شماره ۱۲۱۶۸/۹۰/دش – ۱۳۹۰/۱۰/۱۳
مصوبه «سند راهبردی علوم و فناوری های شناختی» که در جلسه ۶۹۹ مورخ ۳/۸/۱۳۹۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است، به شرح ذیل برای اجرا ابلاغ می شود:
ماده ۱ـ مقدمه
علوم شناختی به مطالعه کارکردهای شناختی ذهن و مغز و توسعه فناوری های برگرفته از این دانش نو می پردازد و بدین لحاظ دانشی نو، پویا و آیندهساز است که امید می رود در تعامل با سایر دانشهای نو و فناوری های همگرا چون زیست فناوری، فناوری نانو و فناوری اطلاعات به ارتقای کیفیت زندگی بشر، رفع کاستی های ناشی از آسیب های مغزی، تولید سامانه های هوشمند و استفاده بهینه از ذهن و قوای فکری انسان بینجامد. بدین لحاظ ضرورت دارد علوم و فناوری های شناختی که در سند نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت های الف ذکر شده است، در کشورمان توسعه یابد.
ماده ۲ـ مبانی نظری و فلسفی
در طول تاریخ، مکاتب نظری و فلسفی متنوعی در باب شناخت و رابطه ذهن و مغز ظهور کرده‌اند. اما در دهه های اخیر به دلیل پیشرفت علوم رایانه، علوم اعصاب و ظهور علوم شناختی پرسش های جدیدی مطرح شده است که در رشته جدیدی به نام فلسفه ذهن مورد بررسی قرار می گیرند. گرچه عده ای از فلاسفه ذهن، مادی انگارند، ولی عده دیگری از فلاسفه معتقدند که شناخت انسان نمی تواند فرایندی مادی باشد. بدین لحاظ ضروری است اندیشمندان اسلامی با بهره گیری از آموزه های دینی و معارف اسلامی درباب نفس، ذهن و معرفت که ذیلاً اصول آن بازگو می‌شود، مواجهه فعالی با مباحث جدید مطرح در زمینه ذهن و رابطه آن با مغز داشته باشند تا بتوانند تحولی را در مبانی فلسفی علوم شناختی رقم بزنند و خلاقانه به توسعه این دانش کمک کرده، گفتگوی سازنده‌ای را بین شرق و غرب در باب ذهن و شناخت بنیان نهند.
اصول نگرش اسلامی نسبت به نفس، ذهن و معرفت به شرح زیر است:
۱ـ باور به وجود خداوند به عنوان خالق انسان و افاضه کننده معرفت
۲ـ اذعان به وجود نفس و تجرد آن و پذیرش تجرد علم و معرفت
۳ـ باور به فطرت الهی انسان
۴ـ اتخاذ موضع معرفت شناختی واقع گرایانه (رئالیستی) در تحلیل ماهیت شناخت
۵ ـ عدم انحصار شناخت انسان به عالم حس و امکان شناخت مراتب وجود و عوالم دیگر
۶ ـ اجتناب از رویکردهای تحویل گرایانه و صرفاً مادی انگارانه (فیزیکالیستی) در تبیین شناخت و ذهن و باور به بطون و مراتب متعدد برای وجود انسان
۷ـ پرهیز از انحصار روش شناسی علم در روش تجربی
۸ ـ توجه به شمول آموزه های وحیانی و اندیشه های عقلی محض
۹ـ حکیمانه و هدفمند دانستن خلقت انسان و نظام معرفتی وی و انکار هرگونه تصادف و خلل در نقشه وجود آدمی
۱۰ـ پذیرش نظام علیت و عدم انحصار آن به علت و معلولهای مادی
۱۱ـ عدم تحلیل جبرباورانه یا تفویض گرایانه از انسان و قبول دیدگاه امر بین الامرین
ماده ۳ـ مبانی ارزشی
سند علوم و فناوری های شناختی برگرفته از اسناد بالادستی آن یعنی چشم انداز ۱۴۰۴ و نقشه جامع علمی کشور است و لذا مبانی و ارزش های آن اسناد بر این سند نیز حاکم اند، ولی به طور خاص می توان بر موارد ارزشی زیر نیز تأکید نمود:
۱ـ حاکمیت جهان بینی توحیدی اسلام در توسعه، ترویج و تحول علوم و فناوری های شناختی
۲ـ پرهیز از هرگونه مواجهه تقلیل گرایانه با انسان و ابعاد وجودی او
۳ـ رعایت کرامـت انسان، ضوابط اخلاقی و فقه اسلامی در مواجهه با انسان و آزمایش های مربوطه
۴ـ هدفمندی علوم و فناوری های شناختی و هماهنگی آن با سلامت معنوی، جسمانی و روانی انسان
۵ ـ تقدم مصالح عمومی بر منافع فردی و گروهی در توسعه علوم و فناوری های شناختی
۶ ـ رعایت عدالت در پرورش استعدادها در زمینه علوم و فناوری های شناختی
۷ـ تقویت خلاقیت، نوآوری، آزاد اندیشی و خطرپذیری در توسعه علوم و فناوری های شناختی و ابعاد کاربردی آن
۸ ـ توجه به ارزشمندی ذاتی علم و عالم و آفرینش های فکری و علمی در حوزه علوم و فناوری های شناختی
ماده ۴ـ چشم انداز
توسعه دانش و معرفت در زمینه علوم شناختی و فناوری های مربوط به آن بر اساس مبانی اسلامی برای شناخت و تعالی انسان، اقتدار ملی، تولید ثروت و رفاه اجتماعی، کسب جایگاه مناسب در جامعه جهانی به عنوان کشوری پیشرو، مرجع و تأثیرگذار، مولد و الهام بخش در تولید علوم و فناوری های شناختی و احراز رتبه اول در بین کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه بر اساس اهداف علمی و فناوری سند چشم انداز ۱۴۰۴ و نقشه جامع علمی کشور.
ماده ۵ ـ اهداف
۱ـ تولید و توسعه نظریه های علمی در باب کارکردهای ذهن و چگونگی شناخت و رابطه آن با مغز در حوزه علوم شناختی بر اساس مبانی انسان شناسی اسلام در زمینه ماهیت نفس، ذهن و کارکردهای آن
۲ـ تولید و توسعه علوم پایه در زمینه مطالعات مغز و کارکردهای شناختی
۳ـ دستیابی و توسعه روش های پرورش و تقویت توانمندی ها و کارکردهای شناختی
۴ـ بهره برداری و توسعه فناوری ها و ابزارهای واسط مغز و رایانه و انسان و ماشین
۵ ـ دستیابی و توسعه روش های درمان نابهنجاری های روانی و اصلاح کاستی های شناختی
۶ ـ دستیابی و توسعه سامانه های مصنوعی الهام گرفته از سامانه های شناختی و مغز
۷ـ کسب رتبه اول منطقه ای و مرجعیت علمی در عرصه علوم و فناوری های شناختی
ماده ۶ ـ راهبردها
۱ـ انجام پژوهش های بین رشته ای و مطالعات مشترک دانشگاهی و حوزوی در زمینه علوم و فناوری های شناختی
۲ـ تربیت نیروی انسانی لازم برای پژوهش و آموزش علوم و فناوری های شناختی
۳ـ نظریه پردازی در زمینه علوم و فناوری های شناختی به ویژه فلسفه ذهن
۴ـ حمایت از مراکز پژوهشی، آموزشی و فناوری ویژه در زمینه علوم شناختی
۵ـ تقویت همکاری ها و تعاملات بین المللی در زمینه علوم و فناوری های شناختی
۶ ـ افزایش تولیدات علمی و فناوری شناختی به منظور تثبیت موقعیت علمی کشور.
ماده ۷ـ اقدامات
۱ـ حمایت از تأسیس مراکز پژوهشی، آموزشی و فناوری ویژه و پشتیبانی از راه اندازی دوره های جدید دکتری و پسادکتری در زمینه علوم و فناوری های شناختی با رویکرد اسلامی در دانشگاه های واجد شرایط کشور با هماهنگی وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
۲ـ پشتیبانی مالی از انجام مطالعات بین رشته ای در زمینه علوم و فناوری های شناختی در مؤسسات و مراکز دانشگاهی و حوزوی موجود بر اساس معیارهای مصوب پیشرفت علمی.
۳ـ حمایت از تأسیس آزمایشگاه های مطالعه مغز و تصویربرداری عصبی در سطح ملی به منظور توسعه تحقیقات علوم شناختی، با هماهنگی دستگاه های مسئول ذیربط.
۴ـ حمایت از ایجاد شبکه آزمایشگاه های علوم و فناوری های شناختی، با هماهنگی دستگاه های مسئول ذیربط
۵ ـ حمایت از تأسیـس آزمایشگاه های حیوانی و انسانی علوم شناختی و تربیت نیروی انسانی متخصص برای انجام تحقیقات مجاز حیوانی و انسانی، با هماهنگی دستگاه های مسئول ذیربط.
۶ ـ تشکیل شبکه مجازی ارتباطی و بانک اطلاعات علمی میان مراکز دولتی و غیردولتی پژوهشی، آموزشی و فناوری و آزمایشگاه های علوم و فناوری های شناختی.
۷ـ حمایت از مراکز رشد و توسعه فناوری، شرکت های دانش بنیان، کانون های تفکر، انجمن های علمی، برگزاری همایش های ملی و بین المللی در زمینه علوم و فناوری های شناختی.
۸ ـ حمایت از افزایش هدفمند تعداد پژوهشگران و تشویق طلاب و دانشجویان نخبه تحصیلات تکمیلی رشته های ذیربط به ادامه تحصیل در علوم و فناوری های شناختی.
۹ـ حمایت از اساتید صاحب نظر و مسلط بر مبانی اسلامی در عرصه های علوم شناختی به ویژه فلسفه ذهن در مراکز حوزوی و دانشگاهی
۱۰ـ ترغیب مراکز حوزوی و دانشگاهی به پژوهش در عرصه های فلسفی و دینی مربوط با علوم شناختی و برقراری گفتگو با اندیشمندان و صاحب نظران سایر کشورها به منظور معرفی و ترویج نظریه های برگرفته از معارف اسلامی.
۱۱ـ بسترسازی برای همکاری محققان ایرانی مقیم خارج از کشور و محققان خارجی با مؤسسات داخلی در زمینه علوم و فناوری های شناختی.
۱۲ـ حمایت از انتشار مقالات در مجلات معتبر علمی بین المللی، تأسیس مجلات معتبر علمی، حضور در مجامع علمی جهانی و بازاریابی برای تولیدات فناوری شناختی به منظور تحقق مرجعیت کشور در حوزه علوم و فناور ی های شناختی.
۱۳ـ حمایت از برقراری ارتباط با دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی مهم منطقه و جهان اسلام و دانشگاه های پیشتاز در علوم و فناوری های شناختی در سایر نقاط دنیا به منظور آشنایی با فعالیت های آنها در زمینه علوم و فناوری های شناختی و معرفی توانمندی های ایران در این زمینه و انجام طرح‌های تحقیقاتی مشترک.
۱۴ـ حمایت از تدوین متون آموزشی سازگار با مبانی اسلامی و به دور از نگرش مادی انگارانه در زمینه علوم و فناوری های شناختی.
۱۵ـ حمایت هدفمند از سرمایه گذاری بخش غیردولتی برای تحقیقاتِ بنیادین، کاربردی و توسعه ای در حوزه علوم و فناوری های شناختی.
۱۶ـ ترغیب سازمان ها و مؤسسات آموزشی، تربیتی، درمانی، رسانه ای، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و دفاعی برای اخذ مشورت از محققان دارای صلاحیت در علوم و فناوری های شناختی و استفاده از دستاوردهای آنها.
۱۷ـ فرهنگ سازی و ترویج علوم و فناوری های شناختی و معرفی دستاوردهای آن.
تبصره ـ اقداماتی که نیاز به دریافت مجوز از سایر دستگاه های ذیربط دارند، با هماهنگی دستگاه های مربوطه انجام می شوند.
ماده ۸ ـ وظایف و ساختار اجراییبه منظور ایجاد هماهنگی در سطح ملی برای اجرای این سند، ستاد راهبری توسعه علوم و فناوری های شناختی به شرح ذیل تشکیل می شود:
۱ـ ستاد، مرجع اصلی تصمیم گیری و راهبری اجرایی در حوزه علوم و فناوری های شناختی است که به تدوین برنامه های اجرایی در چارچوب نقشه جامع علمی کشـور و سیاست های کلان شورای عـالی انقلاب فرهـنگی و اسناد بالادستی کشور می پردازد.
۲ـ ستاد، وظیفـه حمایت، هدایت و هماهـنگی مؤسسات دولتی و غیردولتی که در زمینه علوم و فناوری های شناختی مورد پشتیبانی مادی و معنوی قرار می گیرند را بر عهده دارد.
۳ـ ستاد، وظیفه تدوین نقشه راه توسعه علوم و فناوری های شناختی و اولویت بندی در این حوزه را بر عهده دارد.
۴ـ ستاد، مراحل و شاخص های کمی اجرای راهبردها و اقدامات توسعه علوم و فناوری های شناختی برای دستیابی به اهداف سند را در قالب بازه های زمانی کوتاه مدت (سه سال)، میان مدت (هشت سال) و بلندمدت (تا افق سند چشم انداز ۱۴۰۴)، ظرف ۶ ماه تنظیم و به تصویب خواهد رساند.
۵ ـ ستاد، قوانینی را که برای توسعه علوم و فناوری های شناختی در سطح ملی مورد نیاز است، به منظور تصویب به مراجع ذیربط پیشنهاد می دهد.
۶ ـ ستاد، بودجه سالانه مورد نیاز برای توسعه علوم و فناوری های شناختی در کشور را با هماهنگی ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به دولت پیشنهاد می نماید.
۷ـ دولت موظف است اعتبارات لازم را جهت امور اجرایی و حمایتی ستاد، در بودجه سالانه کشور پیش بینی و در اختیار ستاد قرار دهد.
۸ ـ اعضای ستاد عبارتند از: معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر آموزش و پرورش، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و یا نمایندگان آنها، نماینده ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور، نماینده مرکز مدیریت حوزه علمیه، رئیس مرکز همکاری های فناوری و نوآوری ریاست جمهوری، رئیس جهاد دانشگاهی، دبیر ستاد و ۷ تن از خبرگان دانشگاهی و حوزوی در زیرشاخه های مختلف علوم و فناوری های شناختی که به پیشنهاد دبیر ستاد و حکم رئیس ستاد منصوب می شوند.
۹ـ ریاست ستاد با معاون علمی و فناوری رئیس جمهور است. دبیر ستاد با حکم رئیس ستاد منصوب می شود.
۱۰ـ وظایف دبیرخانه به منظور اجرای این سند در اولین جلسه ستاد بررسی و به تصویب خواهد رسید.
ماده ۹ـ رصد و پایش وضعیت علوم و فناوری های شناختی در کشور و به روزرسانی سند
۱ـ وظیفه رصد و پایش توسعه علوم و فناوری های شناختی در کشور و رصد موقعیت کشور در عرصه بین الملل بر اساس شاخص ها و اهداف میانی بر عهده ستاد می باشد و ستاد موظف است سالانه گزارش وضعیت کشور و جایگاه آن را در زمینه علوم و فناوری های شناختی در سطح بین المللی تهیه و به شورای عالی انقلاب فرهنگی و سایر مراجع قانونی و ذیربط ارائه نماید.
۲ـ ستاد همچنین وظیفه دارد در صورت ضرورت اقدامات لازم را برای اصلاح یا به روزرسانی این سند، در قالب پیشنهادهایی جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه نماید.
ماده ۱۰ـ این مصوبه مشتمل بر ۱۰ ماده و یک تبصره در جلسه ۶۹۹ مورخ ۳/۸/۱۳۹۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.
رییس جمهور و رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ محمود احمدی نژاد