شماره ۷۸۱۵/۱۴۰۳/دش – ۱۴۰۳/۴/۳۰
«سند ملی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی» که در جلسه ۹۰۱ مورخ ۱۴۰۳/۳/۲۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس مصوبه جلسه ۴۷۶ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است؛ به شرح ذیل برای اجراء ابلاغ می گردد:
مقدمه
«نکته ای که به نظر من جا دارد جمع شما به خصوص به آن بپردازد؛ مسأله نشانه‌های فرهنگ کشور در بناها و کارهای عمرانی کشور است؛ یعنی هم در شهرسازی، هم در بناهای گوناگونی که در کشور ساخته می‌شود، اثر فرهنگ ملی و اسلامی در آنها ملاحظه شود؛ بی هویت و بی‌ریشه و چهل تکه نباشد؛ آن چنان که متأسفانه تا حاﻻ این گونه بوده است»
(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۹/۰۹/۱۳۸۰).
در این راستا و با ابتناء به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تأسی از رهنمودهای امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) و به منظور تجلی فرهنگ الهی و حکمت هنر اسلامی در معماری و شهرسازی به مثابه یکی از مهمترین عناصر کالبدی در تمدن سازی و بستر سلوک اسلامی و زمینه ساز تعالی انسان و کیفیت سبک زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی شهروندان و به منظور بازیابی، احیاء و تقویت هویت اسلامی ـ ایرانی در شهر و معماری معاصر، تحقق شهر و معماری فاخر، دستیابی به معماری و شهرسازی با هویت اسلامی ـ ایرانی به عنوان بستر تحقق تمدن نوین اسلامی و حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی به‌مثابه نشانه‌های اصیل معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی و همچنین در اجرای اقدامات ملی ۲۰ و ۲۱ راهبردهای کلان ۳ نقشه مهندسی فرهنگی مبنی بر «رعایت موازین، احکام و ارزش های اصیل اسلامی ـ ایرانی در معماری خانه و مجتمع های مسکونی، شهرسازی و اماکن عمومی» و «تهیه و تصویب سند جامع الگوی اسلامی ـ ایرانی شهرسازی و مسکن»؛ «سند ملی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی» به شرح ذیل تصویب می گردد:
فصل اول ـ کلیات
مفاهیم و تعاریف
۱ـ۱ هویت اسلامی ـ ایرانی: به معنای تعلق و تعهد افراد ایرانی به باورها و ارزش های دینی اسلامی، انجام رفتارها و مناسک فردی و جمعی دین دارانه، داشتن تجربه و حس دینی در بستر سرزمین، تاریخ، دولت و فرهنگ ایران است.
۲ـ۱ شهرسازی اسلامی: مشتمل بر مبانی نظری و تئوری های مربوط به اصول و ارزش هایی است که باید در طراحی، برنامه ریزی و ایجاد محیط زندگی مسلمانان رعایت شوند و بر روابط انسان با محیط (طبیعی و مصنوع) و با سایر همنوعان خویش (جامعه) حاکم باشند. این اصول و ارزش ها از تعالیم اسلامی استخراج خواهند شد و دربردارنده عوامل مهم فرهنگ ملی که با آن ها در تضاد و تناقض نباشند نیز هستند. اجماﻻ باید گفت که منبع اصلی اصول حاکم بر کلیه اعمال مسلمانان و از جمله شهرسازی آن ها قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) هستند.
۳ـ۱ شهر اسلامی ـ ایرانی: به شهری اطلاق می‌شود که «مکان تحقق تمدن» بوده و از نظر مفهومی منبعث از اصول دین مبین اسلام و در مصداق؛ مبتنی بر ویژگی‌های بستر طبیعی، فرهنگی و تاریخی ایران بوده و در هر یک از بازه های زمانی متناسب با ویژگی‌ها و نیازمندی های مراتب گوناگون معنوی و مادی جوامع انسانی و با استفاده بهینه از علوم، فناوری و مهندسی شکل می گیرد.
۴ـ۱ معماری اسلامی: معماری اسلامی، بازآفرینی و ساماندهی حکیمانه، عادﻻنه و منصفانه فضای زیست انسان ها با مواد و صورت های ﻣُلکی، تأمین‌کننده نیازهای مادی و بسترساز نیازهای روحی انسان ها و در جهت سعادت آن ها است.
۵ ـ۱ معماری اسلامی ـ ایرانی: دارای وجوه معرفتی، معنوی و عملکردی است که شامل نقش طبیعت و گسترش آن در زندگی روزمره، امتدادیافتن معماری مسجد در همه الگوها و فرم ها ی شهری، ارتباط معماری با هستی در زمینه کیهان شناسی، تقدس بخشی به فضا، بیان متانت و آرامش و سخاوت و غنای باطنی در شهر اسلامی، رمز و رمزگرایی، نور و رنگ در فضای معماری اسلامی، واقع گرایی، وحدت و یکپارچگی است. معماری اسلامی مظهر تبلور معنویت اسلامی و کلیدی برای درک معنویت است.
۶ ـ۱ شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی: عبارت است از معماری و شهرسازی که مبتنی بر آموزه های حکمت اسلامی و متناسب با بوم ایرانی شکل بگیرد. آموزه های حکمت اسلامی به عنوان مبنا و ترسیم وضع مطلوب و ویژگی های بوم ایرانی به عنوان شرایط موجود (تابع زمان و مکان) در شکل‌گیری چنین آثاری ایفای نقش می‌کنند.
۷ـ۱ شاخص‌های شهرسازی اسلامی ـ ایرانی: عبارتند از؛ رعایت عدالت، خانواده محوری، حقوق شهروندی، حفظ حقوق و کرامت انسانی و روابط همسایگی، حفظ حریم امن و خصوصی، معنویت مؤمنانه، دسترسی به منابع و مواهب طبیعی مناسب، حفظ سلامت محیط زیست، صیانت از حق محرمیت و عدم اشراف، حفظ حقوق سالمندان و حقوق معلوﻻن، رعایت اصول اقلیمی و محیطی، امنیت، نفی تجمل گرایی در ساخت و ساز، نمادهای دین و اخلاق، توجه به مسائل بومی ـ محلی، استفاده از فناوری، ممنوعیت بیگانه‌گرایی در نمادها، قانون مداری، آرامش روحی، غفلت زدایی و تجلی هویت الهی، سهولت زندگی، حفظ هویت و اصالت شهرها، ارزش های دینی ایرانیان، زیبایی، استحکام بناها، آسان سازی خدمت رسانی و توسعه فضای سبز.
۲. مسائل و چالش‌های حوزه شهرسازی و معماری
۱ـ۲ بی‌هویتی شهرهای کشور در اثر عدم نمود شاخصه‌ها و نمادهای هویت اسلامی ـ ایرانی در مقایسه با نمود مظاهر غربی.
۲ـ۲ غلبه تفکر «شهر ماشین‌محور» در سطوح مختلف مدیریتی، برنامه ریزی و طراحی شهری برخلاف رویکرد انسان محور و کرامت انسانی اسلامی
۳ـ۲ عدم آگاهی مردم از مزایای شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و در نتیجه؛ عدم مطالبه آن به واسطه فرهنگ‌سازی ضعیف
۴ ـ۲ تقلیل مفهوم خانه به آپارتمان های خوابگاهی خالی از مؤلفه های بنیادین سکونت و زیست اسلامی
۵ ـ۲ تعارض بلندمرتبه سازی و برج سازی در شهرها با اصول و بایسته های فرهنگ اسلامی ـ ایرانی
۶ ـ۲ عدم تعادل فضایی در توزیع خدمات شهری در مناطق و نواحی مختلف شهرها برخلاف اصل عدالت اسلامی
۷ـ۲ عدم توجه به هویت اسلامی ـ ایرانی در بازسازی و احیاء بافت های فرسوده و قدیمی شهرها
۸ ـ۲ کمبود فضاهای فرهنگی ـ مذهبی عمومی در شهرها به ویژه فضاهای مذهبی در توسعه‌های جدید شهری (مجتمع‌ها، برج ها، شهرک ها و غیره)
۹ـ۲ توزیع نامناسب جمعیت در بافت‌های شهری و معضل حاشیه‌نشینی ناشی از عدم برنامه ریزی متعادل و متناسب با عدالت اسلامی
۱۰ـ۲ عدم تناسب قوانین وضع شده موجود در زمینه شهرسازی و معماری با اصول سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی
۱۱ـ۲ عدم تناظر طرح ها و برنامه‌های توسعه شهری با اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و ارزش های فرهنگی ـ هویتی
۱۲ـ۲ فقدان برنامه جامع در زمینه آموزش صحیح و جامع شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در سطح آموزش عالی
۱۳ـ۲ از بین رفتن ساختار و هویت محله ای مسجد محور در شهرهای کشور و محرومیت مردم از اثرات مثبت آن
۱۴ـ۲ عدم بهره برداری ﻻزم و کافی حکمت و هنر اسلامی و ارزش های متعالی و تجربیات تاریخی در معماری و شهرسازی معاصر ایران
فصل دوم ـ چشم انداز، اهداف، راهبردها و اقدامات:
۱. چشم انداز
نیل به الگوی شهرسازی و معماری تأمین‌کننده کرامت انسانی و تجلی‌بخش فرهنگ و سبک زندگی و نشانه‌های شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و تحقق شهر و معماری هویت‌مند
۲. اهداف کلان:
۱ـ۲ـ احیاء و تقویت هویت اسلامی ـ ایرانی در شهرسازی و معماری
۲ـ۲ـ تجلی هویت اسلامی ـ ایرانی در کالبد شهرسازی و معماری
۳ـ۲ـ ساماندهی سیما و منظر شهری با تأکید بر نمادها و نشانه‌های اسلامی
اهداف خرد، راهبردها و اقدامات:
هدف ۱ـ شکل‌دهی نظام حقوقی متناسب با شهرسازی و معماری با هویت اسلامی ـ ایرانی
راهبرد ـ تدوین و بازنگری اسناد، قوانین و ضوابط موجود در زمینه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی مبتنی بر رویکرد اسلامی ـ ایرانی
۱ . بازنگری مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران درخصوص ضوابط و شاخص‌های ﻻزم جهت بازیابی هویت شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی (مصوب ۱۴/۱۲/۱۳۹۱) ، با تدبیر ضمانت اجرایی آن
۲. تمهید بازنگری و به‌روزرسانی قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با قید اضافه‌شدن اعضای حقیقی و حقوقی تخصصی با رویکرد اسلامی ـ ایرانی به شورا و بازبینی وظایف آن
۳. بازنگری ضوابط و مقررات ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری (مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران) مبتنی بر رویکرد شهر اسلامی ـ ایرانی
۴. اصلاح آیین‌نامه کمیته سیما و منظر شهری (کمیته‌نما) با رویکرد تشویقی نسبت به رعایت اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۵ . تهیه برنامه راهبردی ارتقا هویت بصری برای تمامی شهرهای کشور با تأکید بر محورها و میادین اصلی شهرها و با اولویت کلان شهرهای کشور
۶ . ایجاد زمینه‌های قانونی و اجتماعی براساس تقدم مصالح اجتماعی بر منافع فردی و جلوگیری از سودجویی‌های فرصت‌طلبانه در عرصه شهرسازی و معماری با همکاری قوای سه‌گانه و با پیگیری شورای عالی شهرسازی و معماری
۷. تهیه برنامه ملی فرهنگ‌سازی عمومی در حوزه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در شورای فرهنگ عمومی با ملاحظات فرهنگی و اقلیمی مناطق مختلف کشور
۸ . تهیه آیین‌نامه طراحی و ساخت مسجد و نمازخانه با رویکرد اسلامی ـ ایرانی به پیشنهاد مرکز رسیدگی به امور مساجد
۹. تدوین مبحث مستقل در مقررات ملی ساختمان با موضوع شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و ابلاغ آن
۱۰. اصلاح قانون سازمان نظام مهندسی و اضافه شدن مقررات مربوط به آموزش شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در راستای عمل به بند یک ماده ۲ و ۱۵ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان
۱۱. اصلاح آزمون های نظام مهندسی با افزودن سؤاﻻت محتوایی و فرهنگی با موضوع نقش هویت‌اسلامی در خلق آثار معماری و شهرسازی، توسط اساتید ذی صلاح
هدف ۲ـ تأمین زیرساخت‌های دانشی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
راهبرد ـ ایجاد و همگرا کردن شبکه اساتید و دانشجویان حوزه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
تدوین «منشور شهرسازی و معماری اسلامی» با رویکرد تمدنی و پرهیز از تشبه به تمدن غرب به منظور همگرایی با شهرسازان و معماران جهان اسلام و وحدت مراکز دانشگاهی و حوزوی و تقریب مذاهب اسلامی
۱. ایجاد نهاد مردمی بین‌المللی از طریق ارتباط گیری با اساتید و پژوهشگران حوزه معماری و شهرسازی اسلامی در کشورهای خارجی با رعایت قوانین و مقررات مربوطه
۲. تأسیس انجمن علمی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در سطح کشور برای همکاری و هم‌افزایی پژوهشگران و اساتید شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۳ . ایجاد بانک اطلاعاتی از کلیه اساتید و پژوهشگران شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و اقدامات علمی و اجرائی آنها جهت هم‌افزایی و همکاری بین پژوهشگران و بهره برداری علمی
هدف ۳ـ دستیابی به طرح ها و برنامه‌های متناسب با اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
راهبرد ۱ـ اصلاح ساختار فرآیند تهیه و تصویب طرح های معماری و شهرسازی مبتنی بر رویکرد شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی با رعایت تشریفات قانونی مربوطه
۱. شفافیت و سیستمی شدن فرآیندهای تهیه و تصویب طرح ها و برنامه‌های حوزه معماری و شهرسازی به‌ویژه طرح جامع و تفصیلی شهرها
۲. تشکیل کمیته فنی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران متشکل از یک فقیه و متخصصان معماری و شهرسازی اسلامی جهت بررسی و ارزیابی طرح ها و برنامه‌های معماری و شهرسازی کشور با رویکرد اسلامی ـ ایرانی
۳. تشکیل کمیته فنی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در کمیسیون ماده ۵ متشکل از یک فقیه و متخصصان معماری و شهرسازی اسلامی جهت بررسی و ارزیابی طرح ها و برنامه‌های معماری و شهرسازی با رویکرد اسلامی ـ ایرانی
۴. تشکیل کمیسیون تخصصی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در شوراهای اسلامی شهر جهت تهیه، کنترل و ارزیابی طرح ها و پایش مصوبات شورا با رویکرد اسلامی ـ ایرانی
۵ . مردمی‌سازی و افزایش مشارکت مردم (به صورت مستقیم و جمع‌سپاری و نیز از طریق نمایندگان شوراهای اسلامی شهر و روستا) در فرآیندهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری و منطقه‌ای، فرآیندهای تصویب برنامه و نیز نظام اجرایی
راهبرد ۲ـ استفاده از ظرفیت‌های برنامه‌ای موجود جهت تحقق اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در طرح ها
۱. بهره گیری از ظرفیت طرح های ویژه بافت های تاریخی و فرسوده در راستای احیاء و روزآمدن نمودن اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۲. تهیه طرح ها و برنامه های حفاظت و احیاء بافت های تاریخی با ارزش با تأکید بر احیاء کیفیات و اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۳. بهره برداری از فرصت توسعه و ساخت شهرها و شهرک های جدید در راستای پیاده سازی اصول و الگوسازی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۴. حمایت از توسعه زیرساخت‌ها و خدمات و مراکز سکونتی و فعالیتی در مناطق جنوب و شرق کشور در جهت آمایش سرزمین و تحقق سیاست‌های اقتصاد دریامحور
راهبرد ۳ـ متناسب‌سازی محتوای طرح ها و برنامه‌های معماری و شهرسازی با اصول و کیفیات شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۱. الزام رعایت ضوابط مصوب موجود در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی در تهیه طرح ها و برنامه‌های شهرسازی و معماری
۲. تهیه پیوست فرهنگی برای طرح ها و پروژه های بزرگ معماری و شهرسازی با هماهنگی و تأیید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۳. تهیه و ارائه الگوهای پایه معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی جهت کاربست آنها در طرح ها و برنامه‌ها
۴. تهیه و ارائه راهنماهای طراحی شهری و معماری بر مبنای اصول و کیفیات شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی جهت هدایت و کنترل طرح ها و برنامه‌ها
۵ . توجه به اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و بعد فرهنگی معماری و شهرسازی در تهیه همه طرح های تخصصی مثل طرح جامع، طرح تفصیلی، طرح جامع مسکن، طرح بافت‌های فرسوده و…
۶ . پیشگامی نهادهای حاکمیتی و انقلابی در رعایت و کاربست اصول و کیفیات شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در فعالیت‌‌های عمرانی مربوطه
۷. به مسابقه گذاشتن طراحی پروژه های بزرگ مقیاس معماری و شهرسازی دولتی و عمومی با تأکید بر توجه به اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی با نظارت معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی
راهبرد ۴ـ حمایت و تقویت مهندسین مشاور و گروه های متشکل معماران و شهرسازان جوان و متعهد به مبانی و اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۱. تشکیل و حمایت از شرکت های دانش‌بنیان در زمینه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۲. اختصاص درصدی از بودجه پروژه های معماری و شهرسازی نهادهای حاکمیتی، ویژه استعدادیابی و توسعه دفاتر کوچک طراحی معماری و شهرسازی با استفاده از ظرفیت های نوآورانه همچون مسابقات، فرآیندهای نوآوری باز، رویدادهای کارآفرینی، جمع سپاری و…
۳. اخذ گواهینامه بازآموزی و دانش‌افزایی در زمینه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی توسط شرکت‌های مهندسی مشاور به عنوان شرط ارتقاء رتبه
هدف ۴ـ دستیابی به الگوهای عینی از شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در مرحله اجرا
راهبرد۱ـ اصلاح فرآیندهای اجرایی و نظارتی حوزه ساخت‌وساز با رویکرد اجرایی‌سازی اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی، با رعایت قوانین و مقررات مربوطه
۱. تشکیل کمیته نظارت بر اجرایی سازی قوانین و ضوابط موجود در حوزه معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی در وزارت راه و شهرسازی
۲. برگزاری دوره های دانش‌افزایی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی برای مدیران و کارشناسان معماری و شهرسازی و دفاتر فنی سازمان ها و ادارات مربوطه مانند شهرداری ها، ادارات راه وشهرسازی، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و…
۳. قرار گرفتن اصول و ضوابط شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی به عنوان یکی از ملاک های مهم تصمیم‌گیری کمیسیون های ماده ۵ و ماده ۱۰۰
۴. اختصاص شعب قضایی ویژه رسیدگی به جرایم ارتکابی در حوزه های معماری و شهرسازی توسط رئیس قوه قضائیه
۵ . اصلاح نظام مالی شهرداری ها و جلوگیری از درآمدزایی شهرداری ها با نقض اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و نیز التزام شهرداری ها و دهیاری ها به کاهش درآمدهای ناپایدار وابسته به ساخت‌وساز از طریق بازگرداندن مابه‌التفاوت افزایش درآمدهای ناشی از ساخت‌وساز نسبت به سال پایه (۱۴۰۲) به خزانه‌داری کل کشور
۶ . ایجاد سامانه و نظام رتبه‌بندی شهرها و شهرداری های کشور بر اساس میزان تحقق کیفیات و اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
راهبرد ۲ـ الزام پیمانکاران و مجریان به رعایت اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در پروژه های معماری و شهرسازی، با رعایت قوانین و مقررات مربوطه
۱. کنترل رعایت ضوابط شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی به هنگام صدور پروانه ساختمان
۲. اعطای پایان کار به پروژه ها و طرح ها به شرط رعایت ضوابط و مقررات مصوب شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
راهبرد ۳ـ حمایت از طرح ها و پروژه های شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در مرحله اجرا
۱. پیشنهاد وضع مقررات مربوط به معافیت‌های مالی و بسته‌های تشویقی برای شرکت‌های تعاونی مسکن، انبوه سازان، مجریان، سرمایه‌گذاران و پیمانکاران طرح های متناسب با اصول و معیارهای شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۲. ایجاد یک نظام رتبه‌بندی بر اساس پایبندی به ضوابط معماری و شهرسازی اسلامی برای پیمانکاران، مجریان و دفاتر معماری و معرفی و تشویق رتبه‌های برتر
راهبرد ۴ـ الگوسازی اجرایی و عینی در تحقق شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۱ . حمایت از پژوهش‌های نوآورانه و فن‌آور در زمینه تکنیک‌های ساخت بومی (صنعت ساختمان سازی)
۲. اجرای طرح ها و پروژه های عمرانی و ساختمانی مبتنی بر اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی به‌ویژه توسط نهادهای عمومی، دولتی و انقلابی
۳. حفاظت، مرمت و احیاء شواهد و الگوهای شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی، موجود در بناها و بافت‌های واجد ارزش تاریخی و میراث فرهنگی کشور به عنوان امانتی از نسل‌های گذشته
۴. ارتقاء کیفیت شاخص‌های عدالت در مسکن و شهرسازی نظیر کاهش دوره انتظار برای مسکن متناسب با نیاز خانواده، سکونت پایدار و کاهش نسبت اجاره نشینی، کاهش نگاه سوداگرانه و سرمایه‌ای به زمین و مسکن، توسعه مسکن معیشت‌محور و مولد، ارتقاء کیفیت سکونت، کاهش بدمسکنی و بی‌مسکنی، توسعه متوازن منطقه‌ای، کاهش تراکم جمعیتی و ساختمانی در کلان شهرها، احیای روستاها و شهرهای کوچک، افزایش دسترسی به خدمات محله‌ای، و مناسب‌سازی شهر برای گروه های مختلف اعم از توان یابان جسمی و ذهنی، جانبازان، سالمندان، زنان و کودکان و رصد دائمی آن در شهرها و مجتمع‌های سکونتی
۵ . نهادینه‌سازی روابط سلسله مراتب خدمات و فضاهای شهری از مقیاس ملی و منطقه‌ای (سند آمایش سرزمین) تا مقیاس شهری، محله و واحد همسایگی و توسعه روابط و تعاملات خانه، مسجد، مدرسه، محله و مراکز آموزشی، درمانی، ورزشی، اجتماعی و اقتصادی با محوریت مساجد، حسینیه‌ها، تکایا، حرم های اهل بیت (علیهم‌السلام) و امام زادگان واجب‌التعظیم، مقبره الشهدا و سایر مراکز مذهبی
۶ . التزام به کاهش آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی در سکونت‌گاه ها (به ویژه اعتیاد، حاشیه‌نشینی، طلاق و مهاجرت از روستاها) و شهرسازی و معماری تسهیل‌کننده سبک زندگی خانواده محور و اسلامی ـ ایرانی
۷. حفاظت از محیط زیست و اجتناب از هرگونه آسیب‌رساندن به آن، با التزام به شهرسازی و معماری سازگار با اقلیم (به ویژه در جهت کاهش مصرف آب) و ایجاد امکان ارتباط مستمر انسان با نشانه‌های الهی در بستر شهر و معماری اسلامی ـ ایرانی
هدف ۵ ـ ارتقاء سطح آگاهی عمومی مردم و جامعه تخصصی در حوزه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
راهبرد ۱ـ آگاهی بخشی عمومی در خصوص مسائل و آسیب‌های معماری و شهرسازی منبعث از نگاه سرمایه‌داری و الگوهای غربی و نقد عمومی فرایند نوسازی در حوزه معماری و شهرسازی
۱. ساخت مستندها و برنامه‌های تلویزیونی با موضوع نقد اقدامات مغایر با اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی از جمله تظاهرات تجملی و بیان مشکلات و مضرات خانه‌های آپارتمانی و برج نشینی
۲. ساخت مستندها و برنامه‌های تلویزیونی تاریخی با موضوع نقد طرح های عمرانی و ساختمانی غیرهویتی زمان پهلوی و نقد حریم‌زدایی و عفاف زدایی از معماری به ویژه معماری خانه‌ها.
۳. ترغیب، گسترش و حمایت از نهادها و تشکل‌های علمی ـ فرهنگی مردم پایه و فراهم‌کردن زمینه‌های نظارت همگانی و مطالبات مردمی در ارتقاء کیفیات شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در محیط‌های شهری و روستایی
راهبرد ۲ـ ترویج و آگاهی‌بخشی ویژگی‌ها و جاذبه‌های شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۱. تولید محتواها و برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی در راستای نشر اصول، ارزش ها، زیبایی‌ها و منافع شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی و تبدیل تحقق معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی به عنوان یک مطالبه و ذائقه عمومی
۲. اصلاح محتوای کتاب های درسی دانش‌آموزان و اجرای برنامه‌ای تربیتی و اردویی در مدارس جهت آشنایی با زیبایی‌ها و اهمیت معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی در زندگی انسان
۳. افزایش سطح آگاهی مردم از حقوق شهروندی، حقوق اجتماعی و اسلامی در زمینه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۴. استفاده از ظرفیت تبلیغی حوزه های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی در راستای ترویج معماری و شهرسازی متناسب با سبک زندگی اسلامی
۵ . استفاده از آگهی نماها و تابلوهای تبلیغات شهری جهت ترویج ارزش های معماری و شهرسازی اسلامی توسط نهادهای متولی به‌ویژه شهرداری ها
راهبرد ۳ـ حمایت، تبلیغ و ترویج فعالیت‌ها و اقدامات اثرگذار در کشور در حوزه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی
۱. ساخت مستندها و برنامه‌های تلویزیونی با موضوع معرفی معماران شاخص متعهد و بنام و معرفی آثار معماری و شهرسازی شاخص بعد از انقلاب اسلامی ایران
۲. شناسایی مالکان، سازنده ها، معماران و افراد علاقمند به معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی و معرفی آنها به همراه ساختمان ساخته شده در برنامه‌های فرهنگی حوزه سبک زندگی تلویزیون به عنوان الگوهای موفق
۳. برگزاری برنامه‌های استعدادیابی در حوزه معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی و کشف استعدادهای برتر در این حوزه
۴. حمایت از سمن‌های حامی میراث تاریخی و فرهنگی شهرسازی و معماری و نشر اصول شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی توسط آن ها در جامعه
راهبرد۴ـ گفتمان سازی در سطح متخصصین معماری و شهرسازی با رویکرد هویتی
۱. برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در زمینه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی در سطح حوزه و دانشگاه
۲. برگزاری مسابقات دانشجویی و تخصصی سالیانه در امور (طراحی‌ها، رساله‌ها و…) با هویت اسلامی ـ ایرانی
۳. برگزاری جشنواره ملی و بین‌المللی معماری و شهرسازی فجر انقلاب اسلامی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
فصل سوم ـ سیاست‌گذاری، نظارت و اجرا
۱ـ سیاست‌گذاری و نظارت کلان در حوزه شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی به‌عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
۲ـ سیاست‌گذاری اجرایی، هماهنگی، راهبری اجرایی سازی و پایش اجرای سند و ایجاد نظام مدیریت اجرایی و عملیاتی کردن سیاست‌های این سند در راستای ایجاد سبک و الگوی شهرسازی و معماری اسلامی ـ ایرانی با همکاری و هماهنگی وزارت راه و شهرسازی و سایر دستگاه ها ذی ربط به عهده شورای عالی شهرسازی و معماری است.
۳ـ تعیین وظایف هر یک از دستگاه ها و نهادها به‌منظور تحقق راهبردها و انجام اقدامات و همچنین اولویت‌بندی اقدامات و تعیین سازوکار هماهنگی میان دستگاه ها با تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری انجام خواهد شد.
۴ـ شورای عالی معماری و شهرسازی ضمن ارائه گزارش ساﻻنه اجرای سند به شورای عالی انقلاب فرهنگی، حداکثر هر پنج سال یکبار روزآمدسازی سند را جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد می نماید.
این سند مشتمل بر یک مقدمه و سه فصل در جلسه ۹۰۱ مورخ ۲۳/۰۳/۱۴۰۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و از تاریخ ابلاغ ﻻزم اﻻجراء است.
سرپرست ریاست جمهوری و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ محمد مخبر