ماده واحده – موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به کلانتران مرز که در تاریخ ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵ (۵ دی ماه ۲۵۳۴ شاهنشاهی) در بغداد به امضاء رسیده و مشتمل بر یک مقدمه و بیست ماده می‌باشد تصویب و اجازه مبادله اسناد تصویب آن داده می‌شود.
قانون فوق مشتمل بر یک ماده و متن موافقتنامه ضمیمه پس از تصویب مجلس سنا در جلسه روز چهارشنبه ۲۵۳۵.۳.۱۹، در جلسه روز سه‌شنبه بیست و پنجم خردادماه دو هزار و پانصد و سی و پنج شاهنشاهی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رییس مجلس شورای ملی – عبدالله ریاضی
موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به کلانتران مرز
دولت شاهنشاهی ایران و دولت جمهوری عراق
با تمایل به تحکیم نظم و امنیت – بر مبنای روح توافق الجزیره مورخ ۶ مارس ۱۹۷۵ در مناطق مرزی و برای حل و فصل حوادث و تجاوزات یا اختلافاتی که ممکن است در مناطق فوق‌الذکر بروز نماید – نسبت به مقررات ذیل توافق نمودند:
ماده ۱ – طرفین متعاهدین متعهد می‌شوید کلیه حوادث و تجاوزات یا اختلافات مذکور در ماده ۶ موافقتنامه حاضر را که در مناطق مرزی بروز نماید - از طریق دوستانه و به وسیله کلانتران مرز مجاز خود – حل و فصل نمایند.
ماده ۲ – منطقه مرزی – از مبدأ خط مرزی مشترک به عمق پانزده کیلومتر در سرزمین هر یک از طرفین متعاهدین گسترش دارد.
ماده ۳ – الف – هر یک از طرفین متعاهدین برای هر یک از مناطق مرزی مشروحه ذیل یک کلانتر مرز تعین خواهد نمود.
در ایران – در عراق
خرمشهر – مقر فرمانداری بصره
سوسنگرد – مقر فرمانداری عماره
دهلران – علی‌الغربی
مهران – بدره
سومار – مندلی
قصرشیرین – خانقین
نوسود – حلبچه
مریوان – پنجوین
بانه – شهربازار
سردشت – پشدار (قلعه دزه)
پیرانشهر – چومان
تعداد و مقر کلانتری‌های مرزی فوق‌الذکر با توافق مشترک از طریق دیپلماتیک قابل تغییر می‌باشد.
ب طرفین متعاهدین – در اسرع وقت از طریق دیپلماتیک – اسامی و عناوین و اختیارات کلانتران مرز و نیز هر گونه تغییر را که متعاقباً در این مورد صورت پذیرد به اطلاع یکدیگر خواهند رسانید. درجه یا مقام کلانتران مرزی با توافق مشترک از همان طریق تعیین خواهد شد.
ماده ۴ – هر کلانتر مرز حق دارد تعداد معاون که احتیاج داشته باشد تعیین نموده و اسامی و عناوین و وظایف آنها را به کلانتر مرز طرف متعاهد دیگر اعلام نماید.
در صورت لزوم هر کلانتر مرز حق دارد از نظر کارشناسان استفاده کند.
ماده ۵ – کلانتران مرز تدابیر لازم برای حل و فصل مسائلی که در حیطه صلاحیت آنها است – اتخاذ خواهد نمود.
به هنگام بروز حوادث – کلانتران مرز متفقاً به بررسی پرداخته و نتایج حاصله را در صورت جلسه‌ای درج خواهند نمود.
مسائلی که معاونین کلانتران مرز نسبت به آن به توافق نرسیده‌اند تابع تصمیم کلانتران مرز خواهند بود.
حوادثی که نسبت به حل و فصل آنها کلانتران مرز به توافق نرسیده باشند توسط کمیسیون دائمی مذکور در ماده ۱۹ حل و فصل خواهد شد.
ماده ۶ – کلانتران مرز هر یک از طرفین متعاهدین در منطقه‌ای به عمق پانزده کیلومتر در هر دور طرف مرز نسبت به مسائل زیر صلاحیت خواهند داشت:
1 – اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از بروز حوادث در منطقه مرزی.
2 – اتخاذ تدابیر لازم و اطلاع آن به کلانتران مرز طرف دیگر برای جلوگیری از حدوث جنایات یا جرائم در منطقه مرزی طرف دیگر توسط افراد مسلح یا غیر مسلح و نیز به منظور جلوگیری از عبور افراد فوق‌الذکر از مرز از هر دو سمت.
در صورتی که چنین افرادی از مرز تجاوز نموده و از سرزمین یک طرف به سرزمین طرف دیگر بروند – کلانتران مرز طرف اول مراتب را به اطلاع کلانتران مرز طرف ثانی خواهند رسانید. کلانتران اخیرالذکر تدابیر لازم را جهت بازداشت مقصرین و تحویل آنها به مقامات قضایی ذیصلاحیت طرف دیگر اتخاذ خواهند نمود.
۳ –
الف – اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از کلیه تدارکات و اقداماتی که به تواند به امنیت و نظم منطقه مرزی طرف دیگر لطمه وارد آورد و همچنین اتخاذ تدابیر علیه اشخاصی که برای عبور غیر مجاز از مرز – کمک یا حمایت خود را اعمال و یا اهالی را به رفتن و اقامت گزیدن در سرزمین طرف دیگر تحریک می‌نمایند.
ب – چنانچه حضور افرادی که مرتکب اعمال مذکور در بند الف فوق شده‌اند در منطقه مرزی یکی از طرفین متعاهدین احراز شود کلانتران مرز طرف اخیرالذکر خواه رأساً خواه پس از وصول اطلاعات یا مدارکی از جانب کلانتران مرز طرف دیگر درباره این افراد و یا با وصول قرائن درباره محل اقامت آنها تدابیر لازم به منظور جلوگیری از اعمال فوق طبق قوانین ملی خود اتخاذ خواهند نمود.
4 – اتخاذ تدابیر لازم برای مبارزه علیه قاچاق و دور کردن قاچاقچیان از منطقه مرزی.
5 – مبادله اطلاعات به هنگام بروز سوانح (آتش‌سوزی سیل و غیره) که در منطقه مرزی واقع شود و همکاری برای مهار کردن آنها.
6 – مبادله اطلاعات به هنگام تجاوز به قلمرو هوایی طرفین متعاهدین به وسیله هواپیماها.
7 – اتخاذ تدابیر احتیاطی علیه شیوع بیماریهای واگیر – بیماریهای دامی و آفات نباتی در سرزمین طرف دیگر.
بدین منظور کلانتران مرزی طرف متعاهدی که در سرزمین او بیماری واگیر یا بیماری دامی یا آفت نباتی بروز نموده است – موظف است مراتب را به اطلاع کلانتر مرز طرف دیگر برساند.
هرگاه بین دامهایی که از سرزمین یک طرف به سرزمین طرف دیگر منتقل می‌شوند – احتمال وجود بیماری داده شود – کلانتران مرز طرفین متعاهدین طبق مقررات بازرسی بهداشتی و دامپزشکی هر یک از طرفین تدابیر لازم جهت جلوگیری از شیوع بیماری – اتخاذ خواهند نمود.
۸ – تحقیق و عنداللزوم اتخاذ تصمیم درباره حوادث مرزی بالاخص در موارد زیر:
الف – به هنگام وقوع تیراندازی در مرز به روی اشخاص یا اشیاء و یا سرزمین طرف دیگر.
ب – هنگامی که اشخاصی به قتل رسیده یا مجروح شده و یا متعاقب تیراندازی از آن سوی مرز دچار عارضه‌ای شده و یا هنگامی که اتباع یکی از طرفین در سرزمین طرف دیگر – مورد تعرض قرار گرفته باشند.
ج – هنگامی که کارمندان یا اشخاص دیگر به طور غیر مجاز از مرز عبور کنند کلانتران مرز باید فوراً مبادرت به تحقیق نموده و در صورتی که محرز گردد این افراد سهواً از مرز عبور نموده‌اند به سرزمین دولتی که از آنجا آمده‌اند برگردانده خواهند شد.
هیچ یک از طرفین متعاهدین حق ندارد از پذیرفتن افرادی که سهواً از مرز عبور کرده‌اند خودداری نماید.
د – هنگامی که در مرز گفتار یا اعمال توهین‌آمیزی نسبت به طرف دیگر عنوان یا انجام گردد.
ه – به هنگام تجاوز به مرز به وسیله زورق یا قایق.
و – در صورت کشف زورق و یا وسایل ماهیگیری و یا اشیایی که به وسیله عناصر طبیعی به سرزمین طرف دیگر منتقل شده باشند.
ز – به هنگام جابجا یا معیوب یا معدوم شدن میله‌ها یا سایر تأسیسات مرزی منجمله تأسیسات و علائم رودخانه‌ای.
ح – هنگامی که اموال دولتی یا سایر اموال در سرزمین طرف دیگر به سرقت رفته یا منهدم و یا معیوب شده باشد.
در چنین مواردی – اموال دولتی و اموال خصوصی یا سایر اموالی که به سرقت رفته و عمداً یا سهواً به سرزمین طرف دیگر منتقل شده باشد – باید حتی‌المقدور به طرفی که این اموال متعلق به او است – عودت داده شود چنانچه تمام یا قسمتی از اموال فوق را نتوان عیناً مسترد داشت کلانتران مرز طرفین متعاهدین نسبت به میزان تعیین غرامت مربوطه – توافق خواهند نمود.
ط – هنگامی که حیوانات اهلی تصادفاً یا تحت مراقبت شخصی از مرز عبور نموده باشند.
در این صورت – این حیوانات باید حتی‌المقدور به طرفی که به آن تعلق دارد مسترد شوند.
(خسارات مادی محرز شده – طبق ترتیبات مقرر در شق ح فوق جبران می‌شود).
ی – اختلافات مربوط به شکار غیر مجاز حیوانات بری در مناطق مرزی.
ک – به هنگام آتش‌سوزی در خط مرز و توسعه آن به سرزمین طرف دیگر.
ل – حل و فصل اختلافات مربوط به بهره‌برداری نامناسب از آبهای مرزی که در نتیجه منجر به آلودگی آبها گردیده و آن را برای آبیاری یا مصرف غیر قابل استفاده نماید.
در این زمینه – مقررات موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به استفاده از رودخانه‌های مرزی مورد رعایت قرار خواهند گرفت.
م – در حدود اختیارات خود – بررسی درخواست‌های جبران خسارت که متعاقب بروز حادثه مرزی به وسیله یکی از طرفین و یا به وسیله اشخاصی که در منطقه مرزی تحت صلاحیت آنها حضور دارند – وقوع یافته باشد.
به هنگام حل و فصل حوادث مرزی طبق شقوق و – ز – ح – ک – بند ۸ این ماده کلانتران مرز طرفین متعاهدین به حل و فصل مسائل مربوط به نحوه اعاده اموالی که در سرزمین طرف دیگر یافت شده است – نیز خواهند پرداخت.
9 – الف – کلانتران مرزی طرفین متعاهدین نسبت به نگهداری و حفاظت و مرمت میله‌های مرزی – با کمیسیون مختلط پیش‌بینی شده در ماده ۵ پروتکل راجع به علامتگذاری مرز زمینی بین ایران و عراق مورخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ امضاء شده در بغداد – همکاری خواهند نمود.
ب – کلانتران مرز اطراف میله‌های مرزی را به نحوی نگهداری خواهند نمود که دسترسی به آنها آسان باشد.
سرتاسر خط مرز به نحوی نگهداری خواهد شد که در تمام فصول در آن امکان دید وجود داشته باشد.
ماده ۷ –
1 هرگاه یکی از اتباع یکی از طرفین متعاهدین پس از ارتکاب جرمی در منطقه مرزی کشور خود به منطقه مرزی طرف متعاهد دیگر پناهنده شود – کلانتر مرزی که جرم در سرزمین او ارتکاب یافته است – می‌تواند بازداشت مجرم را تقاضا کند. کلانتر مرز طرف متعاهد دیگر تمام مساعی خود‌را به کار می‌برد تا شخص مورد جستجو را بازداشت نموده و مراتب را به اطلاع کلانتر مرز طرف متقاضی برساند.
2 – کلانتر مرز متقاضی می‌تواند کتباً از کلانتر مرز متقاضی عنه درخواست نماید تا حداکثر طی ده روز از تاریخ بازداشت شخص فراری او را مسترد نماید.
3 – چنانچه کلانتر مرز متقاضی عنه – به هر علتی از تحویل مجرم طی ده روز خودداری نماید باید او را تا وصول مدارک مربوطه از طریق دیپلماتیک همچنان در حال بازداشت نگهدارد. به هر حال مدت بازداشت مجرم نباید از دو ماه تجاوز کند.
4 – هرگاه کلانتران مرز یکی از طرفین متعاهدین – از ورود یک شخص مورد تعقیب از طرف مقامات طرف متعاهد دیگر در مناطق مرزی خود آگاهی حاصل نماید باید او را بازداشت نموده و مراتب را با ذکر تاریخ بازداشت به اطلاع کلانتر مرز طرف اخیرالذکر به رسانند. مقررات بندهای فوق‌الذکر نسبت به اشخاصی که به این ترتیب بازداشت شده‌اند – اجرا خواهد شد.
ماده ۸ – تصمیماتی که متفقاً از طرف کلانتران مرز در حدود صلاحیت خود نسبت به حوادث مرزی و تعیین میزان غرامت‌های مربوطه اتخاذ می‌گردد - قطعی و لازم‌الاجرا خواهند بود.
ماده ۹ –
1 اولین اجلاس کلانتران مرز طی سی روز از تاریخ لازم‌الاجراء شدن موافقتنامه حاضر تشکیل خواهد شد. کلانتران مرز از طریق مبادله یادداشت نسبت به محل این اجلاس توافق خواهند نمود. متعاقباً هر سه ماه یک بار یک جلسه مشترک بین
کلانتران مرز به تناوب در سرزمین هر یک از طرفین متعاهدین تشکیل خواهد شد.
2 – حسب تقاضای کلانتران مرز هر یک از طرفین متعاهدین عنداللزوم اجلاسات فوق‌العاده‌ای نیز می‌تواند تشکیل یابد. این اجلاسات در سرزمین طرف درخواست‌کننده تشکیل می‌شود.
اجلاسات مذکور باید لااقل پنج روز پس از وصول درخواست مربوطه تشکیل گردد.
هرگاه به علل موجه تشکیل جلسات مزبور طی مهلت مقرر صورت نگیرد یک مهلت مجدد پنج روزه فقط برای یک بار پیش‌بینی خواهد شد.
3 – در موارد فوری یا ضرورت مبرم – کلانتران مرز می‌توانند با اطلاع قبلی با یکدیگر ملاقات کنند. در این مورد حق دارند حداکثر چهار نفر همراه داشته باشند.
ماده ۱۰ –
1 – موضوع کار اجلاسات قبلاً از طریق مکاتبه تعیین خواهد شد. معهذا ممکن است طی این اجلاسات – مسائل دیگری که در حیطه‌صلاحیت کلانتران مرز باشد مطرح گردد.
2 – برای هر یک از جلسات کلانتران مرز یا معاونین آنها صورتجلسه‌ای که در آن بالاختصار شرح مذاکرات و تصمیمات متخذه و نحوه اجرای آنها درج خواهد شد – تنظیم می‌گردد.
ماده ۱۱ – کلانتران مرز و معاونین آنها می‌توانند – پس از توافق قبلی – برای احراز واقعه متفقاً به یک حادثه مرزی به تحقیق محلی مبادرت کنند. در چنین مواردی می‌توانند عندالاقتضاء کارشناسان و مترجمین و شهود و اشخاصی را که بر اثر آن حادثه خسارت دیده‌اند – به همراه خود داشته باشند.
تحقیق را طرفی که حادثه در سرزمین او روی داده است اداره خواهد نمود.
نتایج تحقیق طبق مقررات ماده ۱۰ موافقتنامه حاضر در صورتجلسه‌ای درج خواهد شد.
ماده ۱۲ – کلانتران مرز طرفین متعاهدین ملزم خواهند بود. هر چه زودتر یکدیگر را از نتایج تصمیمات متخذه طی جلسات – مطلع نمایند.
ماده ۱۳ – کلانتران مرز – با توافق مشترک نقاط ملاقات را در منطقه‌ای به عمق دو کیلومتر از خط مرز تعیین خواهند نمود. برای مبادله‌نامه‌ها و تحویل اشخاص یا اموال نیز به همین نحو عمل خواهد شد. نقاط ملاقات فوق‌الذکر طی اولین اجلاس کلانتران مرز متعاقب لازم‌الاجراء شدن موافقتنامه حاضر تعیین خواهد گردید.
کلانتران مرز می‌توانند با توافق مشترک – تعداد و محل ملاقات‌ها را تغییر دهند.
کلانتران مرز یا معاونین آنها باید شخصاً به تحویل اشخاص مبادرت کنند.
کلانتران مرز یا معاونین آنها در هر مورد نسبت به تاریخ و محل تحویل توافق خواهند نمود. تحویل حیوانات در منطقه‌ای که از مرز عبور کرده‌اند انجام خواهد شد.
تحویل حیوانات و اموال و نامه‌ها می‌تواند توسط فرماندهان پاسگاههای مرزی به نمایندگی از طرف کلانتران مرز انجام شود.
نامه‌ها باید در تمام ساعات حتی روزهای عید و تعطیل دریافت شود.
کلانتران مرز با توافقی مشترک – نمونه‌های قبض رسیدی که در موقع تحویل نامه‌ها و حیوانات و اموال باید صادر شود تنظیم خواهند نمود.
کلانتران مرز نسبت به علاماتی که برای تماس گرفتن با مرزبان طرف دیگر به کار خواهد رفت توافق خواهند نمود.
ماده ۱۴ – کلانتران مرز و معاونین آنها و منشی‌ها و مترجمین و کارشناسان – می‌توانند برای انجام وظائفی که از مقررات موافقتنامه حاضر ناشی می‌شود – از مرز عبور نماید. کلانتران مرز و معاونین آنها برای عبور از مرز مدارک کتبی پیش‌بینی شده در ماده ۳ موافقتنامه حاضر را ارائه خواهند نمود.
این مدارک حاوی عکس امضای دارنده آن و همچنین ویزای کلانتر مرز طرف دیگر خواهد بود و مدت اعتبار ویزا در مورد کلانتران مرز یک سال و در مورد معاونین آنها شش ماه بوده و برای همان مدت قابل تمدید می‌باشند.
کارشناسان و اشخاصی که حضور آنها برای روشن شدن مسئله‌ای لازم باشد می‌توانند با ارائه یک گواهی که به آنها اجازه می‌دهد برای یک بار از مرز عبور و سپس مراجعت کنند و مدت آن پنج روز و فقط برای یک بار قابل تمدید است.
گواهی مرز به وسیله کلانتر مرز یکی از طرفین متعاهدین صادر و به وسیله کلانتر مرز طرف دیگر ویزا خواهد شد.
ماده ۱۵ – روز و ساعت عبور اشخاصی که باید به آن سوی مرز بروند در موقع مناسب و لااقل ۲۴ ساعت قبل از موعد مقرر به نزدیکترین گارد مرزی طرف دیگر اعلام خواهد شد.
گارد مرزی یک نفر راهنما به محل عبور خواهد فرستاد تا آن اشخاص را تا نقطه مقرر برای ملاقات همراهی کند.
ماده ۱۶ – کلانتران مرز و معاونین آنها در مدت انجام مأموریت خود از مصونیت شخصی برخوردار می‌باشند و اشیایی را که به این منظور با خود حمل می‌کنند مشمول حقوق و عوارض گمرکی نخواهد بود.
ماده ۱۷ – اشخاص مذکور در ماده ۱۴ موافقتنامه حاضر- به هنگام حضور در منطقه مرزی هر یک از طرفین متعاهدین – از کلیه کمکهای لازم منجمله وسائل حمل و نقل و مسکن و وسائل ارتباط با مقامات مربوط خود برخوردار خواهند بود.
ماده ۱۸ – کلانتران مرز حق ندارند – اختلافات مربوط به خط مرز را حل و فصل نمایند و تحت هیچ عنوان نمی‌توانند در امور داخلی یا سیاسی طرف متعاهد دیگر دخالت کنند.
ماده ۱۹ – طرفین متعاهدین یک کمیسیون دائمی متشکل از تعداد مساوی عضو برای هماهنگ نمودن وظایف کلانتران مرز تشکل خواهند داد. این کمیسیون لااقل یک بار در سال به تناوب در ایران و عراق تشکیل جلسه خواهد داد و در هر موقع که اوضاع و احوال ایجاب نماید نیز می‌توان آن را‌دعوت به اجلاس نمود. اجلاسات فوق‌العاده در سرزمین طرف درخواست‌کننده تشکیل خواهد شد.
کمیسیون دائمی سعی خواهد نمود مسائلی را که نسبت به آن کلانتران مرز به توافق نرسیده‌اند از طریق دوستانه حل و فصل نماید. بدین منظور کمیسیون می‌تواند کلانتران مرز طرفین متعاهدین را احضار نماید و در صورت عدم توافق – مسائل فوق از طریق دیپلماتیک حل و فصل خواهد شد.
طرفین متعاهدین از طریق دیپلماتیک نسبت به محل و تاریخ اجلاس کمیسیون توافق می‌نمایند و لااقل یک ماه قبل از اجلاس مذکور – اسم و مقام و نمایندگان خود و همچنین مسائلی را که در دستور روز برنامه کار کمیسیون مطرح می‌شود به یکدیگر اطلاع خواهند داد.
ماده ۲۰ – موافقتنامه حاضر از تاریخ مبادله اسناد تصویب برای مدت پنج سال لازم‌الاجرا خواهد بود. در انقضای این مدت – به طور ضمنی تمدید خواهد شد مگر اینکه یکی از طرفین متعاهدین شش ماه قبل از تاریخ انقضاء فسخ یا تجدید نظر در آن را تقاضا نماید.
موافقتنامه حاضر جانشین موافقتنامه موقت ۱۹۳۲ بین ایران و عراق راجع به تعیین کلانتران مرز می‌باشد.
بغداد – به تاریخ ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵
از طرف دولت شاهنشاهی ایران
از طرف دولت جمهوری عراق
عباسعلی خلعتبری – سعدون حمادی
موافقتنامه فوق مشتمل بر یک مقدمه و بیست ماده منضم به قانون موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به کلانتران مرز می‌باشد.
رییس مجلس شورای ملی – عبدالله ریاضی