شماره : ۱۸۶۸۸ت۳۲۴۶۷ه
تاریخ : ۱۳۸۴.۰۳.۲۹
هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۸۴.۱.۱۴ بنا به پیشنهاد مشترک شماره ۲۰۷۸۳.۰۱۱ مورخ۱۳۸۳.۱۱.۱۴ وزارتخانه‌های کشور، جهاد کشاورزی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه ساماندهی عشایر را به شرح زیر تصویب نمود:
ماده ۱ـ در این آیین‌نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می‌روند:
الف ـ عشایر کوچنده: به مردمی گفته می‌شود که حداقل سه ویژگی زیر را داشته باشند:
۱ـ ساخت اجتماعی قبیله‌ای
۲ـ اتکای معاش به دامداری
۳ـ شیوه زندگی شبانی مبتنی بر کوچ
ب ـ ییلاق یا سردسیر: محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی که عشایر، تمام یا قسمتی از فصول بهار وتابستان را در آن می‌گذرانند.
پ ـ قشلاق یا گرمسیر: محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی که عشایر، تمام یا قسمتی از فصول پاییز و زمستان را در آن می‌گذرانند.
ت ـ میانبند: به گذرگاهها و اطراقگاههای موقت در مسیرهای کوچ بین ییلاق وقشلاق اطلاق می‌گردد.
ث ـ کوچ عشایری: عبارت است از حرکت خانوارهای عشایری از نقطه‌ای به نقطه دیگر با هدف استفاده‌از مراتع برای چرای دام که معمولابا همه اعضای خانوار، باروبنه، سرپناه قابل حمل و همراه با ایل، طایفه یارده‌هایی از آن انجام می‌گردد. کوتاه یا بلند بودن مسیر کوچ تغییری در مفهوم کوچ نمی‌دهد.
ج ـ مسیر کوچ: به خط سیر کوچ حداقل کوچکترین رده ایلی از ییلاق به قشلاق و بالعکس اطلاق می‌گردد.
چ ـ زیست بوم عشایری: محدوده‌ای از سرزمین و قلمرو رده‌های ایلی که علی‌الاصول شامل ییلاق، قشلاق و مسیر بین این دو باشد.
ح ـ کانون اسکان عشایری: به محدوده‌ای از زیست بوم اطلاق می‌گردد که براساس نتایج مطالعات سازمان‌امور عشایر دارای منابع، امکانات و استعدادهای لازم برای ایجاد اشتغال و اسکان عشایر باشد. این کانونها به‌عنوان یکی از واحدهای برنامه‌ریزی برای ساماندهی عشایر به دو نوع شامل کانون توسعه هدایتی (برنامه‌ریزی‌شده) و کانونهای توسعه اسکان خودجوش تقسیم می‌شوند.
خ ـ سامان عرفی عشایر: سامان عرفی به محدوده‌ای از اراضی مرتعی اطلاق می‌شود که از گذشته مورد بهره‌برداری تعداد مشخصی از خانوارهای عشایر قرار گرفته و عرفا دارای حق بهره‌برداری از آن می‌باشند.
د ـ سامانه عشایری: به محدوده‌ای که در برگیرنده چند سامان عرفی باشد گفته می‌شود. گنجایش مطلوب‌هر سامانه حدود ۵۰ خانوار و حداقل آن در شرایط استثنایی ۲۰ خانوار می‌باشد که این ظرفیت، امکان‌برنامه‌ریزی سامانه را همانند برنامه‌ریزی در واحد جغرافیایی مثل حوزه آبریز و واحدهای تقسیمات سیاسی مثل روستا مهیا می‌نماید.
ذ ـ حداقل خدمات مورد نیاز عشایر: مجموعه‌ای از امکانات، ابزار و وسایل، فعالیتهای عمرانی، آموزشی ،پرورشی، بهداشتی، ترویجی و فرهنگی که توسط دستگاههای اجرایی مختلف تعریف و به جامعه عشایری ارایه می‌شود.
ر ـ خدمات ثابت: آن دسته از فعالیتها و خدمات که در مراکز ثابت امکان انجام و ارایه دارند و اندازه،حجم، شکل، کیفیت و سایر مشخصات آنان به گونه‌ای نیست که بتوان این خدمات را به صورت سیار ارایه نمود.
ز ـ خدمات سیار: به فعالیتهایی اطلاق می‌گردد که با مراجعه به خانوار و یا محل استقرار عشایر ارایه می‌گردد.
ژ ـ آستانه برخورداری: حداقل شرایط لازم برای ارایه نوعی از خدمات.
س ـ آستانه دسترسی: فاصله بین محل استقرار تا نزدیکترین محل ارایه نوعی از خدمت.
ش ـ ساماندهی عشایر: عبارت است از سازوکارهایی که از طریق تأمین معیشت و امنیت اقتصادی وهمچنین ارتقای شاخصهای توسعه انسانی این جامعه ـ در حد میانگین جامعه روستایی کشور ـ که در دو بخش حمایت از اسکان و ساماندهی کوچ صورت می‌گیرد.
ص ـ حمایت از اسکان عشایر داوطلب: عبارت است از ارایه خدمات و اقدامات برای اسکان عشایر کهموجب حفظ، بهبود و توسعه فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی و خصوصا ایجاد اشتغال (کار مولد) و احداث‌حداقل تاسیسات زیربنایی لازم و مسکن مناسب برای عشایر شده به گونه‌ای که منجر به کاهش درآمد عشایراسکان یافته نسبت به قبل از اسکان نگردد.
ض ـ ساماندهی کوچ: عبارت است از ارایه خدمات حین کوچ و ایجاد زیرساختها و تاسیسات لازم و مناسب در مسیر کوچ و در اطراقگاهها به منظور تأمین نیازهای عشایر و تسهیل در امر کوچ.
ط ـ مراتع قطب مخالف اسکان: مراتعی که در نقطه مقابل محل اسکان عشایر قرار داشته
و حقوق بهره‌برداری آن متعلق به عشایر داوطلب اسکان است. به‌عنوان مثال اگر
عشایری علاقمند به اسکان در محدوده مراتع قشلاقی خود باشند، مراتع ییلاقی ایشان به
عنوان مراتع قطب مخالف اسکان تلقی می‌گردد.
ماده ۲ـ ساماندهی عشایر براساس راهبردهای زیر صورت خواهد گرفت:
الف ـ اسکان عشایر داوطلب، برنامه‌ریزی و حمایت از آن.
ب ـ ساماندهی عشایر کوچنده.
ماده ۳ـ [اصلاحی ۱۳۸۵/۵/۱]
مطالعات امکان سنجی و برنامه‌ریزی برای اسکان عشایر داوطلب در کانونهای توسعه به صورت متمرکز (ملی) توسط وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور عشایر ایران) انجام خواهد شد. تعیین نقاط مناسب برای اسکان عشایر داوطلب، پس از کسب نظر شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان (کارگروه آمایش و محیط زیست) در کمیسیونی متشکل از نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌های کشور، مسکن و شهرسازی، نیرو و جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، سازمان امور عشایر ایران و دفتر امور مناطق محروم کشور و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با مسؤولیت وزارت جهاد کشاورزی تصویب و جهت اجرا ابلاغ می‌گردد. دبیرخانه کمیسیون در سازمان امور عشایر ایران خواهد بود.
تبصره ـ مطالعات تفصیلی ـ اجرایی و برنامه‌ریزی، توسط امور عشایر استانها و در صورت لزوم سازمان امور عشایر ایران انجام می‌گیرد. دستورالعملهای مورد نیاز جهت اجرای مفاد این تبصره توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و با مشارکت دستگاههای اجرایی ذی‌ربط تهیه و ابلاغ خواهد شد.
ماده ۴ـ حمایت از عشایر داوطلب اسکان با استفاده از نتایج مطالعات انجام شده و برنامه راهبردی توسعه جامع مناطق عشایری در دو زمینه اسکان در کانونهای خودجوش دارای قابلیت توسعه و کانونهای هدایتی انجام می‌شود.
ماده ۵ ـ کلیه دستگاههای اجرایی ذی‌ربط موظفند در تنظیم بودجه سنواتی و تدوین
اهداف کمی‌برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت با اختصاص اعتبارات متناسب با جمعیت
عشایر، نسبت به انجام وظایف مربوط به حوزه مسؤولیت خود در قبال مناطق عشایری اقدام
نمایند. مسؤولیت نظارت بر حسن اجرای این‌امر به عهده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور می‌باشد.
ماده ۶ـ سازمان امور عشایر ایران موظف است به طور سالانه فهرست مراکز جمعیتی عشایر
اسکان یافته‌را تهیه و به وزارت کشور اعلام نماید. وزارت کشور موظف است حداکثر ظرف
شش ماه پس از وصول فهرست، نسبت به شناسایی و انطباق آن با قانون تقسیمات کشوری اقدام نماید.
ماده ۷ـ تشکلهای مردمی و غیردولتی مرتبط با فعالیتهای تولیدی، اقتصادی، اجتماعی
و فرهنگی عشایر، توانمندسازی جوامع محلی و بومی و حفاظت از محیط زیست با ارایه
کمکهای فنی و اعتباری در مناطق عشایری، توسط دستگاههای اجرایی و سازمانهای ذی‌ربط
مورد حمایت قرار خواهند گرفت.
ماده ۸ـ وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو مکلفند به منظور تسریع در ساماندهی به
اسکان عشایر داوطلب، میزان متناسبی از اراضی موات و مراتع ملی متعلق به دولت در
پایاب سدهای ساخته شده و یا در دست احداث را با تأمین آب مورد نیاز در جهت اجرای
این آیین‌نامه به عشایر اختصاص دهند.
ماده ۹ـ نرخ کارمزد تسهیلات بانکی به میزان حداقل و بخشودگی یا معافیتهای مالیاتی
معادل حداکثر معمول در مناطق توسعه نیافته و کمتر توسعه یافته در کانونهای اسکان
عشایر لحاظ خواهد شد.
ماده ۱۰ـ برای بازشناسی و پالایش آمار عشایر کوچنده از اشکال و انواع دیگر زندگی
عشایری، در آغاز برنامه چهارم توسعه، مرکز آمار ایران، آمارگیری یا سرشماری
بازشناسی عشایر را انجام دهد. اعتبار موردنیاز برای انجام سرشماری را سازمان
مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تأمین و تخصیص خواهد داد.
ماده ۱۱ـ ساماندهی عشایر کوچنده شامل ساماندهی کوچ، ایجاد اشتغال پایدار، ارتقای
شاخصهای برخورداری و خدمات عمرانی و زیربنایی می‌باشد.
تبصره ۱ـ ساماندهی کوچ شامل تدوین و تنظیم تقویم کوچ، نظارت بر نحوه چرای دام،
تأمین آب شرب،خدمات آموزشی، فرهنگی و بهداشتی ـ درمانی، خدمات دامپزشکی، کمک
به تأمین علوفه، حفظ امنیت در استقرارگاههای ییلاقی و قشلاقی، ایل راهها و
مسیرهای کوچ، مرمت و نگهداری ایل راهها، ایجاد تاسیسات‌لازم برای ارایه خدمات حین
کوچ و تجهیز مسیرهای کوچ می‌باشد.
تبصره ۲ـ ایجاد اشتغال پایدار برای عشایر کوچنده شامل:
۱ـ شناسایی اراضی موات و مراتع مستعد تغییر کاربری در عرصه سامانهای عرفی و قلمرو
عشایر به‌منظور واگذاری قطعی به عشایر جهت اجرای طرح‌های مرتع‌داری، تولیدی و
تأمین تسهیلات بانکی موردنیاز.
۲ـ آموزش، ترویج و تأمین تسهیلات بانکی مورد نیاز مربوط به نحوه احیا، اصلاح و
بهره‌برداری از مراتع،زراعت، باغبانی و روشهای نوین دامپروری و پرواربندی،
توسعه بیمه دام عشایر و خدمات بهداشت دام ودامپزشکی و تعاونیهای عشایری و سایر
تشکلهای غیردولتی عشایری برای اجرای مفاد این تبصره دراولویت خواهند بود.
۳ـ اجرای طرح‌های تجهیز منابع آب و خاک و حمایت از اجرای طرح‌های توسعه زراعت،
باغداری وسایر فعالیتها ( پرورش ماهی، کشت و فرآوری گیاهان دارویی و صنایع دستی)
جهت تنوع‌بخشی به اقتصادعشایر.
۴ـ اجرای طرح‌های جامع گردشگری طبیعی به عنوان اشتغال پایدار.
تبصره ۳ـ به منظور ارتقای شاخصهای توسعه انسانی در جامعه عشایر کوچنده، اقدامات زیر صورت می‌گیرد:
۱ـ ارتقای شاخص برخورداری از آموزش رسمی با ایجاد و توسعه آموزشگاهها به صورت ثابت
و سیار ونیمه سیار در دوره‌های تحصیلی مورد نیاز و ایجاد و توسعه آموزشگاههای
شبانه‌روزی در مراکز جمعیتی‌عشایر و نیز ایجاد ساختار تشکیلاتی و فناوری متناسب
برای آموزشهای نیمه حضوری و از راه دور.
۲ـ ارتقای دانش فنی و مهارتها در جامعه عشایری از طریق ارایه آموزشهای فنی ـ
حرفه‌ای، صنایع مرتبط‌با بخش کشاورزی و ایجاد تاسیسات و تجهیز مراکز آموزش و
ترویج در مناطق عشایری.
۳ـ ارتقای شاخصهای بهداشتی از طریق آموزش و ترویج، توسعه خدمات بهداشتی ـ
درمانی، بیمه وخدمات اجتماعی در مناطق ییلاقی، قشلاقی و مسیر کوچ.
۴ـ تأمین کالاهای اساسی، نهاده‌های تولیدی مورد نیاز عشایر در محل استقرارشان در
ییلاق و قشلاق.
۵ـ تأمین سوخت مورد نیاز عشایر در محدوده دسترسی مناسب نسبت به محل استقرار آنان.
۶ـ احداث، تکمیل، نگهداری و مرمت ایل راههای عشایری.
۷ـ ایجاد مراکز آموزشی، بهداشتی ـ درمانی، فرهنگی، پست و مخابرات، پاسگاه
نیروی انتظامی و پایگاه بسیج عشایری در محدوده استقرار ییلاقی و قشلاقی عشایر.
ماده ۱۲ـ هماهنگی بین دستگاههای ذی‌ربط در استانهای عشایری برای اجرای برنامه
ساماندهی،رعایت اولویت‌بندی و زمان‌بندی اقدامات و نیز بهبود و استمرار خدمات
رسانی به عشایر به عهده استانداران‌استانهای ذی‌ربط می‌باشد.
ماده ۱۳ـ شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان مکلف است بخشی از اعتبارات دستگاههای
اجرایی ذی‌ربط را حداقل به تناسب جمعیت و نیازهای جامعه عشایری استان به ارایه
خدمات و اجرای طرح‌های عمرانی مورد نیاز عشایر اختصاص دهد.
ماده ۱۴ـ اصلاح، بهبود و تقویت ساختار تشکیلاتی سازمان امور عشایر ایران، متناسب
با اساسنامه،ویژگیهای خاص جامعه عشایری و قطبهای کوچ و استقرار عشایر، به منظور
اجرای تکالیف، وظایف ومسؤولیتهای قانونی این سازمان در ساماندهی عشایر برای
افزایش اثربخشی فعالیتها و ارتقای شاخصهای‌توسعه در جامعه عشایری.
تبصره ـ وزارت جهاد کشاورزی نسبت به بررسی و اصلاح ساختار سازمان امور عشایر اقدام
نموده و پیشنهادهای لازم را به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ارایه می‌نماید.
ماده ۱۵ـ با توجه به محرومیت مضاعف مناطق عشایری، تخصیص یارانه‌های مناسب،
استفاده ازاعتبارات مربوط به مناطق کمتر توسعه یافته و ردیفهای خاص ـ علاوه بر
اعتبارات ملی و استانی دستگاههاـ برای اجرای برنامه ساماندهی عشایر اولویت دارد.
ماده ۱۶ـ هماهنگی به منظور نیازسنجی و انجام وظایف مندرج در جدول پیوست این آیین‌نامه (برنامه‌ای و سنواتی) توسط دستگاههای ذی‌ربط در مناطق عشایری به عهده وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور عشایر ایران) می‌باشد.
ماده ۱۷ـ دستگاههای اجرایی ذی‌ربط موظف هستند گزارش عملکرد خود را به طور سالانه تهیه و به شورای عالی عشایر منعکس نمایند. “دبیرخانه شورای عالی عشایر” ـ مستقر در سازمان امور عشایر ـ وظیفه پیگیری تهیه گزارشها را به عهده دارد.
ماده ۱۸ـ این آیین‌نامه از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجرا خواهد بود.
محمدرضا عارف – معاون اول رییس‌جمهور