روزنامه رسمی شماره 11352-1362.11.24
شماره هـ133. 1362.10.22
رأی شماره 18 و 19 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
به تاریخ 1362.10.19
پرونده 13.61-64.62 شماره دادنامه‌های 18 و 19
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
موضوع: درخواست ابطال ماده 55 آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی شهری مصوب 30 خرداد
1361 هیأت وزیران
مقدمه: سازمان اوقاف در تاریخ 61.11.24 شرحی به دیوان عدالت اداری نوشته و تقاضا
کرده که در مورد بعضی از مواد آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی‌شهری که با تبصره 2
ماده 10 قانون اراضی شهری مغایرت دارد رسیدگی شود و نحوه اجرای قانون در مورد
موقوفات روشن گردد. رسیدگی به این‌موضوع به هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ارجاع و
نمایندگان سازمان زمین شهری و سازمان اوقاف در جلسات متعدد هیأت عمومی حاضر شده
و‌توضیحاتی داده‌اند و بالاخره به سازمان اوقاف اعلام شده که چنانچه رسیدگی و
ابطال بعضی از مواد آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی شهری را خواسته‌باشد مواد مورد
نظر را تعیین نماید و دادخواست رسمی تسلیم دارد. سازمان اوقاف در تاریخ شهریور ماه
1362 دادخواست رسمی تسلیم و درخواست‌لغو و حذف ماده 55 آیین‌نامه اجرایی قانون
اراضی شهری را نموده و نوشته است تنظیم‌کنندگان آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی شهری
از منطوق قسمت‌اول تبصره 2 ماده 10 قانون اراضی شهری عدول نموده و برخلاف رویه
متعارف از مفهوم مخالف این تبصره استفاده کرده و با انشاء ماده 55
آیین‌نامه‌اجرایی مصوب 1361.3.30 به مجریان اجازه داده‌اند که قسمت‌های عمده اراضی
موقوفات را در کمیسیون‌های مق
رر در ماده 12 مطرح نموده و احکام‌موات جاری و اساس موقوفات وقف‌نامه‌هایی را که
سالها مورد عمل بوده متزلزل نمایند در صورتی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی و حتی
علمای‌سابق که قبض‌کننده و یا از مسجلین وقف‌نامه‌ها بوده توجه داشته‌اند که
"لاوقف الافی ملک" و با علم و اطلاع از مبطلات وقف هیچ‌گاه وقف‌نامه‌های‌غیر شرعی
و اسلامی تأیید و تنفیذ نمی‌کرده‌اند و استفتایی که از حضرت امام مدظله‌العالی شده
چنین مرقوم داشته‌اند (زمین‌های موقوفه باید به حال‌وقف بماند و عمل به وقف شود).
با این وضع موقوفاتی که سالها عمل به وقف شده و افراد متدین و با تقوا اصالت وقف
را تأیید و تنفیذ نموده‌اند هیچوقت موات نبوده ولی ملاک‌تشخیص کمیسیون‌های ماده 12
عکسهایی هوایی است که در دهه اخیر تهیه شده و یا برگ مالیاتی می‌باشد که موقوفه
معاف بوده و یا ملاحظه محل‌است که باید یادآوری شود اکثر موقوفات در پنجاه ساله
اخیر به صورت بائر و متروکه مشابه موات نمود دارد ولی در واقع موات نمی‌باشد.
تصویر فتوای‌فوق‌الذکر برای ملاحظه دیوان عدالت اداری ضمیمه است. شکوائیه سازمان
اوقاف برای رسیدگی به هیأت عمومی دیوان ارجاع شده و نمایندگان‌سازمان اوقاف که در
جلسه رسیدگی مورخ 1362.7.18 حضور یافته‌اند در پاسخ این سئوال که ماده 55
آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی شهری را‌برخلاف شرع می‌دانند یا برخلاف قانون توضیح
داده‌اند که ماده 55 مخالف شرع می‌باشد و باطل است. هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
در اجرای‌ماده 25 قانون تشکیل دیوان مصوب بهمن ماه 1360 از شورای نگهبان استعلام
کرده تا در مورد شرعی بودن یا شرعی نبودن ماده 55 اعلام نظر فرمایند‌و پاسخ واصله
طی شماره 9771-1362.8.18 به این شرح است (به نظر اکثریت فقهای شورای نگهبان شمول
ماده 55 آیین‌ن
امه اجرایی قانون اراضی‌شهری نسبت به مواردی که متولی یا نماینده سازمان اوقاف
مسامحه و اهمال در اعتراض کرده باشد شرعی نمی‌باشد) پس از وصول نظریه فقهای‌شورای
نگهبان جلسه رسیدگی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به ریاست حضرت آیت‌الله غلامرضا
رضوانی با حضور رؤسای شعب دیوان تشکیل‌و پرونده مزبور مورد بررسی قرار گرفت و پس
از مذاکره و مشاوره و ختم رسیدگی به شرح زیر انشاء رأی می‌شود.
رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
ماده 55 آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی شهری مصوب 1361.3.30 هیأت وزیران را
علی‌الاطلاق قطعیت نظریه کمیسیون تشخیص مبنی بر موات بودن‌اراضی وقفی را مجوز باطل
بودن وقف قرار داده که بر انواع قطعیت صدق می‌کند و شامل مواردی هم می‌شود که
قطعیت مزبور بر اثر اهمال و مسامحه‌متولی یا نماینده سازمان اوقاف و عدم اعتراض به
نظریه کمیسیون تشخیص حاصل شود و چون شورای نگهبان ماده 55 را از این لحاظ که شامل
موارد‌مزبور هم می‌شود غیر شرعی تشخیص و اعلام نموده لذا هیأت عمومی دیوان عدالت
اداری بر اساس نظریه فقهای محترم شورای نگهبان مستنداً به‌ماده 25 قانون دیوان
عدالت اداری مصوب بهمن ماه 1360 ماده 55 آیین‌نامه اجرایی قانون اراضی شهری مصوب
30 خرداد ماه 1361 هیأت وزیران را‌ابطال می‌نماید.
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری