شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ ۵۹.۳.۱ بنا به پیشنهاد شماره ۵۵ – ۲۰۴۶.۵۷۴.۵ – ۱ مورخ ۵۹.۲.۳۰ سازمان برنامه و بودجه و به استناد ماده ۲۲ قانون برنامه و بودجه کشور آیین‌نامه ارجاع کار به مهندسان مشاور و کارشناسان را به شرح زیر تصویب نمودند.
فصل اول – تعاریف
ماده ۱ – منظور از مشاوره یا مهندس مشاور کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که در آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و طبقه‌بندی مهندسان مشاور و کارشناسان تعریف شده‌اند.
ماده ۲ – اصلاحات دیگری که در این آیین‌نامه به کار رفته طبق مفاد قانون برنامه و
بودجه کشور تعریف خواهند شد.
فصل دوم – خدمات ارجاعی به مهندسان مشاور و کارشناسان
خدمات ارجاعی به مهندسان مشاور و کارشناسان به دو دسته تقسیم می‌شود:
الف – خدمات تحقیقاتی و بنیادی
ب – خدمات اجرایی
ماده ۳ – خدمات تحقیقاتی و بنیادی که بر مبنای نتایج حاصل از آنها تصمیم‌گیری کلی
در مورد برنامه‌ها و شناخت طرحها به عمل می‌آید شامل‌موارد زیر است:
1 – مطالعات برنامه‌ریزی شامل شناخت و بررسی مسائل، شناسایی محدودیتها و امکانات،
ارائه سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها و راهحلهای کلی و توجیه‌مقدماتی طرحها می‌باشد که بر
مبنای نتایج حاصل از این بررسیها تصمیم لازم در مورد انجام مطالعات توجیه اقتصادی
و فنی طرح‌های معین و یا انجام‌مطالعات مراحل دیگر آن طرحها اتخاذ خواهد شد.
انواع این مطالعات عبارتند از: مطالعات منطقه‌ای، اجتماعی اقتصادی و نظایر آن.
2 – مطالعات تحقیقاتی شامل خدمات و بررسیها و مطالعات، آزمایشهای لازم به منظور
شناخت مسائل اجتماعی، اقتصادی، فنی و یا پژوهشهای مورد‌نیاز طرحها و یا یافتن راه
حل مناسب برای مسائل معین می‌باشد، نتایج حاصل از این نوع مطالعات بر حسب مورد در
برنامه‌ریزی و پیشبرد برنامه‌های‌عمرانی و بهره‌وری بیشتر طرحها و نظائر آن مورد
استفاده واقع خواهد شد.
3 – مطالعات مربوط به مدیریت و بهبود وضع اداری شامل بررسی وضع موجود و شناخت
هدفها و مسئولیتها و وظائف دستگاه مورد بررسی، تعیین‌محدودیتها و امکانات و ارائه
پیشنهادات و راهحلهای مناسب در مورد تشکیلات و روشها و احتیاجات و برنامه‌ها و
همچنین وسائل و تجهیزات مورد‌نیاز مدیرت بهتر و تهیه برنامه‌های آموزشی و کمک به
آموزش افراد و کارکنان می‌باشد.
ماده ۴ – خدمات اجرایی
این خدمات با توجه به مراحل مختلف اجرای طرح‌های به چند قسمت به شرح زیر تقسیم
می‌گردند:
1 – مطالعات شناسایی طرح (مرحله شناسایی)
مطالعات شناسایی شامل بررسیها، مطالعات، تحقیقات و آزمایشهای لازم به منظور تعیین
هدف طرح، شناخت اجزاء متشکله، ستاده‌ها و داده‌ها و همچنین امکانات فنی اجرایی با
توجه به مصالح ساختمانی و تجهیزات و نیروی انسانی و تکنولوژی مورد نیاز و سایر
امکانات و محدودیتها و بالاخره‌برآورد حدود سرمایه‌گذاری، زمان اجرا محاسبات
اقتصادی، تعیین بهره‌وری و تعیین اثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از اجرای طرح و
همچنین اثرات‌متقابل روی طرح‌های دیگر و یا در ارتباط با آنها می‌باشد. حاصل این
مطالعات به صورت گزارشی تدوین می‌گردد که مبنای اتخاذ تصمیم در مورد‌اقدامات بعدی خواهد بود.
2 – مطالعات مقدماتی طرح (مرحله یک)
پس از شناخت طرح و تعیین مشخصات کلی آن بر مبنای بررسیهای شناسایی کلی و یا
مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی خاص، مطالعات مرحله یک‌طرح انجام خواهد شد.
خدمات مربوط به مطالعات مقدماتی شامل بررسیها، مطالعات تحقیقات و آزمایشهای لازم
به منظور طراحی و تهیه نقشه‌های مقدماتی و مشخصات‌کلی و تعیین محلهای مناسب و
برآورد کلی ابعاد و حجم کار و هزینه‌های هر یک از راهحلهای پیشنهادی و همچنین
مقایسه و تعیین نکات مثبت و‌منفی هر راه حل و بازده اقتصادی و اثرات اجتماعی هر یک
از آنها می‌باشد.
تهیه کننده طرح مقدماتی مناسبترین راه حل را با ذکر دلایل لازم توصیه می‌نماید.
مطالعات، تحقیقات، نقشهبرداریها و بررسیها و آزمایشهای این مرحله‌باید تا حدی
کامل باشد که برآورد هزینه‌ها اعم از هزینه دوره اجرای طرح و هزینه دوره
بهره‌برداری تا حد قابل قبول دقیق باشد تا اتخاذ تصمیم منطقی‌میسر گردد نتیجه این
مطالعات و همچنین مبانی محاسبات و برآوردها و روش انجام مراحل بعد به صورت گزارش
تدوین می‌گردد. پس از تصویب این‌گزارش توسط دستگاه اجرایی (یا مجری طرح) و انتخاب
راه حل مناسب نقشه‌ها و مشخصات و برآورد کلی ابعاد و حجم کار و هزینه‌های مربوط به
راه‌حل انتخاب شده، مبنای تهیه نقشه‌ها و اسناد و مشخصات اجرایی قرار خواهد گرفت.
تبصره – در پاره‌ای از طرحها، تفکیک مرحله شناسایی و مرحله یک (به صورت دو مرحله
جداگانه) ضروری نبوده و این دو مرحله توأماً در یک مرحله‌صورت خواهد گرفت.
3 – خدمات مربوط به تهیه نقشه‌ها و اسناد و مشخصات اجرایی طرح (مرحله ۲)
این خدمات طبق نتایج حاصل از مطالعات مرحله ۱ (موضوع بند ۲) به علم خواهد آمد و
شامل انجام مطالعات و بررسیها و تحقیقات و نقشهبرداریها و‌آزمایشهای لازم به
منظور تهیه کلیه اسناد عملیات اجرایی طرح از جمله، پیمان، شرایط عمومی و خصوصی
پیمان و نقشه‌های اجرایی و مشخصات‌فنی، نقشه محل و زمین و نتایج آزمایشها و برنامه
زمانی اجرای کار، منابع تهیه مصالح، برآورد مقادیر کار و برآورد دقیق هزینه اجرا
می‌باشد. نتیجه این‌مطالعات به صورت گزارش منضم به مجموعه کامل اسناد عملیات
اجرایی تدوین خواهد گردید. این گزارش باید شامل نحوه تهیه اسناد عملیات‌اجرایی،
روش نتیجه‌گیری از تحقیقات آزمایشها، محاسبات فنی و تأسیساتی و روش تعیین برآورد و
نتایج قیمت‌گیری در مورد ماشین‌آلات و تجهیزات‌و همچنین روش آزمایشهای مورد نیاز
ضمن اجرا و استاندارها و معیارهایی که در طراحی به کار رفته و همچنین دستورالعمل
در مورد نکاتی که ضمن‌اجرا باید از طرف دستگاه نظارت رعایت شود و رواداریهای
(تولرانسها) قابل قبول و هر گونه توصیه و پیشنهادی که اجرای کار را به نحوی مطلوب می‌رساند باشد.
۴ – خدمات مربوط به نظارت بر اجرای طرح (مرحله ۳)
این مرحله پس از تصویب گزارشها و نقشه‌ها و مشخصات و سایر اسناد عملیات اجرایی
مشروح در مرحله ۲ ( موضوع بند ۳) و حصول اطمینان از مهیا‌بودن زمین و یا محل
اجرای طرح، تأمین حقوقی ارتفاقی و اجاره ساختمان شروع خواهد شد.
خدمات فنی مورد نیاز نظارت بر اجرای عملیات بر حسب مورد بعضاً یا کلاً شامل اقدامات زیر خواهد بود:
الف – تکثیر اسناد و مدارک مناقصه.
ب – همکاری با دستگاه اجرایی در انتخاب پیمانکاران ذیصلاح برای دعوت به مناقصه و
انجام تشریفات و تعیین برنده مناقصه و عقد پیمان با‌پیمانکار.
پ – نظارت بر حسن اجرای کار و مطابقت عملیات انجام شده با مشخصات فنی و برنامه‌های
زمانی و ارسال گزارشهای لازم.
ت – سرپرستی و نظارت مستمر بر کار پیمانکار تا پایان عملیات اجرایی
ث – تهیه نقشه‌های تکمیلی و جزئیات مورد نیاز اجرای کار
ج – پیشنهاد تغییرات و یا کاهش و افزایش مقادیر کار در صورت لزوم
چ – رسیدگی به دعاوی پیمانکاران و اظهار نظر نسبت به آنها
ح – نظارت بر انجام آزمایشهای لازم از نظر کنترل کیفیت عملیات انجام شده
خ – تهیه و تأیید صورت وضعیت‌ها
د – تهیه صورت مجلس‌ها و دستور کار آنها
ذ – انجام خدمات مربوط به تحویل موقت و نظارت بر رفع نواقص و تحویل قطعی
ر – نظارت بر بهره‌برداری آزمایشی در تحویل موقت
ز – پیشنهاد کار بهره‌برداری به کارفرما و تهیه برنامه آموزش آنها
ژ – تهیه دستورالعملهای بهره‌برداری
س – تهیه گزارش خلاصه اقدامات انجام شده شامل نکات مهم و قابل توجه فنی و اجرای
طرح، مشکلاتی که حین اجرا با آن مواجه شده و توصیه در‌موارد مشابه و همچنین صورت
هزینه‌های انجام شده و مقایسه آن با برآوردهای اولیه و دلایل افزایش یا کاهش آن،
تغییر کارها و علل آن و علل تأخیر و‌راه جلوگیری از آن و یا دلایل تسریع و همچنین
محاسبه بهره‌وری تأسیسات بر مبنای هزینه‌های انجام شده و شرایط روز و توصیه راجع به توسعه‌های بعدی.
تبصره – مهندس مشاور موظف است که گزارش موضوع این بند را در دو نسخه به دستگاه اجرایی مربوط و سازمان ارسال نماید.
۵ – خدمات مربوط به دوره بهره‌برداری و نگهداری (مرحله ۴)
در مواردی که ماهیت کار و شرایط اقتضا کند می‌توان برای دوره محدود از خدمات
مهندسان مشاور در بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات ایجاد شده‌استفاده نمود. خدمات
ارجاعی بر حسب مورد ممکن است شامل تعیین و انتخاب کادر بهره‌برداری و آموزش آنها،
کمک به بهره‌برداری و نگهداری‌تأسیسات و نیز تهیه فهرست و تجهیزات و مصالح لازم
برای بهره‌برداری و نگهداری و نظائر آن باشد. این خدمات بر حسب مورد ممکن است
همزمان با‌خدمات مرحله ۳ انجام گیرد به نحوی که در شروع مرحله بهره‌برداری و
نگهداری، وسائل و کادر بهره‌برداری و نگهداری آماده به کار باشد.
ماده ۵ – سایر خدمات
در صورتی که خارج از موارد مذکور در مواد ۳ و ۴ احتیاج به خدمات مهندسان مشاور باشد لزوم استفاده از این مهندسان مشاور و تعیین حدود و خدمات آنان با تأیید سازمان خواهد بود.
فصل سوم – انتخاب و ارجاع کار به مهندسان مشاور
ماده ۶ – سازمان برای انتخاب مهندس مشاور، کمیته‌ای به نام “کمیته انتخاب مشاوران” مرکب از نمایندگان مشروحه زیر تشکیل می‌دهد:
1 – مسئول دفتر امور مشاوران سازمان یا نماینده او (به عنوان رییس کمیته).
2 – نماینده مدیریت مربوطه در سازمان.
3 – نماینده دفتر امور پیمانکاران سازمان.
4 – نماینده دستگاه اجرایی ذیربط یا نماینده و مجری طرح.
تبصره ۱ – در صورتی که کمیته نتواند در انتخاب مشاور با اکثریت آراء تصمیم اتخاذ نماید، رائی که رییس کمیته موافق با آن است ملاک‌تصمیم‌گیری خواهد بود.
تبصره ۲ – وظائف دبیرخانه کمیته به عهده دفتر امور مشاوران است.
تبصره ۳ – سازمان می‌تواند تمام یا قسمتی از اختیارات خود را در زمینه انتخاب
مهندس مشاور بر اساس دستورالعمل انتخاب و ارجاع کار به‌مهندسان مشاور به
دستگاه‌های اجرایی واگذار نماید. در آن صورت دستگاه‌های اجرایی ملزم به رعایت کلیه مفاد دستورالعملها و ضوابط سازمان خواهند بود.
ماده ۷ – دستورالعمل تعیین ضوابط انتخاب و ارجاع کار به مهندسان مشاور با رعایت
مفاد این آیین‌نامه توسط کمیسیون تدوین ضوابط (شروع در‌ماده ۸ آیین‌نامه تشخیص
صلاحیت و طبقه‌بندی مهندسان مشاور و کارشناسان) تهیه و پس از تصویب کمیته مذکور در ماده ۷ آیین‌نامه مذکور به مورد‌اجرا گذاشته خواهد شد.
ماده ۸ – ارجاع کار و عقد قرارداد با مهندسان مشاور منتخب، توسط دستگاه اجرایی براساس دستورالعملهای و ضوابط سازمان صورت خواهد‌گرفت.
ماده ۹ – در موارد استثنایی که به علت ماهیت کار، انجام خدمات مورد نیاز توسط
مهندسان مشاور ایرانی مقدور نباشد و استفاده از مشاوران خارجی به تشخیص بالاترین
مسئول دستگاه اجرایی اجتناب‌ناپذیر باشد، در این صورت دستگاه اجرایی موظف است
پیشنهاد خود را با دلایل توجیهی‌آن، متضمن مراحل و شرح خدمات و مبلغ کل کار مورد
نظر به سازمان ارسال و به منظور انتقال تکنولوژی تعداد متخصصین خارجی و ایرانی را
که در مدت زمان اجرای قرارداد روی این طرح کار می‌کنند، تعیین و به سازمان ارسال
نماید. سازمان پیشنهاد دستگاه اجرایی را در کمیته مذکور در ماده ۶ این‌آیین‌نامه
مطرح و کمیسیون مذکور نتیجه بررسی خود را طی گزارشی به شورای عالی فنی جهت اتخاذ تصمیم نهایی ارسال خواهد داشت.
سازمان در صورت لزوم نظر مشورتی جامعه را در مورد ارجاع کار به مهندسان مشاور خارجی کسب خواهد نمود.
ماده ۱۰ – وزیر یا رییس دستگاه اجرایی و یا مجری طرح، انتخاب مهندس مشاور را به مسئولان مربوط در دستگاه اجرایی و مهندس مشاور ابلاغ می‌نماید.
دستگاه اجرایی حداکثر ظرف مدت دو ماه مفاد قرارداد و حق‌الزحمه مهندس مشاور را بر
مبنای شرایط کلی و ضوابط و معیارهای موضوع ماده ۲۳قانون برنامه و بودجه کشور و یا
ضوابط موجود سازمان تعیین و کار مورد نظر را ارجاع و قرارداد لازم را جهت امضاء
آماده و مبادله می‌نماید و در غیر‌این صورت مراتب را همراه با دلایل توجیهی جهت
اتخاذ تصمیم به سازمان اعلام می‌دارد.
تبصره ۱ – متن ابلاغ انتخاب مهندس مشاور باید به نحوی باشد که قبل از امضاء و مبادله قرارداد هیچگونه تعهدی برای طرفین ایجاد ننماید.
تبصره ۲ – دستگاه‌های اجرایی باید یک نسخه رونوشت ابلاغ انتخاب مهندس مشاور را
همزمان با ابلاغ و همچنین دو نسخه از قرارداد با مهندس مشاور را همزمان با مبادله
قرارداد و نیز دو نسخه از تصویب‌نامه پایان کار هر مرحله و ابلاغ شروع مرحله بعدی
را برای اطلاع به سازمان دفتر امور‌مشاوران ارسال دارند.
فصل چهارم – ضوابط انتخاب مهندسان مشاور ایرانی
ماده ۱۱ – مهندسان مشاور ایرانی با توجه به مجموع ضوابط زیر انتخاب می‌گردند:
1 – صلاحیت فنی و حرفه‌ای
مهندسان مشاور باید در رشته مورد نظر از طرف سازمان ذیصلاح شناخته شده باشند و از عهده انجام آن کار به نحو شایسته برآیند و دارای حسن سابقه در دستگاه‌های اجرایی باشند.
2 – ادامه کار
در صورتی که خدمات مورد نظر مربوط به مراحل ۳ یا ۴ مشروح در ماده ۴ بوده و مهندس
مشاور مرحله قبلی را به نحو شایسته و رضایت‌بخشی به تشخیص دستگاه اجرایی (یا مجری
طرح) انجام داده باشد انتخاب همان مهندس مشاور برای ادامه خدمات اولویت خواهد داشت.
3 – حجم کار
در شرایط مساوی بین چند مهندس مشاور، مهندس مشاوری در انتخاب اولویت خواهد داشت که کار کمتری داشته باشد.
4 – وضع جغرافیایی کار
انتخاب مهندس مشاور حتی‌الامکان با توجه به منطقه‌ای که اکثریت فعالیت مشاور در
آن جا متمرکز است صورت خواهد گرفت و حتی‌المقدور از واگذاری‌ها کارها در مناطق
متفرق و درو از یکدیگر به یک مهندس مشاور خودداری خواهد گردید.
5 – تخصصها
در صورتی که انجام خدمات مربوط به کار مورد نظر به تخصصهای چند گونه‌ای احتیاج
داشته باشد، ارجاع آن کار به مهندس مشاوری که از طرف‌سازمان در آن تخصصها ذیصلاح
باشد نسبت به کنسرسیومی متشکل از چند مهندس مشاور ذیصلاح که در مجموع واجد تخصصهای
مربوط به آن کار‌باشند در شرایط مساوی اولویت خواهد داشت در این صورت صلاحیت
کنسرسیوم‌ها باید قبلاً به تأیید سازمان برسد.
انتخاب مهندس مشاور با توجه به توزیع عادلانه کار بین مهندسان مشاور انجام خواهد
گرفت و بدین منظور سازمان موظف است‌مهندسان مشاور را با توجه به حجم کارهای در دست
اقدام، تجربه و کادر فنی و کارآیی تفکیک نموده و در صورت نیاز به صورت فهرست‌های
کلی نیز‌در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار دهد.
تبصره – انتخاب مهندسان مشاور استانی و نیز ارجاع کار و عقد قرارداد با آنها بر اساس دستورالعملها و ضوابط سازمان صورت خواهد گرفت.
ماده ۱۲ – دستگاه‌های اجرایی نباید به مهندسان مشاوری که ارجاع کار به آنها از طرف سازمان به طور موقت یا دائم منع شده است کاری ارجاع نمایند.
ماده ۱۳ – در مواردی که بین شرکاء و یا مدیران مهندس مشاور اختلافاتی بروز نماید
که بالمآل در صلاحیت و کارآیی مهندسین مشاور تأثیر می‌کند دستگاه‌های اجرایی
موظفند نظرات خود را جهت بررسی و طرح در کمیسیون موضوع ماده ۱۹ آیین‌نامه تشخیص
صلاحیت اعلام نمایند و کمیته‌انتخاب مشاوران (موضوع ماده ۶ این آیین‌نامه) با
توجه به تصمیم کمیته ماده ۷ آیین‌نامه تشخیص صلاحیت، نسبت به تعیین تکلیف نهایی و نحوه ادامه کار اقدام خواهد نمود.
ماده ۱۴ – سازمان مجاز است در قالب مفاد این آیین‌نامه دستورالعملهای لازم را تهیه و به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ نماید.
ماده ۱۵ – مهندسان مشاور موظفند مفاد این آیین‌نامه و دستورالعملها و بخشنامه‌ها را و اطلاعیه‌هایی که بر اساس این آیین‌نامه از طرف سازمان تهیه و به آنها ابلاغ می‌گردد رعایت نمایند.
ماده ۱۶ – کلیه دستگاه‌های اجرایی همچنین دستگاه‌هایی که دارای مقررات خاص مالی و استخدامی و معاملاتی مربوط به خود بوده و شمول مقررات مستلزم ذکر نام آنها است مکلفند مفاد آیین‌نامه ارجاع کار به مهندسان مشاور و کارشناسان و دستورالعملهای مربوطه را رعایت نمایند.