ماده اول – دولت مکلف است از سال ۱۳۲۲ تا مدت ده سال تعلیمات [آموزش و پرورش] ابتدائی را در تمام کشور به تدریج عمومی و اجباری سازد.
ماده دوم – [اصلاحی ۱۳۵۰/۲/۱۴]
دوره تعلیمات عمومی اجباری کشور در دو مرحله اجرا میشود که مرحله اول آن دوره پنج ساله ابتدائی و مرحله دوم آن دوره سه‌ساله راهنمائی تحصیلی است.
وزارت آموزش و پرورش مکلف است پس از اجرای مرحله اول در سراسر کشور اجرای مرحله دوم را در هر منطقه که موجبات آن فراهم باشد اعلام نماید.
برنامه تحصیلات و کتابهای دبستانی با رعایت مقتضیات نقاط مختلف کشور ممکن است متنوع باشد.
تألیف و طبع کتابها را وزارت آموزش و پرورش با رعایت اصول آموزش و پرورش خاصه تربیت اخلاقی و تقویت حس دینی کودکان عهده‌دار خواهد بود.
تبصره – وزارت فرهنگ میتواند تا زمانی که وسائل کافی در اختیار ندارد و مقتضی میداند تحصیلات را در کلاسهای ۵ و ۶ اختیاری قرار دهد مشروط بر اینکه این مدت از تاریخ تصویب این قانون از پنج سال تجاوز نکند.
وزارت فرهنگ مکلف است در برنامه این دو کلاس تجدید نظر بعمل آورده آموختن مقدمات حرف و صنایع و کشاورزی را با رعایت مقتضیات هر محل در آن بگنجاند.
ماده سوم – آموزش و پرورش در دبستانهای دولتی در تمام کشور مجانی است و به همین عنوان نباید از دانش‌آموزان وجهی مطالبه شود. به دانش‌آموزان بی‌بضاعت کتاب درسی مجانی داده خواهد شد.
ماده چهارم – در نقاطی که وسایل تعلیمات اجباری فراهم گردیده وزارت فرهنگ اجباری بودن آن را در فروردین ماه پس از صحه ملوکانه اعلام مینماید.
ماده پنجم – در نقاطی که طبق ماده چهارم اجباری بودن تعلیمات اعلام شده است اهالی مکلفند اطفال خود را که سنشان شش سال تمام باشد در شهریور ماه در دبستانها نام‌نویسی کنند. هرگاه طفلی بواسطه بیماری نتواند در موقع مقرر مشغول تحصیل شود ولی او موظف است او را بلافاصله پس از رفع نقاهت به دبستان معرفی نماید.
اطفال تا ده سال نیز در کلاس اول دبستان پذیرفته خواهند شد.
تبصره – اداره کل آمار مکلف است همه‌ساله آمار کودکان شش ساله نقاط مختلف کشور را به وزارت فرهنگ تسلیم نماید.
ماده ششم – هر گاه ولی طفل در موعد مقرر بدون داشتن عذر موجه طفل خود را برای تحصیل منظم به دبستان نسپارد علاوه بر اینکه مجبور است غفلت خود را جبران کند به پرداخت ده ریال جریمه محکوم میگردد. وجوه حاصله از این جرایم به مصرف تهیه کتاب و لوازم تحصیل برای دانش‌آموزان بی‌بضاعت خواهد رسید.
ماده هفتم – در هر نقطه که دبستان دائر میشود وزارت بهداری و شهرداری محل باید با نظر وزارت فرهنگ وسایل معاینه طبی دانش‌آموزان را به قسمی فراهم سازند که هر یک از آنان در عرض سال تحصیلی لااقل دو بار مورد معاینه پزشک واقع شود. و نیز مکلفند وسایل مداوای مجانی دانش‌آموزان بی‌بضاعت خاصه مبتلایان تراخم را فراهم سازند.
ماده هشتم – دولت مکلف است همه ساله اعتبارات لازم را در بودجه کل کشور برای ساختمان و تأسیس و نگاهداری دبستانها و تربیت آموزگار و بطور کلی تأمین اجرای این قانون در مدت مقرر پیش‌بینی نماید.
تبصره ۱ – شهرداریها مکلفند در حدود قوانین مربوطه در تهیه وسائل ساختمان مدارس و توسعه معارف طبق آیین‌نامه مخصوص با وزارت فرهنگ تشریک مساعی نمایند.
تبصره ۲ – ساختمان همه دبستانها مطابق نقشه‌هائی خواهد بود که مهندسین مخصوص وزارت فرهنگ باید متناسب با آب و هوا و موقعیت نقاط مختلف کشور با رعایت اصول بهداشتی تهیه نمایند در قراء و قصبات ساختمان دبستانها با مساعدت مالکین طبق آئین‌نامه مخصوص بعمل خواهد آمد.
ماده نهم – برای تربیت و تهیه آموزگاران بعده کافی از اول سال تحصیلی ۱۳۲۲ وزارت فرهنگ مکلف است اقدامات زیر را بعمل آورد:
الف – در سال اول دانش‌سراهای مقدماتی لااقل یک ثلث بیشتر از سالهای پیش دانش‌آموز واجد شرایط بپذیرد و در صورت لزوم کلاسها را متعدد کند.
ب – در شهرهائی که فعلا دانش‌سرا نیست در صورت لزوم به تاسیس آن مبادرت نماید.
ج – در دانشسراها یا دبیرستانها یا دبستانها کلاسی بنام کلاس کمک آموزگاری تأسیس کند که شرط ورود بآن داشتن گواهینامه تحصیلات شش ساله ابتدائی و دوره‌اش یک یا دو سال باشد آموزگارانی که لااقل پنج سال تدریس متوالی یا ده سال تدریس متناوب داشته باشند میتوانند بدون شرط مذکور در این کلاسها پذیرفته شوند. یک یا دو سالی که برای دوره کلاسها معین گردیده جزو سابقه خدمت آنان محسوب خواهد شد.
ماده دهم – تحصیل در کلاسهای کمک آموزگاری مجانی خواهد بود. بعلاوه کمک هزینه تحصیل که میزان آن را وزارت فرهنگ معین خواهد کرد بدانش‌آموزان پرداخته میشود. دانش‌آموزان هنگام ورود تعهد کتبی خواهند سپرد که پس از فراغ از تحصیل دو برابر مدت تحصیل را موظفاً آموزگاری کنند والا ۳ برابر کمک هزینه دریافتی را به صندوق دولت بپردازند.
ماده یازدهم – دولت موظف است کسانی را که از کلاس کمک آموزگاری گواهینامه فراغ تحصیل گرفته‌اند و کمک آموزگار خوانده خواهند شد با رعایت شرایط مقرره در فقرات ۱ و ۳ و ۴ ماده دوم قانون استخدام کشوری در دبستانها به خدمت بگمارد.
ماده دوازدهم – هر یک از مشاغل کمک آموزگار و آموزگار و دبیر و دانشیار و استاد و پزشک بیمارستانی ضمیمه دانشکده پزشکی بده پایه تقسیم میشود. حداقل مدت توقف در پایه‌های ۱ تا سه یک سال و در پایه‌های ۴ تا ۶ دو سال و از پایه ۷ ببالا سه سال خواهد بود.
حقوق پایه یک کمک آموزگار برابر مقرری دریافتی پایه یک اداری و حقوق پایه یک آموزگاری یک برابر و نیم حقوق پایه یک کمک آموزگار و حقوق پایه یک دبیری دو برابر حقوق پایه یک آموزگار و حقوق پایه یک دانشیاری سه برابر حقوق پایه یک آموزگار خواهد بود.
در موقع ارتقاء از پایة بپایه بالاتر در مورد کمک آموزگاران و آموزگاران تا پایه ۵ یک پنجم حقوق پایه مادون و از پایه شش ببالا یک هشتم حقوق پایه مادون و در پایه‌های دبیری یک هشتم حقوق پایه مادون و در پایه‌های دانشیاری معادل یک‌دهم حقوق پایه مادون علاوه خواهد شد. حقوق هر پایه استادی به اندازه یک دهم از حقوق همان پایه دانشیاری بیشتر خواهد شد.
تبصره ۱ – کمک آموزگاران و آموزگاران و دبیرانی که متاهل هستند ثلث حقوق پایه یک خود را به عنوان فوق‌العاده تأهل دریافت خواهند داشت.
تبصره ۲ – وزارت فرهنگ میتواند از میان دبیران و با تصویب شورای دانشگاه از میان استادان و دانشیاران و دبیران دانشگاه کسانی را برای ریاست و نظامت کلاسهای کمک آموزگاری و دانشسراها و دبیرستانها و همچنین برای بازرسی و خدمات فنی و معاونت دانشکده‌ها بر طبق آئین‌نامه مخصوص انتخاب نماید. این اشخاص در مدت اشتغال به یکی از این کارها تا پایه پنج نصف حقوق و از پایه ۶ ببالا ثلث حقوق پایه خود را اضافه دریافت خواهند نمود. این اشخاص موظفند تمام اوقات رسمی را به خدمات مرجوعه صرف نمایند و بهیچوجه حق اشتغال در بنگاههای دیگر دولتی و غیر‌دولتی نخواهند داشت.
تبصره ۳ – مواد ۱۰ و ۱۱ قانون تربیت معلم مصوب اسفند ۱۳۱۲ و مواد ۱۲ و ۱۳ قانون تاسیس دانشگاه مصوب خرداد ۱۳۱۳ و ماده واحده مصوب پنجم آبان ماه ۱۳۱۷ و مواد ۴ و ۵ و ۱۱ قانون اصلاح قانون تاسیس دانشگاه مصوب آبان ۱۳۱۹ و تبصره ۱ ماده اول قانون ششم آبان ۱۳۲۰ نسبت به آنچه با این ماده مغایرت دارد ملغی میباشد.
ماده سیزدهم – هر گاه در نقاطی که تعلیمات عمومی اجباری اعلام گردیده آموزگار و کمک آموزگار تربیت یافته بقدر کافی موجود نباشد وزارت فرهنک میتواند کسانی را که لااقل گواهینامه شش‌ساله ابتدائی یا تحصیلاتی معادل آن هستند به آموزگاری چهار کلاس اول ابتدائی و کسانی را که تحصیلات سه‌ساله اول متوسطه یا معادل آن را دارا میباشند به آموزگاری کلاسهای ۵ و ۶ ابتدائی با رعایت جهات اخلاقی و استعداد آنان برای تدریس انتخاب و بطور قرارداد استخدام نموده بکار بگمارد.
تبصره – هیچگاه وزارت فرهنگ نمیتواند با داشتن آموزگار و کمک آموزگار تربیت شده به استخدام آموزگاران قراردادی بپردازد و بطور کلی به استخدام معلم قراردادی جدید فقط در صورتی مجاز است که معلم رسمی مشمول این قانون و قانون تربیت معلم مصوب اسفند ۱۳۱۲ و قانون دانشگاه مصوب هشتم خرداد ۱۳۱۳ بقدر کافی موجود نباشد.
ماده چهاردهم – کمک آموزگاران و آموزگاران و دبیرانی که در خارج از محل اقامت خود خدمت مینمایند باید از طرف دولت منزل داده شود و در غیر این صورت کرایه خانه متناسب هر محل به تشخیص وزارت فرهنگ و بر طبق آئین‌نامه مخصوص علاوه بر حقوق و فوق‌العاده‌های دیگر به آنها پرداخته خواهد شد.
ماده پانزدهم – وزارت فرهنگ میتواند آموزگاران و مدیران قراردادی را که دارای گواهینامه دوره اول متوسطه و لااقل پنج سال سابقه خدمت آموزگاری در مدارس دولتی باشند بعنوان آموزگار و در صورتی که این گواهینامه را نداشته ولی پنج سال سابقه تدریس در مدارس دولتی داشته باشند به عنوان کمک آموزگار استخدام نماید. و همچنین میتواند دبیران قراردادی را که لااقل دارای ده سال سابقه تدریس در دبیرستان و یا آنکه دارای دیپلم متوسط و پنج سال سابقه تدریس در دبیرستان باشند با رتبه دبیری به خدمت رسمی بپذیرد. مأخذ تعیین درجه این کمک آموزگاران و آموزگاران و دبیران آخرین حقوقی خواهد بود که قبل از دیماه ۱۳۲۱ از وزارت فرهنگ دریافت داشته‌اند.
ماده شانزدهم – وزارت فرهنگ آئین‌نامه‌هائی را که برای اجرای این قانون لازم خواهد بود تهیه و پس از تصویب کمیسیون فرهنگ مجلس شورای ملی بموقع اجرا خواهد گذاشت.
[آیین‌نامه اجرای قانون آموزش و پرورش عمومی اجباری و مجانی]
این قانون که مشتمل بر شانزده ماده است در جلسه ششم مرداد ماه یکهزار و سیصد و بیست و دو به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رئیس مجلس شورای ملی – حسن اسفندیاری