مصوب ۲۰ ربیع‌الثانی ۱۳۲۵ قمری [۱۲۸۶/۳/۱۰]
فصل اول – قواعد کلیه
۱ – مقصود اصلی تأسیس بلدیه حفظ منافع شهرها و ایفای حوائج اهالی شهرنشین است.
۲- امور راجعه به بلدیه از قرار تفصیل است:
اولاً ) اداره کردن آنچه اهالی شهر برای اصلاح امور بلدیه بموجب قانون میدهند
ثانیاً ) اداره کردن اموال منقوله و غیرمنقوله و سرمایه‌هائی که متعلق به شهر است
ثالثاً ) مراقبت در عدم قحطی آذوقه شهر بوسائل ممکنه.
رابعاً ) ساختن و پاک نگاهداشتن کوچه‌ها و میدانها و خیابانها از پیاده‌رو و کالسکه‌رو و باغهای عمومی و مجاری میاه و زیر آبها و پلها و معابر و‌غیره و همچنان روشن کردن شهر و تقسیم آبهای شهری و مراقبت در تنقیه قنوات و پاکیزگی حمامها
خامساً ) مراقبت در رفع تکدی و تأسیس دارالمساکین و دارالعجزه و مریضخانه‌ها و امثال آن
سادساً ) معاونت در اقدامات حفظالصحه و حفظ دواب و حشم و تأسیس دواخانه‌ها و امثال آن
سابعاً ) مواظبت در اینکه معابر شهری موافق نقشه معینی باشد و اقدامات مقتضیه بر ضد حریق و سایر بلیات سماوی و ارضی بعمل آید
ثامناً ) بیمه ابنیه متعلق بشهر از حریق
تاسعاً ) معاونت در تکثیر معارف و مساعدت در دایر نمودن کتابخانه‌ها و قرائتخانه‌ها و موزه‌ها و حفظ و مرمت مساجد و مدارس و ابنیه عتیقه .
عاشراً ) مساعدت با دولت در ساختن بازارها و نمایشگاههای تجارتی و کلیتاًمراقبت رواج حرفت و تجارت شهر و دایر نمودن محل تشخیص اسعار‌و معاملات عمومی.
۳ – دایره اقدامات بلدیه مختص بحدود شهر و اراضی متعلقه بشهر است.
۴ – انجمن و اداره بلدیه میتواند باسم شهر بیع و شراء و هر گونه معاملات نماید و بجاهای لازم شکایت کند و در محاکمات عدلیه اقامه دعوا نماید و مدعی و مدعی‌علیه واقع شود.
۵ – اراضی کوچه‌ها و میدانها و پیاده‌روها و معابر و رودخانه‌ها و سواحل رودخانه‌ها و زیر آبها و غیره هر چند که متعلق بشهر است محل استفاده‌عموم ناس است.
۶ – وجوهی که اهل شهر برای مصارف بلدیه میدهند باید بحکم قانون باشد.
۷ – حاکم شهر باید مراقبت نماید که اقدامات بلدیه مخالف با این نظامنامه نباشد.
۸ – اداره بلدیه حق دارد که مهر معینی باسم شهر داشته باشد.
فصل دوم- در تشکیل انجمن بلدیه
۹ – هیئت بلدیه مرکب است از انجمن بلدیه و اداره و شعب جزو آن.
۱۰ – انجمن بلدیه مرکب است از اعضائی که از محلات شهر بترتیب ذیل انتخاب میشوند.
۱۱ – عده اعضای انجمن بلدیه در شهرهای کوچک شانزده و در شهرهای متوسط بیست و در شهرهای بزرگ سی نفر خواهد بود که با رعایت وسعت و جمعیت بمحلات شهر تقسیم میشوند.
شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان
۱۲ – انتخاب‌کنندگان اعضای انجمن بلدیه باید دارای شرایط ذیل باشند:
(اولاً) تابعیت ایرانیه
(ثانیاً) اکمال بیست و یک اقلاً
(ثالثاً) دادن مالیات یا داشتن خانه یا مستغل یا اراضی در حدود شهر که در شهرهای بزرگ هزار و در شهرهای متوسط پانصد و در شهرهای کوچک سیصد تومان ارزش داشته باشد.
۱۳ – ادارات علمیه و خیریه نیز در صورتی که صاحب چنین مستغلی یا زمینی در شهر باشند حق فرستادن وکیلی برای شرکت در انتخابات دارند کذالک شرکتها و اشخاصی که تجارتخانه و حجره معینی دارند حق شرکت در انتخاب را دارند ولو این که صاحب خانه یا مستغل یا اراضی بطوری که ذکر شد نباشند.
۱۴ – اگر خانه یا مستغل یا زمینی مابین چند نفر مشترک باشد یکی از شرکاء میتواند موافق قرارداد سایر شرکاء در انتخابات حاضر شود.
۱۵ – اشخاص ذیل حق انتخاب ندارند:
اولاً ) اشخاصی که بواسطه جنحه و جنایتی مجازات قانونی دیده‌اند
ثانیاً ) اشخاصی که معروف بارتکاب قتل و سرقت باشند
ثالثاً ) ورشکسته به تقصیر
رابعاً ) اشخاصی که از بابت عوارض بلدیه بقایا دارند و بیش از نصف عوارض سالیانه را نپرداخته‌اند
خامساً ) طایفه نسوان
سادساً ) اشخاص خارج از رشد.
۱۶ – اشخاص ذیل از شرکت در انتخابات به شرط ممنوعند:
(اولاً) حکام و معاونین آنها در محل حکومت
(ثانیاً) عمال نظمیه شهری که در آن انتخابات بعمل می‌آید
(ثالثاً) مأمورین نظامی بری و بحری داخل در نظام.
۱۷ – شرایط انتخاب شدن همان شرایط انتخاب کردن است بعلاوه باید انتخاب‌شوندگان سواد فارسی کامل داشته و سنشان کمتر از بیست و پنج نباشد و داخل در خدمت دولتی نباشند.
۱۸ – اشخاصی که انتخاب میشوند باید قبل از وقت یا خودشان داوطلب انتخاب شدن باشند و یا به تکلیف انتخاب‌کنندگان قبول انتخاب شدن را‌نموده باشند.
ترتیب انتخاب اعضاء
۱۹ – برای انتخاب اعضاء انجمن نظارتی از معاریف انتخاب‌کنندگان از محلات شهر تشکیل مییابد که در تحت نظارت حاکم یا نایب‌الحکومه یا معاونشان خواهد بود.
۲۰ – عده اعضای انجمن نظارت مطابق خواهد بود با عده محلات شهر ولی کمتر از شش نفر نخواهد بود.
۲۱ – پس از تشکیل اعضاء انجمن از میان خودشان یک نفر رئیس و یک منشی انتخاب خواهند نمود.
۲۲ – نظم مجلس و حفظ قوانین انتخاب با رئیس و نوشتن صورت مجلس هر اجلاس با منشی خواهد بود.
۲۳ – انجمن نظار فقط مشغول امر انتخاب خواهد بود و دخالت در امر دیگر نخواهد نمود.
۲۴ – انجمن نظار اعلانی مرتب نموده دو هفته قبل از روز انتخاب که جمعه خواهد بود در شهر اشاعه میدهد.
۲۵ – اعلان مذکور در ماده فوق مطالب ذیل را دارا خواهد بود:
اول ) محل ایام و اوقاتی که انجمن نظار حاضر خواهد بود برای دادن تعرفه به اشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند
دویم ) مواد دوازده تا هیجده این قانون را
سیم ) محل روز و مدتی را که انجمن نظار حاضر خواهد بود برای گرفتن اوراق انتخاب از دارندگان تعرفه انتخاب
چهارم ) عده اعضائی که باید انتخاب شوند.
۲۶ – محل اجتماع انجمن نظار حتی‌المقدور قسمی انتخاب خواهد شد که در مرکز شهر واقع باشد تا مردم بتوانند بسهولت و آزادی ورود کرده تعرفه بگیرند یا روز انتخاب رأی بدهند مثل مساجد و یا مدارس.
۲۷ – تعرفه‌ای که با نمره و تاریخ بمهر اعضای انجمن نظار به انتخاب‌کنندگان داده میشود محتوی اسم خود و پدر و سن و شغل و منزل انتخاب‌کننده خواهد بود. همچنین تعیین روز و محلی را مینماید که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد.
۲۸ – انجمن نظار تعرفه‌هائی را که میدهد به ترتیب نمره در کتابچه ثبت خواهد نمود.
۲۹ – در روز انتخاب که فقط یک روز خواهد بود و بوسیله اعلان و تعرفه معین گردیده انجمن نظار از صبح تا شام در محلی که معین شده حاضر‌میشود.
۳۰ – در روز انتخاب انجمن اقلاً ده ساعت برای تحصیل آراء حاضر خواهد بود ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب قبل از وقت اعلان خواهد شد.
۳۱ – پس از انقضای وقتی که معین شده دیگر ورقه انتخاب از کسی قبول نخواهد شد.
۳۲ – دادن رأی باید مخفی باشد و از این جهت دارنده تعرفه باید قبل از دخول بمجلس انتخاب مطابق عده که اعلان شده است اسم یک یا چند نفر را که دارای شرایط انتخاب شدن باشند روی کاغذ سفید بی‌نشان نوشته تا کند و با خود داشته باشد.
۳۳ – پس از حضور اعضای انجمن و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع به گرفتن اوراق انتخاب رئیس انجمن نظار جعبه‌ای که برای ضبط اوراق انتخاب است در حضور اعضای انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را مینماید.
۳۴ – دارندگان تعرفه برای ورود به مجلس انتخاب باید تعرفه و ورقه انتخاب خود را در دست داشته باشند.
۳۵ – اشخاصی که تعرفه ندارند حق دخول و مزاحمت را ندارند.
۳۶ – هر یک از دارندگان تعرفه پس از ورود به مجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه انتخاب خود را به رئیس خواهد داد.
۳۷ – رئیس نمره تعرفه را بصورت بلند میگوید تا یکی از اعضاء انجمن نمره را در کتابچه ثبت تعرفه پیدا نموده نشان کند پس از نشان نمره رئیس تعرفه را به صاحبش رد نموده و ورقه انتخاب او را بدون نگاه کردن در جعبه انتخاب میاندازد.
۳۸ – انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه انتخاب و پس گرفتن تعرفه در صورت تنگی جای و اختلال نظم و ترتیب انتخاب و امر رئیس از مجلس انتخاب خارج خواهند شد.
۳۹ – رئیس از حضور عده‌ای از انتخاب‌کنندگان در مجلس انتخاب مضایقه نخواهد نمود مگر اینکه موجب تنگی مکان و معطلی و بی‌نظمی امر انتخاب بشود در این صورت اطاعت امر رئیس واجب است.
۴۰ – دخول در مجلس انتخاب با داشتن حربه ممنوع است.
۴۱ – پس از انقضای وقت مجلس انتخاب یا نشان شدن تمام نمره‌ها در کتابچه ثبت تعرفه رئیس ختم انتخاب را بصوت بلند اعلان مینماید و پس از آن دیگر از کسی ورقه انتخاب قبول نمیشود.
۴۲ – پس از اعلام ختم رئیس جعبه انتخاب را در حضور اعضای انجمن نظار و حاضرین از انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر به استخراج اسامی مینماید.
۴۳ – کار اول تعیین عده اوراق انتخاب خواهد بود و نتیجه آن بتوسط منشی انجمن در صورتمجلس روز انتخاب ثبت میشود.
۴۴ – پس از تعیین عده اوراق انتخاب یکی از اعضاء اسامی مرقومه روی اوراق را یک یک بصوت بلند میخواند و به یک نفر دیگر از اعضاء میدهد.
۴۵ – منشی مجلس باید اسامی که خوانده میشود در بالای صفحه کاغذی سیاهه نموده هر چند دفعه که یک اسم مکرر میشود زیر آن برای شماره علامتی بگذارد.
۴۶ – در صورتی که روی اوراق انتخاب بیشتر یا کمتر از عده معینه در اعلان اسامی نوشته باشند نقصی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد. در صورت اول آن عده اسمی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نخواهد شد.
۴۷ – از اوراق آنچه سفید یا لایقرء باشد یا آنکه صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضای انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک ورق باشد محسوب نخواهد بود ولی عیناً ضمیمه صورت مجلس میشود.
۴۸ – بلافاصله پس از استخراج و شماره آراء رئیس نتیجه را بصوت بلند اعلان مینماید و اوراق انتخاب را پاره و باطل مینماید به استثناء آنهائی که در ماده فوق ذکر شد که ضمیمه صورت مجلس میشود.
۴۹ – انتخاب‌شده‌گان اشخاصی خواهند بود که اکثریت آراء نسبتاً به طرف ایشان باشد.
۵۰ – صورت مجلس انتخابات را منشی در دو نسخه تحریر نموده بامضای اعضای انجمن نظار میرساند یک نسخه به حاکم یا نایب‌الحکومه داده خواهد شد و نسخه دیگر با کتابچه ثبت تعرفه و اوراق مذکور در ماده فوق در نزد یکی از اعضاء که انجمن نظار معین کنند امانت میماند که پس از تشکیل به انجمن بلدیه تسلیم نماید.
۵۱ – در سورت تساوی آراء منتخب به حکم قرعه معین میشود.
۵۲ – در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود جمعه آینده خواهد بود.
۵۳ – اگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی در حین انتخاب شکایت یا ایرادی در امر انتخاب داشته باشد مانع از انجام انتخاب نخواهد شد ولی شرح آن شکایت باید در صورتمجلس درج بشود.
۵۴ – شکایات و ایرادات راجع به انتخابات باید در ظرف یک هفته بعد از ختم انتخابات به انجمن نظار اظهار شود تا انجمن رسیدگی نموده حکم خود را بدهد و نتیجه را ضمیمه صورت انتخاب نماید.
۵۵ – متشکیان از انتخابات اگر از حکم انجمن نظار راضی نباشند پس از افتتاح انجمن بلدیه شکایات خودشان را در ظرف هفته اول به انجمن بلدیه اظهار نمایند حکم انجمن بلدی قطعی خواهد بود.
۵۶ – حق ایرادات و اعتراض بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را داشته باشند انجمن نظار یک هفته بعد از انجام انتخابات متفرق خواهد شد.
۵۷ – اسامی انتخاب‌شدگان برای انجمن بلدیه بعد از اتمام انتخابات از طرف حاکم در روزنامه طبع خواهد شد.
۵۸ – در شهرهای بزرگ برای تسهیل امر انتخاب انجمن نظار میتواند در هر محله شعبه جداگانه مرکب از شش نفر تشکیل نماید که بترتیب فوق منتخبین آن محله را تعیین کند.
۵۹ – اعمال انجمن نظار و شعب آن از دادن تعرفه و تحصیل آراء در روز انتخاب و غیره باید مقارن یکدیگر باشد و در یک روز اختتام پذیرد.
فصل سوم- ترتیب و وظایف انجمن بلدیه
۶۰ – یک هفته پس از انجام انتخاب اعضاء انجمن بلدیه منعقد گشته مشغول امور راجعه به خود میشود.
۶۱ – انجمن بلدیه بعد از تشکیل اگر خللی در امر انتخاب یکی از محلات مشاهده نماید میتواند با اطلاع حکومت امر بتجدید انتخاب در آن محله نماید.
۶۲ – انجمن بلدیه مرکب است از اعضائی که بمدت چهار سال بموجب این نظامنامه انتخاب میشوند.
۶۳ – اعضای انجمن بلدیه قبل از شروع به اجرای وظایف خود قسم یاد خواهند کرد که با کمال راستی و درستی تکالیف خود را انجام دهند.
۶۴ – اعضای انجمن بلدیه از طرف دولت یا ملت موظف نخواهند بود.
۶۵ – اگر یکی از اعضاء انجمن بلدیه از این شغل استعفا نماید و یا آن که بجهتی از جهات که در ماده ۱۲ این نظامنامه مصرح است از عضویت انجمن محروم شود به جای آن عضو دیگری از محل خودش انتخاب خواهد شد.
۶۶ – هیچکس از اعضای انجمن بلدیه نباید بدون عذر موجه از حضور در اجلاسات انجمن خودداری نماید.
۶۷ – عضو غایب باید رئیس انجمن را هر دفعه از جهت غیبت خود مطلع نماید و رئیس انجمن اظهار عضو غایب را به اطلاع انجمن برساند.
۶۸ – هر گاه عضوی در انجمن حاضر نشد و برئیس انجمن جهت غیبت خود را اطلاع نداد و یا این که اطلاع داد ولی انجمن به اکثریت دو ثلث آراء عذر او را موجه ندانست دفعه اول و دوم رئیس او را توبیخ خواهد کرد و در دفعه سیم از حضور در انجمن معاف خواهد بود.
۶۹ – رئیس انجمن بلدیه را خود انجمن از میان خود به اکثریت آراء انتخاب خواهد کرد در پایتخت و کرسیهای ایالت فرمان همایون در استقرار او بدین سمت صادر خواهد شد رؤسای انجمنهای بلدیه شهرهای دیگر بدین سمت بحکم وزیر داخله مستقر خواهند نمود. منشی انجمن را نیز خود انجمن با رعایت کثرت آراء از اعضاء انتخاب خواهد کرد.
۷۰ – وظایف انجمن بلدیه از این قرار است:
اولاً ) انتخاب اجزای بلدیه و مستخدمینی که موافق این نظامنامه باید از طرف انجمن انتخاب شوند
ثانیاً ) تعیین مقرری برای مستخدمین ادارات بلدیه
ثالثاً ) ترتیب تکالیف و وظایف اداره بلدیه و دوائر جزو او و نوشتن دستورالعمل آنها
رابعاً ) مداقه در عمل بودجه بلدیه
خامساً ) تعیین مقدار فروعات و عوارضی که برای مصارف بلدیه از اهالی شهر بموجب قانون گرفته میشود
سادساً ) تبدیل عوارض جنسی به نقدی
سابعاً ) تعیین اینکه از چه نوع بقایای شهری که لاوصول مانده باید صرف نظر بشود
ثامناً ) ترتیب حفظ و اداره کردن سرمایه‌ها و اموال بلدیه و همچنان نظم و ترتیب تأسیسات خیریه از قبیل مریضخانه و کتابخانه و غیره که بخرج شهر دایر شده
تاسعاً ) تحصیل اموال غیر منقوله
عاشراً ) خرید و فروش اموال غیر منقوله و تعیین قواعد خرید آنچه که برای ترتیب ابنیه و کوچه‌ها موافق نقشه‌ای که ممضی و مقبول شده و لازم است
واحد عشراً ) تعیین و تعدیل نرخ گوشت و نان و سایر ارزاق و میزان اجرت کالسکه‌های کرایه و تراموای و سایر اسباب حمل و نقل
اثنین عشراً ) مداقه در لایحه استقراض شهری و کلیه قراردادهائی که به اسم شهر منعقد خواهد شد
ثالث عشراً ) قبول نمودن وجه اعانه به اسم شهر
اربع عشراً ) ترتیب قواعدی که برای اجرای مواد سابق‌الذکر لازم خواهد شد
خمس عشراً ) ترتیب لوایح تغییر و تکمیل نقشه‌های شهری و ترتیب نقشه‌های جدیده
سادس عشراً ) رسیدگی به حساب اداره بلدیه و نظارت و تفتیش اعمال آن اداره و رسیدگی به مواد شکایات که در آن اداره طرح میشود
سبع عشراً ) مسئول نمودن مستخدمین و عمال بلدیه
ثمانیه عشراً ) تقدیم لوایح و عرایض بوزیر داخله بتوسط حاکم محل در احتیاجات اهالی شهر و منافع آنها
تسعه عشراً ) تعیین مقدار عوارضی که باید از مردم بابت استفاده از راههای اطراف شهر و پلها و معابر و سلاخ‌خانه‌ها و لوله‌های مجاری آبها و زیرآبها که به خرج شهر ساخته شده است بدهند همچنان تعیین مقدار حق‌الارضی که باید شرکت‌های کشتیرانی و صاحبان کشتی از بابت اسکله‌هائی که ساخته شده است بدهند
عشرین ) رسیدگی به صحت موازین و مقادیر
احد عشریناً ) تعیین محلی برای سپردن و نگاهداری اطفال و مجانین و حیوانات گمشده و طریق ایصال ایشان به اولیای آنها.
۷۱ – انجمن بلدیه در عرض سال معمولاً کمتر از شش و زیادتر از بیست و چهار مرتبه منعقد نمیشود مگر به اقتضای حاجت و تصویب خود انجمن که فوق‌العاده منعقد تواند شد. فهرست اجلاسات خود را انجمن بلدیه در برج حوت برای سال آتیه ترتیب داده اعلان خواهد کرد.
۷۲ – هر دفعه قبل از انعقاد انجمن بلدیه رئیس انجمن فهرست اموری که باید مطرح مذاکره و مداقه شود ترتیب داده برای اعضای انجمن بلدیه خواهد فرستاد و نسخه‌ای هم برای اطلاع حاکم محل بحکومت ارسال خواهد داشت. هر گاه در اجلاس انجمن بلدیه در یک روز فرصت مذاکره در تمام امور معینه نشد روزهای بعد به آن امور رسیدگی خواهد شد.
۷۳ – انجمن بلدیه به حکم وزیر داخله در پایتخت و حکام در ولایات فوق‌العاده تشکیل تواند شد ولی باید قبل از وقت فهرست اموری که در انجمن مطرح مذاکره خواهد شد بتوسط رئیس انجمن بلدیه برای اعضا فرستاده شود.
۷۴ – امور راجعه به انجمن بلدیه بموجب اظهار اشخاص ذیل طرح میشود:
(اولاً) به تکلیف رئیس انجمن بلدیه و اعضای آن
(ثانیاً) بموجب اظهار کتبی حاکم محل
(ثالثاً) به اظهار اداره بلدیه
(رابعاً) بموجب اظهار و شکایت اشخاص متفرقه.
۷۵ – اعضای انجمن در صورتی که بخواهند مطلبی را اظهار نمایند باید کتباً به رئیس انجمن اعلان نمایند بعد از این اعلام مسئله را رئیس به انجمن اظهار میدارد و در صورتی که انجمن اظهار مسئله را تصویب نمود اعضاء شروع در مذاکره مینمایند.
۷۶ – انجمن بلدیه میتواند تسویه اموری را که وقت مخصوص لازم دارد بعهده یکی از اعضا بلدیه محول کند.
۷۷ – رئیس انجمن بلدیه حق دارد که برای حضور در مجلس اشخاصی را که اطلاعات آنها باعث پیشرفت و مذاکره و مداقه امور است دعوت نماید.
۷۸ – برای اعتبار قراردادهای انجمن بلدیه اقلاً باید نصف اعضاء حاضر باشند ولی در اجلاساتی که در مواقع بلیات ارضی و سماوی و یا جنگ بطور فوق‌العاده تشکیل میشود از این قاعده صرف نظر خواهد شد و قرارداد انجمن با حضور هر قدر از اعضاء معتبر خواهد بود.
۷۹ – برای قراردادهای انجمن بلدیه در مواد ذیل باید اقلاً دو ثلث از اعضاء حاضر باشند:
اولاً ) در باب فروش اموال غیر منقوله متعلق به شهر و خرید اموال غیر منقوله برای شهر
ثانیاً ) تعیین قیمت اراضی که برای ساختن ابنیه به اشخاص متفرقه فروخته میشود و یا برای تصحیح نقش شهر ابتیاع میشود
ثالثا ً) استقراضات و ضمانات که از طرف شهر میشود
رابعا ً) تبدیل عوارض جنسی بنقدی
خامساً ) تعیین مسئولیت مستخدمین اداره بلدیه و دوائر جزو آن.
۸۰ – غیر از مواردی که در ماده هفتاد و پنج اشاره شده است سایر امور راجعه به انجمن بلدیه به اکثریت آراء حل و تسویه میشود و در صورت تساوی آراء رأی رئیس دو رأی محسوب میشود هیچ عضوی بیش از یک رأی ندارد و رأی خود را نمی‌تواند بدیگری محول کند.
۸۱ – در باب تعیین مستخدمین اداره بلدیه و دوایر جزو آن و مقرری آنها و مسئولیت اجزا و مستخدمین رأی مخفی گرفته میشود ولی در سایر امور انجمن مختار است رأی مخفی یا علنی بگیرد.
۸۲ – تمام قراردادهای انجمن بلدیه باید در دفتری ثبت شده به امضای رئیس انجمن و اعضائی که در مذاکرات شرکت داشته‌اند برسد و صورتمجلس را منشی انجمن و منشی اداره بلدیه نیز امضا مینماید و ترتیب دفاتر به عهده منشی‌های مزبوره است.
۸۳ – کلیه قراردادهای انجمن بلدیه با منضمات آن باید بتوسط رئیس انجمن برای حاکم محل فرستاده شود و آنچه که باید در روزنامجات طبع و نشر شود با تصویب انجمن برای اطلاع اهالی شهر اعلان و اعلام خواهد شد.
۸۴ – از قراردادهای انجمن آنچه باید به امضای حاکم یا وزیر داخله برسد بعد از امضاء بموقع اجرا گذارده خواهد شد.
۸۵ – از قراردادهای انجمن بلدیه آنچه که باید به امضای حاکم برسد از این قرار است:
اولاً ) تعیین قیمت اراضی شهر که باید فروخته یا ابتیاع شود
ثانیاً ) استقراضات و ضماناتی که از طرف شهر میشود
ثالثاً ) تعدیل و تسهیل نرخ نان و گوشت و سایر ارزاق
رابعاً ) کرایه کالسکه و درشکه و تراموای و سایر وسایل حمل و نقل
خامساً ) تغییر در نقشه شهر و ترتیب نقشه‌های جدیده
سادساً ) حقوقی که از سفاین در اسکله‌هائی که بخرج شهر درست شده اخذ میشود
سابعاً ) کلیه دستورالعمل‌هائی که انجمن بلدیه برای ادارات بلدیه و ادارات خیریه که در اداره شهر است ترتیب میدهد.
۸۶ – از قراردادهای انجمن بلدیه آنچه که باید به امضای وزیر داخله برسد از این قرار است:
اولاً ) تسعیر عوارض جنسی شهر
ثانیاً ) به خرج شهر کوچه‌ها و پیاده‌روها را پاک کردن و نگاهداشتن مستحفظین حریق و تنظیفات بلدیه و ترتیب زیرآب سازی‌ها
ثالثاً ) فروش و انتقال اموال غیر منقوله شهر باستثنای اراضی کوچک که در فقره اول ماده ۸۵ تصریح شده
رابعاً ) استقراضات و ضمانت‌هائی که از طرف شهر میشود
خامساً ) تعیین وجوهی که از بابت ساختن راهها و پلهای اطراف شهر و بنای سلاخ‌خانه‌ها و مجاری آبها و غیر داده میشود
سادساً ) تعیین حق‌الارض و اراضی که در سواحل دریاها و رودخانه‌ها باشخاص متفرقه و یا شرکتها داده میشود که اسکله بنا نمایند و یا برای بار‌گرفتن و یا بار دادن سفاین استعمال کنند
سابعاً ) ترتیب دستورالعملهای راجعه به ادارات خیریه و حفظ اموال غیر منقوله شهر در پایتخت و کرسیهای ایالات و ولایات.
۸۷ – هرگاه حاکم قرارداد انجمن بلدیه را تصویب ننمود باید جهت عدم موافقت خود را به انجمن بلدیه اظهار نموده انجمن را متقاعد نماید و در صورتی که انجمن متقاعد نشد قرارداد انجمن را حاکم بوزیر داخله تقدیم نماید که موافق ماده (۸۸) اقدام شود.
۸۸ – قراردادهای انجمن بلدیه که باید به تصویب و امضای وزیر داخله برسد بتوسط حاکم به وزیر داخله تقدیم خواهد شد. وزیر داخله مکلف است که با کمال دقت به قرارداد انجمن و اعتراض حاکم در آن باب رسیدگی نماید. هر گاه قرارداد انجمن راجع به امری بوده که از تکالیف انجمن بلدیه خارج است اعتراض حاکم را تصدیق نموده آن قرارداد را امضاء نمی‌نماید ولی در صورتی که قرارداد انجمن بلدیه خارج از تکالیف و حدود آن نبود ولی بجهتی یا ملاحظه مخالف با مصالح عامه یا منافع شهر است وزیر داخله باید مسئله را در مجلس وزراء مذاکره نماید. چنانچه مسئله راجع به ازدیاد عوارض است در مجلس شورای ملی مطرح شود و اگر محتاج به ایجاد قوانین جدیده باشد در مجلس شورای ملی و سنا مورد مداقه گردد.
۸۹ – هرگاه در انجمن بلدیه اعضاء بقدری که برای اعتبار قرارداد انجمن لازم است حاضر نشدند انجام امور محول به اجلاس دیگر میشود و اگر در اجلاس ثانی اعضاء باز بقدر لزوم حاضر نشدند اداره بلدیه راپرتهای خود را با راپرتهای دوائر جزو بحاکم محل میدهد. و هرگاه حاکم با رأی اداره بلدیه موافقت ننمود باید بطوری رفتار نماید که در باب قراردادهای انجمن در ماده (۸۷) مقید است.
۹۰ – انجمن بلدیه میتواند که قواعد لازمه را در باب تنظیفات کوچه‌ها و دستورالعملهای راجعه بساختن پشت‌بامها و ناودانها و پاکیزگی مجاری میاه و اقدامات حفظالصحه و ضد عفونت و تمیزی میدانها و اقدامات ضد حریق و حفظ و حراست اهالی از مواد محترقه و غیره ترتیب نماید.
۹۱ – کلیه این قواعد و دستورالعملها با رعایت حدود قوانین شرع انور بi امضای حاکم رسیده بتوسط اداره پلیس بموقع اجرا گذاشته خواهد شد.
فصل چهارم- اداره بلدیه
۹۲ – اداره بلدیه مرکب است از اعضائی که انجمن بلدیه انتخاب کرده است. عده اعضای اداره بلدیه چهار نفر خواهد بود.
۹۳ – اداره بلدیه در تحت ریاست رئیس انجمن بلدیه خواهد بود و رئیس مزبور که موسوم به کلانتر است یک نفر معاون از اعضای اداره بلدیه به انتخاب انجمن بلدیه خواهد داشت و معاون مزبور که بدین سمت به حکم وزیر داخله استقرار مییابد در موارد غیبت یا مرض کلانتر، قایم‌مقام او خواهد بود. منشی اداره بلدیه را نیز انجمن بلدیه از میان اعضای اداره بلدیه معین خواهد کرد.
مدت مأموریت کلانتر و اعضای بلدیه چهار سال است. در دوره اول بعد از دو سال نصف اعضای بلدیه به حکم قرعه خارج شده بجای آنها اعضای جدید انتخاب میشوند و بعد از انقضای هر دو سال آن نصف اعضایی که چهار سال مأموریتشان به سر آمده خارج شده و اعضای جدیده انتخاب میشوند. انتخاب اعضای سابق با اکثریت آراء انجمن بلدیه جایز است.
۹۴ – اداره بلدیه مکلف است که موافق این نظامنامه و مطابق دستورالعملهای انجمن بلدیه امور شهر را اداره نماید اداره بلدیه صورت صحیحی از کلیه اموال متعلقه به شهر را داشته باشد و امور جاریه شهر را انجام بدهد و پیوسته در صدد فراهم نمودن اصلاح وضع شهر باشد و اطلاعاتی که برای انجمن بلدیه لازم میشود تحصیل کرده به انجمن مزبور برساند و موافق احکام آن عمل نماید و لوایح جمع و خرج شهر را مرتب کند و مالیات و عوارض شهری را وصول نموده بر طبق دستورالعملهای انجمن بلدیه که موافق قوانین خواهد بود خرج نماید و در دیوانخانه‌ها و محاکم عدلیه برای امور شهری مدعی و مدعی‌علیه واقع شود و بجاهای لازم شکایت نماید و با اجازه و دستورالعمل انجمن بلدیه به ادارات جزو خود تفتیش و رسیدگی نماید و کلیه حساب و راپرت اقدامات خود را با نتیجه تفتیش و رسیدگی به ادارات جزو را به انجمن بلدیه بدهد و راپرتها و حساب‌های مزبوره را به طبع رسانده اشاعه دهد.
۹۵ – امور داخلی اداره بلدیه و تقسیم کارها در آن اداره موافق دستورالعمل انجمن بلدیه مرتب خواهد شد. امور راجعه به اداره بلدیه به اکثریت آراء انجام مییابد. در صورت تساوی آراء، رأی کلانتر اکثریت را معین میکند. ولی هرگاه کلانتر رأی اکثریت را مضر مصالح عموم و منافع شهر بداند مجاز است که رأی اداره بلدیه را موقوف‌الاجرا گذارده مراتب را به انجمن بلدیه اظهار کند.
۹۶ – کلانتر مکلف است که کمال مراقبت را در انتظام امور اداره بلدیه بعمل آورد.
۹۷ – حاکم حق تفتیش و رسیدگی به اداره بلدیه و ادارات جزو آن را دارد. هر گاه در اعمال اداره بلدیه چیزی مشاهده کند که خلاف قاعده و دستورالعملها باشد حق دارد به اداره بلدیه اخطار نماید و در صورتی که اداره مزبور متنبه نشود مراتب را به انجمن بلدیه اظهار کند. و چنانچه انجمن بلدیه به اداره بلدیه همرأی شد مسئله به وزیر داخله تقدیم خواهد شد. حکم وزیر داخله برای اداره بلدیه حتمی‌الاجرا است ولی انجمن بلدیه حق دارد مادامی که دیوانخانه ادارات تشکیل نشده به کمیسیونی مرکب از اعضای شورای ملی و سنا به عده متساوی شکایت نماید.
۹۸ – ادارات بلدیه میتوانند عرضحال و مستدعیات خودشان را بتوسط حاکم به وزارتخانه‌های لازمه تقدیم نمایند.
۹۹ – برای اینکه امور شهری خوب اداره شود انجمن بلدیه حق دارد که کمیسیونهای اجرائی تشکیل کرده به هر کدام رشته‌کاری را بسپارد. کلیه کمیسیونها در تحت نظارت بلدیه بوده موافق دستورالعملهای انجمن بلدیه رفتار خواهند کرد.
۱۰۰ – رؤسای کمیسیونها را اداره بلدیه از میان اعضای خود انتخاب خواهد کرد و اگر اداره بلدیه تصویب نماید که رئیس کمیسیون از خارج انتخاب شود آن شخص در اداره بلدیه در موقع مذاکره امور راجعه به کمیسیون حاضر و صاحب رأی خواهد بود.
۱۰۱ – هر گاه برای اداره کردن اموال و دارائی شهر اشخاصی لازم شود که اهل خبره و فن باشند اداره بلدیه حق دارد بقدر حاجت این نوع اشخاص را از خارج مستخدم نماید. عزل و نصب اجزاء اداره بلدیه از قبیل محرر و دفتردار و غیره با کلانتر است.
۱۰۲ – کلانتر و معاون او و اعضای اداره بلدیه و سایر مستخدمین بلدیه از خریدن اموال شهر در موارد فروش آنها ممنوعند.
فصل پنجم- در باب مستخدمین بلدیه
۱۰۳ – هرگاه در انجمن بلدیه شکایتی از کلانتر یا معاون او و یا یکی از مستخدمین اداره بلدیه و دوائر جزو آن مطرح مداقه باشد مستخدمین مزبور نمیتوانند در انجمن حاضر شوند و انجمن بلدیه در این موارد رئیس و معاون جدیدی موقتاً انتخاب مینماید.
۱۰۴ – کلانتر و معاون او و اعضای اداره بلدیه و منشی آن اداره جزو مستخدمین دولت محسوب خواهند بود. و در ترفیع رتبه و سایر حقوق، حکم مستخدمین دولتی را خواهند داشت.
۱۰۵ – قواعد انفصال مستخدمین فوق‌الذکر در صورت استعفای آنها قبل از انقضای مدت چهار سال از قرار تفصیل است:
انفصال کلانترها در پایتخت و کرسیهای ایالات، منوط به اجازه همایونی است.
انفصال کلانترها در شهرهای متوسط و کوچک و همچنان معاون کلانترها مطلقاً به اجازه وزیر داخله است.
۱۰۶ – کلانتر و معاون او و اعضای اداره بلدیه و اجزای دوائر و انجمنهای جزو آن علامتی موافق نقشه و نمونه که به امضای همایونی رسیده خواهند داشت و ملبوس معینی به ترتیب مخصوص به آنها داده میشود.
۱۰۷ – انتخاب کلانتر و معاون او برای مدت چهار سال است. تعیین مدت مأموریت منشی اداره بلدیه، منوط به رأی انجمن بلدیه است.
۱۰۸ – مستخدمین اداره بلدیه که از خارج دعوت میشوند باید شرایطی را دارا باشند که در باره انتخاب‌کنندگان اعضای انجمن بلدیه مقید است.