شماره ۱۵۵۷۶۷/ت۴۸۵۲۷هـ – ۹/۸/۱۳۹۱
هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۳/۷/۱۳۹۱ بنا به پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و تأیید معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور و به استـناد ماده (۲۱۷) قانون برنامه پنـجساله پنـجم توسعـه جمهوری اسـلامی ایران ـ مصوب ۱۳۸۹ـ تصویب نمود:
بسته اجرایی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موضوع ماده (۲۱۷) قانون یاد شده به شـرح پیوست که تأیید شده به مهر «دفتر هیئت دولت» است، تعیین می شود.
معاون اول رئیس جمهور ـ محمدرضا رحیمی
بسته اجرایی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (۱۳۹۴ ـ ۱۳۹۰)
موضوع ماده (۲۱۷) قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران
بسمه تعالی
مقدمه
امروزه اهمیت حفظ میراث فرهنگی و صنایع دستی و گسترش صنعت گردشگری در ایجاد اثرات مثبت اقتصادی در سطح دنیا به طور روزافزونی آشکارتر شده و دولت های مختلف دنیا، گردشگری را به عنوان یکی از عوامل مهم ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری می دانند. در سالیان گذشته در کشور ما پس از ادغام حوزه های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در یکدیگر، تشکیلات واحدی پدید آمده است که در فرجام اهداف مشترکی را پیگیری می کنند. گرچه مجموعه این تشکیلات در حوزه «فرهنگ» می گنجد، اما بهره برداری از آن ها و به زبان ساده تر درآمدزایی از این بخش، با توجه به توان و درون مایه نهفته در آن، بدون تردید اقتصادی است. همچنین حفظ میراث فرهنگی و صنایع دستی و بهره برداری از آنها در راستای توسعه گردشگری مبتنی بر شرایط فرهنگی و تاریخی و همچنین جاذبه های طبیعی و تاریخی و فرهنگی کشورمان، باعث تعامل سازنده و مؤثر با جهـان شده و با توجـه به منافع سرشار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن، مصالح ملی کشور نیز برآورده خـواهد شد. علاوه بر این توسعه زیرساخت های گردشگری نقش مؤثری بر گسترش گردشگری داخلی نیز خواهد داشت که ضمن ایجاد رونق در مناطق گردشگری کشور، باعث بهبود توزیع درآمد می گردد.
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سند چشم انداز
دستیابی به اهداف تعیین شده در اسناد فرادست برای بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ویژه سند چشم انداز و نیز اهداف مندرج در برنامه پنجم توسعه کشور، حرکتی نظام مند را می طلبد. همانگونه که در بند (۱) سند چشم انداز ملاحظه می شود، توسعه کشور باید در راستای مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی کشور تحقق یابد که از جمله مصادیق فرهنگ و تاریخ کشورمان میراث فرهنگی کشور می باشد. لذا توجه به حفظ، احیاء و نگهداری میراث فرهنگی کاملاً در راستای اهداف آرمانی کشور بوده و توجه به آن از اساسی ترین پایه های توسعه کشور می باشد. همچنین از دیگر اهداف آرمانی کشور در سند چشم انداز، رسیدن به جایگاه اول اقتصادی در سطح منطقه آسیای جنوبی و غربی است که با تأکید بر رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل حاصل خواهد شد (بند۶ چشم انداز). در این راستا صنعت گردشگری و صنایع دستی باید در اولویت های توسعه کشور قرار گیرد. چرا که وجود ضریب فزاینده بالا در این بخش مطمئناً باعث رشد پرشتاب اقتصاد همراه با بهبود توزیع درآمد در کشور خواهد شد. همچنین توسعه گردشگری مبتنی بر شرایط فرهنگی و تاریخی کشورمان باعث تعامل سازنده و مؤثر با جهان خواهد شد (بند ۸ چشم انداز).
در افق چشم انداز اجرای سیاست های کلی مندرج در این سند، در قالب عملیات توأم با درایت و مدیریت خردمندانه، علمی و همه جانبه و توجه به دیپلماسی هدفمند کشور، همراه با حفظ منابع ملی، باعث تحولات چشمگیری در همه شئونات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور خواهد شد. رسیدن به هدف های یاد شده مستلزم برداشتن گام های بزرگ، توأم با نهادسازی پیشرفته و استفاده از تجربیات کشورهایی است که این مسیر را پیموده اند.
در همین راستا چشم انداز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز که با توجه به اسناد بالادست و در قالب برنامه پنجم طراحی شده، به شرح ذیل می باشد:
۱ ـ دست یافتن به جایگاه واقعی ایران در جهان به عنوان یکی از غنی ترین، کهن ترین و تأثیرگذارترین فرهنگ ها و تمدن های بشری، با ویژگی های طبیعی کم نظیر و برخوردار از تعاملی سازنده و الهام بخش در عرصه بین المللی
۲ـ برخورداری از نظام مدیریت بروز و کارآمد، بهره مند از دانش فناوری مرتبط در سطح جهانی، توانا در تولید علم و فناوری، با اتکا بر دانش پایه، منابع انسانی ماهر و مسئولیت پذیر، سرمایه اجتماعی روبه رشد، مبتنی بر اصول اخلاقی و ارزش های اسلامی و ملی و مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی کشور
۳ـ برخورداری از نظام برنامه‌ریزی هدفمند با اقتصادی سالم، باثبات، رقابت‌پذیر و با رشد و شتاب مناسب و در تعامل با اقتصاد جهانی، با ایفای نقش مؤثر در اقتصاد ملی و منطبق بر مزیت های نسبی فرهنگی ـ تاریخی و طبیعی
۴ـ بهره مندی از آثار فرهنگی ـ تاریخی و طبیعی و هنرهای سنتی، متکی بر نظام جامع شناخت و پژوهش، حفاظت، احیاء، ارتقاء و بهره برداری خردمندانه، در تعامل سازنده و هدفمند با حیات فرهنگی ـ اجتماعی و اقتصادی، تقویت حس مسئولیت عمومی، تحکیم هویت ملی و وفاق اجتماعی
۵ ـ بهره مندی از گردشگری پر رونق با محصولات متنوع، بازارهای سامان یافته، خدمات استاندارد شده و دست یافتن به جایگاه برتر گردشگری منطقه و معرفی ایران به عنوان یکی از قطب های گردشگری جهان به ویژه جهان اسلام.
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در برنامه پنجم توسعه
در سیاست های کلی برنامه پنجم که مبنای تهیه و تدوین قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران بوده است نیز بر حمایت از گسترش فعالیت های گردشگری با تأکید بر سفرهای زیارتی تصریح شده است. همچنین در قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه وظایف ذیل برای سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درنظر گرفته شده است : انجام اقدامات قانونی برای ایجاد مراکز گردشگری و مراکز تخصصی غیردولتی میراث فرهنگی و مراکزی جهت نظارت بر مراکز اقامتی، پذیرایی دفاتر خدمات گردشگری، حمایت مالی از راه اندازی موزه های تخصصی به ویژه موزه های دفاع مقدس، حمایت مالی از ایجاد مراکز حفظ آثار و فرهنگ سنتی عشایری و روستایی، حمایت مالی و معنوی از مالکیت و حقوق قانونی مالکین بناها و آثار و اشیاء تاریخی منقول و اقدام لازم جهت بیمه آثار هنری و تاریخی، شناسایی و حمایت از آثار فرهنگی تاریخی و میراث معنوی حوزه فرهنگی ایران، موجود در سایر کشورها، استفاده بهینه از ظرفیت معنوی اماکن زیارتی به ویژه در شهرهای مقدس مشهد، قم و شیراز به وسیله شناسایی مشکلات زائرین، برنامه‌ریزی جهت ساماندهی امور زائرین و تأمین زیرساخت های لازم و توسعه امکانات و خدمات زیارتی در قطب های زیارتی و گردشگری مذهبی و اجرای پروژه های زیربنایی مورد نیاز در قالب بودجه های سنواتی.
وظایف و سیاست های کلان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری سیاست های کلان سازمان به شرح ذیل معین شده است:
• شناسایی و مستندسازی میراث فرهنگی (ملموس و غیرملموس)، میراث طبیعی، هنرهای سنتی، صنایع دستی و جاذبه های گردشگری کشور
• شناخت گستره جغرافیایی, پژوهش دوره های تاریخی, معرفی و حمایت از فرهنگ، هنر و تمدن ایرانی
• ارتقاء کمی و کیفی، تنوع بخشی و گسترش پژوهش های بنیادی، کاربردی و بهره گیری از علوم و فناوری های روزآمد در بخش میراث فرهنگی، هنرها و دانش سنتی، میراث طبیعی، صنایع دستی و گردشگری
• معرفی ارزش ها و ظرفیت های نهفته در میراث فرهنگی (مادی وغیرمادی)، میراث طبیعی، دانش و هنرهای سنتی و صنایع دستی و گردشگری کشور در سطح ملی، منطقه ای و جهانی
• تدوین نظام مدیریت حفاظت، احیا، ساماندهی و بهره برداری خردمندانه از آثار بر اساس معیارهای طبقه بندی و هرم ارزشی آنها
• تدوین نظام مدیریت حفاظت و نجات بخشی آثار فرهنگی و طبیعی در معرض خطر و یا در شرایط بحران و هنرهای سنتی در حال زوال
• طبقه بندی آثار بر اساس ارزش های فرهنگی, تاریخی و طبیعی و تدوین هرم ارزشی آنها
• توسعه کمی و کیفی نظام آموزشی رسمی و عمومی به منظور ارتقاء دانش تخصصی و همگانی، ترویج فرهنگ و گسترش آگاهی های عمومی در زمینه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• تعمیق وحدت ملی و وفاق اجتماعی و درک و احترام متقابل در میان فرهنگ های بومی کشور با تأکید بر بقا فرهنگ و هویت ملی اسلامی ایران از طریق صیانت از تنوع فرهنگی و گسترش گردشگری
• تقویت باور و عزم ملی در ارکان تصمیم گیری کشور و اقشار مختلف جامعه از طریق توسعه بخش میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وارتقاء جایگاه آن در برنامه های توسعه بویژه برنامه پنجم توسعه
• نهادینه سازی ارزش های میراث فرهنگی، هنرهای سنتی و طبیعی کشور، حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی بخش از طریق توسعه آموزش های رسمی و تخصصی و ارتقاء آگاهی عمومی, مسئولیت همگانی و مشارکت حداکثری مردم در حفاظت و بهره برداری خردمندانه از آنها
• ایجاد سازوکارهای لازم و تقویت انگیزه در مجامع علمی جهانی برای مطالعات ایران شناسی و پژوهش های مرتبط با تمدن ایرانی ـ اسلامی
• ایفای تعهدات ذیربط بین المللی و منطقه ای، توسعه طرح‌ها و پروژه های مشترک، تبادل تجارب، ارتقا سطح همکاری و تعامل مؤثر با کشورها، مجامع علمی، پژوهشی و دانشگاهی و سازمان های بین المللی در بخش میراث فرهنگی، طبیعی، صنایع دستی و گردشگری
• توسعه همکاری های علمی، پژوهشی، آموزشی و اجرایی با مراکز آموزش عالی، دانشگاهی و مؤسسات پژوهشی در بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• بهره گیری از سازوکارهای مدیریت یکپارچه به منظور گسترش همکاری و هم افزایی در فعالیت های بین حوزه ای و بین بخشی و افزایش بهره‌وری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• تدوین نظام جامع حمایت از فعالیت های خلاقانه و ابتکارات داوطلبانه در بخش میراث فرهنگی، طبیعی، صنایع دستی و گردشگری
• اعتمادسازی و حمایت از گردشگران، ساماندهی خدمات گردشگری در مبادی و مقاصد گردشگری و تسهیل ورود وخروج گردشگران
• تدوین نظام جامع استانداردهای ناظر بر محصولات و خدمات گردشگری
• حمایت از تنوع محصولات گردشگری و صنایع دستی و خلق مزیت های جدید به منظور پاسخگویی به بازارهای هدف
• بهره گیری از روش های نوین تبلیغات، بازاریابی و ارائه بسته های محصولات گردشگری کشور به منظور معرفی مزیت ها و محصولات گردشگری و صنایع دستی کشور
• شناسایی بازارهای هدف گردشگری و صنایع دستی، تبادل تجارب، ارتقاء سطح همکاری فیمابین با تأکید بر ایجاد توازن در تبادل گردشگر
• توسعه زیرساخت های مرتبط با گردشگری و صنایع دستی با استفاده از مشارکت حداکثری جامعه ذی نفعان و با اولویت فعالیت ها و مناطق دارای مزیت نسبی
• ایجاد شرایط حقوقی ـ مدیریتی و اقتصادی مناسب برای تعامل سازنده میراث فرهنگی وطبیعی با حیات جاری جامعه به منظور ایجاد ارزش افزوده اقتصادی میراث ها بویژه در شهرها و بافت های تاریخی با هدف جلوگیری از تخریب آنها
• اتخاذ تدابیر لازم به منظور ایفای نقش بخش میراث فرهنگی, صنایع دستی و گردشگری در ارتقاء شاخص های اقتصاد ملی، اشتغال زایی، کاهش محرومیت مناطق محروم و افزایش سطح معیشت جوامع محلی
•ایجاد زمینه های لازم برای کاهش اتکاء بخش به منابع مالی دولتی از طریق افزایش مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی در بخش میراث فرهنگی , صنایع دستی و گردشگری
• تدوین نظام جامع حمایتی (تعرفه ای و غیرتعرفه ای) و تشویقی (مالی و غیرمالی) از فعالان در بخش میراث فرهنگی، طبیعی، صنایع دستی و گردشگری
• گسترش و حمایت از گردشگری طبیعی و روستایی به منظور افزایش نشاط اجتماعی، سلامت عمومی، رونق روستا، گردش متوازن مالی و کاهش مهاجرت های روستایی
• ایجاد نظام مدیریت داده و اطلاعات یکپارچه، بروز و کارآمد بخش با پشتیبانی سیستم اطلاعات جغرافیایی به منظور جمع آوری، بازخوانی، پردازش، انتقال و تبادل اطلاعات و ایجاد امکان دسترسی ذی نفعان و با تأکید بر ضرورت استقرار نظام حساب های اقماری گردشگری
• ارتقاء کمی و کیفی نیروی انسانی از طریق ایجاد نظام بهینه جذب، آموزش، ارتقاء تخصص و مهارت و حمایت از نیروی انسانی شاغل در بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• توانمندسازی جوامع محلی، ساماندهی و انتظام بخشی به فعالان بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و حمایت از ایجاد و توسعه تشکل های غیردولتی در این بخش
• ایجاد محیط حقوقی و اداری مناسب برای تحقق اهداف توسعه بخش ازطریق تدوین، اصلاح و تکمیل قوانین و مقررات, تشکیلات روش ها و استانداردها
• بهینه سازی ساختار مدیریتی به منظور اثربخشی حاکمیت از طریق کاهش تصدی گری و تمرکز دولت در حوزه سیاست گذاری، هدایت، حمایت و نظارت و همچنین ارتقاء نقش و سهم بخش غیردولتی در بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• ایجاد نظام مدیریت بروز و کارآمد مدیریت و کنترل پروژه به منظور هدایت، پایش و ارزیابی مستمر فعالیت های بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• بکارگیری اصول و سازوکارهای ارزیابی محیطی راهبردی در توسعه بخش به منظور تحقق مفاد سند چشم انداز بخش میراٍث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• تبیین و نهادینه کردن معیارهای اخلاق حرفه ای در فعالیت های مرتبط با بخش از جمله کد اخلاق گردشگری برای ارتقاء سطح سلامت بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و انطباق آن با معیارها و ارزش های ملی ـ اسلامی
• صیانت از میراث طبیعی و تنوع زیستی و تنوع منظر کشور و تعمیق رابطه مردم با طبیعت از طریق توسعه پایدار طبیعت گردی
• شناسایی، معرفی و حمایت از گنجینه های زنده بشری، مشاهیر و مفاخر فرهنگ و هنر و حوزه تمدنی ایران
مسائل اساسی دستگاه و راهبردهای اصلی:
با توجه به مطالب پیش گفته مسائل اساسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و راهبردهای متناظر با آن به شرح ذیل می باشد:
• افزایش سهم درآمدهای گردشگری در GDP کشور که راهبرد در نظر گرفته شده برای آن ارتقاء فعالیت های بازاریابی و تبلیغات برای جذب توریسم و توسعه تسهیلات جهت رفاه گردشگران شامل تسهیل ورود و خروج گردشگر، آسان سازی انجام عملیات مالی و گسترش تبلیغات و اطلاع رسانی منطقه ای و موضوعی.
• توسعه تعاملات بین المللی جهت تحکیم روابط سیاسی و اجتماعی و تقویت تعاملات فرهنگی که با شرکت در رویدادهای بین المللی و میزبانی این رویدادها امکان پذیر است.
• توزیع متوازن سفر برای گردشگران داخلی در فصول مختلف سال در کلیه استان ها که راهبرد آن را می توان افزایش سهم سفر در سبد هزینه خانوار و ارزان سازی سفر در نظر گرفت.
• توزیع و تخصیص بهینه و عادلانه منابع که با بازنگری در نحوه توزیع اعتبارات به استان ها و پروژه ها، امکان پذیر است.
• ارائه راهکارها و سیاست های اجرایی به منظور رفع مشکلات و موانع سرمایه گذاری که راهکار در نـظر گرفته شـده برای آن افزایـش راندمان و کـارایی ادارات کـل استانی است.
• در بخش صنایع دستی، تقویت و پشتیبانی زمینه های اقتصادی صنایع جانبی و مرتبط با حوزة صنایع دستی که توسعه و تسهیل فعالیت ها و مبادلات تجاری در حوزه صنایع دستی راهکاری بهینه برای این مسئله است.
• افزایش تولید ملی و ارتقاء ارزآوری به کشور که با تقویت و ساماندهی امور تولید، بازاریابی، فروش و صادرات به منظور افزایش توان رقابتی و حضور مؤثر در بازارهای داخلی و خارجی امکان پذیر و لازمه آن کمک به استانداردسازی صنایع دستی و ارائه حمایت جهت توسعه و تقویت امور تبلیغات، بازاریابی و فروش است.
• توسعه جوامع محلی و روستایی با انجام حمایت جهت ایجاد و تقویت اشتغال آنان در زمینه صنایع دستی
• توسعه، تشویق و ترغیب سرمایه گذاری و فعالیت در حوزه صنایع ملی دارای بازدهی اقتصادی که لازمه آن انجام حمایت های مؤثر جهت ایجاد، نوسازی و توسعه واحدهای تولیدی و تجاری صنایع دستی است.
• احیاء و حفظ آثار هنری رو به زوال و فراموش شده ملی، که با حمایت از حقوق مالکیت معنوی، میراث مادی، نوآوری ها و خالقان آثار در حوزه صنایع دستی و احیاء رشته های رو به زوال و منسوخ شده از طریق ایجاد مرکز اسناد و بانک اطلاعاتی صنایع دستی و ثبت آثار هنری و حمایت از خالقان آن و احیاء رشته های رو به زوال و منسوخ شده امکان پذیر است.
• افزایش درآمدهای ریالی و ارزی و ارتقاء تولید ناخالص ملی و صادرات غیرنفتی که از طریق ایجاد و تقویت ارتباط با مجامع و سازمان های بین المللی مرتبط از قبیل یونسکو، آیسسکو و … با توسعه کیفی رویدادهای علمی، فرهنگی، ملی و بین المللی در زمینه صنایع دستی و افزایش بهره‌وری و ارتقاء سطح کمی و کیفی محصولات تولیدی کشور امکان پذیر است.
• ایجاد انگیزه در نسل جوان به فراگیری و ترویج رشته های متنوع و اصیل صنایع دستی، به منظور شناسایی، تقویت و پرورش استعداد خلاق هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی و فراهم نمودن محیط مناسب به منظور بروز تفکر خلاق در هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی با ایجاد و تأسیس مراکز آموزشی، تولیدی جهت آموزش عمومی و تخصصی صنایع دستی.
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ، بسته اجرایی سازمان با رویکرد مسئله محوری شامل سه بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد:
۱ـ گردشگری
۲ـ میراث فرهنگی
۳ـ صنایع دستی
برنامه های عملیاتی ذیل هریک از بسته های اجرایی فرعی در جداول پیوست آمده است.