مصوب یکصد و شصت و پنجمین جلسه مورخ ۶۷.۷.۱۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی
مقدمه: سیاست علمی و سیاست تحقیقاتی
تمدن عظیم و شکوهمندی که در طی چهارده قرن در سرزمینهای اسلامی، به خصوص کشور ایران، پدیده آمده است حاصل اهتمامی است که مسلمانان همواره به تحصیل علوم و معارف گوناگون داشته‌اند مسلمانان به حکم تأکیدی که کتاب آسمانی در حق علم و تفکر نموده و عزت و شرفی که برای علم و معرفت قائل شده و همچنین توصیه‌هایی که پیامبر اکرم و ائمه هدی – علیهم‌الصلواه والسلام – در فرا گرفتن علوم کرده‌اند، بنای تمدن اسلامی را بر‌پایه یک سیاست کلی نهاده‌اند، سیاستی که خود دارای سه رکن بوده است. رکن اول این سیاست تحقیق و تحصیل علم است در هر جا که باشد حتی در ثریا. انبوه ترجمه‌هایی که از قرن دوم هجری به بعد از زبانهای غیر اسلام به زبانهای عربی و فارسی شده است و همچنین کتابهای جدیدی که دانشمندان مسلمان در رشته گوناگون تألیف کرده‌اند نشانه بارزی است از همین شوق و علاقه‌ای که مسلمین به تحقیق و فرا گرفتن علوم داشته‌اند. رکن دوم این سیاست کلی تعمیم علم و آموزش همگانی علوم بوده است. علوم و معارف در تمدن اسلامی اختصاص به گروه خاصی از دانشمندان نداشته است، بلکه همه آحاد امت می‌توانستند از آنها بهره‌مند شوند. تأسیس مدارس و حوزه‌های متعدد علمی در سرتاسر تمدن اسلامی نشانه‌ای است از همین اهتمام برای تعمیم علم و آموزش آن به همگان و بالاخره رکن سوم سیاست مزبور نزدیک کردن علم به عمل و استفاده از نور علم در راه اعمال فردی و جمعی در جامعه اسلامی بوده است. همچنان که علم بی‌عمل را در تمدن اسلامی بی‌حاصل می‌دانستند، عمل بدون علم را نیز دور از خردمندی به شمار می‌آورند.
بر اساس همین سیاست کلی و ارکان سه‌گانه است که جمهوری اسلامی ایران سیاست جدید علمی و همچنین سیاست تحقیقاتی خود را تدوین می‌کند. سیاست تحقیقاتی خود جلوه و تفصیلی از رکن اول سیاست علمی کشور، یعنی تحقیق و تحصیل علوم است. برنامه‌هایی را که دولت جمهوری اسلامی ایران به منظور نیل به این هدف در پیش خواهد گرفت، شورای عالی انقلاب فرهنگی در هفت ماده و دو تبصره به شرح ذیل در یکصد و شصت و پنجمین جلسه خود به تاریخ سه شنبه ۶۷.۷.۱۲ تدوین و تصویب کرده است:
ماده ۱ – در جمهوری اسلامی ایران نفس تحقیق و کوشش برای کشف مطالب جدید و وجود محققان برای کشور محترم و ضروری محسوب می‌شود و لذا دولت مکلف است از راه‌های زیر به تقویت و توسعه تحقیقات و تشویق و ترغیب محققان اهتمام ورزد.
الف. رفع موانع تحقیق در همه زمینه‌های علمی و فرهنگی و فنی.
ب – تشویق و ترغیب محققان و حمایت مادی و معنوی از محققانی که تحقیقات ایشان برای تحقق اهداف جمهوری اسلامی ایران مفید و مؤثر تشخیص داده می‌شود.
ج – موظف نمودن سازمانها و مراکز تحقیقاتی کشور، مانند فرهنگستانها و سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی، به حمایت مستمر از محققان و انجمنهای علمی و تحقیقاتی در کشور. دولت در این راه اعتباراتی را بدین منظور در نظر گرفته است که از طریق سازمانها و مراکز یاد شده صرف خواهد کرد و در صورت لزوم به تأسیس مراکزی دیگر نیز مبادرت خواهد ورزید.
د – دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی نیز موظف هستند علاوه بر برنامه‌های جاری تحقیقاتی خود، هر ساله اعتباراتی را به منظور حمایت از تحقیقات آزاد استادان خود در نظر گیرند.
ماده ۲ – به منظور تحقق اهداف جمهوری اسلامی ایران و بهره‌گیری از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و استغنای کشور در علوم و فنون و صنایع و تولیدات کشاورزی و امور فرهنگی و نظامی و نظایر آن، دولت موظف است بر طبق برنامه مشخص از طرق زیر نسبت به انجام تحقیقات گروهی و سازمان یافته اقدام نماید. بدیهی است که تأسیس و توسعه و حمایت از مراکز تحقیقاتی بر حسب اولویتی که در برنامه‌های کشور برای آنها قائل می‌شوند انجام خواهد گرفت.
طریق اول: دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی
تحقیق همانا از وظایف اصلی دانشگاه‌ها است، و تحقیقات دانشگاهی عمدتاً مشتمل است بر تحقیقات بنیادی و کاربردی اساسی که توسط دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه‌ها انجام می‌گیرد.
طریق دوم: مراکز تحقیقاتی وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی و صنعتی وابسته به دولت به منظور انجام تحقیقاتی که اطلاق عملی دارند و به آنها تحقیقات کاربردی (applied) گفته می‌شود و همچنین تحقیقاتی که مفید توسعه است (development)، وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی و صنعتی وابسته به دولت مکلف هستند در زمینه‌های اصلی فعالیت خویش هر یک به تأسیس مرکز تحقیقات کاربردی اقدام نماید.
طریق سوم: مراکز تحقیقاتی غیر دولتی
تقویت بنیه تحقیقاتی کشور و توسعه فعالیتهای تحقیقاتی و تقرب بیشتر به اهداف جمهوری اسلامی ایران مستلزم تأسیس و توسعه مراکز تحقیقاتی غیر‌دولتی است، و لذا دولت موظف است از تأسیس اینگونه مراکز و مؤسسات و استمرار آنها حمایت کند.
تبصره – ضوابط کلی تأسیس مراکز و مؤسسات تحقیقاتی را شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب خواهد کرد.
ماده ۳ – دولت مکلف است جایگاه مناسب “محقق” را در تشکیلات دولت و مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها تعریف نماید و بر طبق برنامه مشخصی نسبت به تربیت محقق از طریق دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و اعزام دانشجو به خارج و هم چنین برگزاری دوره‌های کوتاه مدت در داخل و خارج اقدام نماید.
ماده ۴ – به منظور حمایت مالی از محققان و مراکز تحقیقاتی و تأمین اعتبارات لازم جهت تحقیقات ضروری همه ساله درصد مناسبی از تولید ناخالص ملی کشور در نظر گرفته خواهد شد. میزان و نحوه هزینه این اعتبارات و کمکها را شورای پژوهشهای علمی کشور تعیین خواهد نمود.
ماده ۵ – نظر به اهمیتی که کسب “اطلاعات علمی” در توسعه تحقیقات دارد، دولت موظف است نسبت به تأسیس شبکه اطلاعات علمی در کشور اقدام عاجل به عمل آورد و از برای تأمین اعتبارات سالیانه ریالی و ارزی برنامه‌ریزی کند و در حق آن اولویت قائل شود.
ماده ۶ – در سیاست تحقیقاتی کشور به تأسیس و تقویت فرهنگستان علوم اولویت داده می‌شود تا فرهنگستان بتواند هر چه زودتر و شایسته‌تر به تدوین سیاستهای آموزشی و پژوهشی و ارتقاء سطح دانش در کشور مبادرت ورزد.
ماده ۷ – شورای پژوهشهای علمی موظف است که روشهای استفاده از نتایج تحقیقات را تعیین کند و برنامه‌های اجرایی خاصی را به منظور تبیین سیاستهای تحقیقاتی تدوین نماید.
تبصره – وزارت فرهنگ و آموزش عالی موظف است با عنایت تام به این مصوبه در حق وظایف و اختیارات و ترکیب شورای پژوهشهای علمی کشور تجدید نظر کند و آیین‌نامه جدیدی را تدوین و به جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم نماید.