69066 – 1362.11.09 – 1034
هیأت وزیران در جلسه مورخ 1362.9.20 بنا به درخواست وزارت بهداری، اجرای طرح
توسعه برنامه ایمن‌سازی کشور را به شرح پیوست مورد تصویب قرار‌داد.
سازمان برنامه و بودجه نسبت به پیش‌بینی و پیشنهاد اعتبارات مورد نیاز اجرای طرح
در سال‌های 1362 و 1363 و 1364 و 1365 و همچنین همکاری با‌وزارت بهداری اقدام خواهد کرد.
میرحسین موسوی – نخست‌وزیر
طرح توسعه برنامه ایمن‌سازی کشور
مقدمه:
چون در حال حاضر پوشش برنامه واکسیناسیون به علت وجود تنگناها و مشکلات اجرایی
گوناگون بیش از 50 درصد گروه سنی آسیب‌پذیر را دربرنمی‌گیرد و‌نتیجتاً میزان وقوع و
شیوع تعدادی از بیماری‌های واگیر قابل پیشگیری با واکسن از قبیل سرخک، سل،
سیاه‌سرفه، فلج اطفال، کزاز، و دیفتری (خصوصاً در مورد‌سرخک، سل و سیاه‌سرفه) رقم
نسبتاً بالایی را تشکیل می‌دهد لذا به منظور کاهش موارد ابتلا ایمن‌سازی و همچنین
بهبود کیفی این برنامه به منظور کنترل کامل‌این بیماری‌ها از اولویت خاص برخوردار
است.
هدف:
هدف کلی از برنامه ایمن‌سازی عبارت خواهد بود از ایجاد آنتی‌بادی در بدن اطفال و
سایر گروه‌های سنی آسیب‌پذیر در مقابل تعدادی از بیماری‌های واگیر که به‌وسیله
واکسن قابل پیشگیری هستند (در این برنامه شش بیماری عمده یعنی دیفتری، کزاز،
سیاه‌سرفه، سل، فلج اطفال و سرخک مورد نظر است) تداوم آن به‌منظور بالا نگاهداشتن
عیار آنتی‌بادی کربا تجویز دوزهای یادآور، ولی منظور خاص از تنظیم این طرح نیل به
هدف پوشش کامل برنامه در سه سال آینده است به‌طوری که در سال 1363 هفتاد درصد و در
سال 1364 هشتاد درصد و بالاخره در سال 1365 نود درصد (پوشش ایده‌آل) گروه سنی
آسیب‌پذیر تحت پوشش‌برنامه واکسیناسیون قرار گیرند.
راه رسیدن به هدف:
با استفاده از اصول اجرایی زیر دسترسی به هدف طرح امکان‌پذیر خواهد بود:
1 ـ واکسیناسیون کودکان شیرخوار با پوشش قابل قبول بر علیه بیماری‌های دیفتری،
کزاز، سیاه‌سرفه، فلج اطفال، سرخک و بیماری سل و زمانی این مرحله از‌اصول اجرایی
با موفقیت کامل روبرو خواهد شد که واکسیناسیون اولیه کودکان شیرخوار بر علیه شش
بیماری فوق‌الذکر قبل از سن یک سالگی تکمیل شود.
2 ـ بالا بردن سطح مصونیت کودکانی که قبلاً بر علیه بیماری‌های مذکور واکسینه شده و
همچنین نگاهداری این عیار با تزریق و با تلفیق دوزهای یادآور.
3 ـ انجام واکسیناسیون افرادی که در برنامه‌های قبلی تحت پوشش قرار نگرفته‌اند
(لکه‌گیری).
4 ـ آگاه نمودن مردم به اهمیت برنامه ایمن‌سازی به منظور تشویق و ترغیب آنان جهت
واکسیناسیون اطفال خود با مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی، که این‌امر با اجرای
برنامه‌های وسیع و پی‌گیر آموزش بهداشت امکان‌پذیر خواهد بود.
قبل از شرح روش‌های اجرایی ـ تذکر این مسئله ضروری است که یک برنامه ایمن‌سازی
زمانی با موفقیت کامل روبرو خواهد شد که کلیه اصول و موازین علمی‌که بایستی محتوای
یک برنامه مطلوب را به شرح ذیل تشکیل دهد وجود داشته باشد:
1 ـ موجود بودن واکسن‌های مؤثر و بی‌زیان مورد نیاز برنامه به تعداد قابل احتیاج.
2 ـ وجود سیستم زنجیره‌ای سرد قابل اطمینان به طوری که از قدرت ایمنی بخشی واکسن
از هنگام تولید تا زمان مصرف (نگاهداری و توزیع) کاسته نشود.
3 ـ نحوه صحیح کاربرد و تجویز واکسن (برابر جدول و راهنمای پیوست)
4 ـ تنظیم برنامه اجرایی مطلوب با استفاده از سیستم مدیریت کارآمد به نحوی که با
استفاده صحیح از منابع موجود به پوشش ماکزیمم گروه سنی آسیب‌پذیر نایل‌آییم.
5 – ارزشیابی برنامه.
روش اجرایی برنامه
الف ـ منابع روستایی:
1 ـ با توجه به این مسئله که در اکثریت مناطق روستایی کشور سطح اولیه شبکه بهداشتی
و درمانی یعنی مراکز بهداشتی و درمانی روستایی و خانه‌های بهداشت‌وجود ندارد لذا
به طور نسبی 95% فعالیت واکسیناسیون این مناطق به وسیله تیم‌های سیار ایمن‌سازی و
الزاماً از طریق خانه به خانه اجرا می‌گردد.
2 ـ در مناطقی که مراکز بهداشتی و درمانی و خانه‌های بهداشت فعال و مجهز به وسایل
نگاهداری واکسن وجود دارد برنامه مذکور به وسیله این واحدها و الزاماً‌به طریق خانه
به خانه به مرحله اجرا گذارده خواهد شد.
3 – در هر دو مورد فوق‌الذکر ثبت مشخصات کامل (نام ـ نام فامیل ـ نام پدر ـ تاریخ
تولد ـ آدرس محل سکونت) واکسینه شدگان با ذکر تاریخ و نوبت‌واکسیناسیون الزامی
است.
ب ـ مناطق شهری:
1 ـ از آنجایی که قسمت اعظم جمعیت حاشیه‌نشین شهرها را مهاجرین روستایی و محروم از
امکانات اقتصادی و اجتماعی و بهداشتی تشکیل می‌دهد‌واکسیناسیون این گروه آسیب‌پذیر
بایستی همانند روستاها به طریق خانه به خانه انجام شود.
2 – اجرای برنامه واکسیناسیون در رابطه با بقیه جمعیت شهری بایستی در قالب مراکز
بهداشتی و درمانی که مستلزم احیای کامل آنها و یا احیاناً افزایش تعداد این‌مراکز
است انجام پذیرد.
3 ـ در مناطقی که مراکز بهداشتی و درمانی شهری قادر به پوشش مطلوب جمعیت حوزه
استحفاظیه خود نمی‌باشند بایستی به طور دوسره (صبح و بعدازظهر)انجام وظیفه
نمایند.
4 ـ اجرای مفاد بند 3 از قسمت الف روش اجرایی برنامه در مناطق شهری نیز
لازم‌الاجرا است.
5 ـ چنانچه پرسنل موجود برای اجرای برنامه ایمن‌سازی خصوصاً در رابطه با
واکسیناسیون حاشیه شهرها جوابگوی احتیاجات نباشد بایستی از مراقبین‌بهداشت مدارس و
کادر بهیاری و حتی دانش‌آموزان آموزشگاه‌های بهیاری و پرستاری در اجرای برنامه
استفاده خدمتی کامل به عمل آید.
حجم برنامه:
اول ـ گروه سنی زیر یک سال ـ به هر طفل در سال اول زندگی بایستی سه بار واکسن
ثلاث ـ سه بار واکسن صد فلج اطفال ـ یک بار واکسن سرخک و یک بار‌واکسن ب ـ ث ـ ژ
بر حسب نوع واکسن تزریق ـ تلفیق و با خورانده شود.
با توجه به تعداد تقریبی 000،200،16 کودک که هر سال متولد می‌شوند (مرگ و میر
زیر یک سال منظور شده است) نتیجتاً در سال 1363 بایستی 000،150،1کودک و در سال
1364 تعداد 000،296،1 و بالاخره در سال 1365 یک میلیون چهار صد و پنجاه و هشت هزار
(000،458،1) کودک زیر یک سال تحت‌پوشش برنامه قرار گیرد.
(بدیهی است با توجه به پوشش مورد نظر چون تعداد مرگ و میر کودکان تقلیل خواهد
یافت نتیجتاً تعداد زیادتری از گروه سنی فوق‌الذکر در مقایسه با اعداد‌تقریبی فوق
تحت پوشش قرار خواهد گرفت که تخمین رقم واقعی آن امکان‌پذیر نمی‌باشد).
دوم ـ گروه سنی بالای یک سال
1 ـ گروه سنی از یک سال تا آغاز 2 سالگی:
به این گروه سنی یک بار واکسن ثلاث (یادآور اول) یک بار واکسن پولیو (یادآور
اول) یک بار واکسن سرخک (در 15 ماهگی) و احیاناً یک بار واکسن ب ـ ث ـ‌ژ در صورت
منفی بودن تست توبرکولین بر حسب نوع واکسن تزریق ـ تلقیح و یا خورانده خواهد شد.
تعداد کودکانی که تحت پوشش این برنامه قرار خواهند‌گرفت تقریباً ارقامی مشابه
رقم‌های ذکر شده در گروه سنی زیر یک سال خواهد بود.
2 ـ گروه سنی 6 ـ 4 سالگی.
به این گروه سنی یک با واکسن توأم و یک بار واکسن ضد فلج اطفال تزریق یا خورانده
می‌شود (چنانچه طفل در سن چهار سالگی باشد واکسن ثلاث ولی از‌چهار سال به بالا
واکسن توأم تجویز می‌گردد) جمعیت تحت پوشش با توجه به واکسیناسیون‌های انجام شده
قبلی قابل تخمین نمی‌باشد.
3 ـ گروه سنی 7 ـ 6 سالگی.
این گروه سنی تحت پوشش یک بار واکسیناسیون ب ـ ث ـ ژ قرار خواهند گرفت.
جمعیت تقریبی پوشش این برنامه در سال 1363 معادل 000،800،8 و در سال 1364 رقمی
حدود 000،120،1 و بالاخره در سال 1365 حدود 000،260،1نفر خواهد بود.
4 ـ گروه سنی 16 ـ 24 سالگی.
به این گروه یک دز واکسن توأم بالغین تزریق خواهد شد که با احتساب جمعیت تقریبی
حدود 000،825 نفر خواهند بود.
تنگناها
در راه رسیدن به هدف مشکلات و تنگناهای مشروحه ذیل وجود دارد که به منظور نیل به
هدف برنامه بایستی اقدامات عاجل در رفع آنها معمول گردد.
1 ـ کمبود وسیله نقلیه در ارتباط مستقیم با فعالیت تیم‌های سیار.
2 – کمبود نیروی انسانی کارآمد در سازمان‌های منطقه‌ای (سطوح اجرایی) در زمینه
هدایت و نظارت بر حسن اجرای برنامه.
3 ـ نقایص موجود در سیستم زنجیره‌ای سرد (به ویژه از مراکز استان‌ها تا مناطق
عملیاتی).
4 ـ غیر فعال بودن درصد قابل توجهی از مراکز بهداشتی و درمانی مناطق شهری و
روستایی در امر واکسیناسیون.
5 ـ پایین بودن نسبی تولید واکسن در سطح کشور به خصوص واکسن ب ـ ث ـ ژ و عدم تحویل
به موقع واکسن‌های تولیدی در کشور برابر جدول زمان‌بندی‌شده.
6 ـ عدم تحویل به موقع لوازم مصرفی واکسیناسیون (سرنگ و سرسوزن) به وسیله شرکت
سهامی دارویی.
7 ـ عدم استقبال مردم از امر واکسیناسیون به علت پایین بودن سطح دانش بهداشتی
آنان.
8 ـ کمبود اعتبار ماده 3 استان‌ها جهت پرداخت فوق‌العاده مأموریت کارمندان تیم‌های
سیار و با مصرف این اعتبار در سایر فعالیت‌ها.
9 ـ عدم همکاری اغلب مدیران شبکه با عوامل اجرایی برنامه در استان‌ها.
1 ـ تجهیزات و واکسن و امکانات پرسنلی مورد نیاز جهت اجرای برنامه.
1 ـ وسیله نقلیه صحرایی (جیپ یا لندرور) حداقل به تعداد 500 دستگاه.
2 ـ واکسن‌های مورد نیاز به شرح ذیل.
2 ـ واکسن‌های مورد نیاز جهت اجرای برنامه در سال 1363 (پوشش 70%)
1 ـ واکسن ثلاث 000،450،3 دزکه‌باپرت 1.3 معادل 000،485،4 دز خواهد شد.
2 ـ واکسن پولیو 000،450،3 دزکه‌باپرت 1.3 معادل 000،485،4 دز خواهد شد.
3 ـ واکسن سرخک 000،150،1 دزکه‌باپرت 1.3 معادل 000،495،1 دز خواهد شد.
4 ـ واکسن ب ث ژ 000،150،1 دز (چون تعداد آن نصف دز در بالغین است پرت نخواهد
داشت).
گروه سنی یک سال ثلاث 000،150،0 دزکه‌باپرت 1.3 معادل 000،495،1 دز خواهد شد.
تا 2 سال پولیو 000،150،1 دزکه‌باپرت 1.3 معادل 000،495،1 دز خواهد شد.
سرخک 000،150،1 دزکه‌باپرت 1.3 معادل 000،495،1 دز خواهد شد.
ب ث ژ قابل تخمین نمی‌باشد.
گروه سنی 6 ـ 4 سالگی
به علت انجام واکسیناسیون‌های قبلی تخمین واکسن درخواستی غیرممکن ولی شاید به
وسیله استان‌ها قابل احتساب باشد (واکسن پولیو و ثلاث مورد نیاز در‌سن 4 سالگی
حدود 000،100،1).
گروه سنی 7 ـ 6 سالگی
تعداد افراد تحت پوشش 000،880 نفرولی چون پرت واکسن 50 درصد می‌باشد لذا واکسن
مورد نیاز 000،760،1 دز می‌باشد.
گروه سنی 16 ـ 14 سالگی ـ 500،577 دز واکسن توأم که با احتساب پرت 1.3 معادل
750،750 دز می‌گردد. نتیجه:
ـ کل واکسن ثلاث مورد نیاز 000،080،7 دز (عدد رند 000،500،7 دز)
ـ کل واکسن پولیو مورد نیاز 000،080،7 دز (عدد رند 000،500،7 دز)
ـ کل واکسن سرخک مورد نیاز 000،990،2 دز (عدد رند 000،000،3 دز)
ـ کل واکسن ب ث ژ مورد نیاز 000،600،4 دز (عدد رند 000،150،1 دز به گروه سنی یک
تا 2 سال با در نظر گرفتن پرت واکسن اختصاص داده شده.)
ـ کل واکسن توأم خردسال مورد نیاز 000،350،1 دز (عدد رند 000،500،1 دز)
ـ کل واکسن توأم بزرگسال مورد نیاز 750،750 دز (عدد رند 000،000،1 دز)
>جدول: تصویب‌نامه‌ها 1362 – جلد 2 – صفحه 1045<
توضیح ـ برآورد واکسن‌های مورد نیاز در سال‌های 1364 و 1365 با توجه به نرخ
افزایش جمعیت در سال‌های مربوطه محاسبه خواهد شد.
3 ـ سرنگ و سرسوزن یک بار مصرف مورد نیاز سال 1363
3 ـ 1 ـ سرنگ 2 یک بار مصرف بدون سرسوزن 000،000،24 عدد
3 ـ 2 ـ سرسوزن یک بار مصرف (شماره‌های 25 و 24 و 23) جمعاً 000،000،24 عدد
3 ـ 3 ـ سرنگ مخصوص تزریق ب ث ژ با سرسوزن نمره 25 حدود 000،600،4 عدد
4 ـ تجهیزات مورد نیاز در رابطه با رفع نقایص سیستم زنجیره‌ای سرد.
چون اطلاعات لازم در این زمینه از استان‌ها استفسار گردیده لذا لیست تجهیزات
فوق‌الذکر متعاقباً اعلام خواهد شد که لیست مربوطه ضمیمه این نامه است).
5 ـ نیروی انسانی مورد نیاز
با توجه به تعداد پرسنل موجود در عملیات صحرایی نیاز چندانی به افزایش پرسنل وجود
ندارد ولی به ترتیب دوره‌های نوآموزی و بازآموزی برای این پرسنل‌ضروری است.
در رابطه با پرسنل مورد نیاز جهت واکسیناسیون مناطق شهری همانطور که در آغاز
برنامه بدان اشاره شد بایستی از کلیه پرسنل رده‌های فنی در این زمینه استفاده‌شود.
واحد مسئول اجرای برنامه ـ سازمان‌های منطقه‌ای بهداری استان‌ها.
نظارت در اجرای برنامه
1 ـ در سطح شهرستان ـ مسئول تعقیب عملیات شهرستان.
2 ـ در سطح استان ـ کمیته‌ای مرکب از معاون بهداشتی سازمان منطقه‌ای ـ مدیر
ریشه‌کنی مالاریا و یا مبارزه با بیماری‌های واگیر و مسئول بهداشت خانواده‌استان.
3 ـ در سطح کشور ـ اداره کل ریشه‌کنی مالاریا و مبارزه با بیماری‌های واگیر و دفتر
بهداشت خانواده.
ارزشیابی برنامه.
1 ـ ارزشیابی کمی طبق شرح مندرج در قسمت نظارت در اجرای برنامه خواهد بود.
2 ـ ارزشیابی کیفی در مواقع لزوم با پیشنهاد اداره کل ریشه‌کنی مالاریا و مبارزه
با بیماری‌های واگیر توسط دانشکده بهداشت دانشگاه تهران انجام خواهد شد.
اعتبار مورد نیاز برنامه.
این اعتبارات از بودجه جاری سازمان‌های منطقه‌ای و اعتبار 001،290،1 و اعتبارات
برنامه 30304 و 30302 و همچنین سایر اعتبارات وزارت بهداری و ماده16 تأمین خواهد
شد.
مسایل مورد نیاز به منظور اجرای شرح توسعه برنامه ایمن‌سازی کشور
1 ـ تأمین کمبود واکسن مورد نیاز سه ساله با توجه به توسعه برنامه و تولیدات داخلی
(خرید از خارج که از طریق اعتبارات وزارت بهداری و تأمین اعتبار مورد‌نیاز) به
مبلغ 600 میلیون ریال.
2 ـ تأمین سرنگ و سرسوزن یک بار مصرف و سرنگ‌های مخصوص تزریق ب ث ژ (خرید از طریق
اعتبارات جاری وزارت بهداری و تأمین اعتبار مورد نیاز)600 میلیون ریال.
3 ـ هزینه تهیه 26 دستگاه سردخانه سیار به ظرفیت (2).(1)1 تن با نصب سردخانه هر یک
به قیمت سه میلیون ریال جمعاً 000،000،78 ریال.
4 ـ هزینه تهیه 30 دستگاه سردخانه ثابت (4 +) هر دستگاه با قدرت 2 اسب و به مبلغ
یک میلیون ریال 000،000،630 ریال.
5 ـ هزینه تهیه 30 دستگاه سردخانه ثابت (20 ـ) هر دستگاه با قدرت 4 اسب و به مبلغ
یک‌صد و پنجاه میلیون ریال 000،000،45
6 ـ هزینه تهیه 200 دستگاه یخچال برقی 12 فوت و هر دستگاه 000،70 ریال 000،000،14
7 ـ هزینه تهیه 200 دستگاه فریزر هر دستگاه 000،10 ریال 000،000،2 ریال.
8 ـ هزینه تهیه 2000 دستگاه یخچال نفتی هر دستگاه 000،100 ریال 000،000،2000
9 ـ 24 دستگاه موتور ژنراتوربرکیتو 6 سیلندر 42 کیلووات کوبله با باطری مربوطه و
تابلو اضطرار.
هر دستگاه 000،500،2 ریال جمعاً 000،000،60
10 ـ موتور ژانراتور به قدرت 4000 رلت قیمت هر دستگاه 000،200 ریال
200 دستگاه 000،000،40 ریال
11 ـ هزینه تهیه 200 دستگاه یخدان (قابل حمل) هر دستگاه 000،10 ریال به مبلغ
000،000،2 ریال.
12 ـ هزینه تهیه 1000 عدد یخدان کوچک حمل واکسن 000،200،1 ریال.
13 ـ هزینه تهیه 2000 عدد (کیسه یخ زن) 000،360 ریال.
14 ـ هزینه تهیه وسایط نقلیه به تعداد 500 هر دستگاه نقلیه صحرایی به مبلغ 000،500
ریال جمعاً 000،000،750 ریال.
15 ـ هزینه سوخت روغن و تعمیرات به طور تقریب 000،000،400 ریال.
16 ـ هزینه پرسنلی به طور تقریب 000،000،900 ریال جمعاً مبلغ 000،520،740،3 ریال.