[قانون تشکیل وزارت جهاد سازندگی، مصوب ۱۳۶۲]
مقدمه
با پیروزی مرحله اول انقلاب اسلامی ایران به رهبری قاطعانه امام خمینی و شرکت وسیع مردم در بر انداختن نظام استبدادی، مرحله دوم آن در جهت ایجاد نظام توحیدی آغاز گردیده است، به منظور سرعت بخشیدن به چنین حرکتی، جهاد سازندگی به خواست گروه‌های انقلابی و به پیشنهاد دولت موقت جمهوری اسلامی و تأیید شورای انقلاب اسلامی و به دعوت امام از گروه‌های مختلف مردم شروع گردیده است.
اکنون با لبیک گفتن ملت به این دعوت، دولت با همکاری مجدانه خود در جهت حل مسائل اساسی روستاها و نقاط دورافتاده کشور، این اساسنامه را طبق قوانین کشور به تصویب رسانده و به مورد اجرا می‌گذارد.
ماده ۱ – هدف
بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در امور تهیه و اجرای مؤثر و سریع طرح‌های سازندگی و احیای جامعه در کلیه ابعاد معنوی و مادی آن با توجه و تأکید بر نیازهای روستاها و نقاط دور افتاده مملکت.
ماده ۲ روش
جهاد سازندگی برای نیل به اهداف خود از طریق مشارکت و همکاری افراد و گروه‌های معتقد به انقلاب اسلامی ایران و با همکاری ادارات ذیربط و سازمانهای داوطلب و با الهام از ارزش‌های اصیل و متعالی اسلام و با بکار گرفتن مقررات و دستورالعملهای ساده و سریع و به دور از ضوابط و مقررات دست و پاگیر و به طور غر متمرکز اقدام می‌نماید.
ماده ۳ وظائف
1 – تأکید بر ابعاد معنوی و مادی “رشد” مخصوصاً برای پاسخگویی به نیازهای نقاط روستاهای محروم.
2 – تهیه و تصویب طرح‌های لازم که مستقلاً و یا با حسن همکاری ادارات و سازمانهای دولتی و خصوصی ولی با مسئولیت و اعتبارات خود به اجرای آنها اقدام خواهد کرد.
3 – همکاری با ادارات در اجرای طرحها و انجام وظائف آنها و ایجاد تحرک و تحول در آنها.
4 – تهیه و پیشنهاد طرح‌های “ضروری” که در صورت تصویب دولت جهاد سازندگی برای اجرای آنها با ادارات و سازمانهای دولتی همکاری خواهد کرد. اجرای این طرحها با مسئولیت دولت است.
ماده ۴ – دارایی و امکانات
جهاد سازندگی از اعتبارات عمرانی کشور که با تصویب هیأت وزیران تعیین شده است و از کمکهای داوطلبانه مردم استفاده می‌کند. اموال و امکاناتی که در اختیار آن قرار می‌گیرد صرفاً به منظور کمک به اجرای طرحها و فعالیتهای آن می‌باشد و نسبت به آنها حق مالکیت ندارند.
ماده ۵ – سازمان و تشکیلات
ارکان جهاد سازندگی عبارتند از مرکز کل جهاد سازندگی (در تهران)، مرکز جهاد سازندگی در استانها و مراکز جهاد سازندگی در شهرستانها. هر یک از مراکز جهاد سازندگی دارای شورا و هیأت اجرایی و واحدهای اجرایی و تخصصی می‌باشد.
ماده ۶ – اعضای شورای عالی جهاد سازندگی
الف – نخست وزیر یا نماینده دولت
ب – نماینده امام
ج – نماینده شورای انقلاب
د – شش نفر از وزرای زیر به انتخاب نخست وزیر کشور، کشاورزی و عمران روستایی، آموزش و پرورش، بهداری و بهزیستی، نیرو راه و ترابری “دفاع ملی، صنایع و معادن، وزیر مشاور و رییس سازمان برنامه و بودجه.
ه – چهار نفر نماینده منتخب شورای هماهنگی استانها
ز – ۲ نفر از شخصیت‌های عالم و مجاهد به پیشنهاد نخست وزیر و تصویب و تأیید شورای انقلاب.
تبصره ۱ – عضویت بند “هـ” و “ز” این ماده افتخاری و تا زمان انتخاب رییس جمهور و دولت منتخب و مجلس شورای ملی است. ادامه یا توقف فعالیت جهاد سازندگی بعد از دولت موقت جمهوری اسلامی بستگی به نظر دولت دائمی و تصویب مجلس شورای ملی خواهد داشت.
تبصره ۲- جلسات شورای عالی جهاد سازندگی به طور ادواری بنا به تصویب خود شورا و یا بنا به دعوت هیأت اجرایی یک تشکیل می‌گردد.
ماده ۷ – اعضای شورای هماهنگی استانها
اعضای شورای هماهنگی استانها عبارتند از:
الف – اعضای هیأت اجرایی کل جهاد سازندگی
ب – یک نفر نماینده منتخب از هر یک از شوراهای جهاد سازندگی استانها
تبصره – تشکیل جلسات شورای هماهنگی استانها به صورت ادواری بنا به تصمیم شورای مزبور یا بنا به دعوت هیأت اجرایی کل می‌باشد.
ماده ۸ – [اصلاحی ۱۳۵۸/۱۰/۱۲]
اعضاء شورای جهاد سازندگی استان
اعضاء شورای جهاد سازندگی استان عبارتند از:
– یک نفر نماینده استاندار
– رییس دفتر برنامه و بودجه استان یا نماینده او
– سه نفر از شورای جهاد سازندگی استان.
ماده ۹ – اعضای شورای جهاد سازندگی شهرستان
الف – فرماندار یا نماینده دولت
ب – نماینده امام
ج – سه نفر رؤسای ادارات: کشاورزی و عمران روستایی – آموزش و پرورش – بهداری و بهزیستی.
د – یک نفر از فرماندهان و یا افسران از پادگان محل و به انتخاب شورای تأمین استان.
ه – یک نفر از معتمدین محل با انتخاب نماینده امام و فرماندار یا نماینده دولت.
و – چهار نفر از مسئولین کمیته‌های تخصصی شهرستان
تبصره ۱ – عضویت اعضای بند “هـ” و “ز” و این ماده در شورای جهاد سازندگی شهرستان افتخاری و مدت عضویت آنان تا زمان انتخاب دولتی دائمی جمهوری اسلامی است.
تبصره ۲ – در صورتی که امکان تشکیل هر یک از گروه‌های تخصصی در شهرستان وجود نداشته باشد، به جای مسئول یا مسئولین کمیته‌های مذکور از معتمدین محل نظیر بند “هـ” انتخاب و در شورا شرکت می‌نمایند.
تبصره ۳ – در صورتی که اصولاً امکان تشکیل شورای شهرستان وجود نداشته باشد وظایف این شورا به وسیله شورای استان یا نمایندگان که از طرف آن مشخص می‌شوند اجرا خواهد شد.
تبصره ۴ – منظور از نماینده امام شخصی است که حکم کتبی امام یا نماینده رسمی ایشان را در جهاد سازندگی دارا باشد.
ماده ۱۰ – هیأت‌های اجرایی
در هر یک از سطوح یک هیأت اجرایی مرکب از نماینده دولت، نماینده امام، و سه نفر به پیشنهاد شورای مربوطه تصویب دو نفر اول تعیین می‌گردد سه نفر اخیر بر طبق ضوابط که به تصویب شورای عالی خواهد رسید می‌توانند حقوق دریافت دارند و در برابر شورا مسئول می‌باشند. رییس هیأت اجرایی به وسیله شورای مربوطه انتخاب می‌شود.
تبصره: نماینده دولت در هیأت اجرایی استان به پیشنهاد استاندار و تأیید نماینده دولت در هیأت اجرایی کل تعیین می‌شود. نماینده دولت در هیأت اجرایی شهرستان به پیشنهاد فرماندار و تأیید نماینده دولت در هیأت اجرایی استان تعیین می‌شود. بین نمایندگان به ترتیب در شورای استان و شهرستان نقش قائم مقام استاندار یا فرماندار را دارند.
ماده ۱۱ – وظائف شورای عالی جهاد سازندگی
الف – بررسی و تهیه سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های سازندگی برای ایجاد جامعه اسلامی مطلوب.
ب – تصویب طرح‌های متناسب برای بسیج مردم و دولت و امکانات و منابع آنان در راه اجرای طرح‌های سازندگی جامعه.
ج – تجهیز منابع و تأمین اعتبارات لازم برای اجرای طرح‌های جهاد سازندگی.
د – تصویب طرح‌های مناسب برای بسیج ادارات و کارمندان دولت برای همکاری در اجرای طرح‌های جهاد سازندگی
ه – بررسی، تغییر، اصلاح و تصویب تشکیلات مراکز جهاد سازندگی و آیین‌نامه‌های مختلف مالی و اداری
و – نظارت بر جمع‌آوری و حسابداری کلیه وجوه مربوط به کمکهای مردم و دولت
ز – پیشنهاد اصلاحات لازم در این اساسنامه به دولت
ح – بررسی و تصویب برنامه‌های پیشنهاد شده توسط هیأت اجرایی کل.
ماده ۱۲ – وظائف شورای هماهنگی استانها:
این شورا در قالب وظایف و مسئولیتهای محوله از جانب شورای عالی جهاد سازندگی عمل می‌نماید اهم وظایف آن به قرار زیر خواهد بود:
الف – تبادل تجارب مکتسبه در مورد فعالیت‌ها جهاد سازندگی در استانهای مختلف
ب – دریافت گزارشات عملکرد جهاد سازندگی در استانهای مختلف و ارزشیابی فعالیتهای ایشان به منظور هماهنگی امور.
ج – برنامه‌ریزی و هماهنگی امور مشترک استانها در قالب سیاست‌ها و خط مشی‌های تعیین شده به وسیله شورای عالی جهاد سازندگی.
د – ارائه پیشنهادات و طرح‌های تهیه شده به شورای عالی جهاد جهت تصویب.
ه – انجام سایر وظایفی که از طرف شورای عالی جهاد سازندگی تفویض شده است.
ماده ۱۳ – وظائف هیأت اجرایی کل
الف – تهیه و پیشنهاد طرحها و برنامه‌های لازم به شورای عالی
ب – برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌های مصوب شورای عالی
ج – دریافت گزارشات نیازهای مالی، انسانی و تجهیزاتی از مراکز استانها و کمک به تأمین آنها از راه بسیج امکانات و منابع موجود در مرکز، و سازمانهای و ادارات.
د – جمع‌آوری وجوه مربوط به کمکهای مردم و دولت و نگاهداری حساب‌های مربوط به درآمدها و هزینه‌ها و و تهیه گزارشات مالی و انجام امور اداری در مراکز.
ه – تهیه برنامه‌های مناسب برای رسانه‌های جمعی به منظور تشویق و آگاه ساختن مردم نسبت به برنامه‌ها و فعالیتهای جهاد سازندگی.
و – تهیه رهنمودهای لازم در امور فنی و روشهای اجرایی کار برای استانها.
ز – نظارت بر حسن اجرای طرحها و برنامه‌های مراکز جهاد سازندگی استانها و ارزشیابی آنها.
تبصره: گزارشات مالی جهاد سازندگی توسط مؤسسه حسابرسی که شورای عالی تعیین خواهد کرد، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
ماده ۱۴ – وظائف شورای استان
الف – دریافت و بررسی گزارش نیازهای روستاها و نقاط محروم استان
ب – تصویب برنامه‌ها و طرح‌های جهاد سازندگی استان در چهارچوب سیاست‌ها و برنامه‌های تعیین شده توسط شورای عالی و بر اساس برنامه‌های پیشنهاد شده توسط هیأت اجرایی استان و ایجاد ارتباط و همکاری با ادارات مختلف برای اجرای مؤثر طرحها.
ج – تصویب برنامه‌های ارشادی و تبلیغاتی و آموزشی هیأت اجرایی استان که به منظور تشویق و آموزش مردم و مشارکت آنان در جهاد سازندگی تهیه گردیده است.
ز – تخصیص منابع مالی و امکانات و تجهیزات به طرح‌های جهاد سازندگی مراکز جهاد سازندگی و شهرستانهای استان.
ه – بررسی و تأیید گزارش جهاد سازندگی شهرستانها و تهیه گزارشات لازم برای شورای عالی.
ز – نظارت بر فعالیت هیأت اجرایی استان.
ماده ۱۵ – وظائف هیأت اجرایی استان
الف – جمع‌آوری اطلاعات و آمار مربوط به نیازهای روستاها و نقاط محروم و تهیه طرح‌های لازم و ارائه به شورای جهاد سازندگی استان برای تصویب.
ب – اجرای برنامه‌ها و تصمیمات شورای استان طبق روش‌ها و آیین‌نامه‌های مصوب.
ج – گزارش فعالیت‌ها و طرح‌های اجرا شده به شورای استان.
د – انجام امور اداری و مالی جهاد سازندگی طبق ضوابط مصوب.
ه – اجرای برنامه‌های تبلیغاتی بر اساس خط مشی مصوب.
و – همکاری با مسئولین و مدیران ادارات اجرایی استان برای انجام بهتر و مؤثرتر طرح‌های آنها از طریق معرفی داوطلبین جهاد سازندگی و کمک به تحرک و احیای ادارات از طریق ایجاد حسن تفاهم و همکاری در اجرای طرح‌های مصوب هر یک از ادارات و از طریق ایجاد کمیسیون‌های مشترک ادارات و جهاد سازندگی.
ز – بسیج و اعزام داوطلبین جهاد سازندگی برای اجرای طرحها به نقاط نیازمند.
ح – تأمین نیازهای و پاسخگویی به درخواست‌های جهاد سازندگی شهرستانها.
ث – تحقیق و برنامه‌ریزی به منظور تهیه برنامه فعالیتهای جهاد سازندگی و ارائه آن به شورای استان
ماده ۱۶ – وظائف شورا و هیأت اجرایی جهاد سازندگی شهرستان
وظائف شورای اجرایی شهرستان مانند وظائف شورا و هیأت اجرایی استان می‌باشد با این تفاوت که شورا و هیأت اجرایی جهاد سازندگی شهرستان گزارشات خود را برای مرکز جهاد سازندگی استان ارسال می‌نماید.
ماده ۱۷ – رییس شورا
رؤسای شوراهای جهاد سازندگی از بین اعضای شورای مربوطه و به وسیله خود اعضاء برای مدت یک سال انتخاب می‌گردند.
ماده ۱۸ – گروه‌های تخصصی و واحدهای اجرایی:
گروه‌های تخصصی حداقل عبارتند از:
1 – گروه فرهنگی ۲ – گروه بهداشتی و درمانی ۳ – گروه کشاورزی و اقتصادی ۴ – گروه عمرانی و فنی
الف – اعضای هر گروه تخصصی در هر سطح با انتخاب مشترک نماینده امام و نماینده دولت در آن سطح می‌باشد.
ب – مسئولین هر گروه تخصصی توسط اعضای همان گروه و با تأیید نماینده امام و نماینده دولت انتخاب می‌گردند و در مقابل هیأت اجرایی جهاد سازندگی سطح مربوطه مسئول می‌باشد.
واحدهای اجرایی عبارتند از:
امور داوطلبین – اطلاعات و اخبار – تبلیغات و روابط عمومی – تدارکات – امور مالی و اداری و بایگانی – بسیج کارمندان دولت – برنامه‌ریزی.
تبصره ۱ – مسئولین واحدهای توسط هیأت اجرایی انتخاب می‌شوند و در مقابل هیأت مذکور مسئول‌اند.
تبصره ۲ – اعضای گروه‌های یا پیوسته‌اند و یا وابسته. اعضای پیوسته تمام وقت بوده و موظف به شرکت در جلسات گروه‌ها هستند.
تبصره ۳ – اعضای گروه‌های تخصصی در مرکز بین یازده تا پانزده نفر با تصویب نماینده امام و نماینده دولت تعیین می‌گردند.
تبصره ۴ – اعضای گروه‌های تخصصی در مرکز جهاد سازندگی استانها حداقل ۵ نفر با تصویب نماینده امام و نماینده دولت تعیین می‌گردند.
تبصره ۵ – تصمیم‌گیری در امور مربوط به گروه‌های تخصصی به وسیله اعضای پیوسته بوده و ایشان در مقابل تصمیمات متخذه مسئول می‌باشند.
تبصره ۶ – مسئول هر یک از گروه‌ها تخصصی می‌تواند وظائف هر یک از اعضاء را مشخص کند و به او ابلاغ نماید.
تبصره ۷ – تغییر تشکیلات هر یک از مراکز جهاد سازندگی استانها و شهرستانها با پیشنهاد شوراهای مذکور و تصویب شورای عالی جهاد سازندگی امکان‌پذیر است.
ماده ۱۹ – وظائف گروه‌های تخصصی
الف – گروه‌های تخصصی، اجرایی بوده و مسئولین آن از جانب نماینده امام و نماینده دولت حکم گرفته‌اند در جهت تأمین نیروهای متخصص و تدارکات مورد نیاز از ادارات و مردم جذب امکانات خواهند کرد.
ب – جمع‌آوری اطلاعات و آمار مربوط به نیازهای روستاها و نقاط محروم.
ج – اجرای تصمیمات هیأت‌های اجرایی طبق روش‌ها و آیین‌نامه‌های مصوب
د – گزارش فعالیتهای و طرح‌های اجرا شده به هیأت اجرایی استان.
ه – تأمین نیازهای انسانی و تدارکاتی طرح‌های جهاد سازندگی.
ماده ۲۰ – ضوابط مالی:
الف – کلیه اعتبارات استانها بایستی مستقیماً در اختیار شورای جهاد استانها قرار داده شود.
ب – شورای استان موظف است اعتبارات شهرستانها را با توجه به نیاز و برنامه‌های اجرایی آنها در اختیار شورای جهاد شهرستان مربوطه و گروه‌های تخصصی استان قرار دهد.
ج – شورای شهرستان اعتبارات مربوط را بر اساس برنامه در اختیار گروه‌های اجرایی یا شورای دهات جهت اجرای کارهای عمرانی قرار خواهد داد.
د – کلیه اوراق تعهدآور و پرداخت‌های مراکز جهاد سازندگی به امضای نماینده امام و نماینده دولت معتبر خواهد بود.
تبصره – کلیه امور اجرایی و مالی شهرستانهایی که تشکیل شورای جهاد سازندگی در آنها امکان‌پذیر نباشد به عهده مرکز جهاد سازندگی استان می‌باشد.
ماده ۲۱ – پایان فعالیتهای جهاد سازندگی
انحلال هر یک از مراکز جهاد سازندگی در اختیار شورای عالی است.
انحلال جهاد سازندگی، با پیشنهاد هیأت وزیران و تصویب قوه مقننه می‌باشد. در این مواقع کلیه داراییها و موجودی نقدی هر یک از مراکز و یا کل سازمان در اختیار دولت قرار می‌گیرد.