مصوب ۱۳۱۱/۳/۵
ماده واحده – مجلس شورای ملی قرارداد راجع بتعیین خط سرحدی ایران و ترکیه مشتمل بر سه ماده به ضمیمه یک مراسله راجع به استفاده پستهای مستحفظ سرحدی طرفین از ابهای چشمه‌های دریاچه بوردلان و چشمه‌های سلیپ و قوزلو و یخاری یارم قایا و مراتع واقعه در جنوب و مغرب خط سرحدی را که تواما در تاریخ 23 ژانویه 1932 مطابق دوم بهمن ماه هزار و سیصد و ده شمسی بین دولتین ایران و ترکیه امضاء شده است تصویب و بدولت اجازه مبادله اسناد صحه شده آن را میدهد.
این قانون که مشتمل بر یک ماده و متن قرارداد تعیین خط سرحدی ایران و ترکیه است در جلسه ۵ خرداد ماه سیصد و یازده شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رئیس مجلس شورای ملی – دادگر
قرارداد راجع به تعیین خط سرحدی بین ایران و ترکیه
اعلیحضرت شاهنشاه ایران و رئیس جمهوری ترکیه
نظر بمیل صمیمی که متقابلتا برای تعیین قطعی خط سرحدی بین ایران و ترکیه دارند و مایلند باین وسیله حسن موافقت و روابط برادرانه و دوستانه بین ملتین را تحکیم نمایند تصمیم به انعقاد قراردادی نموده و برای این مقصود اختیارداران خود را بترتیب ذیل معین نمودند.
جناب اشرف اقای محمد علیخان فروغی وزیر امور خارجه ایران
جناب دکتر توفیق رشدی‌بیک وزیر امور خارجه ترکیه
معزی‌الیهما با داشتن اجازه صحیح در مواد ذیل موافقت حاصل نمودند:
ابتدای سرحد بین ایران و ترکیه از ملتقای رود ارس و رود قراسو از علامت سرحدی نمره 1 واقعه در خاک ایران شروع گردیده و بعد خط منصف المیاه قراسو را سیر و تا دریاچه بوردلان رسیده و از ان جا بخط مستقیم تا تپه که در یکصد متری جنوب شرقی چشمه‌های قراسو واقع است رفته و در شرق و شمال تپه مزبور دور زده و تپه مزبور را در خاک ایران قرار میدهد و بعد خط سرحدی باز بطرف شمال غربی متمایل گردیده و بصخره‌های بوردلان که بلافاصله به چشمه‌های قره سو مشرف میباشد می‌رسد.
از علامت نمره 2 خط سرحدی در استقامت علامت نمره 3 و اغری‌داغ کوچک با عبور از علامت‌های نمره 4 و 5 و 6 و 7 و 8 تا علامت 9 که بخط مستقیم در 16 کیلومتر و 600 مطری شمالی‌ترین ساحل دریاچه بوردلان و در 6 کیلومتر و چهارصد مطری مرتفع‌ترین نقطه اغری‌داغ کوچک واقع است می‌رسد.
خط سرحدی در جاده بلیچان شیخ‌بابو متوازیا تا 1700 مطری ممتد شده و از این نقطه بیکصد مطری جنوب شرقی توجیک تپه رسیده و تپه مزبور را در خاک ترکیه قرار داده و بعد بطرف جنوب غربی متمایل گردیده و از صد و پنجاه مطری شرقی قریه توجیک گذشته و قریه مزبور را در خاک ترکیه قرار داده و در همان خط امتداد یافته و بفاصله صد مطر از مغرب محل موسوم به تپ که در سه هزار مطری شرقی شیخ‌بابو واقع است گذشته و تپ را در خاک ایران قرار میدهد. از انجا خط سرحدی بطرف تپه که در دوهزار و پانصد مطری جنوب شرقی شیخ‌بابو واقع میباشد ممتد گردیده و از قله تپه اخیر عبور مینماید بعد خط سرحدی بطرف مغرب تا تپه که در 800 مطری جنوب قریه حسن‌اقا واقع است امتداد یافته و از قله تپه مزبوره گذشته و بطرف جنوب غربی تا تپه گه در هزار و سیصد مطری شرقی قریه حسن اقا واقع است رفته و از قله تپه مزبوره میگذرد بعد از قله تپه که در پانصد مطری جنوب غربی واقع است گذشته و هزار و پانصد مطر بطرف جنوب در راس الجبال تا نقطه گه در دو هزار مطری جنوب شرقی سلیپ واقع میباشد سرازیر شده و از تنگه که بین دو ارتفاع مهم که یکی در 800 مطری و دیگری در هزار مطری شمالی نقطه که بارتفاع 1948 نشان داده شده واقع هستند میگذرد بعد خط سرحدی از خط راس الجبال تا نقطه 1948 ممتد شده و از بالای ان گذشته و از ان جا در طرف جنوب خط مقسم المیاه کوه‌های ایوبک را تا قله جنوبی کوه‌های مزبوره که در 700 مطری شمال غربی زانوی جاده که از یارم‌قایا به گیترو میرود واقع است سیر مینماید. زانوی مزبور در این جاده در 3500 مطری شمال شرقی یارم‌قایا و در 6300 مطری جنوب غربی گیترو قرار گرفته است.
از ان جا خط سرحدی بفاصله دویست مطر در طرف مغرب متوازیا با جاده یارم قایا کتیرو تا چهار راهی که در دویست مطری شمال یارم‌قایای علیا واقع است امتداد یافته و چهار راه مزبور را در خاک ایران قرار میدهد و از انجا بطرف مغرب تا نقطه واقعه در ششصد مطری غربی یارم‌قایا در جاده یارم‌قایا بالاغ‌باشی ممتد میگردد سرازیر شده و بعد بطرف جنوب پائین آمده تا بشمالی‌ترین نقطه کنار باطلاق [باتلاق] می‌رسد و از انجا ببعد خط سرحدی از وسط باطلاق امتداد یافته و تا بکنار جنوبی ان در پانصد مطری شمال خچوررش می‌رسد و در انجا خط سرحد بطرف مغرب پیچ خورده و بقله تپه 1668 اتصال مییابد و خچوررش و شیطان‌اباد در خاک ایران و گربوران در خاک ترکیه قرار میگیرد از این نقطه که بین قریه شیطان‌اباد بایران و قریه گربوران متعلق به ترکیه واقع میباشد سرحد بقله تپه گربوران در مغرب بازرگان بالا رفته و در خط مقسم المیاه بین قراء ترکیه موسوم بگرجی‌بلاغ و نازیک و قره‌قویماز و قراء ایرانی موسوم ببازرگان و کجت و باشکند و ماروکمو ممتد گردیده و بعد از تنگه واقعه بین ماروکمو و طاولا (متعلق بترکیه) گذشته و خرابه‌های گاررلو و شیخ‌اصغر را در خاک ایران قرار داده و بصخره‌های خوجاداغ رسیده و از راس الجبال زیندوداش و قانلی‌بابا و اق‌داغ گذشته و قریه جوزار هرا در خاک ایران گذشته و از راس الجبال اق‌داغ و قلندر گذشته و مزارع قراء ایرانی موسوم به ننقیو و سلمان‌اباد و پیراحمد را از مزارع قریه ترکیه موسوم به دشرمه مجزی نموده و باز خط مقسم المیاه را بین بایزید و اواجیق تعقیب و بخزین‌کدوک اتصال مییابد. از خزین‌کدوک سرحد پس از قرار دادن قریه قزل‌قاپاق در خاک ترکیه و قریه سیلوماکول همچنین دریاچه قوردکل در خاک ایران از کوه قره‌کونی گذشته و رودخانه ایری‌چای را در تپ اق‌داغ عبور کرده و از کالا اق‌داش گذشته و قریه ناد را در خاک ایران و قریه ایری‌چای را در خاک ترکیه قرار داده و به کوه‌های قزل زیارت اتصال پیدا کرده و از تنگه‌های اق‌جاک و خان‌گدوک و کوه‌های ساری‌چمن و قله غربی دومانلو و تنگه قره‌بورغا گذشته و قراء شیخ‌ساورا در خاک ایران قرار داده و از کوه نادوک گذشته و قریه یک ماله را در خاک ایران قرار داده و از ریشکان و تپه‌های بین داورا و اخورک و گورابگزادان و گورپاخن و خدربابا عبور مینماید.
از خدربابا خط سرحدی مقسم المیاه را تعقیب و از 2000 مطری شرقی دریاچه داسناگل در استقامت جنوبی تا نقطه که نشانه 8000 دارد عبور نموده و باز‌یک هزار مطر در همان استقامت در روی راس الجبال امتداد یافته و بعد بطرف جنوب شرقی متمایل گردیده و در این استقامت جدید 600 مطر در راس الجبال سیر مینماید بعد مجددا بطرف جنوب تا قله تپه واقعه در پانصد مطری بر میگردد و ارتفاع طولانی را که 250 متر در طرف جنوب شرقی‌واقع است در خاک ایران قرار میدهد و از انجا خط سرحدی راس الجبال را سیر میکند تا برسد به قله ارتفاع واقعه در 500 متری جنوب شرقی و بعد بطرف جنوب غربی میرود تا ملتقای هراتیل‌سو (نهری که از هراتیل می‌اید) و قطورچای و بعد خط سرحدی بطرف جنوب تا قله واقعه در هشتصد مطری بالا رفته و از انجا باز در خط جنوب در دره گانی – رش سرازیر میشود و منصف المیاه ان را در مسافت 700 مطر طرف مغرب و 500 مطری طرف جنوب سیر مینماید و به برجستگی واقعه در دنباله راس الجبال که مستقیما در جنوب بطرف ملامحمدداغ ممتد میشود بالا رفته و ملامحمدداغ را دو قسمت کرده و ارتفاع واقعه در 250 مطری شرقی ملامحمدداغ را در خاک ایران میگذارد و ارتفاع مزبور را در 250 مطری در مشرق قرار میدهد.
از ملامحمدداغ خط سرحدی راس الجبال را در مسافت 800 مطر [متر] تا یک نقطه واقعه در جاده که در 200 مطری [متری] شرقی قیشن‌له میباشد سیر کرده و قیشن‌له در خاک ترکیه قرار میگیرد و بعد سرحد خط مقسم المیاه را بطرف جنوب شرقی تا قله که در 1750 مطری انجا و در 200 مطری جنوب زانوی جاده واقع است سیر مینماید. از این نقطه خط سرحدی از راس الجبال تا یک نقطه واقعه در جاده که بفاصله 2200 مطر از انجا از دره میگذرد بطرف جنوب پائین امده و از نقطه مزبوره در طرف جنوب به مسافت 300 مطر بالا رفته و در طرف جنوب غربی بر راس الجبال تا تپه که بفاصله 500 مطر از انجا واقع است اتصال مییابد و بعد از خط راس الجبال تا دره که جاده تارسا دا و چلیک اشاقا از 900 مطری انجا عبور میکند پائین امده و منصف المیاه دره مزبور را بطرف مغرب در یک مساحت 500 مطری سیر نموده و بعد از راس الجبال تا نقطه که نشانی 8200 دارد واقعه در 1700 مطری ان بالا رفته و بعد در راس الجبال بطرف جنوب شرقی تا کوه کوچ سیر نموده و از کوچ خط سرحدی راس الجبال را با عبور از تنگه کشکول تا کوه سورادو تعقیب مینماید از کوه‌های سورادو سرحد دائما مقسم المیاه را سیر نموده و به باروش خوران رسیده و قریه باروش‌خوران را در خاک ایران قرار داده و از کوه هارادیل و تنگه خانا – سوردبلاکود ساری‌چچک (با گذاشتن قریه کالیک در خاک ایران) و کیروسوریان و کوه برهبین و تنگه سلطانی و کوه بارلزیون و بری‌خان کیفاروق و میدان و کتول‌داغ ممتد میشود.
خط سرحدی از کتول داغ در ارتفاع 2869 شروع شده و از خط راس الجبال بطرف جنوب شرقی تا نقطه که در کنار رودخانه برادوست در 1600 متری شرقی با جرکه واقع است ممّد شده و راس الجبال بطرف جنوب را که دنباله ارتفاع 1890 بطرف جنوب میباشد در خاک ایران قرار میدهد بنابراین خط سرحدی از دره عبور میکند) و از آنجا بطرف جنوب شرقی رفته و از تپه علائم سرحدی 148 و 147 گذشته و بعد بطرف مشرق جنوب شرقی تا رودخانه اکمالوک واقعه در 450 متری تپه منحرف گردیده و دره اکمالوک را تا ارتفاع واقعه در 800 متری جنوب تپه 2300 متری بالا رفته و از آنجا خط راس الجبال را تا تپه 2530 متری تعقیب مینماید و بعد خط سرحدی راس الجبال را در امتداد جنوب غربی 2500 متری طی میکند تا نقطه واقعه در 1500 متری غربی الوزان و این نقطه در خاک ایران قرار میگیرد و از آنجا خط راس الجبال را در امتداد جنوب تا خم راس الجبال مذکور که تقریبا 2500 متر از آن فاصله دارد تعقیب نموده و بعد بطرف مشرق می پیچد و همواره راس الجبال را متابعت نموده تا الا درداغ میرود بعد خط سرحد از راس الجبال بطرف جنوب شرقی تا قله تپه خوشاب بارتفاع 2800 متر که در آنجا علامت شماره 476 نصب گردیده است سرازیر شده و از تپه خوشاب بخط مستقیم تا رودی که از پاکی می آید و در نقطه (ط) که روی نقشه ضمیمه که طرفین آنرا امضاء کرده اند تعیین گردیده و تقریبا در 500 متری شمال غربی ماریشو واقع است برود مزبور اتصال پیدا میکند و از این نقطه خط سرحد تالوک رود مزبور را تا متلقای آن بارود بردرش چای تا ملتقای آن با نهری که از هزار متری غربی قره شین‌داغ جاری میشود سیر مینماید.
خط سرحدی تالوک آب مزبور را بطرف جنوب 1600 متر سیر نموده و بعد براس‌الجبالی بالا میرود که بطرف جنوب شرقی تا قله غربی قره شین‌داغ ممتد میشود نقاط الی و پاکی در خاک ترکیه و قسمت نقطه ماریشو در خاک ایران قرار میگیرد.
راجع به ترسیم صحیح و جزئیات خط سرحدی از علامت نمره 1 تا علامت نمره 99 واقعه در سرحد عراق بنقشه های نه کانه نمره18 و 19 و 20 و 21و 22 و 22 ا و 23 و 24 و 25 به مقیاس 1:841000[1:84000]و 1:50000 و یک کرده (کالک) که مورد تصدیق نمایندگان مختار گردیده و متخصصین طرفین متعاهدین امضاء کرده اند و ضمیمه این قرارداد است رجوع خواهد گردید. (املای اسامی محلها مطابق با اسامی خواهد بود که روی نقشه‌ها و گرده (کالک) فوق الذکر معین گردیده است).
ماده دوم – یک کمیسیون تحدید حدودی مامور خواهد شد که خط سرحدی مذکوره در ماده اول را در محل ترسیم نماید. کمیسیون مزبور مرکب از چهار نماینده خواهد بود که دو نفرشان از طرف دولت ایران و دو نفر دیگر از طرف دولت ترکیه معین خواهد گردید.
کمیسیون تحدید حدود در عرض ماه ژوئن 1932 تشکیل گردیده و سعی خواهد نمود که در عملیات خود تحدیدات مندرجه در این قرارداد را کاملا رعایت نماید. مخارج کمیسیون بین ایران و ترکیه باالتساوی تقسیم خواهد گردید. طرفین متعاهدین متعهد میشوند که خواه مستقیما و خواه بتوسط مامورین محلی مساعدت لازم را بکمیسیون تحدید حدود راجع به منزل و کارگران و مصالح (تیرهای تعیین حدود) و علامت‌های حدود که برای انجام ماموریت خود لازم خواهد داشت بعمل اورند.
بعلاوه طرفین متعهد میشوند که علائم مثلثاتی و نشانه‌ها و تیرها و علامت‌های سرحدی را که از طرف کمیسیون نصب میشوند محفوظ بدارند. علائم حدود در فواصل مرئی از یکدیگر نصب گردیده و دارای نمره خواهند بود. محل علائم مزبوره و نمره انها در روی نقشه نموده خواهد شد.
صورت مجلس قطعی تحدید حدود و نقشه‌ها و اسناد ضمیمه در دو نسخه تهیه خواهد گردید که معتبر خواهند بود.
ماده سوم – این قرارداد به تصویب رسیده و اسناد مصدقه در اسرع اوقات ممکنه در انکارا مبادله خواهد گردید و فورا بعد از مبادله اسناد مصدقه بموقع اجرا گذارده خواهد شد.
بناء علیهذا نمایندگان مختار سابق‌الذکر این قرارداد را امضاء و با مهر خود ممهور نمودند.
در طهران بتاریخ 23 ژانویه 1932 در دو نسخه نوشته شد.
امضاء: ت – رشدی –
امضاء: م. ع فروغی
مراسله ضمیمه قرارداد تعیین خط سرحدی ایران و ترکیه
طهران مورخ 23 ژانویه 1932
جناب اشرف اقای محمد علیخان فروغی وزیر امور خارجه
اقای وزیر
عطفا بماده 1 قرارداد راجع به تعیین خط سرحدی بین ترکیه و ایران که امروز امضاء نموده‌ایم با کمال توقیر اعلام می‌دارد که پستهای مستحفظ سرحدی طرفین متعاهدین حق خواهند داشت که از ابهای چشمه‌های دریاچه بوردلان و همچنین از چمن‌های واقعه در جنوب و مغرب خط سرحدی‌در محوطه دریاچه مزبوره و از ابهای چشمه‌های سلیپ و قوزلو و یوخاری یارم قایا بطور متساوی استفاده نمایند. بدیهی است که مبادله این یادداشت جزء لایتجزای قراردادی میباشد که امروز به امضاء رسیده است.
موقع را – امضاء: دکتر توفیق رشدی بیک وزیر امور خارجه ترکیه
طهران 23 ژانویه 1932
جناب اقای دکتر توفیق رشدی‌بیک وزیر امور خارجه ترکیه
اقای وزیر:
با کمال توقیر یادداشت مورخ امروز ان جناب را دریافت و اتخاذ سند مینمایم که بموجب ان عطفا به ماده 1 قراردادی که امروز امضاء کرده‌ایم مراتب ذیل را اعلام داشته بودند. پستهای مستحفظ سرحدی طرفین متعاهدین حق خواهند داشت که از ابهای چشمه های دریاچه بوردلان و همچنین از چمن‌های واقعه در جنوب و مغرب خط سرحدی در محوطه دریاچه مزبوره و از ابهای چشمه‌های سلیپ و قزلو و یخاری یارم‌قایا به طور تساوی استفاده نمایند. بدیهی است که مبادله این یادداشت جزء لایتجزای قراردادی میباشد که امروز بامضاء رسیده است و اظهار میدارم که با مندرجات یادداشت مزبوران جناب کاملا موافق هستم.
موقع را …….. امضاء دکتر توفیق رشیدی بیک وزیر امور خارجه ترکیه
جناب اقای دکتر توفیق رشیدی بیک وزیر امور خارجه ترکیه
اجازه مبادله قرارداد تعیین خط سرحدی ایران و ترکیه و مراسله ضمیمه ان بشرح فوق در جلسه پنجم خرداد ماه 1311داده شده است.
رئیس مجلس شورای ملی – دادگر