1372.04.20 – .6297ت80ک – 1372.07.03 – 426
&شهرداری – نظام معماری و ساختمانی
&وزارت مسکن و شهرسازی – وزارت کشور
اکثریت وزرای عضو کمیسیون امور زیربنایی و صنعت هیأت دولت در جلسه مورخ 1372.4.20
با توجه به اختیار تفویضی هیأت وزیران (موضوع تصویب‌نامه‌شماره .50052ت 472 ه
مورخ 1371.10.12) بنا به پیشنهاد مشترک وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت کشور و به
استناد ماده (17) قانون نظام مهندسی‌ساختمان – مصوب 1371 – تصویب نمودند:
ضوابط مندرج در مقررات ملی پی و پی‌سازی از مجموعه مقررات ملی ساختمانی ایران که
به شرح پیوست توسط وزارت مسکن و شهرسازی تدوین و به تأیید‌وزیر مربوط رسیده است در
محدوده شهرهای مشمول مقررات موضوع ماده (15) قانون نظام مهندسی ساختمان (به
استثنای شهرهای موضوع تبصره (2) ماده‌مذکور) لازم‌الاجرا می‌باشد.
تبصره 1 – شهرهای مشمول تبصره (2) ماده (6) قانون نظام معماری و ساختمانی سابق در
انطباق با ماده (15) قانون نظام مهندسی ساختمان، مشمول این‌مقررات می‌باشند.
تبصره 2 – شهرداریها، صاحبان حرف مهندسی ساختمان و مالکین موظف به رعایت این
مصوبه در حوزه شمول تعیین شده می‌باشند.
تأیید می‌گردد
اکبر هاشمی رفسنجانی – رییس جمهور
این تصویب‌نامه در تاریخ 1372.6.30 به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.
حسن حبیبی – معاون اول رییس جمهور
وزیر مسکن و شهرسازی
جناب آقای دکتر حبیبی
معاون اول محترم ریاست جمهوری
به پیوست پیش‌نویس مصوبات کمیسیون صنعت و امور زیربنایی حاوی حوزه شمول 3 مبحث از
مقررات ملی ساختمانی به شرح ذیل ایفاد می‌شود:
1 – مبحث تأسیسات بهداشتی
2 – مبحث ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا
3 – مبحث پی و پی‌سازی
محتوای فنی مباحث ردیف‌های 1 و 2 بر اساس ماده 17 قانون نظام مهندسی ساختمان مورد
تأیید وزارت مسکن و شهرسازی قرار گرفته و محتوای فنی مبحث‌مندرج در ردیف 3 (پی و
پی‌سازی) به موجب قانون نظام معماری و ساختمانی کشور قبلاً طی تصویب‌نامه شماره
.43140ت 71 ک مورخ 1369.5.4 به‌تصویب کمیسیون محترم صنعت و زیربنایی رسیده است.
خواهشمند است دستور فرمایید پیش‌نویس‌های ارسالی که مضمون آنها به موجب
صورتجلسه‌پیوست مورد توافق نمایندگان وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و کشور قرار
گرفته، جهت طرح و تصویب در دستور کمیسیون صنعت و امور زیربنایی قرار‌گیرد.ع 21
سراج‌الدین کازرونی
مقررات ملی ساختمانی ایران
مبحث 12 – ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا
معاونت شهرسازی و معماری
مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمانی ایران تحت عنوان ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا
که کلیه مراحل تهیه و بررسی آن طی شده و متن نهایی مورد‌تصدیق اعضای محترم کمیته
فنی تدوین مقررات ملی ساختمانی ایران به شرح زیر:
1 – امانوئل اوهانجانیان
2 – کامبیز بهنیا
3 – علی‌اصغر ساعد سمعیی
4 – مصطفی توکلی
5 – مهدی قالیبافیان
6 – علی‌اکبر معین‌فر
قرار گرفته ملاحظه شد و طبق ماده 17 قانون نظام مهندسی ساختمانی از این تاریخ
لازم‌الاجرا اعلام می‌گردد. حوزه شمول مقررات این مبحث و ترتیبات کنترل‌آنها به
موجب تصویب‌نامه هیأت وزیران خواهد بود و مفاد تصویب‌نامه مذکور جزء لاینفک این
مبحث می‌باشد.
سراج‌الدین کازرونی
مقررات ملی ساختمانی ایران
مبحث 16 – تأسیسات بهداشتی
معاونت شهرسازی و معماری
مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمانی ایران تحت عنوان تأسیسات بهداشتی که کلیه مراحل
تهیه و بررسی آن طی شده و متن نهایی مورد تصدیق اعضای‌محترم کمیته فنی تدوین
مقررات ملی ساختمانی ایران به شرح زیر:
1 – امانوئل اوهانجانیان
2 – کامبیز بهنیا
3 – مصطفی توکلی
4 – سید محسن حائری
5 – علی‌اکبر رمضانیانپور
6 – محمدمهدی سعادت‌پور
7 – جمشید فرجودی
8 – مهدی قالیبافان
9 – امیرمسعود کی‌نیا
10 – شهلا مالک
11 – علی‌اکبر معین‌فر
12 – محسن میرحیدر
قرار گرفته ملاحظه شد و طبق ماده 17 قانون نظام مهندسی ساختمانی از این تاریخ
لازم‌الاجرا اعلام می‌گردد. حوزه شمول مقررات این مبحث و ترتیبات کنترل‌آنها به
موجب تصویب‌نامه هیأت وزیران خواهد بود و مفاد تصویب‌نامه مذکور جزء لاینفک این
مبحث می‌باشد.
سراج‌الدین کازرونی
در تاریخ 1372.4.6 امضاء‌کنندگان ذیل توافق نموند که در متن پیوست به منزله
پیش‌نویس مصوبه کمیسیون امور زیربنایی و صنعت برای تعیین حوزه شمول‌مباحث زیر به
وزراء محترم مسکن و شهرسازی و کشور پیشنهاد شود تا در قالب ماده 17 قانون نظام
مهندسی ساختمان به تصویب برسد
1 – مبحث مقررات ملی ایمنی و حفاظت کار در حین اجراء (بحث دوازدهم)
2 – مبحث مقررات ملی تأسیسات بهداشتی (مبحث شانزدهم)
3 – مبحث مقررات ملی پی و پی‌سازی
این پیش‌نویس در مورد سایر مباحث نیز قابل اعمال می‌باشد
محسن بهرام غفاری محمدعلی پنجه‌فولادگران
مدیر کل دفتر نظامات مهندسی وزارت مسکن مدیر کل دفتر فنی وزارت کشور
و شهرسازی
وزارت مسکن و شهرسازی
اکثریت وزرای عضو کمیسیون امور زیربنایی و صنعت هیأت دولت در جلسه مورخ 1369.3.21
با توجه به اختیارات تفویضی موضوع تصویب‌نامه شماره.93648ت 911 مورخ 1368.10.23
هیأت وزیران، بنا به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت کشور و به استناد ماده
(13) قانون نظام معماری و‌ساختمانی مصوب 1352 تصویب نمودند:
مقررات مربوط به "پی و پی‌سازی" از مجموعه ضوابط و مقررات ساختمانی کشور به شرح
پیوست تعیین می‌گردد و رعایت آن در طراحی و اجرای ساختمانهایی‌که در حوزه شمول این
مقررات قرار دارند، الزام است.
2 – وزارت مسکن و شهرسازی موظف است ظرف (3) ماه از تاریخ ابلاغ این تصویب‌نامه
فهرست فصلی انواع ساختمانهای عمومی و مخاطره‌آمیز و فرم کنترل‌اجرای مقررات مربوط
به "پی و پی‌سازی" را تهیه و به شهرداریهای سراسر کشور ابلاغ نماید.
3 – در اجرای ماده (14) قانون نظام معماری و ساختمانی، شهرداریها موظفند بعد از
(3) ماه از تاریخ ابلاغ این تصویب‌نامه مشخصات فنی پی‌های ساختمانهای‌مشمول آن را
بر اساس مقررات مربوط به "پی و پی‌سازی" در پروانه‌های ساختمانی درج نموده و
مالکان و مهندسان طراح و محاسب را مکلف نمایند همراه با‌نقشه‌های تسلیمی، فرم
کنترل اجرای مقررات مزبور را امضاء و به ضمیمه آن ارائه نمایند.
این تصویب‌نامه در تاریخ 1369.5.3 به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.
حسن حبیبی – معاون اول رییس جمهور
مبحث "پی و پی‌سازی" از مجموعه مباحث مقررات ساختمانی کشور
7 – کلیات:
7 – مقدمه: این مبحث شامل مقررات مربوط به اجرای پی ساختمانها بوده و شامل بخشها و
فصول ذیل می‌باشد:
بخش (0): تعاریف کلی و واژه‌ها.
توضیحات مربوط به بخش (0)
بخش (1): بررسی ژئوتکنیکی و شناسایی خاکها
توضیحات مربوط به بخش (1)
بخش (2): شالوده‌ها (پی‌های سطحی)
توضیحات مربوط. به بخش (2)
مقررات بخشهای 3، 4، 5 که به ترتیب مربوط به پی‌های عمیق و پی‌های نیمه عمیق و
پی‌های ویژه خواهد بود و توضیحات مربوط به هر یک پس از تدوین و‌تصویب به بخشهای
موجود ضمیمه خواهد گردید. در متن مقررات حاضر هر جا که به دستورالعمل یا آیین‌نامه
یا دفترچه مشخصات فنی دیگر ارجاع داده شده‌مراد مدارکی است که توسط مراجع داخلی
مسئول تدوین شده یا می‌شوند و مادام که چنین مدارکی توسط مراجع مسئول داخلی تدوین
نشده‌اند استفاده‌کنندگان‌می‌توانند به تشخیص و مسئولیت خود به سایر مدارک معتبر
رجوع نمایند.
7 – 0 – 1 – حوزه مشمول:
———————–
رعایت کلیه مقررات بخشهای 1 و 2 در طراحی و اجرای ساختمانهای مشروحه ذیل الزامی
است:
الف: کلیه ساختمانهای دولتی و متعلق به نهادهای انقلاب اسلامی شامل ساختمانهایی
که توسط دستگاه‌های اجرایی، شرکتهای و سازمانهای دولتی، نهادهای‌انقلاب اسلامی و
سازمانها و مؤسسات و شرکتهای که شمول مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذکر نام است و
یا توسط بخش خصوصی برای واگذاری به دولت و‌نهادهای انقلاب اسلامی ساخته می‌شوند.
ب: کلمه ساختمانهای غیر دولتی عمومی.
ج: کلمه ساختمانهای غیر دولتی مخاطره‌آمیز که در آنها مواد اشتغال‌زا یا قابل
انفجار یا تشعشع‌زدا نگهداری می‌شود یا مورد استفاده وسیع قرار می‌گیرد.
– در طراحی و اجرای سایر ساختمانهای واقع در محدوده، شهرهایی که از طرف وزارت مسکن
و شهرسازی بر اساس تبصره (2) ماده (6) اصلاحی قانون نظام‌معماری و ساختمانی اعلام
شده یا می‌شوند صرفاً رعایت بخش دوم مقررات مربوط به "پی و پی‌سازی" الزامی است و
متناسب با توسعه امکانات فنی در سطح‌کشور با اعلام مشترک وزارتخانه‌های مسکن و
شهرسازی و کشور رعایت بخش اول در شهرهای موضوع تبصره فوق نیز الزامی می‌گردد.
7 – 0 – 2 تعاریف کلی و واژه‌ها:
——————————
مجموعه بخشهایی از سازه و خاک در تماس با آن، که انتقال بار بین سازه و زمین، از
طریق آن صورت می‌پذیرد. "پی" Foundation نام دارد.
به طور کلی می‌توان پی‌ها را به چهار گروه عمده تقسیم کرد:
– پی‌های سطحی Shallow foundation یا شالوده‌ها.
– پی‌های عمیق Deep foundation، ماننده پی‌های شمعی.
– پی‌های نیمه عمیق Pier fondation، مانند پی‌های چاهی.
– پی‌های ویژه Special fondation، مانند پی‌های با صندوقه Caisson و مهار
Anchorage.
7 – 0 – 2 – 1 پی‌های سطحی با شالوده‌ها:
————————————-
شالوده‌ها پی‌هایی هستند که در عمق کم و نزدیک سطح زمین اجرا می‌شوند و بارهای
سازه را به زمین منتقل می‌کنند.
شالوده‌ها بر سه نوع‌اند:
– شالوده‌های منفرد Footing, isolated footing.
– شالوده‌های نوازی Strip footing.
– شالوده‌های گسترده Mat fondation.
شالوده ممکن است سنگی، بتنی یا بتن آرمه باشد.
آنچه معمولاً در زیر ساختمان بر روی پی‌های عمیق اجرا می‌شود و بارهای سازه را به
پی عمیق منتقل می‌کند نیز شالوده است.
تبصره:
واژه شالوده منفرد جایگزین واژه پی تکی یا پاشنه تکی، شالوده نواری جایگزین پاشنه
پیوسته و شالوده گسترده جایگزین را دیه ژنرال و پی گسترده است.
7 – 0 – 2 – 2 – پی‌های عمیق:
—————————
آن دسته از پی‌ها را که نسبت عمق آنها به کوچکترین بعد افقیشان از 6 تجاوز کند،
پی‌های عمیق می‌نامند.
انواع پی‌های شمعی، دیوارکها Barette و دیوارهای جداکننده Cut off wall از جمله
پی‌های عمیق‌اند.
پی‌های عمیق معمولاً به وسیله یک سازه میانجی که شالوده نامیده می‌شود بارهای سازه
را می‌گیرند و به زمین منتقل می‌کنند.
7 – 0 – 2 – 3 – پی‌های نیمه عمیق:
——————————–
پی‌های نیمه عمیق، مانند پی‌های چاهی، حد فاصل شالوده‌ها و پی‌های شمعی را تشکیل
می‌دهند.
نحوه محاسبه این گونه پی‌ها بیشتر شبیه محاسبه شالوده‌ها است.
7 – 0 – 2 – 4 – پی‌های ویژه:
—————————
پی‌های ویژه، مانند پی‌های با صندوقه، مهارها، ستونهای شنی Cogonne balasteeو
غیره، با سه گونه قبلی پی‌ها تفاوت زیادی دارند و برای انتقال بارهای‌سازه به
زمین، ممکن است به بهره‌گیری از فشار، کشش یا اصطکاک کار کنند.
می‌توان به منظور عمومیت بخشیدن به مسأله انتقال نیرو بین سازه و خاک اطراف،
پوششهای تونلها را هم از جمله پی‌های ویژه به حساب آورد. با این دید‌سازه‌های
نگهبان، مانند سپرهای فلزی، دیوارهای جداکننده و غیره نیز پی ویژه به حساب
می‌آیند.
7 – 0 – 2 – 5 پی‌سازی:
اتخاذ تدابیر لازم و اجرای در خور آنها به منظور تأمین پایداری هر نوع ساختمان
برای به وجود آوردن تعادل مناسب بین بنا و زمین در تماس با آن پی‌سازی نام‌دارد.
شالوده‌های منفرد که نزدیک به هم باشند، می‌توانند به یکدیگر پیوسته شوند و به
صورت "شالوده مرکب" کار کنند.
شالوده‌های نواری ممکن زیر ستون و یا زیر دیوار باشند. شالوده‌های گسترده به دو
صورت، بدون تیر و با تیر طرح و اجرا می‌شوند.
7 – 1 – بررسی ژئوتکنیکی و شناسایی خاکها:
—————————————-
7 – 1 – 1 – هدف:
—————-
هدف از این کار تعریف آن دسته از شرایط فنی است که بررسیهای ژئوتکنیکی و شناسایی
خاکهای مربوط به یکی طرح ساختمانی باید در محدوده آنها به عمل‌آید.
7 – 1 – 2 – محدوده یا دامنه کاربرد:
———————————–
این مقررات در تمامی حالات مربوط به بررسیهای ژئوتکنیکی و شناساییهای محل‌هایی که
بنایی در آن احداث خواهد شد، کاربرد دارد.
7 – 1 – 3 – تعاریف:
——————-
7 – 1 – 3 – 1 – بررسی ژئوتکنیکی:(1)*
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات (صفحه 10) دارد.<<
بررسیهای ژئوتکنیکی لایه‌های زمین و آبهای زیرزمینی را به عنوان عوامل دخیل در
پایداری و رفتار مناسب ابنیه موقتی و دائمی مورد مطالعه قرار می‌دهد.
این بررسیها به منظور ارائه داده‌های مربوط به رفتار خاک، که در طراحی و ساخت
بناها لازم می‌آید، صورت می‌گیرد. همچنین اثرات بنا بر محیط اطراف را نیز‌همین
بررسیها مشخص می‌کنند.
7 – 1 – 3 – 2 – شناسایی خاکها:(2)*
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات (صفحه 10) دارد.<<
برای این که عوامل مختلف (از قبیل حفره‌ها، مسیر قنوات، چاه‌های فاضلاب و…)،
تشکیلات زمین‌شناسی احجام و خاک مورد نظر در طرح به حد کفایت‌شناخته شوند. باید با
به کار گرفتن وسایل و امکانات لازم، از خاکها شناسایی به عمل آید.
7 – 1 – 3 – 3 – مهندس ژئوتکنیک:
مهندس ژئوتکنیک، شخصیتی است حقیقی یا حقوقی که در مکانیک خاک و مهندسی و طراحی
پی‌ها تخصص و تبحر داشته باشد.
به لحاظ اهداف شناسایی، ترجیح دارد این مهندس، یک مهندس عمران (راه و ساختمان)
با تخصص مکانیک خاک و مهندسی پی باشد.
این مهندس، مشاور فنی طرح در زمینه‌های زیر خواهد بود:
– تعریف و تدوین برنامه یا برنامه‌های شناسایی
– نظارت و کنترل اجرای شناساییها،
– تفسیر نتایج حاصل از شناساییها.
– طراح پی‌ها و ارائه نحوه اجرای آنها به گونه سازگار با بنای مورد نظر، و نیز
شرایط به کارگیری آن بنا،
– بررسی اثرات اجرای کارهای ساختمانی بر محیط ژئوتکنیکی اطراف.
– طراحی ابنیه خاکی، نظیر خاکریزیها، خاکبرداریها و نظایر آن و ارائه نحوه اجرای
مناسب آنها.
7 – 1 – 3 – 4 – حفار:
حفار، مجری چیره‌دستی است که برنامه‌های شناسایی در محل را اجرا می‌کند و مسئولیت
اجرای صحیح عملیات مربوط به شناسایی و به کارگیری لوازم و‌دستگاه‌های مناسب برای
این کار با اوست تا شناسایی، همان گونه به عمل آید که مهندس ژئوتکنیک آن را
برنامه‌ریزی کرده است.
7 – 1 – 3 – 5 – آزمایشگاه:
آزمایشگاه عبارت است از آزمایشگاه مکانیک خاک واجد شرایط و مجهز، که آزمایشهای
مورد نظر مهندس ژئوتکنیک بر روی نمونه‌های برداشت شده در‌شناسایی محلی در آنجا
انجام شود.
7 – 1 – 3 – 6 – گستره ژئوتکنیکی حفاظتی:
گستره ژئوتکنیکی حفاظتی، منطقه‌ای است که مسایل زیر باید در ارتباط با محدوده آن
مورد توجه قرار گیرد:
– پایداری زمین و ابنیه موجود از یک سو
– پایداری بناهایی که باید احداث شود (در طی کار و پس از اتمام آن) از سوی دیگر
– اندرکنش دو ردیف فوق و اشکالات احتمالی.
7 – 1 – 4 – محتوای بررسی ژئوتکنیکی:
———————————–
7 – 1 – 4 – 1 – بررسی مقدماتی
قبل از انجام شناسایی خاکه به طور اخص، لازم است با انجام موارد زیر اطلاعاتی
مقدماتی به دست آید:
1) بررسی مشخصات اصلی طرح:
2) بازدید مفصل از محل طرح:
3) کسب اطلاع از اشخاص و بررسی(3) مدارکی که ممکن است اطلاعاتی را (مثلاً درباره
محیط اطراف و همچنین نوع پی ساختمانهای موجود در محل و‌مجاورت نزدیک آن) در مورد
محل به دست دهد.
4) تدوین گزارشی تحلیلی، شامل تعریف یک برنامه شناسایی متناوب با محل و طرح.
7 – 1 – 4 – 2 – شناسایی زمین زیرپی (4):
شناسایی زمین زیرپی که برنامه آن را مهندس ژئوتکنیک تدوین می‌کند، باید شامل
تعدادی گمانه، به منظور مشخص شدن بی‌شبهه موارد زیر می‌باشد:
– تشکیلات زمین‌شناسی لایه‌های زمین، و موقعیت فضایی عوامل مختلف (از قبیل
حفره‌ها، مسیر قنوات، چاه‌های فاضلاب و…)
– تشخیص نوع زمین‌شناسی و فیزیکی – مکانیک لایه‌های خاک تحت اثر میدان تنشهای حاصل
از بنا در داخل گسترده ژئوتکنیکی تحت حفاظت.
این گمانه‌زنیها از حفاریها، آزمایشهای در محل و برداشت نمونه به منظور بررسی و
تحلیل در آزمایشگاه تشکیل شده است.
ژرفای گانه‌ها باید بیشتر از ژرفایی باشد که پی‌ها بر آن اثر می‌گذارند و تغییر
شکلهای حاصل، امکان بروز اختلالاتی در پایداری بنا را فراهم می‌آورد.
مستقل از خطرات وجود ناهنجاریهای طبیعی یا مصنوعی (حفره و غار در مناطق سست و
تراکم از دست داده، مناطق ریزشی یا خاکریزهای دستی و غیره)،ژرفای کمانه‌ها باید
از ژرفای سطوح لغزش محتمل بیشتر باشد. منظور از سطوح لغزش محتمل، سطوح لغزشی است
که در اثر تغییرات موقتی یا دائمی پستی و‌بلندهای طبیعی و شرایط هیدرولیکی منطقه
امکان فعال شدن داشته باشند.
7 – 1 – 4 – 3 – تجزیه تحلیل و جمع‌بندی بررسی مقدماتی و شناسایی:
تحلیل عوامل حاصل در طول بررسی مقدماتی و مرحله شناسایی خاکها، به یک جمع‌بندی
کلی، شامل مراتب زیر منجر می‌شود:
1) تهیه برشها و نیمرخهای زمین‌شناسی و ژئوتکنیکی، مطابق با نتایج گمانه‌زنیها و
آزمایشها، که معرف موقعیت فضایی و ابعاد عوامل مختلف و تشکیلات‌شناسایی شده باشد:
2) دستیابی به مشخصات مختلف خاکها، که برای تدوین طرح و انجام محاسبات مربوط به آن
لازم‌اند:
3) شناخت جریانهای مختلف آبهای زیر زمینی و سفره‌های آب:
4) بررسی حساسیت لایه‌های سطحی خاک در برابر یخبندان:
5) چگونگی خورندگی خاکها و بها در برخورد با مصالح ساختمانی پیش‌بینی شده در طرح:
6) بررسی رفتار خاکها در برابر بارهای دینامیکی (زلزله، دستگاه‌های لرزنده و
غیره)، در صورت لزوم:
7 – 1 – 4 – 4 – تفسیر نتایج به منظور تدوین طرح و اجرای آن:
تفسیر در ارتباط با موارد زیر به عمل می‌آید:
1) اجرای عملیات خاکی.
2) پایداری شیروانیهای موقتی یا دائمی و پایداری ابنیه نگهبان.
3) زهکشی، پایین‌آوردن سطح سفر آبهای زیرزمینی و ناترا وا کردن ابنیه زیرزمینی.
4) روشهای اجرای پی‌های ساختمانها، در بردارنده.
– نوع و تراز تکیه پی‌های ممکن:
– تنشهای مجاز توصیه شده:
– تخمین تقریبی نشستهای کل و نامساوی:
5) به طول کلی، کلیه نکات مربوط به اندرکنش خاک و سازه.
توضیحات مربوط به بررسی ژئوتکنیکی و شناسایی خاکها (7 – 1)
——————————————————–
1 – بررسی ژئوتکنیکی که به مهندس ژئوتکنیک واگذار می‌شود، بسته به پیشرفت مطالعات
طرح کلی بنا ممکن است شامل چند مرحله باشد، توصیه می‌شود‌که این بررسی از مرحله
انتخاب محل آغاز شود تا اطلاعات لازم مربوط به نحوه طراحی در اختیار مهندسی طراح
قرار گیرد. همچنین توصیه می‌شود که این‌بررسی، حداقل تا اجرای پی‌ها ادامه یابد تا
مطابقت فرضیات به عمل آمده و الگوهای محاسباتی با نتایج حاصل از رویت شرایط واقعی
زمین، مورد کنترل قرار‌گیرد.
2 – بر حسب برنامه بررسی ژئوتکنیک، شناسایی ممکن است حاصل چند مرحله باشد و در حین
اجرا نیز با توجه به نتایج حاصل، دستخوش تغییراتی شود.
3 – از جمله دستگاه‌هایی که می‌توانند در این باره مورد سئوال قرار گیرند
عبارت‌اند از:
– شهرداریها و دفاتر فنی استانداریها
– سازمان هواشناسی
– ادارات مسکن و شهرسازی
– ادارات راه و ترابری
– سازمان زمین‌شناسی کشور
– آزمایشگاه مکانیک خاک
مدارک مورد بررسی هم می‌تواند به شرح زیر باشد:
– نقشه‌های ترازبندی محلی و عکسهای هوایی
– نقشه‌های زمین‌شناسی
– نقشه‌های ویژه از قبیل منطقه‌بندی زلزله، بخبندان و غیره
4 – منظور از گمانه‌زنی، کلیه عملیاتی است که در سطح زمین و در لایه‌های زیر آن به
منظور ممکن ساختن شناسایی عوامل مختلف (از قبیل حفره‌ها، مسیر‌قنوات، چاه‌ها
فاضلاب و غیره….) و تشکیلات زمین‌شناسی محل انجام می‌گیرد، تعداد این گانه‌ها
تابع عوامل زیر است:
– گستردگی محیط ژئوتکنیکی تحت حفاظت و ناهمگنی زمین در اعماق:
– حساسیت سازه‌های مورد احداث نسبت به نشستهای نامساوی.
تفسیر صحیح نتایج آزمایشهای در محل، معمولاً نیازمند بررسی عمیق نتایج یک حفاری
مصرف، به همراه بررسیهای لازم درباره نمونه‌های نشان‌دهنده‌تشکیلات مختلف زیرزمینی
است.
در مورد پی‌های عمیق (شمعها)، لازم است ژرفای شناسایی، دست کم 7 برابر قط شمع،
که در هر صورت نباید از 5 متر کمتر باشد، پایین‌تر از تراز نوک شمع‌ها‌ادامه یابد،
در نظر گرفتن اثرات ناشی از گروه‌ها شمع ممکن است ژرفای شناسایی را باز هم بیشتر
کند.
7 – 2 – 1 – مقررات:
7 – 2 – 1 – 1 – محدوده کاربرد و موضوع:
این مقررات باید در عملیات اجرایی مربوط به شالوده‌ها (پی‌های سطحی) بتنی و یا
بتن آرمه اعم از شالوده‌های منفرد، شالوده‌های نواری، شالوده‌های گسترده و‌یا
توده‌های بتنی نیمه عمیق (چاه‌های کوتاه) مراعات شود(1)*
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات مندرج در صفحات 16 و 17 دارد.<<
هر گاه نسبت عرض یک پی به ارتفاع آن کمتر از یک ششم باشد و ژرفای پی از 3 متر
تجاوز کند، آن پی را عمیق می‌خوانند. بررسی پی‌ها عمیق موضوع بخش‌جداگانه‌ای است
(2)*
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات مندرج در صفحات 16 و 17 دارد.<<
>شکل: تصویب‌نامه‌ها 1372 – جلد 1 – صفحه 441<
این مقررات پی‌های برخی از بنهای خاص را، که از قواعد ویژه پیروی می‌کنند، شامل
نمی‌شود.(3)*
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات مندرج در صفحات 16 و 17 دارد.<<
این مقررات ضابطه‌هایی را مشخص می‌کند که به عنوان یک مبنای کمیته رعایت آنها
برای سازنده اجباری است.
7 – 2 – 2 – گودبردارهای لازم برای اجرای شالوده‌ها:
————————————————
الف – ضوابط کلی اجرای گودبرداری.
گودبرداری برای پی به عملیات خاکی‌ای گفته می‌شود که با هدف احداث گودهایی که
بخشهای در تماس مستقیم با زمین ساختمانها در آن قرار می‌گیرد انجام‌می‌پذیرد.
این گودبرداریها باید بر اساس معیارهای مربوط به انجام عملیات خاکی صورت گیرند که
خود، موضوع مقررات دیگری است (4)*.
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات مندرج در صفحات 16 و 17 دارد.<<
ب – ضوابط ویژه اجرا.
7 – 2 – 2 – 1 – حفاظت کف گودها
کف‌گودهای مربوط به شالوده ساختمانها باید هر چه کمتر در معرض اثرات جوی و محیطی
قرار داشته باشد.(5) *
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات مندرج در صفحات 16 و 17 دارد.<<
7 – 2 – 2 – 2 – آمایش (آماده‌سازی)
اگر کف گود، برای اجرای شالوده پیش‌بینی شده، نامناسب تشخیص داده شود، لازم است
بر اساس شرایط مندرج در دستورالعمل مربوط، نسبت به انجام‌عملیات تکمیلی آماده‌سازی
آن اقدام شود (6)*.
>>*پاورقی: شماره اشاره به ردیف توضیحات مندرج در صفحات 16 و 17 دارد.<<
7 – 2 – 2 – 3 – گودبرداری در مجاورت آب
اجرای شالوده‌ها باید بعد از سالم‌سازی و خشکانیدن کف گود صورت گیرد.
سالم‌سازی کف گود با روشهای مناسب، از قبیل آب‌کشی و زهکشی، علمی است.
در حالت آب‌کشی و تخلیه باید به منظور احتراز از بروز مشکلات زیر، پیشگیریهای
لازم به عمل آید:
– تهدید پایداری شیروانیهای گود و ابنیه مجاور:
– بالا آمدن کف گود در اثر فشار آب، به ویژه بعد از توقف تلمبه‌زنی.
7 – 2 – 2 – 4 – پیشگیریهای مربوط به یخبندان:
اگر کف گود غرقات شده باشد و این غرقات یخ‌زده باشد، و یا اگر در گوشه و کنار گود
قطعات یخزدگی وجود داشته باشد، باید بتن‌ریزی شالوده بعد از ذوب‌یخها،و یا تخریب
کامل آنها و روبرداری و پاکیزه کردن جاهایی که در معرض یخبندان قرار داشته‌اند،
انجام شود.
7 – 2 – 2 – 5 – پیشگیریهای مربوط به ورود آب به گود و دیگر عوامل تخریب گود
باید تمهیدات لازم برای اجتناب از آب‌شستگی و تخریب ناشی از آن به هنگام اجرای
شالوده‌ها به عمل آید تا پایداری به هیچ عنوان دستخوش نقصان نشود.
7 – 2 – 2 – 6 – احتیاطات مربوط به پایداری بناهای موجود
گودهایی که در مجاورت بناهای موجود ایجاد می‌شوند نباید به هیچ عنوان پایداری این
بناها را، چه در مرحله موقت اجرا و چه در مرحله نهایی، دچار نقصان یا‌اشکال کنند.
7 – 2 – 3 – نظارت مربوط به اجرای شالوده‌ها:
——————————————
شالوده‌های ساختمانها باید با توجه به معیارها و دستورالعملهای "دفترچه مشخصات
فنی" مربوط به اجرای کارهای بتنی و همچنین مقررات زیر احداث شوند.
7 – 2 – 3 – 1 – بتن پاکیزگی
اجرای یک لایه بتن پاکیزگی در زیر تمامی شالوده‌های بتن آرمه که در مجاورت سطح
زیرین خود آرماتور دارند، الزام است.
بتن پاکیزگی خطر آلوده شدن بتن سازه‌ای را به هنگام انجام عملیات بتن‌ریزی مرتفع
می‌نماید.
ضخامت لایه بتن پاکیزگی به هیچ عنوان نباید کمتر از 5 سانتیمتر باشد
7 – 2 – 3 – 2 – عیارهای کمیته بتن شالوده‌ها
عیارهای مندرج در زیر به سیمانهای متداول مربوط می‌شوند:
الف – برای بتن پاکیزگی و بتن درشت، عیار کمیته، 150 کیلوگرم سیمان در متر مکعب
بتن است.
ب – بتن شالوده‌های غیر مسلح: برای شالوده‌های با بتن غیر مسلح در زیر دیوارهای
باربر یا ستونها، عیار کمیته، 200 کیلوگرم سیمان در متر کعب بتن است. در‌حالت
اجرای بتن داخل آب، باید عیار کمیته سیمان به 300 کیلوگرم در متر مکعب بتن افزایش
داده شود.
ج – برای بتن شالوده‌های نواری که فقط آرماتور کلاف دارند، باید عیار کمیته، 250
کیلوگرم سیمان در متر مکعب بتن در حالت بتن‌ریزی در خشکی و 350کیلوگرم سیمان در
متر مکعب در شرایط بتن‌ریزی در داخل آب باشد. عیارهای کمیته یاد شده برای تأمین
حفاظت کافی آرماتورهای در برابر خوردگی لازم است.
د – برای بتن شالوده‌های بتن آرمه، عیار کمیته، 300 کیلو گرم سیمان در متر مکعب
بتن در حالت بتن‌ریزی در خشکی و 400 کیلوگرم سیمان در متر مکعب بتن‌در شرایط
بتن‌ریزی در داخل آب است.
7 – 2 – 3 – 3 – بتن‌ریزی شالوده‌ها
بتن‌ریزی شالوده‌ها می‌تواند در صورت وجود شرایط پایداری برای دیواره‌های گود
بدون قالب‌بندی و با رعایت سایر مقررات فنی مربوط به بتن‌ریزی در مجاورت‌خاک انجام
شود.
در حالت خاص بتن‌ریزی در آب، لازم است روشی انتخاب شود که مانع شسته‌شدن بتن تا
زمان گیرش باشد(7).
7 – 2 – 3 – 4 – حالت محیط‌های خورنده
لازم است به منظور مشخص شدن شدت خورندگی محیط، در زمان مناسب نمونه‌برداری و
آزمایش بر روی آب و خاک محل به عمل آید. نتیجه این کار باید در‌شرایط پیش‌بینی شده
در دفترچه توضیحات مربوط به بخش مقررات شالوده‌ها از مبحث پی‌ها (7 – 2 – 1)
1 – لازم به یادآوری است که اثر آب بر قسمتهای زیر سفره بناها، و از آن جمله
شالوده‌های گسترده، در مبحث عملیات گودبرداری و زیربندی مطرح می‌شود.
2 – عرض، ارتفاع و ژرفای پی در حالا مختلف در اشکال زیر نماینده شده است:
3 – به عنوان مثال، طراحی پی دودکش‌ها، منابع آب و نظایر آنها تابع مقررات ویژه
مربوط به خود می‌باشد.
4 – نحوه و روش اجرای عملیات گودبرداری مربوط به پی‌ها را باید، در صورت لزوم، به
هنگام طراحی ساختمان مورد بررسی قرارداد و مشخص کرد.
5 – ریختن بتن پاکیزگی با بتن شالوده باید به مجرد اتمام عملیات گودبرداری صورت
گیرد. پاره‌ای از خاکها، مانند مارنها، که در زمان پایان عملیات گودبرداری‌مقاومتی
کافی و مناسب دارند. نسبت به عوامل جوی حساسیت نشان می‌دهند و در اثر ریز آب باران
بر آنها بعد از چند ساعت گل شده و کاملاً سست می‌شوند.برخی خاکها دیگر، مانند
شیست‌ها، خاصیت تورقی دارند و در مجاورت هوا پوسته پوسته شده و از جدارهای گود جدا
می‌شوند. به منظور پیشگیری از مشکل‌فوق و جلوگیری از در معرض هوا قرار گرفتن
زمینهای قابل تورم، می‌توان روی قسمتهای گودبرداری شده را با ملات ماسه و سیمان
اندود کرد و یا با ورق کلفتی‌از پلی‌اتیلن متناسب با شرایط سطح زمین، وی آن را
پوشاند.
6 – تمامی عواملی که در کف گود به آن برخورد می‌شود مانند سنگها، شالوده‌های قدیمی
و به طور کلی هر گونه عدسی زمین مقاوم که احتمال تشکیل نقاط‌سخت موضوعی را در زیر
شالوده‌های گسترده و شالوده‌های نواری پدید می‌آورند باید تا عمقی مناسب برداشته
شوند تا از ناهمگنی در زیر شالوده اجتناب شود.راه‌حلهای مناسب دیگری هم می‌توانند
به کار گرفته شوند.
تمامی بخشها و عدسیهای با قابلیت تراک بیشتر از زمین طبیعی مجموعه را باید در
شرایط یکسان بهسازی یا جایگزین کرد تا زمین پی از همگنی کافی برخوردار‌شود. خاک
جایگزین را، در صورت لزوم و با توجه به نوع آن، باید متراکم کرد تا معیارهای کلی
باربری نقصان نیاید. راه حل دیگر، جایگزینی بخشهای برداشته‌شده با بتن کم عیار
است. شرایط کار را باید مهندس صاحب نظر مشخص کند.
7 – معمولاً بتن‌ریزی در زیرآب به وسیله لوله انجام می‌گیرد.
8 – لازم است، به ویژه در موارد زیر، شرایط و نحوه کاربرد مشخص باشد،
– انتخاب نوع سیمان:
– عیار کمیته سیمان و دیگر عوامل تشکیل دهنده بتن:
– مواد افزودنی احتمالی در بتن:
– حفاظتهای پیش‌بینی شده و شرایط به کارگیری آن
