[به موجب قانون تشکیلات شوراهای اسلامی کشوری، مصوب ۱۳۶۱ نسخ ضمنی شده است.]
فصل اول – کلیات
ماده ۱ – به منظور برگزاری انتخابات شوراهای شهر موضوع قانون شوراهای محلی مصوب تیرماه ۱۳۵۸ وزارت کشور مکلف است بر طبق مقررات این قانون با صدور شروع انتخابات تاریخ صدور برگ انتخابات و تاریخ اخذ رأی را تعیین و به حوزه‌های انتخاباتی اعلام نماید.
ماده ۲ – انتخابات شوراهای شهر عمومی و اخذ رأی به صورت مستقیم و مخفی و انتخاب اعضای شورا با اکثریت نسبی توسط ساکنین تعیین خواهد شد.
ماده ۳ – حداقل تعداد اعضای شورای شهرها هفت نفر است و برای شهرهایی که بیش از سیصد هزار نفر جمعیت دارد به نسبت هر صد هزار نفر‌یک نماینده افزوده می‌شود ولی تعداد نمایندگان در هیچ صورتی نباید از بیست نفر تجاوز کند.
تبصره: توصیه می‌شود به منظور شرکت دادن همه اقشار اجتماعی در سرنوشت خود و امر شوراها و کاندیداها و از میان اقشار مختلف اجتماعی نظیر روحانیون، فرهنگیان، دانشگاهیان خانم‌های خانه‌دار کارگران، کشاورزان و اصناف و پیشه‌وران و سایر گروه‌ها معرفی گردند.
ماده ۴ – انجام انتخابات شورای شهر به عهده هیأت اجرایی و انتخابات به ریاست فرماندار یا بخشدار و متشکل از فرماندار یا بخشدار، بالاترین مقام دادگستری محل، رییس پست و تلگرافات و تلفن، رییس ثبت احوال و پنج نفر از معتمدان محل به انتخاب اشخاص مذکور می‌باشد.
تبصره: در غیاب هر یک از اعضای هیأت اجرایی از جانشین یا رؤسای سایر ادارات محل دعوت به عمل می‌آید و عدم حضور بیش از دو جلسه اعضاء به منزله استعفا تلقی و فرماندار یا بخشدار به جای آنان اشخاص دیگری را تعیین خواهد کرد و در شهرهایی که یک یا چند نفر از رؤسای ادارات پنج‌گانه فوق را نداشته باشد به تعداد معتمدان اضافه می‌گردد.
فصل دوم – شرایط انتخاب‌کنندگان با انتخاب‌شوندگان
ماده ۵ – انتخاب‌کنندگان باید واجد شرایط زیر باشد:
1 – تابعیت ایران
2 – سکونت حداقل شش ماه در حوزه شهر قبل از تاریخ انتخابات
3 – داشتن حداقل ۱۶ سال تمام
4 – عدم محرومیت از حقوق اجتماعی
ماده ۶ – انتخاب‌شوندگان باید دارای شرایط زیر باشند:
1 – تابعیت ایران
2 – سکونت حداقل یک سال در حوزه انتخابیه شهر قبل از تاریخ انتخابات
3 – اعلام وفاداری به نظام جمهوری اسلامی.
4 – اشتهار به حسن شهرت و داشتن سوابق فعالیت‌های اجتماعی.
5 – داشتن حداقل ۲۵ سال تمام
6 – سواد خواندن و نوشتن به اندازه کفایت
7 – عدم محرومیت از حقوق اجتماعی
8 – امکان در اختیار دادن وقت روزانه کافی برای خدمت در جهت وظایف شورا در حدود نیازهای شهر و وظایفی که در اثر تصدی عضویت شورا به عهده او قرار می‌گیرد.
ماده ۷ – اشخاص زیر از انتخاب شدن محروم می‌باشند:
1 – محجورین و ورشکستگان به تقصیر.
2 – نخست وزیر وزیران – استانداران – سفراء – نمایندگان مجلسین – امراء ارتش و شهربانی و ژاندارمی از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷.
3 – نخست‌وزیر – وزیران – استانداران – فرمانداران – دادستانها – شهرداران –
مدیران کل – رؤسای ادارات دولتی – افسران شاغل ارتش و شهربانی و ژاندارمری و اعضای انجمن‌های نظارت در حوزه مأموریت.
تبصره ۱ – مقامات بند ۲ چنانچه داوطلب عضویت شورای شهر باشند باید قبل از تشکیل انجمن نظارت از سمت خود استعفا دهد.
تبصره ۲ – مدت خدمت کارمندان رسمی در صورت عضویت در شورای شهر با دریافت حقوق از سازمان متبوع، مأموریت محسوب خواهد شد.
فصل سوم – انجمن نظارت
ماده ۸ – به محض صدور دستور وزارت کشور فرماندار یا بخشدار هیأت اجرایی انتخابات را دعوت می‌نماید تا برای تعیین ۳۵ نفر از مردم طبقات مختلف حوزه انتخابیه که دارای شرایط انتخاب کردن باشند اقدام نماید و فرماندار یا بخشدار برای تشکیل انجمن نظارت از آنان دعوت به عمل می‌آورد.
ماده ۹ – پس از حضور (۳).(۲) دعوت‌شدگان با رأی مخفی و اکثریت نسبی از بین آنان یا از خارج ۷ نفر به عنوان عضو اصلی انجمن نظارت و ۹ نفر به عنوان اعضای علی‌البدل انتخاب می‌شوند اعضای اصلی انجمن نظارت فی‌المجلس از بین خود یک رییس و یک نایب رییس و سه منشی انتخاب می‌نمایند.
ماده ۱۰ – انجمن نظارت در اولین جلسه نسبت به تعیین محل دفاتر ثبت نام و صدور برگ انتخابات و محل اخذ رأی به تعداد کافی با همکاری فرماندار و یا بخشدار اقدام می‌نمایند.
ماده ۱۱ – جلسات انجمن نظارت با حضور اکثریت اعضا رسمی است و تصمیمات با اکثریت مطلق (چهار نفر از هفت نفر) معتبر خواهد بود.
ماده ۱۲ – انجمن نظارت بر انتخابات شورای شهر غیر قابل تغییر و انحلال می‌باشد.
بخشدار با تصویب هیأت اجرایی انتخابات نسبت به تعیین جانشین یا تجدید انتخاب آن انجمن اقدام می‌نماید.
ماده ۱۳ – هر گاه در جریان انتخابات یک یا چند نفر از اعضای انجمن نظارت از حضور در انجمن خودداری نمایند مادام که اکثریت مطلق باقی است جریان انتخابات تعقیب می‌شود و به اعضای مذکور اخطار می‌شود چنانچه در حضور در انجمن تعلل نمایند به جای آنها از اعضای علی‌البدل انتخاب می‌شود.
ماده ۱۴ – در صورتی که اکثریت اعضای انجمن از حضور در انجمن تعلل نمایند یا پس از ختم انتخابات از دادن اعتبارنامه خودداری نمایند فرماندار و یا بخشدار با تصویب هیأت اجرایی از اعضای علی‌البدل به جای آنها تعیین می‌کند و هرگاه یک یا چند تن از اعضای علی‌البدل نیز از حضور در انجمن خودداری نمایند و انتخابات را ختم ننماید فرماندار یا بخشدار با تصویب هیأت اجرایی از بین معتمدان هیأت اجرایی کسری اعضای انجمن را تکمیل و انتخابات را تا پایان مرحله منجمله دادن اعتبارنامه ختم می‌نمایند.
فصل چهارم – داوطلب عضویت
ماده ۱۵ – انجمن نظارت یک هفته قبل از تاریخ اخذ رأی با صدور آگهی در یکی از جراید کثیرالانتشار محلی یا وسایل ارتباط جمعی دیگر ضمن اعلام تشکیل انجمن نظارت، محل دفاتر ثبت نام و محل شعب اخذ رأی و روز و ساعت صدور برگ انتخابات و اخذ رأی را آگهی نموده و از افراد داوطلب عضویت در و شورای شهر دعوت می‌نماید ظرف ۲ روز از تاریخ انتشار آگهی به انجمن نظارت مراجعه و پرسشنامه داوطلبین را دریافت تنظیم به فرمانداری یا بخشداری مسترد نماید.
ماده ۱۶ – انجمن نظارت پس از پایان مهلت مقرر پرسشنامه داوطلب را ظرف دو روز مورد رسیدگی قرار می‌دهند و نسبت به صلاحیت داوطلبان اظهار نظر نموده و بدون تأخیر پرسشنامه داوطلبان را منظم به نظرات انجمن نظارت برای طرح در هیأت اجرایی انتخابات تسلیم فرماندار یا بخشدار می‌نماید.
ماده ۱۷ – هیأت اجرایی انتخابات پس از بررسی پرسشنامه داوطلبان با توجه به نظرات انجمن نظارت صورت اسامی واجدین شرایط را به انجمن نظارت تسلیم می‌نماید و انجمن نظارت اسامی داوطلبان را با خط خوانا به تعداد کافی تکثیر و در محل دفاتر ثبت نام و شعب اخذ رأی الصاق می‌نماید.
تبصره – به جز ورقه فهرست اسامی داوطلبان که توسط انجمن نظارت در محل دفاتر و شعب اخذ رأی الصاق می‌شود، نصب هر گونه اوراق تبلیغاتی در محوطه دفاتر و شعب ممنوع است.
فصل پنجم – صدور برگ انتخابات و اخذ رأی
ماده ۱۸ – انجمن‌های نظارت برای ثبت نام رأی‌دهندگان و صدور برگ انتخابات مکلفند که پنج روز قبل از اخذ رأی توسط فرماندار یا بخشدار اقدام لازم به عمل آورند و پس از تعیین اعضای دفاتر ثبت نام و اعضای شعب اخذ رأی، محل دفاتر صدور برگ انتخابات و محل شعب اخذ رأی را آماده و اعضای آنها را در نواحی مزبور مستقر نمایند.
تبصره – مدت ثبت نام و صدور برگ انتخابات یک روز و مدت اخذ رأی یک روز (حداقل ده ساعت) خواهد بود.
ماده ۱۹ – اعضای هر یک از دفاتر ثبت نام و شعب اخذ رأی شامل یک روحانی – یک کارگر یک خانم خانه‌دار – یک فرهنگی یا دانشگاهی – یک کارمند که ۵ تن می‌باشند خواهد بود که از بین خود یک رییس یک نایب رییس یک دبیر و دو منشی انتخاب می‌کنند.
ماده ۲۰ – برگ انتخابات فقط در قبال ارائه شناسنامه به رأی‌دهنده تسلیم می‌شود و برگ انتخابات هر حوزه انتخاباتی فقط در همان حوزه معتبر خواهد بود. در روزهای ثبت نام و اخذ رأی هر گونه تظاهرات و تبلیغات در شهر و حوزه انتخابیه ممنوع خواهد بود.
ماده ۲۱ – مسئولیت حفظ نظم و رعایت مقررات در محوطه دفاتر و شعب اخذ رأی با رییس و در غیاب او با نایب رییس خواهد بود که توسط مأمورین انتظامی اجراء خواهد شد.
ماده ۲۲ – هر گاه بعضی از دفاتر ثبت نام و یا شعب اخذ رأی در موعد مقرر نسبت به انجام تکالیف خود اقدام ننمایند، انجمن نظارت و در صورت تعلل و یا استنکاف انجمن نظارت، هیأت اجرایی انتخابات برنامه انتخابات را تعقیب نموده و نسبت به تنظیم یا تکمیل صورتحساب و نتیجه رأی‌گیری یا ابطال آنها اقدام می‌نماید.
ماده ۲۳ – ترتیب اخذ رأی و قرائت آراء و دستورالعمل انتخابات مطابق آیین‌نامه‌ای است که ستاد مرکزی انتخابات وزارت کشور تهیه و پس از تصویب وزیر کشور به حوزه‌های انتخاباتی اعلام خواهد شد.
ماده ۲۴ – پس از اعلام نتایج رأی‌گیری شعب اخذ رأی انجمن نظارت با استخراج صورت جلسات حائزین اکثریت را تعیین نموده و متعاقباً پس از بررسی شکایات اعتبارنامه منتخبین عضویت در شورای شهر را به امضای اعضای انجمن نظارت و فرماندار (بخشدار) در چهار نسخه تنظیم نموده و‌پس از الصاق عکس و ممهور نمودن آن با مهر انجمن نظارت و مهر فرمانداری دو نسخه آن را تسلیم منتخبین کرده و انحلال خود را اعلام می‌نماید.
فصل ششم – شکایات و مقررات جزایی
ماده ۲۵ – انجمن‌های نظارت تا دو روز پس از ختم رأی‌گیری و اعلام اسامی حائزین اکثریت و تعیین منتخبین شکایات واصله را می‌پذیرند و متعاقباً ظرف سه روز به آنها رسیدگی نموده و نظر خود را از طریق فرماندار (یا بخشدار) به اطلاع هیأت اجرایی انتخابات می‌رسانند.
ماده ۲۶ – در صورتی که پس از رسیدگی به شکایات انجمن نظارت یا هیأت اجرایی انتخابات تشخیص دهد که امور ثبت نام یا اخذ رأی در یک یا چند شعبه به طور صحیح انجام نشده با اعلام نظر هیأت اجرایی انتخابات همان دفاتر و شعب مورد نظر باطل اعلام می‌شود.
نظر هیأت اجرایی انتخابات در کلیه مواردی که مورد رسیدگی قرار می‌دهد قطعی خواهد بود.
ماده ۲۷ – هیچ یک از اعضای هیأت اجرایی انتخابات و انجمن‌های نظارت و دفاتر ثبت نام و شعب اخذ رأی نباید با یکی از داوطلبان عضویت در شورای شهر خویشاوندی نسبی یا سببی (پدر، مادر، فرزند، همسر، خواهر، برادر، داماد، عروس) داشته باشند.
ماده ۲۸ – هر کس برگ انتخابات یا ورقه رأی را بخرد و یا بفروشد و یا در اوراق تعرفه برگ انتخابات و آراء تقلب نماید و یا در امر انتخابات اخلال و‌مداخله نماید و یا تقلب و تزویر و خیانت نماید و یا به تهدید و تطمیع متوسل شود و یا با شناسنامه متعلق به دیگری برگ انتخابات بگیرد و یا با شناسنامه مجهول با علم به جعلیت آن برگ انتخابات بگیرد و رأی بدهد علاوه بر محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت دو سال از حق دادن رأی و انتخاب شدن برای یک دوره انتخاباتی مجالس و شوراهای محلی ایران محروم و به حبس جنحه از شش ماه الی سه سال و جزای نقدی از ۱۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ ریال و یا به یکی از این دو مجازات محکوم می‌شود. چنانچه مرتکب اعمال مذکور در انجام انتخابات شوراهای شهر وظیفه‌ای به عهده داشته و یا کاندیدای عضویت در شورای شهر باشد به حداکثر مجازات مقرر در این قانون محکوم می‌شود.
فصل هفتم – تشکیل شورای شهر
ماده ۲۹ – پس از صدور اعتبارنامه اعضای شورای شهر فرماندار (یا بخشدار) مکلف است ظرف ۵ روز نسبت به دعوت و تشکیل اولین جلسه شورای شهر اقدام لازم به عمل آورد و با اعلام قبلی پس از حضور (۴).(۳) اعضای شورای شهر برای انتخاب هیأت‌رییسه مرکب از رییس، یک نایب‌رییس، یک دبیر یک خزانه‌دار و بازرس با رأی مخفی و اکثریت نسبی برای مدت یک سال اقدام نماید. مراسم اداری سوگند شورای شهر در حضور فرماندار (یا بخشدار) به شرح متن ماده ۳۰ صورت می‌گیرد.
ماده ۳۰ – «من به خداوند متعال و قرآن کریم و خون شهدای انقلاب اسلامی ایران سوگند یاد می‌کنم که وظایفی را که به عنوان عضو شورای شهر…بر عهده‌ام نهاده شده است در کمال صداقت و حسن نیت به انجام رسانم و در ایفای این وظایف تنها رضای خدا و اهداف انقلاب اسلامی ایران و مصالح مردمی که مرا انتخاب کرده‌اند را منظور نظر قرار دهم و هدف از تشکیل این شورا که همانا شرکت سالم مردم در اداره امور شهر خویش بوده است را‌محترم شمارم و وقت روزانه کافی برای خدمت در شورا در حد نیازهای شهر و در جهت وظایفی که در اثر تصدی عضویت شورا بر عهده‌ام قرار گرفته است اختصاص دهم.»
ماده ۳۱ – در صورتی که حداقل دو نفر در شهرهایی که تا سیصد هزار نفر جمعیت دارد و ۳ نفر در شهرهایی که تا یک میلیون نفر جمعیت دارد و در تهران چهار نفر از اعضای شورای شهر فوت نمایند یا به هر دلیلی مستعفی یا بر کنار گردند برای تعیین اعضاء جانشین انتخابات میاندوره‌ای به عمل خواهد آمد.
ماده ۳۲ – هر شورای شهر موظف است یک یا چند نفر از اعضای خود را (که رقم قطعی آن را وزارت کشور تعیین و اعلام می‌کند) به عنوان نماینده برای عضویت در شورای شهرستان به فرمانداری (یا بخشداری) معرفی نماید.
ماده ۳۳ – مدت عضویت اعضای شورای شهر و همچنین مدت نمایندگی اعضای شورای شهر در شورای شهرستان دو سال خواهد بود و انتخاب مجدد آنان برای یک دوره دیگر بلامانع است. غیبت سه جلسه متوالی بدون عذر موجه اعضا در شورای شهر به منزله استعفا تلقی می‌گردد.
ماده ۳۴ – شورای شهر دو بار در هفته در مکان ثابتی که توسط فرمانداری (یا بخشداری) تعیین می‌شود تشکیل جلسه داده برنامه‌ریزی و نظارت بر‌امور شهر را مطابق وظایف مقرر انجام می‌دهد. تشکیل جلسات فوق‌العاده موکول به نظر رییس یا نایب رییس شورای شهر و با تقاضای کتبی ۳ نفر از اعضاء یا بازرسان و یا در خواست کتبی فرماندار یا بخشدار یا شهردار و تقاضای کتبی شورای شهرستان خواهد بود.
ماده ۳۵ – جلسات شورای شهر با اکثریت نصف به اضافه یک اعضاء رسمی است پس با همین اکثریت معتبر است ترک جلسات توسط اعضا به هنگام اخذ رأی در حکم حضور در جلسه تلقی می‌شود و در این صورت رأی آنان ممتنع محسوب خواهد شد.
ماده ۳۶ – صورت جلسات شورای شهر توسط این شورا تنظیم و در دفتر مخصوص ثبت می‌شود و در صورتی معتبر است که به امضاء اعضاء حاضر در جلسه رسیده باشد و اسامی حاضرین و غائبین نیز در دفتر ثبت می‌شود.
ماده ۳۷ – به اعضاء شورای شهر و در قبال انجام وظایف محوله حقوق و مقرری معینی پرداخت می‌شود میزان مبلغ این حقوق مطابق آیین‌نامه‌ای خواهد بود که از طرف وزارت کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده ۳۸ – شورای شهر غیر قبال انحلال است مگر در صورتی که اقداماتی بر خلفا مصالح کشور و مخالف وظایف و تکالیف شورا انجام گیرد. در این صورت با تنظیم گزارش مستدل توسط فرماندار یا بخشدار موضوع در شورای شهرستان به فرمانداری یا بخشداری اعلام می‌شود وزارت کشور موظف است انتخابات شورای شهر را حداکثر ظرف یک ماه تجدید کند.
تبصره ۱ – در غیاب شورای استان و شورای شهرستان گزارشات به وزارت کشور احاله می‌شود و انحلال شورای شهر با وزیر کشور خواهد بود.
ماده ۳۹ – مادام که شورای شهر تشکیل نشده و یا تشکیل آن به عللی متوقف مانده و یا عده اعضای شورا به حد نصاب مقرر نرسیده باشد و همچنین در غیاب شورای استان و شورای شهرستان وزیر کشور جانشین شورای مذکور خواهد بود.
ماده ۴۰ – شورای شهر موظف است ظرف یک هفته پس از تعیین هیأت‌رییسه یک نفر مطلع و آگاه از امور شهرداری را برای مدت دو سال با رأی مخفی و اکثریت مطلق به سمت شهردار انتخاب و به فرماندار و یا بخشدار معرفی نماید شهردار منتخب توسط فرماندار شهرستان به وزارت کشور معرفی خواهد شد.
ماده ۴۱ – وزارت کشور مکلف است حداقل دو ماه قبل از انقضای دوره دوساله شورای شهر مقدمات و وسایل برگزاری انتخابات دوره بعد را فراهم نماید به نحوی که قبل از پایان دوره شورای شهر انتخابات دوره بعد خاتمه پذیرد.
ماده ۴۲ – وظایف و تکالیف و اختیارات شوراهای شهر بر طبق آیین‌نامه‌ای خواهد بود که بر اساس قانون شوراها توسط وزارت کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده ۴۳ – وزارت کشور مأمور اجرای این قانون و ناظر بر حسن جریان انتخابات و نحوه انجام امور شوراهای شهر می‌باشد.
ماده ۴۴ – از تاریخ تصویب این قانون کلیه قوانین و مقرراتی که با موازین این قانون مغایرت دارد ملغی می‌باشد.
ماده ۴۵ – برای انجام انتخابات شهرهای زیر که شهرداری آنها دارای شعب متعدد است انتخابات آن با توجه به مواد تکمیلی پیوست این قانون انجام می‌گیرد (تهران – اصفهان – شیراز – تبریز – مشهد – اهواز)