شماره ۱۵۵۰۳۴ت۲۴۶ک – ۷۰.۰۲.۰۲
اکثریت وزراء عضو کمیسیون امور زیربنایی و صنعت هیأت دولت در جلسه مورخ ۱۳۶۹.۱۲.۱۹ با توجه به اختیارات تفویضی هیأت وزیران (موضوع تصویب‌نامه شماره ۹۳۶۴۸ت۹۱۱ مورخ ۱۳۶۸.۱۰.۲۳) بنا به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی و به استناد ماده (۱۳) قانون نظام معماری و ساختمانی مصوب ۱۳۵۲ تصویب نمودند:
مقررات “صرفه‌جویی در مصرف انرژی” از مجموعه ضوابط و مقررات ساختمانی کشور به شرح پیوست تعیین می‌گردد.
تبصره ۱ – مقررات مربوط به ساختمانهای گروه (۱) موضوع بند (۱۹ – ۱ – ۲) مقررات پیوست در طراحی و اجرای کلیه ساختمانهای عمومی و دولتی، در کلیه مناطق کشور لازم‌الاجرا است.
تبصره ۲ – مقررات مربوط به ساختمانهای گروه (۲) موضوع بند (۱۹ – ۱ – ۲) مقررات پیوست در طراحی و اجرای کلیه ساختمانها و مجتمع‌های مسکونی یا تجاری متعلق به بخش خصوصی که دارای حداقل (۲۰۰۰) متر مربع زیر بنا یا حداقل (۵) طبقه یا حداقل (۱۲) واحد می‌باشند، در محدوده شهرهای مشمول تبصره (۲) ماده (۶) اصلاحی قانون نظام معماری و ساختمانی لازم‌الاجرا است.
تبصره ۳ – شهرداریها در محدوده قانون شهرها و مراجع نظارت‌کننده بر احداث ساختمانها در خارج از محدوده قانونی شهرها و حریم شهرها موظفند از تاریخ ۱۳۷۰.۴.۱ گروه‌بندی ساختمانهای مشمول مقررات موضوع این تصویب‌نامه را به عنوان یکی از مشخصات فنی ساختمان در پروانه‌های ساختمانی که صادر می‌نمایند، درج کنند و سازنده، طراح و مهندس ناظر را به رعایت مقررات مربوط، مکلف نمایند. وزارت مسکن و شهرسازی موظف است ظرف دو ماه‌فهرست‌های مربوط به کنترل صرفه‌جویی در مصرف این را تهیه نماید تا از طریق وزارت کشور به شهرداریها ابلاغ گردد.
تبصره ۴ – حوزه شمول مقررات موضوع این تصویب‌نامه با نظر مشترک وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و کشور در مورد سایر ساختمانها و سایر نقاط کشور، توسعه می‌یابد.
تبصره ۵ – وزارت صنایع موظف است افزایش تولید مصالحی را که در اجرای مقررات موضوع این تصویب‌نامه در طراحی، احداث ساختمانها کاربرد دارند، در برنامه‌های خود منظور نماید.
تبصره ۶ – بهای برق مصرف مشترکینی که در ابنیه آنها (اعم از مسکونی و غیر آن) مقررات موضوع این تصویب‌نامه رعایت شده و در پروانه ساختمانی یا مدارک مربوط ثبت است، مشمول تحفیف‌های مندرج در تعرفه‌های مصوب وزارت نیرو خواهد شد.
این تصویب‌نامه در تاریخ ۱۳۷۰.۲.۱ به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.
حسن حبیبی – معاون اول رییس جمهور
مقررات ساختمانی ایران
مبحث نوزدهم: صرفه‌جویی در مصرف انرژی
۱۹ – ۰ – ۰ – مقدمه: ساختمانها باید در عین اقتصادی بودن ساخت، به صورتی طراحی
شوند که مصرف این در آنها کاهش یابد. تدابیری که برای کاهش مصرف‌این در ساختمانها
به کار گرفته می‌شوند اگر چه عموماً در زمان اجرا موجب افزایش هزینه ساخت می‌گردند
اما به میزان قابل ملاحظه‌ای هزینه مصرف انرژی را کاهش می‌دهند، به نحوی که ظرف
چند سال اولیه بهره‌برداری از ساختمان، هزینه اضافی مصرفی برای ساخت را جبران
نموده و از آن پس مطلقاً به نفع بهره‌بردار‌خواهد بود. علاوه بر این صرفه‌جویی در
مصرف انرژی در کل کشور به عنوان یک هدف مورد توجه برنامه‌ریزان ملی بوده و منظور از وضع این مقررات تحقق هدف فوق می‌باشد.
۱۹ – ۰ – ۱ – کلیات: انواع انرژی مصرفی در ساختمان به طور عمده برای مقاصد ذیل مورد استفاده قرار می‌گیرد:
1 – گرمایش و سرمایش هوا
2 – گرم کردن و یا سردکردن مواد
3 – روشنایی، وسائل صوتی و تصویری و ماشینهای خانگی
4 – تهویه
صرفه‌جویی در انرژی مصرفی در ساختمان بر دو پایه استوار است:
اول: استفاده حداکثر از انرژی مصرف شده از طریق انتخاب سیستم‌های کم مصرف‌تر و پر بازده‌تر و طراحی تأسیسات مکانیکی و برقی‌ای که اتلاق انرژی و گرما و سرمای تولیدی در آنها به حداقل برسد.
دوم: رعایت قواعدی در طراحی و اجرای ساختمان و انتخاب مصالح مصرفی که اولاً نیاز به گرمایش و سرمایش را کاهش دهد و ثانیاً از هدر رفتن گرما و سرمایش تولیدی شده جلوگیری به عمل آورد.
ضوابط مربوط به مورد اول در خلال سایر مباحث مجموعه مقررات ساختمانی حسب مورد ارائه خواهد شد و این مبحث (مبحث نوزدهم) منحصراً به ارائه ضوابط مربوط به مورد دوم خواهد پرداخت.
در طراحی بر روی یک قطعه زمین مشخص، عوامل ذیل بر کاهش میزان نیاز به گرمایش و سرمایش و جلوگیری از هدر رفتن گرما و سرمای تولیدی شده موثرند.این عوامل به شرح ذیل می‌باشند:
1 – مواد و مصالح تشکیل دهنده پوسته خارجی ساختمان (در این مورد بیشترین اثر مربوط به میزان مقاومت حرارتی لایه‌های تشکیل دهنده پوسته خارجی و‌ضریب انتقال حرارتی این پوسته است)،
2 – میزان نشت هوا از درزها و بازشوهای پوسته خارجی (دفعات تعویض هوا در ساعت)،
3 – نسبت سطح پوسته خارجی ساختمان به حجم فضای مفید (فرم کالبدی ساختمان)،
4 – نسبت سطح بام به سطح مفید ساختمان،
5 – نسبت سطح بازشوها در پوسته خارجی (مانند درها و پنجره‌های بازشو به هوای آزاد یا فضای کنترل شده) به سطح مفید ساختمان،
6 – جهت استقرار ساختمان نسبت به چهار جهت جغرافیایی (در حدودی که طرح شهرسازی اجازه می‌دهد) ،
7 – خصوصیات جذب تشعشع سطوح خارجی ساختمان،
8 – استفاده از سیستم‌های غیر فعال خورشیدی شامل:
– پنجره آفتابی
– دیوار آفتابی
– گلخانه
– سقفهای آفتابی
– سایبانهای افقی و عمودی
– سایه درختان
– بادگیرها
– گرمای زمین
– حیاط
– زیرزمین
– غیره
9 – استفاده از سیستم‌های عالی خورشیدی (جمع‌آورنده‌های خورشیدی)،
تدابیری که طراحان با استفاده از عوامل فوق جهت صرفه‌جویی در مصرف انرژی به کار
می‌برند بایستی متناسب با شرایط ذیل باشد.
الف – خصوصیات اقلیم منطقه استقرار ساختمان شامل: دما، رطوبت، میزان نزولات جوی،
شدت و جهت ورزش باد، شدت و مدت تابش خورشید، عرض‌جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا،
ساعات گرمایش و سرمایش در سال، پوشش گیاهی منطقه، میزان آلودگی هوا
ب – بافت شهری محیط بر ساختمان
پ – وضعیت توپوگرافیک
ضوابط مندرج در این مبحث تنها ناظر بر دو عامل ردیف ۱ و ۲ یعنی مواد و مصالح
تشکیل دهنده پوسته خارجی ساختمان و میزان نشت هوا از درزها و‌بازشوهای پوسته خارجی
بوده که جنبه اجباری دارد و استفاده از بقیه عوامل در طراحی بستگی به نظر طراح
خواهد داشت اما اکیداً توصیه می‌شود تا جایی که‌امکانات تکنیکی و صرفه اقتصادی ساخت
اجازه می‌دهد طراحان از سایر عوامل نیز بهره‌گیرند، به ویژه این توصیه ناظر بر
تدابیری است که هیچگونه هزینه‌ای را‌به سازنده تحمیل نمی‌نماید، نظیر انتخاب فرم
کالبدی مناسب، سطح بام به سطح مفید ساختمان، جهت مناسب استقرار ساختمان و نظایر آنها با توجه به‌ویژگی‌های اقلیمی و توپوگرافی محل ساختمان و بافت شهری.
۱۹ – . ۲ – تعاریف:
19 – ۰ – ۲ – ۱ – پوسته خارجی ساختمان – کلیه سطوح پیرامونی ساختمان، اعم از دیوارها، سقفها، کفها، بازشوها و نظایر آنها که در یک طرف آنها فضای خارج و در طرف دیگر آنها فضاهای گرم ساختمان قرار داشته باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۲ – فضای کنترل شده – بخشهایی از فضای داخلی ساختمان که مورد استفاده
انسانها قرار می‌گیرد و در طول اوقات سرد سال گرم شده و طی‌اوقات گرم سال خنک
می‌شود. شرایط حرارتی این فضاها در ساختمان باید در محدوده آسایش باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۳ – فضای کنترل نشده – بخشهایی از فضای داخلی ساختمان که در اوقات
گرم یا سرد سال ضروری نیست خنک یا گرم شوند، نظیر انبارها،پارکینگهایی که از سه
طرف با دیوار محصورند، دالانها و نظایر آنها.
19 – ۰ – ۲ – ۴ – محدوده آسایش – شرایطی که ۸۰% انسانها در آن احساس آسایش
می‌کنند. بر طبق استانداردهای پذیرفته شده بین‌المللی این محدوده بینC25.5 – 22
درجه دمای مؤثر، فشار بخار آب ۱۴ – ۵ میلیمتر جیوه و سرعت جریان هوای cm/sec22
می‌باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۵ گرمای ویژه ساختمان – مقدار انرژی لازم جهت گرمایش یک متر مکعب
ساختمان در واحد زمان است مشروط بر اینکه اختلاف دمای داخل و‌خارج ساختمان برابر
با K1 درجه یا سانتیگراد باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۶ – tiدلتا، Tiدلتا – (C و K)درجه: عبارتند از اختلاف دمای لایه
i، tiدلتا = Ti
19 – ۰ – ۲ – ۷ – ؟؟: ضخامت هر لایه، و یا ضخامت لایه i، بر حسب متر.
19 – ۰ – ۲ – ۸ – لاندا – قابلیت هدایت حرارتی (ضریب هدایت حرارتی)، [w/mk]
عبارتست از: مقدار حرارتی که در یک ثانیه از متر مربع عنصری همگن‌به ضخامت یک متر
عبور کند و اختلاف دمایی برابر (C درجه) 1k در روی سطح دیگر آن عنصر ایجاد نماید،
قابلیت هدایت حرارتی از خصوصیات هر عنصر‌بوده و در آزمایشگاه مورد سنجش قرار
می‌گیرد. این خاصیت عنصر تابع دما و رطوبت نسبی است که در محاسبات مربوط به مصالح
ساختمانی با افزودن ۱۰%به مقدار عددی یافته شده در آزمایشگاه تأثیر دما و رطوبت
نسبی، در قابلیت هدایت حرارتی عنصر منظور می‌شود. در تولید عایقهای حرارتی، سعی
می‌شود تا‌قابلیت هدایت حرارتی هر چه بیشتر کاهش یابد. بنابر این، هر چه مقدار
عددی ضریب هدایت حرارتی یک عنصر کمتر باشد، آن عنصر عایق بهتری است.
رابطه بین ضریب انتقال حرارت (k) یک عنصر همگن به ضخامت (di) و قابلیت هدایت
حرارتی آن عنصر به این صورت است: = K.diلاندا
19 – ۰ – ۲ – ۹ – D (در بعضی منابع یا R نمایش داده می‌شود) – مقاومت هدایت
حرارتی ؟؟ قابلیت عایق بودن یک لایه ساختمانی را در برابر گرما نشان‌می‌دهد. بنابر
این در تعیین آن همراه با قابلیت هدایت حرارتی، ضخامت لایه را نیز در نظر
می‌گیرند، و رابطه آن به این صورت است
لانداD = di/ کیفیت عایق بودن هر عنصر ساختمانی از نظر حرارتی با ذکر مقدار عددی
مقاومت هدایت حرارتی آن عنصر بیان می‌شود پاره‌ای از کارخانجات‌تولیدکننده عناصر
ساختمانی همگن، یا تا همگن برای بیان کیفیت عایق بودن تولیدات خود و معرفی عنصر
تولیدی، مقدار عددی مقاومت هدایت حرارتی و ضخامت هر عنصر ساختمانی را در بروشورها ذکر می‌کنند.
مقاومت هدایت حرارتی یک عنصر ساختمانی ناهمگن از جمع مقاومت لایه‌های تشکیل دهنده
آن به دست می‌یابد.
19 – ۰ – ۲ – ۱۰ – ضریب انتقال حرارتی از جسم به هوا یا بالعکس (در پاره‌ای از منابع با ؟؟ و ؟؟ نشان داده می‌شود) عبارتست از: مقدار حرارتی (بر‌حسب ژول) که
در یک ثانیه از سطح جسمی معادل یک متر مربع به هوای مجاور و یا از هوای مجاور به
سطح جسم انتقال پیدا می‌کند، به گونه‌ای که اختلافی‌معادل یک درجه کلوین
(سانتیگراد) 1k 1c درجه بین سطح جسم و هوا و یا هوا و سطح جسم به وجود آید.
ضریب انتقال حرارتی تابعی از جهت جریان حرارت، سرعت جریان هوا در مجاورت جسم و
نسبت شدت تابش می‌باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۱۱ ؟؟ – مقاومت انتقال حرارتی از جسم به هوا و از هوا به جسم ؟؟:
معکوس ضریب انتقال حرارتی است.
مقاومت انتقال حرارتی مربوط به فضای داخل، و مقاومت انتقال حرارتی مربوط به فضای
خارج نقش تکمیل‌کننده مقاومتهای هدایت حرارتی لایه‌های مختلف‌تشکیل دهند یک عنصر
ساختمانی (مثلاً دیوار، سقف و نظایر آن) را دارد.
19 – ۰ – ۲ – ۱۲ K (در بعضی از منابع با U نمایش داده می‌شود) – ضریب انتقال
حرارتی ؟؟: ضریب انتقال حرارتی یک عنصر ساختمانی نشاندهنده مقدار‌حرارتی کند و
اختلاف دمایی معادل یک درجه کلوین (C1) درجه 1K بین دو لایه هوای مجاور در دو طرف
آن عنصر ساختمانی ایجاد کند.
عدد u یا K همانند مقاومت هدایت حرارتی R یا D، به عنوان یکی از خصوصیات حرارتی
عنصر ساختمانی در روشهای عایق‌بندی حرارتی ساختمان به کار‌می‌رود.
19 – ۰ – ۲ – ۱۳ km (در بعضی از منابع با um نمایش داده می‌شود) – ضریب انتقال حرارتی متوسط ؟؟:
عبارت است از ضریب انتقال حرارتی دیوار یا سقفی فرضی که تمام سطح آن در جهت عبور
حرارت۷ از یک لایه و یک ساختار تشکیل شده باشد و این ضریب‌همان ضریب انتقال حرارتی
دیوار یا سقفی است که متشکل از n لایه و n ساختار با سطحی برابر A و ضریب انتقال
حرارتی برابر Ki باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۱۴ (G) ضریب انتقال حرارتی جمی ؟؟ – عبارتست از مقدار جریان حرارت
(به وات) عبور یافته از واحد حجم کنترل شده ساختمان (به متر‌مکعب) از طریق اجزاء
پوسته ساختمان وقتی که اختلاف دمای هوای داخل و خارج ساختمان ۱ درجه کلوین (k) باشد.
19 – ۰ – ۲ – ۱۵ p – توان حرارتی ؟؟:
مقدار انرژی است بر حسب ژول (J) که در واحد زمان، لازم است تا 1m2 از سطح
ساختمانی را به مقدار 1K درجه یا سانتیگراد گرم کند.
19 – ۰ – ۲ – ۱۶ PL – توان حرارتی داخل ساختمان ناشی از دفعات تعویض هوای داخل ؟؟:
مقدار حرارتی است که از طریق درز پنجره‌ها و درها و بازو و بسته شدن درهای پوسته
خارجی ساختمان، توسط هوا از داخل ساختمان به بیرون آن و یا بر عکس‌نشت می‌کند و
باعث تعویض هوای فضاهای داخلی می‌شود.
اتلاف حرارت از این طریق عاملی بسیار مؤثر در مصرف انرژی می‌باشد.
19 – ۱ – مقررات طراحی و اجراء
19 – ۱ – ۱ – طراحان سازندگان ساختمان موظفند برای فراهم‌آوردن شرائط آسایش جهت
ساکنین فضاهای انسانی تبادل گرما بین داخل بنا و محیط خارج و‌بالعکس بین محیط خارج
و داخل بنا را بر حسب نوع ساختمان و به میزانی که سرای هر گروه از ساختمانها معین
شده از طریق طرح پوسته خارجی مناسب و با‌استفاده از تدابیر نظیر عایق‌بندی کنترل
نموده و به حداقل مندرج در این مقررات محدوده نمایند.
19 – ۱ – ۲ – گروه‌بندی ساختمانها از حیث صرفه‌جویی در مصرف انرژی گرمایشی و
سرمایشی:
ساختمانها از حیث میزان عایق‌بندی حرارتی پوسته خارجی به چهار گروه زیر تقسیم
می‌شوند:
گروه (۱): ساختمانهای با صرفه‌جویی انرژی زیاد
گروه (۲): ساختمانهای با صرفه‌جویی انرژی متوسط
گروه (۳): ساختمانهای با صرفه‌جویی انرژی قابل قبول
گروه (۴): ساختمانهای بدون نیاز به صرفه‌جویی در مصرف انرژی
تبصره ۱: مرجع یا مراجع تدوین مقررات ساختمانی با توجه به شرایط عمومی کشور و
عملکرد ساختمانها شمول هر یک از گروه‌های فوق را بر انواع ساختمان به طور ادواری
تعیین و اعلام خواهند نمود.
تبصره ۲: گروه‌بندی ساختمانها از حیث صرفه‌جویی در مصرف انرژی گرمایشی و سرمایشی باید توسط شهرداریها به عنوان یکی از مشخصات ساختمان در پروانه ساختمانی درج گردد.
۱۹ – ۱ – ۳ – عناصر ساختمانی مربوط به هر یک از گروه‌های ۱(۹، (۲) و (۳) باید به
نحوی طراحی و اجراء شوند که مقدار حداکثر ضریب انتقال حرارتی (K) هر قدر از میزان
مندرج در جدول مربوط به همان گروه تجاوز ننماید و میزان ضریب نشت هوا از درز
پنجره‌ها و دربهای پوسته خارجی نیز از مقدار مندرج در جداول مربوط بیشتر نشود (هر جا که محدود شده است).
تبصره ۱: چنانچه بنا به دلائلی طراح نتواند در انتخاب مصالح عناصر ساختمانی تشکیل
دهنده پوسته خارجی و ضخامت لایه‌های و سطح و محیط بازشوها مقادیر حداکثر وضع شده
در جداول مربوطه نظیر به نظیر رعایت نماید مجاز خواهد بود در مورد پاره‌ای از
عناصر ساختمانی پوسته خارجی از این مقادیر عدول‌نماید مشروط به اینکه گرمای ویژه
کل ساختمان از مقادیر حداکثر که برای هر گروه وضع شده کمتر باشد.
تبصره ۲: مادام که ضرایب هدایت حرارتی مصالح مختلف (لاندا) که مبنای تعیین ضریب انتقالی حرارتی (k) عناصر ساختمانی است – توسط یک مرجع ذیصلاح ملی اعلام نشده است طراحان مجاز خواهند بود از منابع معتبر بین‌المللی یا جداولی که در بخش ضمائم پیشنهاد شده استفاده نمایند.
تبصره ۳: مقدار ضریب انتقال حرارتی (K) هر یک از عناصر و اجزاء ساختمان در شرایط محیطی مختلف متفاوت می‌باشد و دما و رطوبت محیط و اختلاف دمای داخل و خارج لایه و سنگینی و سبکی آن بر روی میزان آن مؤثر می‌باشد که در این مبحث از تغییرات فوق چشم‌پوشی شده ولی به طراحان توصیه‌می‌شود حتی‌المقدور در تعیین مقادیر ضریب انتقال حرارتی (k) به تغییرات فوق توجه داشته باشند.
19 – ۱ – ۴ – حداکثر ضریب انتقال حرارت و ضریب نشت هوای عناصر ساختمانی تشکیل دهنده پوسته خارجی گروه (۱) نباید از مقادیر مندرج در جدول ذیل تجاوز نماید.
جدول گروه (۱):
>جدول:
19 – ۱ – ۵ حداکثر گرمای ویژه ساختمانهای گروه (۱) در صورت عدم رعایت جزء به جزء
مقادیر بالا نبایستی از ؟؟ ۰.۷ تجاوز نماید.
19 – ۱ – ۶ – جدول مقادیر حداکثر ضریب انتقال حرارت عناصر ساختمانی تشکیل دهنده پوسته خارجی گروه (۲) نباید از مقادیر مندرج در جدول ذیل تجاوز نماید.
جدول گروه (۲):
>جدول:
19 – ۱ – ۷ – حداکثر گرمای ویژه ساختمانهای گروه (۲) در صورت عدم رعایت جزء به جزء
مقادیر بالا نبایستی از ؟؟ ۱.۱ تجاوز نماید.
19 – ۱ – ۸ – حداکثر ضریب انتقال حرارت عناصر ساختمانی تشکیل دهند پوسته خارجی گروه (۳) نباید از مقادیر مندرج در جدول ذیل تجاوز نماید
جدول گروه (۳):
>جدول:
19 – ۱ – ۹ – حداکثر گرمای ویژه ساختمانهای گروه (۳) در صورت عدم رعایت جزء به جزء مقادیر بالا نبایستی از ؟؟ ۱.۴ تجاوز نماید.
19 – ۱ – ۱۰ – ضوابط عایق‌بندی حرارتی گروه (۴)
طراحی عناصر ساختمانی گروه (۴) جزء به جزء محدودیتی ندارد و تنها ضابطه الزامی اینست که دمای فضای داخلی این گروه از ساختمانها در فصول سرد‌نبایستی از ۴ درجه سانتیگراد کمتر شود.
جدول (۱) – قابلیت هدایت حرارتی لاندا برای مصالح مختلف ساختمانی
>جدول:
جدول (۲): مقاومت حرارتی سطوح (جسم به هوا و بالعکس)
>جدول:
– برای سطوح با کیفیت انتشار زیاد
– سرعت جریان باد m/s 3 V =
جدول (۳): ضریب انتقال حرارت برای پنجره‌ها و نورگیرها پنجه‌ها فاقد پرده فرض
شده‌اند.
>جدول:
جدول (۴): ضریب انتقال حرارت برای درهای چوبی و فلزی
>جدول:
– برای تبدیل یکاهای قدیم به یکاهای سیستم بین‌المللی، باید یکاهای قدیم را در ضرایب تبدیل مربوط ضرب کرد و به عکس، برای تبدیل یکاهای سیستم بین‌المللی به یکاهای قدیم، باید یکاهای سیستم بین‌المللی را بر آن ضرایب تبدیل تقسیم کرد.
– برای تأمین یکاهای سنجش سیستم بین‌المللی باید از این نشانه [] استفاده کرد.