرفه خواهد داد
3 – مکان و زمانی که انجمن نظارت برای اخذ رأی حاضر خواهد بود
4 – عده نمایندگانی را که صاحبان تعرفه باید منتخب نمایند.
ماده ۳۰ – اشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند اگر در ظرف مدتی که انجمن نظارت به جهت گرفتن تعرفه معین نموده است تعرفه نگیرند حق انتخاب برای آن دوره از آنها ساقط است.
ماده ۳۱ – تعرفه‌ای که بانتخاب‌کنندگان داده میشود محتوی فقرات ذیل خواهد بود:
۱ – نمره و تاریخ
۲ – اسم دارنده تعرفه و اسم پدر او
۳ – شغل و منزل
۴ – زمان و مکانی که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد
۵ – ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب
۶ – مهر با امضای اعضای انجمن نظارت.
ماده ۳۲ – انجمن نظارت یا شعب آن تمام تعرفه‌هائی را که میدهد بترتیب نمره در کتابخانه مخصوص ثبت خواهد شد.
فصل هفتم- در اخذ و استخراج آراء و تعیین انتخابشدگان
ماده ۳۳ – بمناسبت اهمیت محل مدت اخذ رأی از یک الی سه روز خواهد بود به تعیین انجمن نظارت.
ماده ۳۴ – پس از انقضای موعدی که انجمن نظارت برای اخذ رأی معین میکند دیگر ورقه رأی از کسی قبول نخواهد شد.
ماده ۳۵ – دادن رأی باید مخفی باشد و از این جهت باید دارنده تعرفه قبل از دخول بمجلس انتخاب اسم یک یا چند نفر منتخبین خود را مطابق عده‌ای که اعلام شده است روی کاغذ سفید بی‌نشان نوشته لوله کرده با خود داشته باشد.
ماده ۳۶ – پس از حضور اعضای انجمن نظارت و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع بگرفتن ورقه رأی رئیس انجمن نظارت جعبه‌ای را که برای ضبط اوراق رأی معین شده است در حضور اعضاء انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را مینماید.
ماده ۳۷ – هر یک از دارندگان ورقه تعرفه پس از ورود بمجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه رأی خود را بیکی از اعضاء که برای این کار معین شده‌اند میدهد.
ماده ۳۸ – گیرنده تعرفه نمره تعرفه را بصوت بلند می‌گوید تا منشی انجمن نمره را در کتابچه ثبت تعرفه پیدا کرده نشان کند پس از نشان کردن نمره گیرنده تعرفه آن را ابطال نموده بصاحبش رد مینماید و ورقه رأی او را بدون نگاه کردن در جعبه انتخاب میاندازد. صاحبان تعرفه باحتیاط مواردی که تجدید انتخاب لازم شود تعرفه باطله خودشان را محفوظ خواهند داشت.
ماده ۳۹ – انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه رأی و پس گرفتن تعرفه باطله در صورت تنگی جای و اخلال نظم و ترتیب انتخاب به امر رئیس از‌مجلس انتخاب خارج خواهند شد.
ماده ۴۰ – در محلهائی که انتخاب در یک روز تمام نمیشود در ختام مجلس آن روز تمام اعضاء با احتیاطات لازمه درب جعبه را مهر کرده روز بعد همان اعضاء آن را باز میکنند.
ماده ۴۱ – بعد از اعلان انجام انتخاب رئیس انجمن جعبه انتخاب را در حضور اعضاء و حاضرین انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر باستخراج آراء مینماید.
ماده ۴۲ – یکی از اعضاء اوراق انتخاب را شمرده عده آن را با عده رأی دهندگانی که نمره تعرفه آنها در کتابچه ثبت تعرفه نشان شده است تطبیق میکند. در صورت زیادتی اوراق رأی بعده اوراق زایده از کلیه برداشته شده باطل میشود و نتیجه در صورت مجلس نوشته میشود.
ماده ۴۳ – اوراق انتخاب را یکی از اعضاء بصوت بلند یک یک خوانده بیک نفر دیگر از اعضاء میدهد و سه نفر دیگر از اعضاء اسامی را بترتیبی که خوانده میشود در ورقه بزرگی مینویسند.
ماده ۴۴ – هر گاه در اوراق انتخاب زیاد یا کمتر از عده معینه اسامی نوشته باشند نقصی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد در صورت اول آن عده اسامی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نخواهد شد.
ماده ۴۵ – از اوراق رأی آنچه سفید یا لایقرء باشد یا آنکه صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضای انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک ورق باشد محسوب نخواهد شد ولی عیناً ضمیمه صورتمجلس میشود.
ماده ۴۶ – بلافاصله بعد از شماره و استخراج آراء رئیس نتیجه را به صورت بلند اعلام مینماید و اوراق انتخاب را معدوم میکند به استثنای آنهائی که در ماده قبل ذکر شده که ضمیمه صورتمجلس میشود.
ماده ۴۷ – صورتمجلس انتخابات را منشی در سه نسخه تحریر نموده به امضای اعضای انجمن نظارت میرساند یک نسخه بحکومت نسخه دیگر بتوسط حکومت به مجلس شورای ملی و نسخه ثالث با کتابچه ثبت اوراق تعرفه به انجمن ایالتی یا ولایتی مرکز حوزه فرستاده میشود.
ماده ۴۸ – اشخاصی که ورقه تعرفه ندارند حق دخول به مجلس انتخاب ندارند.
ماده ۴۹ – دخول در محوطه انتخاب با داشتن اسلحه اکیداً ممنوع است.
ماده ۵۰ – اسامی انتخابشدگان درجه اول و دوم بعد از اتمام انتخابات از طرف حاکم محل در روزنامه اعلان میشود.
ماده ۵۱ – انتخابشدگان در شهرهای جزو باید بامضای انجمن نظارت آن محل اعتبارنامه در دست داشته باشند و بانجمن نظارت مرکزی ارائه بدهند و همچنین نمایندگانی که در مرکز حوزه انتخابیه برای عضویت مجلس شورای ملی منتخب میشوند باید بامضای انجمن نظارت مرکزی اعتبارنامه در دست داشته تسلیم دفتر مجلس شورای ملی نمایند.
فصل هشتم- در شکایات راجع به انتخابات
ماده ۵۲ – اگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی حین انتخاب شکایت یا ایرادی راجع بانتخابات داشته باشد مانع از انجام انتخاب نخواهد شد ولی شرح آن شکایت باید در صورتمجلس درج شود.
ماده ۵۳ – شکایات و ایرادات راجعه بانتخابات باید در ظرف یک هفته بعد از ختم انتخابات بانجمن نظارت اظهار شود تا انجمن رسیدگی نموده حکم بدهد و نتیجه را ضمیمه صورتمجلس انتخاب نمایند.
ماده ۵۴ – متشکیان از انتخابات اگر از حکم انجمن نظارت راضی نباشند میتوانند پس از افتتاح مجلس شورای ملی شکایات خود را در ظرف ماه اول بمجلس شورای ملی اظهار نمایند و حکم مجلس شورای ملی قاطع خواهد بود.
(شکایات راجعه بانتخابات که بعد از افتتاح مجلس شورای ملی بعمل میآید باید در ظرف ماه اول بعد از وقوع آن انتخابات بمجلس شورای ملی برسد).
ماده ۵۵ – هر گاه یکی از منتخبین یا نمایندگان بوسیله تطمیع یا تهدید انتخاب شود پس از ثبوت بانجمن نظارت یا مجلس شورای ملی انتخاب آن منتخب یا نماینده علاوه بر مجازاتی که قانون در باره او معین خواهد کرد از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.
ماده ۵۶ – حق اعتراض بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن داشته باشند.
فصل نهم- در مواد مختلفه
ماده ۵۷ – همینکه نصف بعلاوه یک نفر از نمایندگان ملت که شصت و یکنفر باشد در طهران حاضر شدند مجلس افتتاح مییابد و رأی آنها باکثریت مناط اعتبار و اجراست.
ماده ۵۸ – ابتدای دوره انتخابیه دو ساله از روزی است که مجلس شورای ملی افتتاح میشود.
ماده ۵۹ – پس از انقضای مدت دو سال باید نمایندگان مجدداً انتخاب شوند و مردم مختارند هر یک از یک منتخبین سابق را که بخواهند دوباره انتخاب نمایند.
ماده ۶۰ – مقرری اعضای مجلس شورای ملی موقوف به تشخیص و تصویب مجلس است.
ماده ۶۱ – مخارج مسافرت انتخابشدگان درجه اول و دوم را ذهاباً و ایاباً حکومت هر محل باطلاع انجمن نظارت از قرار فرسخی پنج قران ادا خواهد کرد بعلاوه پنج تومان مخارج توقف پنج روزه در مرکز حوزه.
ماده ۶۲ – هر گاه یکی از اعضای مجلس شورای ملی استعفا یا فوت نماید و بیش از سه ماه به انقضای دوره باقی باشد مجلس شورای ملی یک نفر به جای او به اکثریت تام انتخاب خواهد کرد.
ماده ۶۳ – در طهران ده روز بعد از توشیح این نظامنامه بدستخط همایونی و در ولایات پنج روز بعد از وصول نظامنامه انجمن نظارت تشکیل یافته شروع به انتخابات خواهد کرد.