به استناد مواد (۸۵) و (۸۶) قانون کار جمهوری اسلامی ایران، با هدف ارتقاء فرهنگ ایمنی، ایمن سازی و پیشگیری از حوادث ناشی از کار مشمولین قانون کار، “متن بازنگری آیین نامه ایمنی سامانه اتصال به زمین”، موضوع در جلسه مورخ ۱۴۰۱/۸/۲۳ “شورای عالی حفاظت فنی” مورد بررسی و موارد به شرح زیر تصویب گردید:
فصل اول ـ کلیات
ماده ۱ ـ هدف و دامنه کاربرد
این آیین‌نامه به استناد ماده ۸۵ و تبصره یک ماده ۸۶ قانون کار جمهوری اسلامی ایران با هدف ایمن سازی محیط کار و جلوگیری از بروز حوادث ناشی از کار در برابر مخاطرات ناشی از برق، از طریق سامانه اتصال زمین و به منظور (برق گرفتگی و آتش سوزی و انفجار حاصل از شرایط ناایمن توزیع برق) و در نهایت صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور در این بخش تدوین شده است و برای طراحی و اجرا و نگهداری و اندازه گیری سامانه اتصال زمین، برای تمامی کارفرمایان کارگاه های مشمول قانون کار که دارای شرایط مندرج ذکر شده از فصل نهم تا فصل بیست و سوم این آیین نامه می باشند؛ لازم الاجرا است.
ماده ۲ ـ تعاریف و اصطلاحات در این آیین‌نامه در معانی مشروح زیر به کار می روند:
۱ ـ ابزار پایش عایق بندی (IMD) [پاورقی ۱]/آشکارساز زمین: ابزاری که مقاومت عایقی بین هادی فاز و الکترود زمین را اندازه گیری می کند و در صورت پایین آمدن مقاومت از حد معین، به وسیله هشدارهای دیداری و شنیداری اعلام می کند.
پاورقی ۱ – Insulation Monitoring Device
۲ ـ ابزارهای پایانه هوایی [پاورقی ۲]: بخشی از سامانه حفاظت در برابر آذرخش (صاعقه) است که وظیفه دریافت آذرخش و تخلیه آن به زمین را به عهده دارد.
پاورقی ۲ – Air Termination
۳ ـ اتصال زمین عملیاتی [پاورقی ۳]: اتصال نقطه خنثای سامانه (نول) به زمین است که باعث قطع مدارهای معیوب احتمالی می شود و در نتیجه عایق بندی سامانه حفظ و اضافه ولتاژها محدود شده و از این طریق، عملکرد درست لوازم، دستگاه های الکتریکی و مدارها تأمین می شود.
پاورقی ۳ – Functional
۴ ـ اتصال زمین حفاظتی [پاورقی ۴]: اتصال بدنه هادی به خنثی (نول) و زمین است تا در مواقع اتصالی، مدار معیوب را به سرعت قطع کند و بدین ترتیب ایمنی فرد در تماس با تجهیزات الکتریکی و هادی های بیگانه را تأمین نموده و خطر آتش سوزی را نیز محدود نماید. [پاورقی ۵]
پاورقی ۴ – Protectional
پاورقی ۵ – برای اطلاعات بیشتر در مورد جزئیات انواع سامانه های زمین حفاظتی به پیوست الف مراجعه شود.
۵ ـ اتصالی: حالتی از مدار که جریان در مسیری غیرعادی یا پیش بینی نشده، جاری می شود. این جریان امکان دارد از نقص در عایق بندی یا از بست های به کار رفته بر روی عایق رساناها ناشی شود.
۶ ـ الکترود ارت (زمین) [پاورقی ۶]: رسانا یا گروهی از رساناهای متصل به هم که اتصال الکتریکی به زمین را فراهم می کنند.
پاورقی ۶ – Earth Electrode
۷ ـ الکترودهای متفرقه: اجزای هادی تأسیسات و تجهیزاتی از جنس مس و آهن و فولاد و غیره هستند که در ساختمان ها و تأسیسات مربوط به آن برای مصارف ویژه به کار می روند و در همبندی برای پایین آوردن مقاومت کل، مورد استفاده قرار می گیرند. غلاف های فلزی و زره کابل ها را که معمولاً به منظور ایجاد مسیری برای هدایت جریان اتصالی به نقطه خنثای منبع در محل ترانسفورماتور استفاده می شوند، می توان به عنوان الکترود متفرقه محسوب کرد، به شرطی که حداقل به طول ۳۰۰ متر در زیر خاک مدفون باشد.
۸ ـ انکوباتور [پاورقی ۷]: انکوباتور نوزاد دستگاهی است برای مراقبت ویژه نوزادان در بدو تولد و نوزادانی که زودتر از موعد مقرر متولد می شوند. دستگاه انکوباتور امکاناتی جهت حفظ سلامتی نوزادان در اختیار آنان قرار می دهد از جمله: دما و رطوبت و اکسیژن قابل تنظیم بوده و پزشک بر اساس نیاز نوزاد می تواند آن پارامترها را تنظیم نماید.
پاورقی ۷ – Incubator
۹ ـ پتانسیل زمین (ارت) [پاورقی ۸]: پتانسیل الکتریکی ایجاد شده نسبت به جرم موجود زمین یا نسبت به سطح زمین اطراف الکترود ارت، هنگامی که جریان الکتریکی از الکترود به زمین جاری شود.
پاورقی ۸ – Earth Potential
۱۰ ـ پیت [پاورقی ۹] (خاک گیاهی): خاکی که مواد آلی تجزیه نشده به ضخامت مختلف با کمی مواد معدنی (رس و سیلت و شن) مخلوط گردیده و به رنگ سیاه در زیر لایه های خاک تکامل یافته مشاهده می شود. مواد آلی تجزیه نشده در خاک پیت عموماً از شاخ و برگ درختان در ارتفاعات پست و زمین های کم شیب مناطق جنگلی و یا ریشه و ساقه و برگ گیاهان علفی در مناطق مرتعی تشکیل یافته است.
پاورقی ۹ – Peat
۱۱ ـ تابلوی برق [پاورقی ۱۰]: مجموعه ای از ورودی و خروجی های برق و وسایل اضافه جریان خودکار که در داخل جعبه یا کابینت قرار داشته و برخی از انواع آن ها کلیدهایی برای کنترل روشنایی، گرما یا مدارهای توان دارند.
پاورقی ۱۰ – Switch Board
۱۲ ـ تأسیسات الکتریکی [پاورقی ۱۱]: مجموعه ای از تجهیزات الکتریکی مرتبط با هم که هدف یا هدف های معینی را با مشخصات فنی هماهنگ تأمین می کنند.
پاورقی ۱۱ – Electrical Installation
۱۳ ـ تأسیسات الکتریکی موقت: تأسیساتی است که در طول دوره ساخت و ساز و تعمیر و نگهداری و تغییر مدل یا تخریب ساختمان ها و سازه ها و تجهیزات و فعالیت های مشابه دیگر به منظور تأمین برق استفاده می شود و تا زمان پایان عملیات مجاز است. این زمان در مورد روشنایی موقت برای جشن ها و موارد مشابه، ۹۰ روز است.
۱۴ ـ تجهیزات الکتریکی [پاورقی ۱۲]: تمامی مدارها و وسایل و دستگاه ها و مصرف کننده ها و هر وسیله مشابه دیگر که به عنوان بخشی از تأسیسات الکتریکی به کار رفته یا در ارتباط با این تأسیسات هستند.
پاورقی ۱۲ – Electrical Equipment
۱۵ ـ تجهیزات مصرف کننده جریان [پاورقی ۱۳]: تجهیزاتی که برای تبدیل انرژی الکتریکی به نوعی انرژی دیگر در نظر گرفته می شود.
پاورقی ۱۳ – Current Equipment
۱۶ ـ ترمینال اصلی زمین (شینه ارت) [پاورقی ۱۴]: ترمینال یا شینه ای که برای وصل هادی های حفاظتی که شامل هادی های همبندی برای هم ولتاژ کردن و هادی های مربوط به اتصال زمین عملیاتی (درصورت وجود) به سامانه زمین است، پیش بینی می شود.
پاورقی ۱۴ – Main Earthing Terminal
۱۷ ـ تماس مستقیم [پاورقی ۱۵]: تماس فرد با قسمت هایی که در حالت عادی باید برق دار باشند، مانند تماس با شینه برق دار یا سیم فاز یا تماس با سیم نول.
پاورقی ۱۵ – Direct Contact
۱۸ ـ تماس غیرمستقیم [پاورقی ۱۶]: تماس فرد با قسمت های رسانای الکتریکی برق دار شده در دسترس که در حالت عادی نباید برق دار باشند.
پاورقی ۱۶ – Undirect Contact
۱۹ ـ جرقه گیر (ISG) [پاورقی ۱۷]: در صورت وقوع اضافه ولتاژهای ناگهانی، مقاومت الکتریکی این وسیله کم شده و ولتاژ را تخلیه می کند. در نتیجه همبندی هم پتانسیل حفاظت در برابر آذرخش تأمین می شود.
پاورقی ۱۷ – Isolating Spark Gaps
۲۰ ـ جریان اتصال کوتاه [پاورقی ۱۸]: اضافه جریانی که در نتیجه بروز اتصالی با امپدانسی قابل چشم پوشی بین هادی هایی با پتانسیل های مختلف در شرایط عادی کار برقرار شود.
پاورقی ۱۸ – (Solid) Short – Circuit Current
۲۱ ـ جریان اضافه بار (یک مدار) [پاورقی ۱۹]: اضافه جریان در مداری که خرابی الکتریکی ندارد.
پاورقی ۱۹ – Over Load Current
۲۲ ـ جریان نشتی زمین [پاورقی ۲۰]: جریان جاری به زمین یا رساناهای دیگری که مدار الکتریکی آنها به زمین راه دارد. در صورت استفاده از خازن در مدارها، امکان دارد جریان مذکور شامل بخش خازنی هم باشد.
پاورقی ۲۰ – Earth Leakage Current
۲۳ ـ حداقل انرژی جرقه زنی محیط (EMIE) [پاورقی ۲۱]: حداقل انرژی که می تواند باعث جرقه زنی مخلوطی از مواد قابل اشتعال مشخص با هوا یا اکسیژن شود. این انرژی با روش های استاندارد اندازه گیری می شود.
پاورقی ۲۱ – Minimum Ignition Energy
۲۴ ـ حفاظ (مانع حفاظتی) [پاورقی ۲۲]: حفاظی که از تماس مستقیم با ولتاژهای خطرناک جلوگیری می کند، مانند حصار ترانس پست برق فشار قوی.
پاورقی ۲۲ – Barrier
۲۵ ـ خوردگی الکترو شیمیایی: تشکیل پیل الکتریکی به وسیله فلزات ناهمگون در محیط الکترولیت (مانند مس و فولاد که مس نسبت به فولاد قطب مثبت تشکیل داده، سبب خوردگی سریع خواهد شد).
۲۶ ـ خوردگی شیمیایی: اثر مواد شیمیایی خاک بر روی فلز هادی اتصال زمین.
۲۷ ـ خیز ولتاژ زمین (GPR) [پاورقی ۲۳]: زمانی که جریان الکتریکی بزرگی وارد زمین می شود، این پدیده به وقوع می پیوندد. معمولاً این اتفاق در اثر جریان خطا در پست های توزیع برق یا در اثر برخورد آذرخش رخ می دهد. در این حالت، جریان هایی با دامنه بزرگ از طریق سامانه اتصال زمین وارد زمین می شوند که نه تنها ولتاژ زمین را افزایش می دهد، بلکه ولتاژ خاک اطراف نیز افزایش می یابد. این پدیده باعث می شود جریان های زیادی در مسیر جریان خطا وارد خاک شده و منجر به جاری شدن جریان الکتریکی در بدنه های هادی زمین شده از جمله لوله ها و سیم های مسی و حتی بدن افراد شود.
پاورقی ۲۳ – Ground Potential Rise
۲۸ ـ دیمر [پاورقی ۲۴]: وسیله ای در مدار الکتریکی است که برای تغییر شدت روشنایی لامپ ها در تأسیسات روشنایی به کار می رود.
پاورقی ۲۴ – Dimmer
۲۹ ـ روشنایی با جایگاه (تورفتگی) خشک [پاورقی ۲۵]: روشنایی که برای نصب در کف یا دیواره یک استخر، وان یا آب نما در تورفتگی که در برابر ورود آب درزبندی شده، در نظر گرفته می شود.
پاورقی ۲۵ – Dry – niche Iuminaire
۳۰ ـ روشنایی با جایگاه (تورفتگی) مرطوب [پاورقی ۲۶]: روشنایی است که برای نصب در یک پوسته مستقر در سازه یک استخر یا آب نما در نظر گرفته می شود که کاملاً با آب احاطه خواهد شد.
پاورقی ۲۶ – Wet – niche Iuminaire
۳۱ ـ روشنایی بدون جایگاه (تورفتگی) [پاورقی ۲۷]: روشنایی که برای نصب در بالا یا زیر آب بدون جایگاه در نظر گرفته می شود.
پاورقی ۲۷ – No – niche Iuminaire
۳۲ ـ زمین (ارت) [پاورقی ۲۸]: رسانندگی جرم زمین در صورتی که پتانسیل الکتریکی در هر نقطه از زمین به صورت قراردادی برابر صفر در نظر گرفته شود. هرگونه اتصال هادی عمدی یا تصادفی یک مدار الکتریکی یا تجهیزات به زمین یا به برخی بدنه های هادی که به جای زمین (ارت) عمل می کنند، حکم زمین را دارد.
پاورقی ۲۸ – Earth
۳۳ ـ زمین حفاظتی: در این روش بدنه های هادی به خنثی و زمین وصل می شود تا در مواقع اتصالی مدار معیوب را به سرعت قطع کند و بدین ترتیب ایمنی افرادی که بنا به وظیفه شغلی در تماس با تجهیزات سیستم های الکتریکی هستند و همچنین سایر افراد جامعه که مصرف کننده نهایی انرژی هستند، تأمین، و خطر آتش سوزی نیز محدود شود.
۳۴ ـ زمین دور [پاورقی ۲۹]: فاصله ای در سطح زمین از محل الکترود زمین (ارت) که ولتاژ آن قسمت نسبت به افزایش ولتاژ الکترود ارت ناشی از جریان عبوری از آن، چندان تأثیر نمی پذیرد.
پاورقی ۲۹ – Remote earth
۳۵ ـ زمین عملیاتی (ایزوله): در این روش وصل نقطه خنثی سامانه به زمین باعث قطع مدارهای معیوب احتمالی می شود و در نتیجه عایق بندی سامانه حفظ شده، صحت کار لوازم و دستگاه های الکتریکی تأمین و اضافه ولتاژها محدود و از این طریق به کار درست لوازم و مدارها کمک می شود.
۳۶ ـ زمین مؤثر: اتصال به زمین عمدی از طریق یک اتصال زمین یا اتصالاتی با امپدانسی به حد کافی پایین که ظرفیت مناسب برای حمل جریان را دارد تا از ایجاد ولتاژهایی که ممکن است منجر به ایجاد خطر برای تجهیزات متصل به آن یا فرد شود، جلوگیری کند.
۳۷ ـ سامانه اتصال زمین (ارتینگ) [پاورقی ۳۰]: مجموعه ای از یک یا چند الکترود همراه با سیم های ارت و هادی های همبندی که قابلیت اتصال به ترمینال اصلی داشته باشند و برای تأمین زمین مؤثر پیاده سازی شوند.
پاورقی ۳۰ – Earthing
۳۸ ـ سامانه حفاظت در برابر آذرخش (LPS) [پاورقی ۳۱]: سامانه کامل مورد استفاده برای حفاظت یک سازه و اجزای درونی آن در برابر اثرات آذرخش.
پاورقی ۳۱ – Lightnin Protection System
۳۹ ـ سامانه سلول سوخت [پاورقی ۳۲]: یک سامانه الکتروشیمیایی است که از سوخت برای تولید جریان الکتریکی استفاده می کند. در چنین سلول هایی، واکنش شیمیایی اصلی مورد استفاده برای تولید برق، احتراق نیست.
پاورقی ۳۲ – Feul Cell
۴۰ ـ سامانه سیم کشی [پاورقی ۳۳]: مجموعه ای است متشکل از کابل و سیم و شینه و همچنین قسمت های نگهدارنده آن ها شامل لوله توکار و روکار و داکت و سینی و کانال.
پاورقی ۳۳ – Wiring System
۴۱ ـ سامانه فتو ولتائیک (PV) [پاورقی ۳۴]: سامانه تغذیه ای است که نور خورشید را به طور مستقیم به الکتریسیته تبدیل می کند. یک سامانه فتوولتائیک از یک یا چند پنل خورشیدی به همراه مبدل ها و سایر سخت افزار الکتریکی و مکانیکی تشکیل می شود.
پاورقی ۳۴ – Photo Voltaics
۴۲ ـ سپر (شیلدینگ کابل) [پاورقی ۳۵]: لایه فلزی زمین شده روی کابل که از تأثیر میدان الکتریکی کابل به خارج از آن جلوگیری و یا کابل را در برابر تأثیر عوامل الکتریکی خارجی محافظت می کند.
پاورقی ۳۵ – Shielding
۴۳ ـ سطح حفاظتی (کلاس حفاظتی) تجهیزات حفاظت در برابر آذرخش (صاعقه گیرها): کلاس حفاظتی عبارت است از تعیین محدوده ای که در آن احتمال برخورد آذرخش مستقیم، مطابق با درصد معینی می باشد و بر اساس پارامترهای جریان آذرخش تعیین می شود. طبق استاندارد ۶۲۳۰۵ IEC چهار کلاس حفاظتی I و II و III و IV تعریف شده است که کلاس I بالاترین سطح حفاظتی (۹۹ %) را دارد و کلاس های دیگر به ترتیب ۷۵ % برای کلاس II و ۵۰ % برای کلاس های III و IV دارند.
۴۴ ـ سینی کابل [پاورقی ۳۶]: تکیه گاه پایه داری برای کابل که لبه های آن برگشته و بدون پوشش است و ممکن است دارای منافذ پرس شده باشد.
پاورقی ۳۶ – Cable Tray
۴۵ ـ شخص دارای صلاحیت: مشاوران و خدمات دهندگان حفاظت فنی و ایمنی که به استناد آیین‌نامه مشاوران و خدمات دهندگان حفاظت فنی و ایمنی دارای پروانه صلاحیت با گرایش ایمنی برق از مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار می باشند.
۴۶ ـ شرایط عادی عملکرد: وضعیتی است که در آن تجهیزات کارخانه در محدوده پارامترهای طراحی خود کار می کنند. آزادسازی خیلی کم مواد قابل اشتعال ممکن است بخشی از عملکرد عادی به شمار آید که شامل آزاد شدن از بسته بندی مکانیکی روی پمپ ها است.
۴۷ ـ شیوه های درون قلبی: شیوه هایی که در آن هادی های الکتریکی، درون قلب بیمار یا در تماس با آن قرار گرفته و در خارج از بدن در دسترس باشد. اینگونه هادی ها ممکن است شامل سیم های عایق دار مانند الکترودهای تنظیم ضربان قلب یا الکترودهای درون قلبی برای الکتروکاردیوگرافی و یا لوله های عایق حاوی مایع هادی باشد.
۴۸ ـ طبقه بندی مکان های پرخطر:
۴۸ ـ ۱ ـ مکان های کلاس یک: مکان هایی هستند که در آنها گازهای قابل اشتعال، بخارهای تولید شده از مایعات قابل اشتعال یا بخارهای تولید شده از مایعات قابل انفجار در هوا به اندازه ای وجود دارند یا ممکن است وجود داشته باشند که مخلوط های قابل انفجار یا اشتعال تولید کنند.
۴۸ ـ ۲ ـ مکان های کلاس دو: به مکان هایی گفته می شود که به دلیل وجود غبار قابل انفجار یا الیاف قابل جرقه زدن یا ذرات معلق قابل انفجار در آنها خطرناک هستند.
۴۹ ـ طبقه بندی مکان های پرخطر بر حسب منطقه خطر
۴۹ ـ ۱ ـ ناحیه صفر (همیشه پرخطر): مکانی است که غلظت های قابل اشتعال گازها یا بخارهای قابل اشتعال به طور پیوسته یا مدت طولانی در محیط وجود داشته باشند
۴۹ ـ ۲ ـ ناحیه یک (گاهی پرخطر): مکانی است که احتمال دارد غلظت های قابل اشتعال گازها یا بخارهای قابل اشتعال به یکی از دلایل عملکرد عادی و عملیات تعمیر یا نگهداری یا نشتی و خرابی تجهیزات یا خطا در عملیات و، خرابی تجهیزات الکتریکی در آن به وجود آید؛ و یا مکانی که به طور طبیعی در مجاورت ناحیه صفر (همیشه پرخطر) باشد، مگر اینکه به وسیله تهویه فشار مثبت از یک منبع هوای پاک از این ارتباط جلوگیری شود و حفاظهای ایمنی مؤثر در برابر خطای تهویه تأمین شده باشد.
۴۹ ـ ۳ ـ ناحیه دو (به ندرت پرخطر): مکانی است که امکان وجود غلظت های قابل اشتعال از گازها یا بخارهای قابل اشتعال در شرایط عادی عملکرد وجود ندارد و یا تنها برای یک دوره زمانی کوتاه خواهد بود یا در اثر سوراخ شدن یا خرابی مخزن ها یا سامانه یا در اثر عملکرد غیر عادی تجهیزات جابجایی، تجهیزات فرایند یا خرابی تهویه امکان نشت وجود دارد؛ و یا مکانی که به طور طبیعی در مجاورت ناحیه یک گاهی پرخطر) باشد، مگر اینکه به وسیله تهویه فشار مثبت از یک منبع هوای پاک از این ارتباط جلوگیری شود و حفاظ های ایمنی مؤثر در برابر خطای تهویه تأمین شده باشد.
۵۰ ـ عایق بندی [پاورقی ۳۷]: پوشاندن یا جداسازی قسمت های برق دار با ماده ای که از عبور جریان الکتریکی جلوگیری می کند یا مقدار آن را کاهش می دهد تا ایمنی لازم را در برابر برق گرفتگی فراهم کند.
پاورقی ۳۷ – Insulation
۵۱ ـ عایق بندی کابل [پاورقی ۳۸]: مواد عایقی که در ساختار کابل به کار می رود و کار اصلی آنها مقاومت در برابر ولتاژ است.
پاورقی ۳۸ – Insulation (of a Cable)
۵۲ ـ فضای مراقبت از بیمار: همه فضاهای مرکز درمانی که در آن بیماران مورد معاینه یا درمان قرار می گیرند.
۵۳ ـ قسمت هادی بیگانه (EXCP) [پاورقی ۳۹]: قسمتی از رساناها که احتمال ایجاد پتانسیل، به ویژه پتانسیل ارت در آنها وجود دارد و بخشی از تجهیزات الکتریکی محسوب نمی شوند. هادی های بیگانه عبارت اند از:
پاورقی ۳۹ – Extraneous Conductive Part
لوله های فلزی گاز و نفت و آب و هوای فشرده و فاضلاب و لوله ها و مجراها و سایر سرویس ها و سامانه های حرارتی و برودتی و کانال و لوله های تهویه هوا و قسمت های فلزی در دسترس ساختمان و صاعقه گیر و قفسه فلزی انبار.
۵۴ ـ قسمت هادی در دسترس (ECP) [پاورقی ۴۰]: قسمت روباز تجهیزات که قابل دسترسی بوده و حامل بـرق نیست، اما امکان برق دار شدن در شرایط اتصالی را دارد. هادی نول نیز شامل این قسمت ها است، اما طبق قرارداد، هادی PEN (هادی مشترک ارت نول) به عنوان قسمت برق دار محسوب نمی شود.
پاورقی ۴۰ – Exposed Conductive Part
۵۵ ـ قسمت برق دار [پاورقی ۴۱]: هر قسمت هادی جریان مانند سیم، ترمینال و سایر اجزای تجهیزات الکتریکی که فاقد عایق بندی مناسب باشند.
پاورقی ۴۱ – Live Part
۵۶ ـ قسمت هایی که به طور همزمان با هم قابل دسترسی هستند [پاورقی ۴۲]: سیم ها یا قسمت های رسانا که به طور همزمان در موقعیت های مخصوصی قابل لمس هستند. این قسمت ها شامل بدنه های برق دار و قسمت های در دسترس و هادی های بیگانه و سیم ارت و الکترودهای ارت هستند.
پاورقی ۴۲ – Simultaneously Accessible Parts
۵۷ ـ قطع کننده مدار [پاورقی ۴۳]: وسیله خودکار قطع و وصل مدار که قادر است در شرایط عادی مدار، جریان ها را قطع یا وصل کند و در شرایط غیرعادی مانند اتصال کوتاه، جریانی را به مدت کوتاه از خود عبور دهد یا قطع کند.
پاورقی ۴۳ – Circuit-Breaker
۵۸ ـ کاروان: کاروان یا خانه سیار وسیله نقلیه غیرموتوری است که برای سکونت و یا کار استفاده شده و عرض آن از ۶ /۲ متر و طول آن از ۱۲ متر بیشتر نباشد.
۵۹ ـ کانال کابل [پاورقی ۴۴]: محفظه یا پوششی که روی زمین یا درون آن قرار دارد و در بعضی موارد دارای تهویه است و ابعاد آن اجازه ورود افراد را به داخل آن نمی دهد، ولی دسترسی به هادی ها یا کابل ها در تمامی طول آن امکان پذیر است.
پاورقی ۴۴ – Cable Channel
۶۰ ـ کلید قطع بار [پاورقی ۴۵]: وسیله مکانیکی قطع و وصل که قادر به وصل، عبور دادن و قطع جریان برق مدار در شرایط عادی است. شرایط عادی ممکن است شامل وضعیتی با اضافه بارهای مشخص باشد. همچنین، این وسیله می تواند برای مدتی معین جریان هایی را در شرایط غیرعادی مدار، مانند اتصال کوتاه تحمل کند.
پاورقی ۴۵ – Switch
۶۱ ـ گرادیان پتانسیل (در یک نقطه از زمین) [پاورقی ۴۶]: اختلاف پتانسیل اندازه گیری شده بر واحد طول یک نقطه، در جهتی که پتانسیل بیشترین مقدار را داشته باشد.
پاورقی ۴۶ – Potential Gradient
۶۲ ـ لوازم الکترونیکی حساس: لوازم و تجهیزاتی هستند که ولتاژ کاری آنها نسبت به وسایل برقی دیگر بسیار پایین است و بنابراین نسبت به تغییرات آنی ولتاژ ناشی از آذرخش و الکتریسیته ساکن و خطاهای اتصال کوتاه و مانند آن حساسیت بیشتری دارند و آسیب پذیرتر هستند. کامپیوترهای حساس و کنترلرهای قابل برنامه‌ریزی (PLC)[پاورقی ۴۷]: و سامانه های کنترل توزیع شده (DCS) [پاورقی ۴۸] مثال هایی از این ابزار حساس هستند.
پاورقی ۴۷ – Programmable logic Controller
پاورقی ۴۸ – Distributed Control System
۶۳ ـ محیط بیمار: هر فضایی که در آن تماس عمدی یا غیرعمدی بین بیمار و سامانه تجهیزات الکتریکی پزشکی یا بین بیمار و افراد دیگری که بخش هایی از تجهیزات پزشکی را لمس می کنند، بتواند رخ دهد.
۶۴ ـ مدار ایزوله: مداری است که به منظور جلوگیری از شوک الکتریکی از خط AC جدا (ایزوله) می شود.
۶۵ ـ مدار برقی (در یک تأسیسات) [پاورقی ۴۹]: مجموعه ای از تجهیزات الکتریکی که از منبعی واحد تغذیه کنند و در برابر اضافه جریان ها به کمک وسیله واحدی حفاظت شوند.
پاورقی ۴۹ – Circuit
۶۶ ـ مدار توزیع (در یک تأسیسات) [پاورقی ۵۰]: مداری است که یک تابلوی برق را تغذیه می کند.
پاورقی ۵۰ – Distribution Circuit of an Installation
۶۷ ـ مدار ذاتاً ایمن [پاورقی ۵۱]: از نظر مکان های پرخطر: مداری است که برای کاربرد در محیط های خطرناک قابل اشتعال و قابل انفجار طراحی و ساخته می شود؛ به گونه ای که در آن عامل انرژی (حرارتی و یا الکتریکی)، در میزان پایین تر از سطح لازم برای جرقه زدن و اشتعال یا انفجار محدود شود و بنابراین هیچ گونه جرقه یا اثر حرارتی قادر به جرقه زنی مخلوطی از مواد قابل اشتعال یا قابل انفجار در هوا تحت شرایط آزمون وجود ندارد.
پاورقی ۵۱ – Intrinsically safe circuits
۶۸ ـ مفصل [پاورقی ۵۲]: وسیله ای است برای اتصال بین دو کابل که یک مدار پیوسته را تشکیل می دهد.
پاورقی ۵۲ – Joint
۶۹ ـ مقاومت کل الکترود ارت [پاورقی ۵۳]: مقاومت بین ترمینال اصلی زمین و کره زمین. مقاومت الکترود، مقاومت حجم خاکی است که الکترود را احاطه می کند و به اصطلاح حوزه مقاومت الکترود زمین گفته می شود.
پاورقی ۵۳ – Total Earthing Resistance
۷۰ ـ مقاومت متقابل الکترودهای زمین: تغییرات ولتاژ در یک الکترود که به دلیل تغییرات جریان در الکترود دیگر به وجود می آید و با واحد اهم بیان می شود.
۷۱ ـ مقاومت نول: کل مقاومت سیم نول که ممکن است شامل چندین الکترود اتصال زمین در نزدیکی پست ترانسفورماتور یا ژنراتور و اتصالات زمین کابل هایی با غلاف فلزی، اتصالات زمین خطوط هوایی در ابتدا و انتهای هر خط اصلی و غیره باشد.
۷۲ ـ مکان های درمانی گروه صفر: مکان هایی که در آن از تجهیزات الکتریکی پزشکی که از شبکه تغذیه کند و در تماس با بدن باشد، استفاده نمی شود.
۷۳ ـ مکان های درمانی گروه ۱: مکان هایی که در آن از تجهیزات الکتریکی پزشکی به جز شیوه های درون قلبی استفاده شود.
۷۴ ـ مکان های درمانی گروه ۲: مکان هایی که در آن از تجهیزات الکتریکی پزشکی برای شیوه های درون قلبی استفاده شود.
۷۵ ـ منطقه بندی استخرهای شنا و آب نماها و نظایر آن: مناطق استخرها و وان ها و آبنماها و نظایر آن طبق بند ۷۰۲ ـ ۳۰ ـ ۱۰۲ و ۷۰۲ ـ ۳۰ ـ ۱۰۳ و ۷۰۲ ـ ۳۰ ـ ۱۰۴ استاندارد ملی ایران به شماره ۷۰۲ ـ ۷ ـ ۱۹۳۷ توصیف می شوند.
۷۶ ـ واحد متحرک: واحد به وسیله نقلیه و یا یک ساختار متحرک یا قابل جابه جایی که همه یا قسمتی از تأسیسات الکتریکی را شامل می شود، اشاره دارد. واحدهای تلویزیونی و رادیویی و واحدهای خدمات پزشکی و واحدهای تبلیغاتی و واحدهای اطفاء حریق و واحدهای استفاده کننده از فناوری اطلاعات خاص و واحدهای اسکان موقت در هنگام وقوع حوادث و واحدهای تحویل غذا و موارد مشابه جزء واحدهای متحرک هستند.
۷۷ ـ وسایل قطع و وصل و کنترل [پاورقی ۵۴] (قبل یا بعد از تابلو): همه اجزا و وسایل الکتریکی که برای قطع و وصل یک مدار الکتریکی و حفاظت مصرف کنندگان تجهیزات الکتریکی با یکی از اهداف حفاظت، کنترل، جدا کردن یا انجام عملیات قطع و وصل پیش بینی می شود و همه سوئیچ ها و کنتاکتورها و وسایل جریان تفاضلی (RCD) و کلیدهای حفاظتی موتورها را در بر می گیرد.
پاورقی ۵۴ – Switchgear and Control Grear
۷۸ ـ وسیله پایش عایق بندی: این وسیله سامانه زمین نشده بین یک هادی فاز فعال و زمین را پایش می کند. این وسیله باید در صورت کاهش مقاومت بین دو هادی از مقدار تعیین شده (معمولاًKΩ۵۰) هشدار دهد یا منبع تغذیه را قطع کند.
۷۹ ـ وسیله جریان تفاضلی (RCD) [پاورقی ۵۵]: وسیله قطع و وصل مکانیکی یا مجموعه ای از وسایل که اگر جریان تفاضلی (تفاضل جریان مدار با جریان مرجع وسیله) در شرایط معین به مقدار مشخصی برسد، کنتاکت ها (اتصالات) را باز می کند.
پاورقی ۵۵ – Residual Current Devise
۸۰ ـ ولتاژ انتقالی (Transfer Voltage): در پست های فشارقوی و نیروگاه ها به دلیل سطح اتصال کوتاه بسیار زیاد، در زمان اتصالی، جریان شدیدی در مقیاس چند ده کیلو آمپر می تواند به شبکه زمین تزریق شود و ولتاژ قابل ملاحظه ای به صورت GPR در شبکه زمین نسبت به زمین دوردست ایجاد کند و بر این اساس، هادی های بیگانه ای که از محدوده پست یا نیروگاه به بیرون امتداد پیدا می کنند مانند ریل قطار و لوله های فلزی آب و گاز و سینی های کابل و شیلد کابل ها و غیره می توانند ولتاژهای با دامنه بالای GPR را به بیرون منتقل کنند. به این انتقال ولتاژ، ولتاژ انتقالی گفته می شود که می تواند برای افرادی که بیرون از ناحیه شبکه زمین پست و نیروگاه هستند خطرناک باشد.
۸۱ ـ ولتاژ بسیار پایین ایمن (SELV) [پاورقی ۵۶]: ولتاژ AC با مقدار مؤثر کمتر از ۵۰ ولت یا ولتاژ DC بدون ریپل کمتر از ۱۲۰ ولت بین هادی ها یا بین یک هادی و زمین مرجع در یک مدار الکتریکی که به وسیله یک ترانسفورماتور جداسازی شده [پاورقی ۵۷] از سامانه توان تغذیه الکتریکی به صورت گالوانیک جدا شده است.
پاورقی ۵۶ – Safety Extra – Low Voltage
پاورقی ۵۷ – seprate – winding
۸۲ ـ ولتاژ تماس [پاورقی ۵۸]: ولتاژی که به هنگام بروز خرابی در عایق بندی بین قسمت هایی از هادی ها و بدنه های هادی و قسمت های هادی بیگانه و غیره که به طور همزمان در دسترس هستند، ظاهر میشود. (شکل ۱ ـ الف)
پاورقی ۵۸ – Touch Voltage
۸۳ ـ ولتاژ گام: ولتاژی بر روی سطح زمین که شخص می تواند بین فاصله یک متری میان پاهای خود حس کند، بدون آنکه با هیچ شیء زمین شده در ارتباط باشد. (شکل ۱)
شکل ۱: ولتاژ تماس و ولتاژ گام
الف): ولتاژ تماس
ب): ولتاژ گام
۸۴ ـ ولتاژ تماس احتمالی [پاورقی ۵۹]: حداکثر ولتاژ تماس که احتمال دارد در صورت بروز اتصال کوتاهی با امپدانس ناچیز، در تأسیسات الکتریکی ظاهر شود.
پاورقی ۵۹ – Prospective Touch Voltage
۸۵ ـ ولتاژ فشار قوی متناوب: ولتاژ ۱۰۰۰ ولت و بالاتر؛ مستقیم: ولتاژ ۱۵۰۰ ولت و بالاتر
۸۶ ـ ولتاژ فشار ضعیف متناوب: ولتاژ کمتر از ۱۰۰۰ ولت؛ مستقیم: ولتاژ کمتر از ۱۵۰۰ ولت
۸۷ ـ هادی اتصال زمین (سیم ارت) [پاورقی ۶۰]: سیم حفاظتی که ترمینال اصلی ارت تأسیسات را به الکترود ارت یا سایر قسمت های اتصال زمین وصل می کند.
پاورقی ۶۰ – Earthing Conductor
۸۸ ـ هادی بای پس [پاورقی ۶۱]: کابل هادی که ارتباط الکتریکی مستقیم بین جدار مخزن و سقف شناور مخزن برقرار می کند.
پاورقی ۶۱ – Bypass Conductor
۸۹ ـ هادی حفاظتی (PE) [پاورقی ۶۲]: هادی که قسمت های مختلف سامانه را به منظور همبندی هم پتانسیل سازی اصلی به یکدیگر و در نهایت به زمین متصل می کند.
پاورقی ۶۲ – Protective Conductor
۹۰ ـ هادی خنثی (نول) [پاورقی ۶۳]: سیمی متصل به نقطه خنثی در سامانه (صفر زمین) که قادر است انرژی الکتریکی را انتقال دهد.
پاورقی ۶۳ – Neutral Conductor
۹۱ ـ هادی زمین (سیم اتصال زمین): قسمتی از سامانه اتصال زمین است که الکترود زمین را به ترمینال اصلی زمین وصل می کند.
۹۲ ـ هادی غلاف دار فلزی به منظور زمین کردن: یک نوع سامانه سیم کشی که در آن سرتاسر طول یک یا چند سیم عایق دار توسط نوار یا غلاف فلزی پوشانده شده و مانند هادی PEN عمل می کند.
۹۳ ـ هادی مشترک ارت – نول (PEN) [پاورقی ۶۴]: هادی که به طور مشترک، هم کار هادی اتصال زمین و هم کار هادی نول را انجام دهد.
پاورقی ۶۴ – PEN Conductor
۹۴ ـ هادی همبندکننده: یک رشته سیم مسی، یک تسمه مسی، یک عدد میلگرد و یا یک تیر یا ستون فلزی که در سقف ها و ستون های ساختمان بر اساس نقشه همبندی قرار می گیرد.
۹۵ ـ همبندی اضافی: مکمل همبندی اصلی است و به منظور هم ولتاژ کردن نقاطی که هم زمان در دسترس هستند، اجرا می شود. این نوع همبندی، همبندی کمکی یا محلی نیز نامیده می شود.
۹۶ ـ همبندی سامانه: اتصال اجزای مختلف سامانه اتصال زمین به یکدیگر به منظور هم پتانسیل کردن قسمت های مختلف تأسیسات که به مجموعه این اتصالات، شبکه همبند نیز گفته می شود.
فصل دوم ـ مقررات اختصاصی انواع سامانه های اتصال زمین
بخش اول ـ سامانه های TN [پاورقی ۶۵]
پاورقی ۶۵ – برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سامانه های TN به پیوست الف – ۱ مراجعه شود.
ماده ۳ ـ اجرای سامانه اتصال زمین C ـ TN فقط در شرایط زیر مجاز است:
۱ ـ پیوستگی PEN همواره حفظ شده و تحت هیچ شرایطی قطع نشود،
۲ ـ محیط عاری از گردو غبار باشد، و
۳ ـ محیط عاری از مواد و گازهای قابل اشتعال و قابل انفجار باشد.
ماده ۴ ـ در سامانه اتصال زمین C ـ TN، سیم نول هرگز نباید قطع شود.
ماده ۵ ـ برای جلوگیری از تداخل امواج الکترومغناطیسی، در ساختمان هایی که دارای لوازم الکترونیکی حساس (ابزار دقیق) می باشند، استفاده از سامانه اتصال زمین C ـ TN ممنوع است.
ماده ۶ ـ تمام الکترودهای در دسترس زمین باید از طریق شینه ارت به یکدیگر متصل شوند.
ماده ۷ ـ در سامانه اتصال زمین TN، تنها در صورتی استفاده از یک هادی مشترک برای هر دو منظور حفاظتی (PE) و خنثی (نول) مجاز است که سطح مقطع هادی مشترک از ۱۰ میلی مترمربع کمتر نباشد.
تبصره ـ اگر کابل از نوع هم مرکز باشد، حداقل سطح مقطع هادی مشترک ۴ میلی مترمربع مجاز است، به شرطی که در همه اتصالات کابل هم مرکز، پیوستگی هادی غلاف برقرار باشد.
ماده ۸ ـ استفاده از الکترودهای زمین مجزا در کلیه سامانه های اتصال زمین TN، ممنوع است.
ماده ۹ ـ در صورت اجرای هر یک از سامانه های اتصال زمین S ـ TN یا S ـ C ـ TN، اتصال مجدد هادی های حفاظتی و خنثی پس از نقطه تفکیک، ممنوع است.
ماده ۱۰ ـ استفاده از وسیله جریان تفاضلی (RCD) به عنوان حفاظت در سامانه های اتصال زمین C ـ TN ممنوع است.
ماده ۱۱ ـ در صورت استفاده از RCD در یک سامانه S ـ C ـTN ، RCD باید پس از جدایی هادی حفاظتی و نول نصب شود.
ماده ۱۲ ـ در سامانه اتصال زمین S ـ C ـ TN، اتصال نول و ارت در تابلوی اصلی برق الزامی است.
بخش دوم ـ سامانه [پاورقی ۶۶] TT
پاورقی ۶۶ – برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سامانه های TT به پیوست الف – ۲ مراجعه شود.
ماده ۱۳ ـ استفاده از وسیله جریان تفاضلی (RCD) در سامانه TT الزامی است.
ماده ۱۴ ـ هرگاه چند قسمت هادی در دسترس به طور همزمان به یک RCD مشترک وصل باشند، نباید به الکترودهای زمین مستقل و مجزا وصل شوند.
ماده ۱۵ ـ در سامانه TT، سیم نول باید برق دار در نظر گرفته شود و همزمان با قطع سیم های فاز، سیم نول نیز باید قطع شود.
ماده ۱۶ ـ در سامانه TT، اتصال هادی زمین و سیم نول ممنوع است.
ماده ۱۷ ـ در مواردی که سامانه های مربوط به ایمنی از جمله اعلام و اطفای حریق، قبل از ابزار حفاظتی اصلی در مدار قرار گرفته باشند، برای حفاظت فرد در برابر تماس مستقیم و غیرمستقیم با سیم نول، قطع سیم نول همراه با سیم فاز الزامی است.
بخش سوم ـ سامانه IT [پاورقی ۶۷]
پاورقی ۶۷ – برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سامانه های IT به پیوست الف – ۳ مراجعه شود.
ماده ۱۸ ـ استفاده از سامانه IT برای شبکه های عمومی توزیع برق ممنوع است.
ماده ۱۹ ـ در کارگاه های تولیدی اعم از کوره ها و ذوب فلزات و نیروگاه ها و صنایع مهمات سازی و مدارهای کنترل و معادن زیرزمینی و بعضی از بخش های بیمارستانی که قطع برق خسارات زیادی به بار می آورد اجرای سامانه اتصال زمین IT الزامی است.
ماده ۲۰ ـ در سامانه اتصال زمین IT، به منظور جلوگیری از برق دار شدن قسمت های هادی در دسترس به اندازه ولتاژ فاز ـ به ـ فاز، این سامانه ها باید به ابزار پایش عایق بندی (IMD) مجهز باشند.
ماده ۲۱ ـ در سامانه اتصال زمین IT، کلیه قسمت های هادی در دسترس (ECP) باید به صورت مستقل از منبع تغذیه، به زمین وصل شوند (زمین شوند).
ماده ۲۲ ـ برای جلوگیری از بروز عیوب نوسانی تصادفی زمین در سامانه اتصال زمین IT، نقطه خنثای منبع باید از طریق یک مقاومت الکتریکی که مقدار آن در رابطه زیر صدق می کند، به زمین متصل شود.
Rs<1/3ωCO
Rs: مقاومت الکتریکی بین نقطه خنثای منبع و زمین
ω: فرکانس زاویه ای جریان خط
CO: ظرفیت خازنی خط فاز معیوب
فصل سوم ـ مقررات الکترودهای مورد استفاده در سامانه اتصال زمین [پاورقی ۶۸]
پاورقی ۶۸ – برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سامانه های TT به پیوست الف – ۲ مراجعه شود.
ماده ۲۳ ـ جنس الکترود و هادی اتصال زمین آن، باید به گونه ای باشد که نوع خاک، سبب خوردگی آنها نشود.
ماده ۲۴ ـ رعایت مواد فصل چهارم در خصوص محل دفن الکترود و اتصال الکترودها الزامی است.
بخش اول ـ الکترودهای صفحه ای
ماده ۲۵ ـ برای اجرای الکترودهای صفحه ای، صفحاتی ازجنس مس با ابعاد حداقل ۵ /۰ × ۵ /۰ متر و ضخامت حداقل ۲ میلی متر و یا صفحاتی از جنس فولاد گالوانیزه با ابعاد حداقل ۵ /۰ × ۱ متر و ضخامت حداقل ۳ میلی متر باید مورد استفاده قرار گیرد.
ماده ۲۶ ـ الکترودهای اتصال زمین باید قبل از گالوانیزه شدن، برش داده شوند و پس از هرگونه برش و سوراخ کاری در آنها، محل برش دوباره گالوانیزه شود.
ماده ۲۷ ـ استفاده از صفحه مشبک که با تسمه یا سیم ساخته شده (شبکه مش) است، به جای صفحه یکپارچه به عنوان الکترود صفحه ای اتصال زمین مجاز می باشد.
ماده ۲۸ ـ ابعاد مش الکترود زمین با توجه به جنس خاک و عمق دفن و شدت جریان تزریقی به الکترود زمین، گرادیان ولتاژ مجاز و عوامل دیگر مؤثر بر مقاومت اتصال زمین باید توسط طراح و با توجه به روابط فیزیکی و نیز تجربه تعیین شود.
ماده ۲۹ ـ چاه الکترود زمین برای قرار دادن الکترودهای صفحه ای باید در مکانی که پایین ترین تراز سطح را داشته و احتمال دسترسی به رطوبت در کمترین عمق ممکن وجود داشته باشد، حفر شود.
ماده ۳۰ ـ الکترودهای صفحه ای اتصال زمین باید به صورت عمودی در خاک نصب شوند.
ماده ۳۱ ـ سیم اصلی اتصال زمین باید حداقل در دو نقطه مجزا به الکترود وصل شود.
ماده ۳۲ ـ اگر سیم اصلی اتصال زمین و صفحه الکترود از دو جنس مختلف باشند، برای حذف الکترولیت و جلوگیری از خوردگی گالوانیک، محل اتصال دو جنس متفاوت باید با ماده ای آب بندکننده و نفوذناپذیر مانند قیر اندود شود.
0 سیم اصلی اتصال زمین باید به یکی از روش های ذیل به ترتیب اولویت به الکترود صفحه ای مسی وصل شود:
۱ ـ جوش برنج یا نقره؛
۲ ـ جوش اگزوترمیک (کدولد)؛
۳ ـ اتصال مکانیکی همجنس صفحه با حداقل دو بست.
ماده ۳۴ ـ فاصله لبه بالایی الکترود صفحه ای از سطح زمین نباید از ۶۰۰ میلی متر کمتر باشد.
بخش دوم ـ الکترودهای قائم
ماده ۳۵ ـ حداقل عمق دفن الکترود قائم در بستر خاک طبیعی منطقه نباید از ۲ متر کمتر باشد.
ماده ۳۶ ـ الکترودهای میله ای اتصال زمین فولادی با روکش مس باید با استفاده از تکنولوژی آبکاری ساخته شوند و استفاده از فناوری دوزه کشی [پاورقی ۶۹] ممنوع است.
پاورقی ۶۹ – bonding
ماده ۳۷ ـ الکترود اتصال زمین قائم (لوله یا میله)، در زمان نصب باید سالم و بدون هرگونه خراشیدگی و زنگ زدگی و خمیدگی و فرورفتگی باشد.
ماده ۳۸ ـ الکترودهای میله ای اتصال زمین، در صورت عدم وجود مانع باید به صورت قائم نصب شوند.
ماده ۳۹ ـ فاصله بین الکترودهای میله ای اتصال زمین حداقل باید برابر مجموع طول دو الکترود باشد.
ماده ۴۰ ـ قطر الکترودهای میله ای از جنس مس و فولاد با پوشش مس به ترتیب ۱۲ و ۱۶ میلی متر و برای میله هایی از جنس فولاد گالوانیزه ۱۶ میلی متر باید باشد.
بخش سوم ـ الکترودهای افقی
ماده ۴۱ ـ حداقل سطح مقطع تسمه مسی، به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۵۰ میلی مترمربع و ضخامت آن نباید از ۲ میلی متر کمتر باشد.
ماده ۴۲ ـ حداقل سطح مقطع تسمه فولادی گالوانیزه گرم، به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۱۰۰ میلی مترمربع و ضخامت آن نباید از ۳ میلی متر کمتر باشد.
ماده ۴۳ ـ حداقل سطح مقطع برای سیم مسی چند مفتولی، به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۲۵ میلی مترمربع کمتر باشد.
ماده ۴۴ ـ قطر هیچ یک از مفتول های تشکیل دهنده سیم مسی به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۷ /۱ میلی متر کوچک تر باشد و استفاده از هادی های افشان به‌عنوان الکترود افقی ممنوع است.
ماده ۴۵ ـ الکترودهای افقی باید در عمقی که پایین تر از عمق یخ زدگی منطقه باشد، نصب شوند.
بخش چهارم ـ الکترودهای چنبره ای
ماده ۴۶ ـ برای الکترود چنبره ای باید از سیم لختی با نمره ۵۰ به صورت حلقه ای با شعاع بیرونی ۴۰ سانتی متر تعداد ۵ حلقه (که در ته چاه اتصال زمین قرار می گیرد) استفاده شود.
بخش پنجم ـ الکترودهای حلقوی
ماده ۴۷ ـ اگر برای تأسیسات موجود، از الکترود افقی پیرامونی [پاورقی ۷۰] به عنوان الکترود زمین استفاده می شود، عمق دفن الکترود حداقل باید یک متر باشد.
پاورقی ۷۰ – Ring
ماده ۴۸ ـ اندازه حداقل انواع الکترودهای اتصال زمین از جنس فولاد باید طبق جدول پ ـ پ ـ ۱ پیوست پ باشد.
ماده ۴۹ ـ اندازه حداقل انواع الکترودهای اتصال زمین از جنس مس باید طبق جدول پ ـ پ ـ ۲ پیوست پ باشد.
بخش ششم ـ الکترودهای متفرقه
ماده ۵۰ ـ استفاده از قسمت های فلزی بتن مسلح فونداسیون، به عنوان یک الکترود اتصال زمین مؤثر با رعایت شرایط ذیل مجاز است:
۱ ـ در سامانه زمین صاعقه گیر از آن به عنوان هادی نزولی صاعقه گیر استفاده نشود؛
۲ ـ بین تمام فونداسیون ساختمان و بستر زمین اطراف آن، عایق بندی رطوبتی انجام نشده و بتن فونداسیون به طور مستقیم و کامل با خاک در تماس باشد؛
۳ ـ از این نوع الکترود به تنهایی به عنوان سامانه زمین استفاده نشود.
تبصره ـ اگر در هنگام احداث ساختمان از میلگرد به عنوان هادی مدفون در بتن استفاده می شود، قطر آن حداقل ۱۰ میلی متر و اگر از سیم مسی لخت استفاده می شود، مقطع آن باید حداقل ۲۵ میلی مترمربع باشد.
ماده ۵۱ ـ استفاده از بتن مسلح پی به عنوان الکترود اتصال زمین، در پی هایی با عمق کمتر از ۸ /۰ متر ممنوع است.
ماده ۵۲ ـ بین کلیه اجزای فلزی که جزء الکترود اتصال زمین محسوب می شوند، باید اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.
– استفاده از تأسیسات زیر سطح زمین نفت و فرآورده های نفتی و گاز و هوای فشرده و فاضلاب و لوله کشی آب شهری به عنوان الکترود زمین یا هادی حفاظتی ممنوع است.
ماده ۵۴ ـ حداقل سطح مقطع هادی حفاظتی باید مطابق جدول پ ـ پ ـ ۳ پیوست پ باشد.
تبصره ـ چنانچه هادی حفاظتی به صورت مشترک برای دو یا چند مدار مورد استفاده قرار گیرد، اندازه آن باید با توجه به اندازه سیم فاز بزرگ تر انتخاب شود.
ماده ۵۵ ـ اگر روکش هادی حفاظتی (PE) و هادی فاز متفاوت باشد و هادی حفاظتی در برابر صدمات مکانیکی حفاظت شده باشد، حداقل سطح مقطع آن برای نوع مسی ۵ /۲ میلی مترمربع و در صورتی که هادی حفاظتی در برابر صدمات مکانیکی حفاظت نشده باشد، حداقل سطح مقطع آن برای نوع مسی باید ۴ میلی مترمربع باشد. این مقدار در هر دو حالت برای نوع آلومینیومی نباید کمتر از ۱۶ میلی مترمربع باشد.
ماده ۵۶ ـ استفاده از سینی کابل ها و لدر [پاورقی ۷۱] و نظایر آن در صورتی که پیوستگی در تمام طول آن حفظ شود، به عنوان هادی حفاظتی مجاز است؛ به شرطی که هر دو انتهای آن ها در سمت بار و منبع به زمین وصل شوند.
پاورقی ۷۱ – Ladder
فصل چهارم ـ مقاومت ویژه خاک و محل نصب الکترودها
ماده ۵۷ ـ محل نصب الکترود اتصال زمین بر حسب انواع خاک به ترتیب اولویت ذیل باید انتخاب شود: [پاورقی ۷۲]
پاورقی ۷۲ – برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص اولویت محل نصب الکترود زمین بر حسب انواع خاک به پیوست ب مراجعه شود.
۱ ـ زمین باتلاقی؛
۲ ـ زمین رسی یا چمنزار؛
۳ ـ زمین رسی مخلوط با کمی ماسه؛
۴ ـ زمین رسی مخلوط با سنگریزه و شن و ماسه؛
۵ ـ شن تر یا نمناک یا پیت.
ماده ۵۸ ـ محل نصب الکترودها باید به گونه ای انتخاب شود که زهکشی آن کم باشد.
ماده ۵۹ ـ نصب الکترودهای اتصال زمین در زمین های مملو از آب و بستر رودخانه ها و مسیل ها و مسیر عبور آب های جاری و زیرزمینی و مسیر احتمالی آبرفت های آلوده به کودهای زمین کشاورزی و در چاه فاضلاب و حوزه نفوذ پساب آن و نیز خاک دستی ممنوع است.
تبصره ۱ ـ در صورت وجود خاک دستی در مکان نصب الکترود اتصال زمین باید برای دسترسی به خاک بکر و دست نخورده تا عمق بیشتری حفر نمود.
تبصره ۲ ـ ریختن نخاله های ساختمانی و سنگ و شن در اطراف الکترود ممنوع است.
ماده ۶۰ ـ مکان نصب الکترود اتصال زمین باید به گونه ای انتخاب شود که چاه فاضلاب یا آب در حوزه ولتاژی آن قرار نگیرد.
ماده ۶۱ ـ اگر چاه آب بلااستفاده در محل موجود باشد، استفاده از آن برای نصب الکترود اتصال زمین مجاز است؛ به شرط آن که از این پس تنها برای این منظور مورد استفاده قرار گیرد.
ماده ۶۲ ـ در ارتفاعات سنگلاخی و صخره ای که امکان حفاری عمیق در آنها وجود ندارد، برای اجرای سامانه اتصال زمین، باید شیارهایی ایجاد شده و تسمه مسی در داخل آن قرار گرفته و روی تسمه با مواد مناسب آماده سازی خاک (الکترولیت مناسب) پوشانده و کلیه اتصالات در زیر خاک به هم جوش داده شوند.
ماده ۶۳ ـ در مناطقی که مقاومت ویژه خاک بالا است، استفاده از الکترولیت با شرایط ذیل مجاز است:
۱ ـ ترکیب های افزودنی (الکترولیت) مورد استفاده در الکترود باید طوری طراحی و ساخته شوند که عملکرد آنها برای اشخاص و محیط اطراف قطعات استفاده شده، مطمئن و بی خطر باشد.
۲ ـ تمامی ترکیبات افزودنی برای زمین کردن باید طبق استاندارد ملی ایران به شماره ۷ ـ ۱۸۴۹۹ INSO: مورد آزمون قرار گرفته و از استاندارد لازم برخوردار باشد.
تبصره ـ در صورت بازنگری استاندارد یاد شده، آخرین نسخه استاندارد معتبر خواهد بود.
۳ ـ مواد به کار رفته برای الکترولیت از ویژگی های زیر برخوردار باشد:
۳ ـ ۱ ـ مقاومت مخصوص پایین؛
۳ ـ ۲ ـ خورندگی خیلی پایین؛
۳ ـ ۳ ـ طول عمر بالا؛
۳ ـ ۴ ـ سازگاری با محیط زیست؛
۳ ـ ۵ ـ جذب رطوبت بالا؛
۳ ـ۶ ـ PH در محدوده خنثی تا اندکی قلیایی (بین ۸ و ۵ /۸)؛
۳ ـ ۷ ـ مقاومت در برابر شسته شدن توسط آ ب های سطحی و زیرزمینی؛
۳ ـ ۸ ـ چسبندگی مناسب به الکترود زمین.
ماده ۶۴ ـ در صورت استفاده از بیش از یک الکترود، برای دستیابی به کمترین مقاومت الکتریکی معادل، حداقل فاصله دو الکترود باید به گونه ای باشد که در حوزه ولتاژ یکدیگر قرار نگیرند.
ماده ۶۵ ـ ترمینال اصلی سامانه اتصال زمین باید قابل دسترسی باشد تا در هنگام اندازه گیری های مربوط به اتصال زمین امکان جداسازی تأسیسات از سامانه مذکور وجود داشته باشد.
ماده ۶۶ ـ الکترود اتصال زمین باید در عمقی نصب شود که سرمای انجماد نتواند به آن نفوذ کند.
ماده ۶۷ ـ تمام سامانه اتصال زمین باید دارای شناسنامه صادره از سوی مشاوران و خدمات دهندگان حفاظت فنی و ایمنی حاوی مشخصات کامل آن شامل نوع و جنس الکترود یا الکترودها و ابعاد آنها و تاریخ احداث و محل استقرار و جنس خاک و مقدار مقاومت اندازه گیری شده اولیه و دوره های بعدی و تغییرات سالیانه و مستندات بررسی سامانه اتصال زمین باشد.
فصل پنجم ـ همبندی سامانه
بخش اول ـ همبندی اصلی
ماده ۶۸ ـ برای اجرای همبندی اصلی، باید هادی حفاظتی و هادی خنثی و لوله های فلزی آب و لوله های فلزی گاز پس از کنتور و لوله ها و کانال های فلزی اصلی سایر تأسیسات نظیر سامانه های حرارت مرکزی و تهویه هوا و داکت و دودکش ها و الکترود اصلی و فرعی اتصال زمین و تمامی قسمت های اصلی فلزی ساختمان اعم از اسکلت فلزی و آرماتورهای بتن مسلح و ستون ها و چارچوب ها و در و پنجره های فلزی و ریل های کابین و ریل های وزنه
تعادل آسانسورهای کششی و جک آسانسورهای هیدرولیکی و سامانه حفاظت در برابر صاعقه و سرپیچ همه نگهدارنده های لامپ و پریزها و اتصالات و ابزارهای مشابه را به وسیله هادی های جداگانه بر روی شینه اصلی اتصال زمین ساختمان به یکدیگر متصل نمود.
تبصره ۱ ـ برای انجام همبندی با سامانه حفاظت در برابر آذرخش باید از تجهیزات حفاظتی مناسب در مسیر شینه اصلی اتصال زمین استفاده شود.
تبصره ۲ ـ در صورت وجود حفاظت کاتدیک برای تجهیزات فلزی (لوله ها و مخازن) مدفون، باید برای همبندی از تجهیزات حفاظتی محدودساز ولتاژ با شکاف هوایی (Surge Gap) استفاده شود.
ماده ۶۹ ـ تمامی هادی های حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.
ماده ۷۰ ـ قسمت های هادی بیگانه که از بیرون ساختمان شروع شده و تا درون آن نیز ادامه دارند، باید در نزدیک ترین نقطه ممکن به نقطه ورودی ساختمان به سامانه اتصال زمین همبندی شوند.
ماده ۷۱ ـ اگر لوله ورودی آب به ساختمان، غیرفلزی باشد ولی درون ساختمان از لوله فلزی استفاده شود، همبندی بخش فلزی به ارت اصلی الزامی است.
ماده ۷۲ ـ اگر بخش های مختلف لوله های فلزی موجود در کارگاه با مفصل های دی الکتریک جدا شده باشند، همبندی تمام بخش های فلزی به سامانه اصلی الزامی است.
ماده ۷۳ ـ در تابلوی برقی که درِ آن دارای هادی های برق دار است، هم تابلو و هم درِ آن، هادی در دسترس (ECP) محسوب شده و باید به سامانه اتصال زمین همبندی شوند. در این شرایط، باید تابلو و درِ آن نیز با هم همبندی شوند.
ماده ۷۴ ـ در مواردی که تابلوی برق دارای قسمت های برق دار در دسترس است و درِ آن به عنوان محصورکننده محسوب می شود، همبندی درِ تابلو با هسته آن الزامی است.
ماده ۷۵ ـ کلیه تأسیسات مکانیکی و اجزای فلزی مدفون شده در خاک، در مجاورت الکترود اتصال زمین باید با سامانه اتصال زمین همبندی شود.
ماده ۷۶ ـ در هنگام همبندی اسکلت فلزی ساختمان و میلگردها و ستون ها و تیرهای فلزی ساختمان باید از اتصال الکتریکی تمام بخش های اسکلت به یکدیگر اطمینان حاصل شود.
ماده ۷۷ ـ اتصال شناژها و تیرهای فلزی پیرامونی چارچوب راه پله و آسانسور با شبکه همبندی سامانه اتصال زمین الزامی است.
ماده ۷۸ ـ در بخش هایی از کارگاه که به طور معمول در کف آن ها آبریزی می شود، یکی از شناژها یا ستون های فلزی باید با سامانه اتصال زمین همبندی شود.
ماده ۷۹ ـ تجهیزات فلزی که در حین کار احتمال برق دار شدن داشته باشد، باید قبل از استفاده از آنها به سامانه اتصال زمین وصل شوند.
ماده ۸۰ ـ تمام تجهیزات الکتریکی و قسمت های فلزی تجهیزات متحرک موجود در کارگاه اعم از بالابرها و جرثقیل ها و نظایر آن باید به سامانه اتصال زمین متصل شود.
تبصره ـ ریل های جرثقیل ها و چارچوب آسانسور باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.
ماده ۸۱ ـ تمامی ستون های واقع در گوشه های خارجی سازه کارگاه باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.
ماده ۸۲ ـ تمام بخش های نرده ها و پله های فلزی باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.
ماده ۸۳ ـ تمام بخش های فلزی داخلی و خارجی کانکس ها و اتاقک های فلزی باید به سامانه اتصال زمین وصل شوند.
ماده ۸۴ ـ تمامی قطعات شبکه همبند سامانه اتصال زمین باید از طریق اتصالات الکتریکی مطمئن، به یکدیگر وصل شوند.
ماده ۸۵ ـ در تمامی نقاطی که ناپیوستگی در شبکه همبند سامانه اتصال زمین وجود دارد، باید بین دو بخش اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.
ماده ۸۶ ـ در تمامی گوشه های سازه که قطعات شبکه همبند از دو طرف به هم می رسند، باید اتصال الکتریکی مطمئن بین دو طرف برقرار شود.
ماده ۸۷ ـ در تمامی انشعاباتی که از یک قطعه از شبکه همبند اتصال زمین گرفته می شود (مانند سه راهی ها) باید اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.
ماده ۸۸ ـ در هر نقطه ای که قطعات طولی و عرضی شبکه همبند اتصال زمین از روی هم عبور می کنند، (چهارراهی ها) باید اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.
ماده ۸۹ ـ در سازه های اسکلت فلزی که تیرها و ستون ها با استفاده از پیچ و مهره به یکدیگر متصل شده اند، برای ایجاد اتصال الکتریکی مطمئن بین قطعات فلزی شبکه همبند سامانه اتصال زمین، باید از یک قطعه سیم مسی رابط [پاورقی ۷۳]
استفاده شود.
پاورقی ۷۳- Jumper
ماده ۹۰ ـ اتصال سیم رابط بین قطعات فلزی شبکه همبند سامانه اتصال زمین به قطعات فولادی باید به روش جوش ترمیت و یا با استفاده از کابلشو انجام شود و این اتصال همواره در دسترس و قابل بازرسی و تعمیر باشد.
ماده ۹۱ ـ سیم رابط بین قطعات فلزی شبکه همبند سامانه اتصال زمین باید از انحنای لازم برای انبساط و انقباض قطعات متصل شونده برخوردار باشد و پس از بسته شدن ، نباید در حالت کشیده قرار گیرد.
ماده ۹۲ ـ یکی از نقاط اتصال شبکه همبند به سامانه اتصال زمین ساختمان، باید روی نزدیک ترین ستون به تابلوی اصلی برق (محل نصب شینه اصلی اتصال زمین) قرار گیرد.
ماده ۹۳ ـ مقاومت کلی همبندی سامانه اتصال زمین بین دورترین نقاط نباید از ۲ /۰ اهم تجاوز کند.
ماده ۹۴ ـ هر هادی همبندی سامانه اتصال زمین باید دارای برچسب یا پلاکی باشد که مشخص کننده کاربرد آن هادی بوده و معلوم کند که چه نقاطی را به یکدیگر وصل می کند.
ماده ۹۵ ـ در کلیه نقاطی که ممکن است در شرایط بهره برداری به دلیل تعمیر، اتصال سامانه زمین جدا شود (مانند لوله های آب و گاز) برچسب هشداردهنده مبنی بر عدم جداسازی هادی همبندی سامانه زمین نصب شود.
بخش دوم ـ همبندی اضافی
ماده ۹۶ ـ در کلیه محیط های خیس، نمناک و مرطوب و مکان هایی که امکان پاشش آب و تشکیل بخار آب وجود دارد، اعم از حمام و آشپزخانه و آبدارخانه و رستوران و محل شستشو و چربی زدایی و آبکاری فلزات و نظایر آن باید همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین اجرا شود.
ماده ۹۷ ـ همبندی اضافی برای هم پتانسیل کردن باید موارد ذیل را در برگیرد:
۱ ـ بدنه فلزی کلیه تجهیزات الکتریکی نصب ثابت؛
۲ ـ قسمت هادی بیگانه از هر نوع؛
۳ ـ قسمت های فلزی در دسترس در ساختمان ها از جمله اسکلت فلزی.
ماده ۹۸ ـ در حمام ها و استخرها و سرویس های بهداشتی هر دو لوله فلزی آب گرم و سرد باید به مسیر همبندی اضافی وصل شوند.
ماده ۹۹ ـ ترمینال همبندی اضافی در مکان های مرطوب باید در خارج از آن مکان و روی دیوار یکی از فضاهای مجاور نصب شود.
ماده ۱۰۰ ـ در مکان هایی که اجرای همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین الزامی است، باید ترمینال همبندی اضافی به صورت شینه مسی روکار یا بلوک ترمینال در داخل یک جعبه قابل بازدید تحت عنوان جعبه همبندی اضافی نصب شود.
ماده ۱۰۱ ـ اجرای همبندی اضافی برای تمامی تجهیزات الکتریکی و هادی های بیگانه واقع بر بام کارگاه از جمله برج های خنک کننده و میله آنتن و نرده فلزی و شیروانی فلزی الزامی است.
ماده ۱۰۲ ـ اجرای همبندی اضافی برای تابلوهای برق مجاور یکدیگر الزامی است.
ماده ۱۰۳ ـ حداقل سطح مقطع هادی همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین باید طبق جدول پ ـ پ ـ ۴ پیوست شماره پ انتخاب شود.
ماده ۱۰۴ ـ سطح مقطع هادی همبندی اضافی که بدنه فلزی دو دستگاه الکتریکی را به هم وصل می کند، نباید از کوچکترین هادی حفاظتی مدارهای تغذیه کننده و متصل به بدنه های هادی دو دستگاه مذکور کوچکتر باشد.
ماده ۱۰۵ ـ سطح مقطع هادی همبندی اضافی بین بدنه تجهیز الکتریکی و هادی بیگانه، نباید از نصف سطح مقطع هادی حفاظتی مدار تغذیه کننده تجهیز الکتریکی کوچکتر باشد.
ماده ۱۰۶ ـ برای حذف هرگونه اختلاف پتانسیل، در مکان هایی که استفاده از سامانه های ذاتاً ایمن ضرورت دارد، باید یک شینه محلی تعبیه شود و یک شبکه همبند محلی متشکل از شیلد کابل ها و تجهیزات ابزار دقیق و بخش های فلزی تجهیزات و محفظه ها و سینی و نردبان کابل ها و کلیه هادی های بیگانه برقرار شود.
ماده ۱۰۷ ـ اگر اتصال زمین شیلد کابل در بیش از یک نقطه، از الزامات ایمنی بوده و این الزام با مسایل تداخلات الکترومغناطیسی (EMC) [پاورقی ۷۴] در تناقض باشد، باید از کابل های دوغلافه (دارای دو شیلد) استفاده نمود. در این حالت، غلاف خارجی برای برآوردن الزامات ایمنی از چند نقطه و غلاف داخلی برای الزامات EMC از یک سر ارت شود.
پاورقی ۷۴ – Electro Magnetic Compatibility
ماده ۱۰۸ ـ پس از اتمام هرگونه عملیات افزودن و تغییر دایمی یا موقتی در تأسیسات موجود، باید آرایش های همبندی هم پتانسیل مدار مصرف کننده و سامانه اتصال زمین مجدداً مورد بررسی و اندازه گیری قرارگیرد.
ماده ۱۰۹ ـ از شینه اصلی اتصال زمین باید انشعاباتی برای تجهیزات کمکی شامل تابلوهای کنترل و رله و اجزای فلزی سازه ها و تأسیسات اطفای حریق در نظر گرفته شوند.
ماده ۱۱۰ ـ اتصالات انشعابی باید از شینه اصلی اتصال زمین برای هر یک از دستگاه های تأسیسات، انتقال داده شوند و در صورتی که چند دستگاه الکتریکی در کنار یکدیگر قرار داشته باشند، اتصال سری آنها ممنوع است.
ماده ۱۱۱ ـ در تجهیزات الکتریکی مرکب نظیر تسمه نقاله و سامانه بسته بندی و کوره های تونلی باید از پیوستگی الکتریکی قسمت های فلزی آن اطمینان حاصل شود و حداقل در دو نقطه به سامانه زمین همبند شوند. همچنین، باید از اتصال همبندی با هادی های بیگانه پیرامون این تجهیزات نیز اطمینان حاصل شود.
ماده ۱۱۲ ـ همبندی سامانه اتصال زمین با مولدهای فرعی برق مطابق دستورالعمل کارخانه سازنده الزامی است.
ماده ۱۱۳ ـ در سامانه اتصال زمین باید از پیوستگی اتصالات ارت در کل سامانه از بدنه دستگاه تا چاه ارت و بین الکترودها اطمینان حاصل شود و عواملی مانند زنگ زدگی یا اتصال روی سطوح رنگ دار، پیوستگی را مختل نکند.
فصل ششم ـ اتصال زمین و همبندی پست های برق
بخش اول ـ کارگاه های فاقد پست برق و منشعب از شبکه فشار ضعیف عمومی
ماده ۱۱۴ ـ کارگاه هایی که فاقد پست برق هستند و برق را به صورت انشعاب تک فاز (فاز + نول) و یا سه فاز (۳ فاز + نول) از شبکه برق تحویل می گیرند و دسترسی به شینه نول و ارت منبع ندارند، باید سامانه اتصال زمین آنها در تابلوی برق اصلی S ـ C ـ TN باشد.
ماده ۱۱۵ ـ در سامانه اتصال به زمین S ـ C ـ TN، تابلوی توزیع برق اصلی باید دارای ۲ شینه مجزای نول و ارت باشد که با یک هادی رابط (جامپر) به یکدیگر اتصال داشته و سیم نول ورودی به شینه نول و هادی زمین به شینه ارت متصل شوند.
ماده ۱۱۶ ـ در سامانه اتصال به زمین S ـ C ـ TN، مقاومت الکتریکی الکترود اتصال زمین در محل تفکیک نول و اتصال زمین (ارت) باید کمتر از ۲ اهم باشد.
تبصره ـ در شرایطی مانند سامانه توزیع هوایی که احتمال پاره شدن اتصال نول وجود دارد، انتخاب مقادیر پایین تر برای الکترود اتصال زمین ارجح خواهد بود.
بخش دوم ـ کارگاه های دارای یک پست برق و منشعب از شبکه فشارمتوسط [پاورقی ۷۴]
پاورقی ۷۴ – Single – Source systems
ماده ۱۱۷ ـ در کارگاه های دارای پست برق اختصاصی زمینی و یا هوایی با یک ترانسفورماتور، سامانه اتصال زمین باید S ـ TN یا S ـ C ـ TN باشد.
ماده ۱۱۸ ـ در کارگاه های با پست برق اختصاصی تک منبع، در صورتی استفاده از سامانه C ـ TN مجاز است که اتصالات مسیر هادی حفاظتی ـ خنثی (PEN) دایمی بوده و به هیچ عنوان احتمال قطع شدن و یا پارگی سیم یا کابل حفاظتی ـ خنثی PEN وجود نداشته باشد.
ماده ۱۱۹ ـ اگر بنا بر ضرورت کارکرد دستگاه، به کار بستن سامانه اتصال زمین TT اجتناب ناپذیر باشد، باید در محل تفکیک ارت از آرایش TN به آرایش TT، تجهیزات حفاظتی جریان تفاضلی (RCD) نصب گردد.
بخش سوم ـ کارگاه های دارای دو یا چند منبع برق موازی [پاورقی ۷۵]
پاورقی ۷۵ – Multiple – source systems
ماده ۱۲۰ ـ در سامانه های برق با چند منبع، اتصال مستقیم نول ترانسفورماتور یا ژنراتور برق به اتصال زمین ممنوع است.
ماده ۱۲۱ ـ در آرایش TN سامانه های با چند منبع موازی، اتصال رابط از نول تا محل اتصال ارت باید به طور کامل عایق (ایزوله) باشد و هیچ گونه تجهیز مصرف کننده برق به آن متصل نشود.
ماده ۱۲۲ ـ در سامانه های برق با چند منبع، هادی رابط بین نول های منابع و هادی حفاظتی PE باید تنها در تابلوی برق اصلی به هم متصل شوند.
تبصره ـ اتصال مجدد هادی حفاظتی PE پس از تابلوی برق اصلی مجاز است.
ماده ۱۲۳ ـ در سامانه اتصال زمین، استفاده از زمین مشترک برای سمت فشار قوی پست و فشار ضعیف ترانسفورماتور ممنوع است.
ماده ۱۲۴ ـ برای جلوگیری از ولتاژ انتقالی ناشی از انتقال خیز ولتاژ زمین (GPR) از پست های فشار قوی و شبکه زمین نیروگاه ها به مناطق دوردست توسط هادی های بیگانه (مانند ریل قطار و لوله های فلزی آب و گاز و شیلد کابل ها و سینی و یا نردبان فلزی کابل ها و غیره) باید در محل خروج این تجهیزات از حوزه شبکه زمین، به کمک ایجاد شکاف و یا اتصالات و رابط های عایق الکتریکی، ارتباط پیوسته الکتریکی هادی پراکنده در داخل و خارج حوزه اثر شبکه زمین قطع شود. برحسب نیاز، باید در ادامه مسیر در چند نقطه هادی مورد نظر زمین شود به گونه ای که اطمینان حاصل شود ولتاژ انتقالی خطرناکی از شبکه زمین فشار قوی به منطقه دوردست منتقل نمی شود.
تبصره ـ در صورتی که از قبل اشیای فلزی با قابلیت انتقال ولتاژ به ساختمان ها و زمین های اطراف در کنار الکترود فشار قوی و سازه فلزی پست موجود باشد، باید به یکی از روش های ارت کردن متعدد در طول مسیر و یا ایزوله کردن در طول مسیر از انتقال ولتاژهای خطرناک به دوردست جلوگیری شود.
ماده ۱۲۵ ـ در کارگاه هایی که دو پست یا بیشتر، سالن واحدی را که دارای اسکلت فلزی است، تغذیه می کنند، وجود همبندی بین دو پست علاوه بر همبندی اسکلت فلزی الزامی است.
ماده ۱۲۶ ـ در پست های برق که هر دو ولتاژ فشار قوی و فشار ضعیف در کنار هم وجود دارند، در صورت امکان احداث دو الکترود زمین مستقل از هم، باید فاصله بین دو الکترود زمین فشار قوی و فشار ضعیف از ۲۰ متر کمتر نباشد و هیچ گونه ارتباط هادی در فاصله بین دو الکترود زمین وجود نداشته باشد.
ماده ۱۲۷ ـ اگر در پست برق، تفکیک عایقی تابلوهای برق فشار ضعیف از تابلوهای برق فشار قوی، ترانسفورماتور و سازه فلزی پست برق تأمین شده باشد، باید بدنه تابلوی برق فشار ضعیف و نقطه خنثای برق فشار ضعیف (نول) به الکترود زمین فشار ضعیف که حداقل ۲۰ متر از سازه پست دورتر باشد، متصل شود و کلیه بدنه های تابلوی برق فشار قوی، ترانسفورماتور و کلیه قطعات فلزی سازه پست به الکترود زمین فشار قوی (داخل یا مجاور پست) متصل گردد.
ماده ۱۲۸ ـ در صورت امکان احداث دو الکترود زمین مستقل از هم در پست برق، اگر امکان جداسازی عایقی تابلوهای برق فشار ضعیف از تجهیزات برق فشار قوی و سازه فلزی پست برق وجود نداشته باشد، باید بدنه تابلو برق فشار ضعیف، بدنه تابلوهای برق فشار قوی و ترانسفورماتورها و نیز کلیه اجزای فلزی سازه پست برق به الکترود زمین فشار قوی متصل گردد و نقطه خنثای برق فشار ضعیف با استفاده از کابل و غلاف کابل غیرفلزی به الکترود اتصال زمین فشار ضعیف در فاصله حداقل ۲۰ متری از پست برق، اتصال داده شود.
ماده ۱۲۹ ـ اگر در پست برق امکان احداث دو الکترود زمین مستقل وجود نداشته باشد، باید از یک الکترود زمین مشترک برای هر دو منظور فشار قوی و فشار ضعیف استفاده شود. در این صورت، مقاومت کل الکترود زمین نسبت به جرم کلی زمین نباید از یک اهم تجاوز کند.
ماده ۱۳۰ ـ اگر هر یک از خطوط برق فشار قوی ورودی یا خروجی پست برق یا حتی بخشی از این خطوط در فاصله ای کمتر از ۳ کیلومتر از پست برق، از نوع خط هوایی باشد، باید علاوه بر مجهز بودن خط به برقگیر، از دو الکترود زمین مجزا که خارج از حوزه ولتاژ یکدیگر باشند، به منظور فشار ضعیف و فشار قوی استفاده شود.
ماده ۱۳۱ ـ در حالتی که پست برق دارای دو الکترود زمین مجزای فشار قوی و فشار ضعیف باشد و بدنه تابلوهای برق فشار ضعیف همراه با بدنه تابلوها و تجهیزات برق فشار قوی به الکترود زمین فشار قوی متصل بوده و نقطه خنثای برق فشار ضعیف به الکترود زمین فشار ضعیف وصل باشد، تابلوهای برق فشار ضعیف باید با درجه عایق بندی بالاتری نسبت به ولتاژ اسمی بین فاز و خنثی (نول) انتخاب شود.
فصل هفتم ـ انتخاب و نصب هادی زمین
ماده ۱۳۲ ـ سیم اصلی اتصال زمین بین الکترود ارت و شینه اصلی ارت باید مسی و حداقل دارای سطح مقطع ۳۵ میلی مترمربع باشد.
ماده ۱۳۳ ـ برای هر الکترود اتصال زمین باید یک جعبه آزمون و بازدید جداگانه به ابعاد مناسب تعبیه شود که علامت زمین به صورت دایمی روی آن حک باشد.
ماده ۱۳۴ ـ هرگونه انشعاب از هادی های اتصال بین الکترود اتصال زمین و جعبه آزمون ممنوع است و تمامی انشعابات و تشکیل حلقه شبکه سامانه اتصال زمین باید پس از جعبه آزمون انجام شود.
ماده ۱۳۵ ـ مسیر سیم های ارتباط الکترود ارت با شینه اصلی اتصال زمین باید کوتاه ترین مسیر بوده و این سیم ها تا حد ممکن مستقیم و بدون پیچ و خم باشد.
ماده ۱۳۶ ـ از آلومینیوم لخت یا آلومینیوم دارای پوشش مسی نباید در تماس با زمین چه به عنوان الکترود و چه به عنوان هادی زمین استفاده شود. در محیط های مرطوب نیز نباید از این مواد به عنوان هادی زمین استفاده نمود.
ماده ۱۳۷ ـ سیم های لخت و سیم های عایق بندی شده با روکش بیرونی سبز و زرد یا ترکیب سبز و زرد، فقط باید برای هادی های زمین تجهیزات و همبندی مورد استفاده قرار گیرند.
ماده ۱۳۸ ـ سیم هادی زمین باید از استحکام مکانیکی لازم و مقاومت در برابر خوردگی شیمیایی و الکتروشیمیایی برخوردار باشد.
ماده ۱۳۹ ـ سیم لخت اتصال زمین نباید از داخل لوله های فلزی عبورکند.
ماده ۱۴۰ ـ در کابل هایی که سطح مقطع سیم نول نصف سطح مقطع هر سیم فاز است، سطح مقطع سیم اتصال زمین (هادی حفاظتی PE) و نول باید یکسان باشد.
ماده ۱۴۱ ـ وجود شینه اتصال زمین (ارت) در تابلوی اصلی برق الزامی است، به طوری که سیم اتصال زمین از الکترود به این شینه آمده و سپس از ترمینال اصلی به قسمت های مختلف منتقل شود.
ماده ۱۴۲ ـ وجود شینه نول در تابلوی اصلی برق الزامی است و باید روی مقره عایق سوار شود.
ماده ۱۴۳ ـ در سامانه S ـ C ـ TN، پس از محل تفکیک نول و ارت، اتصال مجدد نول و ارت ممنوع است.
ماده ۱۴۴ ـ جنس اتصالات سیم اصلی اتصال زمین بـه الکترود، باید به گونه ای باشد که با مواد به کار رفته در الکترود و سیم اتصال زمین سازگار بوده و میزان خورندگی گالوانیک به حداقل برسد.
ماده ۱۴۵ ـ اتصالات و بست های مربوط به سامانه اتصال زمین باید از نظر مکانیکی مقاوم بوده و اتصال محکمی را برقرار کنند.
ماده ۱۴۶ ـ در صورت استفاده از تسمه به عنوان سیم اتصال زمین و اتصال آن به تجهیزات نباید تسمه را برای پیچی که قطر آن از یک سوم پهنای تسمه بیشتر است، سوراخ کرد.
ماده ۱۴۷ ـ هادی های همبندی برای هم پتانسیل سازی باید از استحکام مکانیکی مناسب برخوردار بوده و مقاومت الکتریکی آنها (قابل صرف نظر) باشد.
ماده ۱۴۸ ـ حداقل اندازه سطح مقطع هادی همبندی اصلی باید به شرح ذیل باشد:
۱ ـ هادی مسی: ۶ میلی مترمربع
۲ ـ هادی آلومینیومی: ۱۶ میلی مترمربع
۳ ـ هادی فولادی: ۵۰ میلی مترمربع
ماده ۱۴۹ ـ حداقل سطح مقطع هادی های حفاظتی و همبندی اضافی باید به شرح جدول پ ـ پ ـ ۵ پیوست پ باشد.
فصل هشتم ـ اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین
ماده ۱۵۰ ـ پیش از اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترود اتصال زمین باید تأسیسات اتصال زمین از منبع تغذیه برق یا شبکه کاملاً قطع شده باشد و تا انتهای آزمون از برق تغذیه جدا باشد.
ماده ۱۵۱ ـ پیش از اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترود اتصال زمین باید هادی زمین از الکترود زمین جدا شده باشد.
ماده ۱۵۲ ـ هنگام اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین، استفاده ازدستکش و کفش عایق الکتریکی ایمن الزامی است.
ماده ۱۵۳ ـ انجام اندازه گیری مقاومت الکتریکی سامانه اتصال زمین، در روزهای طوفانی و بارانی و برفی و زمان هایی که احتمال وقوع آذرخش باشد، ممنوع است.
ماده ۱۵۴ ـ با توجه به اثر تغییرات اقلیمی در مناطق سنگی و فاقد پوشش گیاهی یا دارای دوره یخبندان طولانی روی مقاومت سامانه زمین، اندازه گیری مقاومت باید در بدترین شرایط موجود انجام شود؛ مگر اینکه با اقدامات اصلاحی مانند آبیاری مستمر در طول سال از ثابت بودن مقاومت سامانه زمین اطمینان حاصل شود.
ماده ۱۵۵ ـ اگر در زمان اندازه گیری مقاومت الکتریکی سامانه اتصال زمین، پراب های جریان و ولتاژ دور از دید فرد آزمون کننده باشد، یا اگر سیم های آزمون در فضایی قرار گیرند که در دسترس عموم باشند، این نقاط باید به طور مداوم و تا زمانی که سیگنال آزمون اعمال می شود یا پتانسیل های دور از محل اندازه گیری بالای ۵۰ ولت هستند، تحت نظر و پایش فرد مراقب که ارتباط بی سیم با اپراتور دستگاه اندازه گیری (فرد آزمون کننده) دارد، باشند.
ماده ۱۵۶ ـ در هنگام اندازه گیری مقاومت الکترود زمین، برای به حداقل رسیدن خودالقایی، هادی ها (سیم ها) باید به طور کامل از روی قرقره ها باز شوند.
ماده ۱۵۷ ـ هنگام اندازه گیری مقاومت الکترود زمین، باید الکترودهای اندازه گیری تا حد امکان از اجسام فلزی گسترده در زیر زمین مانند لوله کشی فلزی آب یا زره کابل ها دور باشند.
تبصره ـ در شرایطی که احتمال وجود اشیای مدفون فلزی مانند لوله های فلزی آب در راستای مسیر اندازه گیری وجود داشته باشد، باید اندازه گیری دیگری که ترجیحاً عمود بر مسیر قبلی باشد، انجام شده و در صورت اختلاف دو مقدار، عدد بیشتر که معرف کمترین اثر عوامل خطای ناشی از فلزات مدفون است، ملاک اندازه گیری قرار گیرد.
ماده ۱۵۸ ـ پیش از اقدام به اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین باید ولتاژهای احتمالی روی سامانه زمین اندازه گیری شوند و از قابل قبول بودن آن با توجه به دفترچه راهنمای دستگاه، اطمینان حاصل شود.
ماده ۱۵۹ ـ برای اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین، پیش از جدا کردن یک الکترود از سامانه زمین باید از نبود جریان های بزرگ در آن اطمینان حاصل شود.
ماده ۱۶۰ ـ برای اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین، نباید تمامی الکترودهای زمین یک سامانه، یک جا قطع شوند؛ مگر آنکه تأسیسات مربوطه از قبل به طور کامل بی برق شده باشد.
ماده ۱۶۱ ـ دستگاه اندازه گیری مقاومت الکتریکی اتصال زمین باید دارای گواهی کالیبراسیون معتبر باشد.
ماده ۱۶۲ ـ استفاده از روش آزمون دو نقطه ای مانند روش کلمپی [پاورقی ۷۶] برای زمین های با مقاومت پایین، ممنوع است.
پاورقی ۷۶ – برای اطلاعات بیشتر در خصوص روش کلمپی به پیوست ت بخش ت – ۵ مراجعه شود.
ماده ۱۶۳ ـ استفاده از روش کلمپی اندازه گیری مقاومت اتصال زمین تنها زمانی مجاز است که یک مسیر حلقه بسته برای عبور جریان آزمون وجود داشته باشد و مقاومت این حلقه در مقایسه با مقاومت سامانه قابل صرف نظر باشد.
ماده ۱۶۴ ـ گزارش اندازه گیری مقاومت الکتریکی و بررسی سامانه اتصال زمین باید شامل موارد ذیل باشد:
۱ ـ مشخصات شخص دارای صلاحیت؛
۲ ـ مشخصات کارگاه؛
۳ ـ تاریخ اندازه گیری؛
۴ ـ شرایط محیطی (خاک و هوا)؛
۵ ـ مشخصات دستگاه اندازه گیری و مدارک کالیبراسیون آن؛
۶ ـ مشخصات سامانه تغذیه کارگاه شامل ولتاژ و جریان و مانند اینها؛
۷ ـ نوع سامانه اتصال زمین؛
۸ ـ مشخصات مکانی و نوع و آرایش الکترودها؛
۹ ـ نتیجه اندازه گیری جریان و ولتاژ پیش از اندازه گیری مقاومت اتصال زمین؛
۱۰ ـ راستای اندازه گیری؛
۱۱ ـ نمودار نتایج اندازه گیری (بسته به روش اندازه گیری)؛
۱۲ ـ نتیجه نهایی اندازه گیری.
ماده ۱۶۵ ـ پس از اتمام اندازه گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین، باید از اتصال مجدد کامل هادی زمین اطمینان حاصل شود.
ماده ۱۶۶ ـ در کارگاه های ساختمانی و سایر کارگاه هایی که در آن از تأسیسات الکتریکی موقت استفاده می شود، باید برنامه بازرسی دوره ای از سامانه اتصال به زمین تجهیزات تأسیسات الکتریکی موقت تدوین شود که نصب و نگهداری آنها برای همه مجموعه کابلها، پریزهایی که بخشی از سیم کشی دایمی ساختمان یا سازه نیستند و همه تجهیزاتی که به وسیله دوشاخه به برق وصل می شوند، توسط شخص دارای صلاحیت بررسی شود.
ماده ۱۶۷ ـ در بررسی اتصال زمین تأسیسات موقت الکتریکی باید موارد زیر مورد آزمون قرار گیرند:
۱ ـ پیوستگی الکتریکی همه هادی های زمین تجهیزات؛
۲ ـ اتصال صحیح تمام پریزها.
ماده ۱۶۸ ـ آزمون های سامانه اتصال زمین تأسیسات الکتریکی موقت، پیش از اولین استفاده از آنها، پس از هرگونه آسیب به این تأسیسات، پس از بازگشت هر یک از تجهیزات از تعمیر و پیش از بهره برداری مجدد آن و به صورت دوره ای در فواصل زمانی کمتر از ۳ ماه باید انجام شود.
فصل نهم ـ اتصال به زمین در مکان های قابل اشتعال و قابل انفجار
ماده ۱۶۹ ـ مقدار مقاومت الکتریکی مجاز برای سامانه اتصال به زمین در مکان های قابل اشتعال، باید در رابطه زیر صدق کند:
فرمول:
C: مقدار ظرفیت خازن تا زمین
EMIE: حداقل انرژی جرقه زنی محیط
I: شدت جریان الکتریکی
ماده ۱۷۰ ـ در مواردی که سامانه اتصال زمین فقط به منظور جلوگیری از تجمع الکتریسیته ساکن مورد استفاده قرار می گیرد، به منظور تأمین استحکام مکانیکی، حداقل سطح مقطع هادی های اتصال به زمین و هادی های همبندی برای نوع آلومینیومی 2mm۴ و برای نوع مسی 2mm5 /2 باید باشد و مقاومت الکتریکی سامانه اتصال به زمین، نباید ازM ۱ تجاوز کند.
تبصره ـ در استانداردها، استفاده از هادی فولادی نیز مجاز شناخته شده است. با توجه به مقدار بسیار بالای مجاز برای مقاومت ارت، استفاده از هادی آهنی با سطح مقطع مناسب که از استحکام مکانیکی مناسب برخوردار باشد مجاز است.
ماده ۱۷۱ ـ برای کاهش یا حذف خطر برق گرفتگی افراد در اثر تماس با دستگاه های الکتریکی (حتی در حالت خاموش) به علت تجمع بارهای الکتریکی ساکن، باید بدنه فلزی این تجهیزات همواره از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند.
ماده ۱۷۲ ـ برای سازه هایی که حاوی بخارات قابل اشتعال، گازهای قابل اشتعال یا مایعاتی که از آنها بخارات قابل اشتعال آزاد می شود، هستند باید الکترود زمین رینگ یا هادی حلقه زمین، تعبیه شود.
ماده ۱۷۳ ـ مخازن فلزی نفت و گاز باید به یکی از روش های ذیل زمین شوند:
۱ ـ مخزن باید بدون اتصالات عایقی به سامانه لوله کشی فلزی زمین شده، متصل شود؛
۲ ـ مخزن استوانه ای عمودی باید روی خاک یا بتن مستقر شده و قطر آن حداقل ۶ متر باشد و یا بر روی سنگ فرشی از جنس آسفالت قیری (بتمنس) مستقر شود و دارای قطر حداقل ۱۵ متر باشد؛
۳ ـ مخزن حداقل توسط دو الکترود زمین، به زمین متصل باشد؛ به گونه ای که فاصله بین دو الکترود متمادی در محیط خارجی مخزن کمتر از ۳۰ متر باشد.
تبصره ـ اتصال زمین مخزنی که بر روی کف پوشی از جنس غشای عایقی مستقر شده است، باید به روش بند «۳» این ماده برقرار شود.
ماده ۱۷۴ ـ درسازه های زیرزمینی حاوی مواد منفجره برای حفاظت در برابر آذرخش، باید LPS اضافی تعبیه شود.
ماده ۱۷۵ ـ تنها آن دسته از مخازن ذخیره نفت و گاز که سازه فلزی آنها از تمام شرایط ذیل برخوردار باشد، نیاز به سامانه خارجی حفاظت در برابر آذرخش ندارند:
۱ ـ از نظر الکتریکی پیوسته باشد؛
۲ ـ محکم مهر و موم شده باشند تا اجازه فرار مایعات، بخارات و گازها را ندهد؛
۳ ـ ضخامت آن حداقل ۸ /۴ میلی متر باشد؛ به گونه ای که بتواند اصابت مستقیم آذرخش را تحمل کند.
ماده ۱۷۶ ـ در مکان هایی که تعداد زیادی مخازن نفت و گاز در نزدیکی هم قرار گرفته اند و در بین آنها هیچ سازه و تأسیسات دیگری وجود ندارد، زمین کردن هر یک از مخازن تنها در یک نقطه کافی است. در چنین شرایطی، تمامی مخازن باید به همدیگر متصل (همبند) شوند.
ماده ۱۷۷ ـ اگر بزرگ ترین بعد مخازن مواد سوختنی (قطر یا طول) مساوی یا کمتر از ۲۰ متر باشد، باید در یک نقطه به زمین وصل شوند و در غیر این صورت، باید در دونقطه به زمین متصل شوند.
ماده ۱۷۸ ـ در مخازن ذخیره نفت و گاز با سقف شناور، بخش سقف شناور باید به طور مؤثر به بدنه اصلی مخزن همبند شود. این همبندی باید به صورت اتصالات موازی در فواصل ۵ /۱ متری در محیط مخزن انجام شود.
ماده ۱۷۹ ـ در مخازن نفت و گاز، تمامی لوازم جانبی درپوش های متحرک (دریچه ها و منفذهای آدم رو و تجهیزات ایمنی فشار و سایر مدخل ها) بر روی سقف شناور خارجی باید با سقف شناور خارجی همبندی شوند.
ماده ۱۸۰ ـ کفشک فلزی درزگیر دور سقف شناور مخزن نفت و گاز باید در هر دو قسمت کفشک، به یکی از دو روش ذیل به سقف شناور همبند شود:
۱ ـ به صورت ذاتی توسط طراحی و ساخت مناسب؛
۲ ـ با استفاده از حداقل یک هادی حفاظت در برابر آذرخش کلاس I یا معادل آن.
ماده ۱۸۱ ـ اگر در سقف مخازن نفت و گاز از درزگیر غیرفلزی استفاده شده است، باید شانت هایی با شرایط ذیل نصب شوند:
۱ ـ جنس شانت: فولاد ضدزنگ قابل انعطاف با سطح مقطع حداقل 2mm ۲۰ یا سایر مواد هادی با سطح مقطع معادل و مقاوم در برابر خوردگی؛
۲ ـ حداقل پهنای شانت: ۵۰ میلی متر؛
۳ ـ حداکثر فاصله شانت ها بر روی محیط خارجی سقف شناور از یکدیگر: ۳ متر؛
۴ ـ شانت کوتاهترین و مستقیم ترین مسیر ممکن بین بخش فلزی سقف تا بدنه مخزن را طی کند؛
۵ ـ طول شانت مورد استفاده از کمترین مقدار ممکن برخوردار باشد؛ به گونه ای که فقط اجازه مونتاژ قطعات سقف شناور را بدهد، ضمن اینکه در تمام حرکات و تکان های افقی و عمودی سقف شناور، تماس آن با بدنه برقرار بماند؛
۶ ـ نقطه تماس شانت با بدنه باید غوطه ور و حداقلm ۰۳ /۰ پایین تر از سطح مایع داخل مخزن باشد.
ماده ۱۸۲ ـ در مخازنی که در سقف آنها از درزگیر غیرفلزی استفاده شده، شانت های نصب شده بر روی عرشه سقف شناور باید در هنگام بازسازی مخازن موجود با شانت های غوطه ور جایگزین شوند.
ماده ۱۸۳ ـ اتصال ثابت همبندی سقف شناور مخزن نفت و گاز به بدنه، باید به وسیله اتصال الکتریکی مستقیم با استفاده از حداقل دو هادی بای پس با سطح مقطع حداقل معادل با اندازه هادی اصلی انجام شود.
ماده ۱۸۴ ـ مقاومت الکتریکی سربه سر هادی بای پس مورد استفاده برای همبندی سقف شناور مخزن نفت و گاز به بدنه آن، به انضمام کلیه اتصالات آن، حداکثر باید۳ /۰ اهم باشد.
ماده ۱۸۵ ـ هادی بای پس همبندکننده سقف شناور مخزن نفت و گاز به بدنه آن، باید کمترین طول ممکن را تا اندازه ای که اجازه جابجایی سقف شناور را بدهد، داشته باشد.
ماده ۱۸۶ ـ برای اتصال همبند سقف شناور مخزن نفت و گاز به بدنه آن، هادی های بای پس باید در فواصل مساوی حول محیط دایروی مخزن توزیع شوند و هر ۳۰ متر یک هادی در محیط خارجی مخزن نصب شود.
ماده ۱۸۷ ـ اگر مخازن نفت و گاز با سقف شناور دارای نردبان متحرک چرخدار (پلکان غلطان) روی سقف مخزن باشند، دو طرف نردبان باید توسط یک هادی انعطاف پذیر با حداقل سطح مقطع ۳۵ میلی مترمربع و ضخامت حداقل ۳ میلی متر به بدنه و سطح مخزن در دو نقطه یکی بین نردبان و قسمت بالایی بدنه مخزن و یکی بین نردبان و سقف شناور مخزن همبند شوند.
تبصره ـ اگر نردبان چرخدار (پلکان غلطان) به سقف شناور متصل نشده باشد، از حداقل دو هادی همبندی انعطاف پذیر با ابعاد یاد شده در این ماده، بین بدنه مخزن و سقف شناور باید استفاده شود.
ماده ۱۸۸ ـ اگر یک پلکان غلطان روی سقف شناور مخزن نفت و گاز قرار دارد، یکی از هادی های بای پس اتصال همبند سقف به بدنه باید در طول پلکان نصب شده و به آن همبند شود.
ماده ۱۸۹ ـ هرگونه قطعه هادی در بخش درزگیر سقف مخزن نفت و گاز که به طور کامل در مایع داخل مخزن غوطه ور نیست، و هرگونه گیج یا ستون راهنما یا قطعه ای که از روی سقف شناور به داخل مخزن نفوذ می کند، باید از نظر الکتریکی از بدنه مخزن عایق باشد. میزان قدرت عایقی باید حداقلKV ۱ باشد.
ماده ۱۹۰ ـ الکترودهای ساخته شده از موادی که نسبت به سازه تحت حفاظت کاتدیک هستند، باید توسط ادوات جداساز DC به یکدیگر متصل شوند؛ مگر آنکه مقرر شود هر دوی آن ها هم سازه تحت حفاظت و هم الکترودها به صورت یک مجموعه واحد مورد حفاظت کاتدیک قرار گیرند.
ماده ۱۹۱ ـ اتصال مستقیم الکترودهای ساخته شده از موادی که نسبت به سازه تحت حفاظت آندیک هستند، به سازه مجاز است.
ماده ۱۹۲ ـ اگر امکان استفاده از یک شبکه الکترود زمین واحد برای بخش کنترل مرکزی و منطقه مستعد انفجار وجود نداشته باشد و سامانه زمین این دو بخش از هم ایزوله باشند، مدار الکترونیکی مابین این دو بخش نیز باید به صورت گالوانیکی از یکدیگر ایزوله شوند.
ماده ۱۹۳ ـ اگر در مناطق مستعد انفجار از سامانه اتصال زمین TN استفاده می شود، باید از نوع S ـ TN باشد و در هیچ نقطه ای در داخل منطقه، سیم نول و هادی حفاظتی به هم متصل نشوند.
تبصره ـ در شرایط موضوع این ماده، در هر نقطه ای که سامانه C ـ TN به سامانه S ـ TN تبدیل می شود، آن نقطه باید همزمان به سامانه همبندی مناطق مستعد انفجار نیز متصل شود.
ماده ۱۹۴ ـ اگر در منطقه مستعد انفجار، از کابل های دارای شیلد استفاده می شود، شیلد هر یک از کابل ها باید فقط در یک نقطه خارج از منطقه مستعد انفجار به زمین وصل شود.
ماده ۱۹۵ ـ در مکان های پرخطر، لوله های فلزی روی زمین که در بیرون واحدهای فرایند قرار دارند، حداقل هر۳۰ متر یک بار باید به وسیله الکترود میله ای یا سطحی یک اتصال به زمین داشته باشند.
ماده ۱۹۶ ـ در مکان های پرخطر نظیر جایگاه های سوخت، بدنه مخازن و بخش های فلزی ساختمان و سیلندرهای استوانه ای و تأسیسات و تجهیزات فلزی بیرونی و لوله های فلزی باید به هادی زمین متصل شود.
ماده ۱۹۷ ـ در مکان های پرخطر پالایشگاه ها و انبارهای مواد سوختی که تعدادی مخزن مواد منفجره دارند، همه مخازن باید به منظور هم پتانسیل سازی به یکدیگر متصل (همبندی) شوند.
ماده ۱۹۸ ـ در سازه های دارای نواحی صفر (همیشه پرخطر) و ۱ (گاهی پرخطر)، جرقه گیرها (ISG) و بخش های عایقی باید به بیرون از نواحی خطرناک منتقل شوند.
ماده ۱۹۹ ـ مخازن فلزی بسته که نواحی درون آن ها به صورت ناحیه صفر (همیشه پرخطر) تعریف می شوند، باید از ضخامت دیواره مناسب طبق جدول پ ـ پ ـ ۶ پیوست پ برخوردار باشند تا اطمینان حاصل شود افزایش دمای سطح داخلی در نقطه برخورد آذرخش منجر به خطر نمی شود؛ در غیر این صورت، نصب ابزارهای پایانه هوایی الزامی است.
ماده ۲۰۰ ـ در مکان های کلاس یک برای همبندی نباید به اتصالات فلزی بین لوله ها بسنده شود و لازم است دو طرف اتصالات فلزی با سیم اتصال (جمپر) به یکدیگر همبند شوند.
ماده ۲۰۱ ـ تجهیزات فلزی واقع در مکان های کلاس یک علاوه بر اتصال جداگانه به سامانه زمین باید به سایر سامانه های زمین که با اهداف الکتریکی یا حفاظتی وجود دارند، همبندی شوند.
ماده ۲۰۲ ـ در مکان های کلاس یک ناحیه دو (به ندرت پرخطر)، قسمت های مختلف محفظه های موتورها و ژنراتورهای بزرگ باید با یکدیگر همبند شوند و محفظه (بدنه) به زمین وصل شود.
ماده ۲۰۳ ـ در مکان های پرخطر کلیه سیم های رابط سیار باید دارای پریزهای ارت دار باشند.
ماده ۲۰۴ ـ در تجهیزات متحرک مستقر در مکان کلاس دو (صرفاً در صورت وجود الیاف قابل جرقه زدن یا ذرات معلق قابل انفجار) نظیر جرثقیل های متحرک و بالابرها [پاورقی ۷۷] برای جابجایی مواد، تمیزکننده های متحرک برای ماشین آلات نساجی و تجهیزات مشابه، موارد ذیل باید رعایت شود:
پاورقی ۷۷ – hoist
۱ ـ منبع تغذیه باید از نظر الکتریکی از همه سامانه های دیگر جدا باشد و زمین آن نیز از سامانه های دیگر مجزا شود.
۲ ـ همچنین این منبع تغذیه باید به یک آشکارساز زمین قابل قبول مجهز باشد که در صورت بروز خطا در سامانه زمین، علامت هشدار صادر و هادی های اتصال را به طور خودکار بی برق کند یا تا زمانی که برق به هادی ها وصل و خطای اتصال زمین باقی است، یک هشدار دیداری و شنیداری صادر نماید.
ماده ۲۰۵ ـ کلیه هادی های بیگانه مربوط به مدارهای ذاتاً ایمن اعم از تجهیزات و بدنه ها و مسیرهای فلزی عبور سیم برق و غلاف های کابل و تجهیزات مجتمع با آن در مکان های پرخطر باید به هادی زمین تجهیزات وصل شوند.
ماده ۲۰۶ ـ دستگاه های ذاتاً ایمن فلزی در مکان های پرخطر باید با یکدیگر همبندی اضافی شوند.
ماده ۲۰۷ ـ اگر برای سیم کشی سامانه ذاتاً ایمن از مسیرهای فلزی عبور سیم برق استفاده می شود، همبندی در تمام نقاط انتهایی مسیر عبور سیم، بدون در نظر گرفتن محل الزامی است.
ماده ۲۰۸ ـ در مدار کلاس یک ناحیه دو (به ندرت پرخطر)، اگر از کابل های چندسیمه برای نصب سامانه های حفاظتی نوع ذاتاً ایمن مجزا استفاده می شود، هادی های هر مدار باید درون یک شیلد فلزی متصل به زمین (زمین شده) قرار گیرند.
ماده ۲۰۹ ـ همبندی باید به همه مسیرهای فلزی عبور سیم برق حایل [پاورقی ۷۸] و جعبه تقسیم ها و تابلوهای برق و نظایر آن، بین مکان های کلاس یک و نقطه زمین برای تجهیزات سرویس یا نقطه زمین یک سامانه منشعب جدا اعمال شود.
پاورقی ۷۸ – intervening
ماده ۲۱۰ ـ در کلیه تعمیرگاه های وسایل نقلیه که در گروه مکان های پرخطر طبقه بندی می شوند، همه پریزهای برق که در مکان استفاده تجهیزات تشخیصی الکتریکی، ابزارهای دستی الکتریکی یا تجهیزات روشنایی دستی قابل حمل نصب می شوند، باید به وسیله جریان تفاضلی (RCD) مجهز شوند.
ماده ۲۱۱ ـ در کلیه تعمیرگاه های وسایل نقلیه و در جایگاه های سوخت و نیز در مکان های ذخیره سوخت که در گروه مکان های پرخطر طبقه بندی می شوند، همه محل های عبور سیم و زره فلزی یا پوشش فلزی روی کابل ها و همه قسمت های فلزی تجهیزات الکتریکی ثابت یا قابل حمل که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، باید به سامانه اتصال زمین متصل و سپس همبندی شوند.
ماده ۲۱۲ ـ تمام دیسپنسرها باید به یک یا چند وسیله قطع مدار اضطراری که در فواصل حداقل ۶ متر و حداکثر ۳۰ متر از تجهیزات توزیع سوخت مربوطه نصب شده اند، مجهز باشند. وسیله قطع مدار اضطراری باید برق همه وسایل توزیع سوخت و تمامی پمپ های بالادستی دیسپنسر مدارهای تغذیه و کنترل و سیگنال مرتبط و تجهیزات الکتریکی دیگر که در مکان های پرخطر طبقه بندی شده پیرامون تجهیزات توزیع سوخت قرار دارند را قطع کند.
ماده ۲۱۳ ـ در ایستگاه های کاری افشانه (اسپری [پاورقی ۷۹]) و فرایندهای رنگ کاری و لایه نشانی که از مواد قابل اشتعال یا قابل احتراق استفاده می شود، تمامی افراد و اشیای هادی الکتریسیته از جمله بخش های فلزی تجهیزات یا دستگاه فرایند و مخزن های مواد و مجراهای خروج گاز و سامانه های لوله کشی که مایعات قابل اشتعال یا قابل احتراق حمل می کنند، باید به زمین متصل شوند.
پاورقی ۷۹ – Spray
ماده ۲۱۴ ـ در ایستگاه های کار با افشانه (اسپری) و فرایندهای لایه نشانی و سایر فرایندهای به کارگیرنده روش باردارساز الکتریکی (الکترواستاتیک) که از تجهیزات اتمایزر و باردارساز الکتریکی و مانند آن استفاده می کنند و روی یک نگهدارنده مکانیکی نصب هستند، الکترودها و سرهای اتمایزر الکترواستاتیکی باید به طور مؤثر نسبت به زمین عایق بندی شوند.
ماده ۲۱۵ ـ در ایستگاه های کار با افشانه (اسپری) و فرایندهای لایه نشانی، سیم های ولتاژ بالا باید به طور مناسبی عایق بندی شوند و همه اجزای در معرض ولتاژ بالا باید به طور دایمی روی عایق های مناسب قرار گیرند که به طور مؤثر از طریق اتصال به زمین در برابر تماس تصادفی محافظت شوند.
ماده ۲۱۶ ـ اشیایی که به روش کار با افشانه (اسپری) رنگ می شوند یا در حال لایه نشانی پودر هستند، باید با تسمه نقاله، آویزها یا هر نگهدارنده دیگر که به زمین وصل است، اتصال الکتریکی داشته باشند و قلاب ها مرتباً تمیز شوند تا اطمینان حاصل شود که آنها از نظر الکتریکی با مقاومت حداکثر یک مگا اهم به زمین وصل می باشند.
ماده ۲۱۷ ـ تمام اشیای هادی الکتریسیته در محیط کار با افشانه (اسپری) و لایه نشانی پودر، به جز اشیایی که برای انجام فرایند باید در ولتاژ بالا باشند، باید از اتصال به زمین مناسب برخوردار شوند. این الزام، شامل مخزن های رنگ و سطل های شست و شو و حفاظ ها و اتصالات شیلنگ و هر شیء یا وسیله هادی الکتریسیته در محیط می باشد.
ماده ۲۱۸ ـ دستگیره تفنگ کار با افشانه (اسپری) باید از نظر الکتریکی به وسیله هادی مناسب به زمین وصل شود که مقاومت زمین از یک مگا اهم تجاوز نکند.
ماده ۲۱۹ ـ تمام افرادی که به منطقه کار با افشانه (اسپری) و لایه نشانی و رنگ کاری وارد می شوند، باید از طریق وسایلی مانند مچ بند و پابند و کفش های آنتی استاتیک به زمین اتصال مناسب داشته باشند و هشدارهای الزام اتصال به زمین افراد باید در محل نصب شود.
ماده ۲۲۰ ـ تمام مجرای فلزی سیم ها و زره های فلزی و روکش فلزی کابل ها و همه قسمت های فلزی تجهیزات الکتریکی ثابت یا سیار در ایستگاه های لایه نشانی پودر باید به زمین وصل شوند و همبندی بین آنها برقرار شود.
ماده ۲۲۱ ـ در انجام عملیات کار با افشانه (اسپری) در محفظه های غشایی [پاورقی ۸۰] قطعه کار باید اتصال به زمین مناسب داشته باشد. همچنین، تجهیزات رنگ اسپری باید به زمین وصل شوند. داربست نگهدارنده قطعه کار باید با قطعه کار همبندی شود و از اتصال زمین مناسب برخوردار باشد.
پاورقی ۸۰ – membrance enclosure
فصل دهم ـ سامانه اتصال زمین بیمارستان ها و سایر مکان های درمانی
ماده ۲۲۲ ـ در بیمارستان ها برای جلوگیری از اختلال وسایل الکترونیکی حساس نسبت به امواج الکترومغناطیسی، باید از سامانه اتصال زمین S ـ TN استفاده شود.
ماده ۲۲۳ ـ استفاده از سامانه های اتصال زمین C ـ TN و S ـ C ـ N ـ T در تأسیسات برق بیمارستان، در مکان های درمانی و ساختمان های پزشکی از تابلوی اصلی برق به بعد ممنوع است.
ماده ۲۲۴ ـ در مکان های درمانی گروه ۲ برای مدارهای تغذیه تجهیزات در موارد ذیل باید از سامانه اتصال زمین IT استفاده شود:
۱ ـ تجهیزات الکتریکی پزشکی؛
۲ ـ سامانه های مورد استفاده برای حفظ حیات؛
۳ ـ کاربردهای جراحی؛
۴ ـ تمام تجهیزات مورد استفاده در «محیط بیمار».
تبصره ـ در این مکان های درمانی برای هر گروه از اتاق هایی که دارای یک نوع عملکرد می باشد، باید حداقل یک سامانه اتصال زمین IT جداگانه پیاده سازی شود.
ماده ۲۲۵ ـ درترانسفورماتورهای ایزوله مورد استفاده در سامانه اتصال زمین IT مراکز درمانی، حداکثر جریان نشتی سیم پیچ خروجی به زمین و نیز جریان نشتی به محفظه پوششی، در شرایط بدون بار و با ولتاژ و فرکانس نامی باید ۵ /۰ میلی آمپر باشد.
ماده ۲۲۶ ـ در سامانه اتصال زمین IT مراکز درمانی، برای بارهای سه فاز باید یک ترانسفورماتور سه فاز جداگانه با ولتاژ خروجی خط به خط که متجاوز از ۲۵۰ ولت نباشد، مورد استفاده قرار گیرد.
ماده ۲۲۷ ـ ترانسفورماتور باید در مجاورت (داخل یا خارج) مکان درمانی نصب شود و برای حفاظت در برابر تماس تصادفی با قسمت های برق دار باید در داخل قفسه و محفظه یا پوشش قرار داشته باشد.
ماده ۲۲۸ ـ برای هر سامانه اتصال زمین IT در مراکز درمانی باید یک سامانه پایش میزان عایق بندی (IMD) با سامانه هشداردهنده دیداری – شنیداری دایمی پیش بینی و در محل مناسبی که به وسیله کارکنان پزشکی پیوسته قابل کنترل باشد، نصب شود.
ماده ۲۲۹ ـ وسیله پایش میزان عایق بندی مورد استفاده در سامانه اتصال زمین IT مراکز درمانی باید از ویژگی های ذیل برخوردار باشد:
۱ ـ میزان مقاومت داخلی جریان متناوب دستگاه باید حداقل ۱۰۰ کیلو اهم باشد؛
۲ ـ ولتاژ آزمون نباید بیش از ۲۵ ولت باشد؛
۳ ـ شدت جریان آزمون حتی در شرایط اتصالی نباید بیش از یک میلی آمپر باشد؛
۴ ـ نمایش وجود اتصالی باید از زمانی شروع شود که مقاومت عایق بندی حداقل به ۵۰ کیلو اهم تنزل کرده باشد؛
۵ ـ قابلیت نشان دادن شرایط اضافه بار و اضافه حرارت ترانسفورماتور را داشته باشد.
ماده ۲۳۰ ـ در مکان های درمانی، در هر یک از جعبه تابلوهای توزیع برق یا در مجاورت آن باید یک شینه هم پتانسیل کننده به منظور اتصال هادی های هم پتانسیل کننده و حفاظتی پیش بینی و نصب شود.
ماده ۲۳۱ ـ در مکان های درمانی، اتصالات هادی ها به شینه هم پتانسیل کننده درون تابلوهای توزیع برق باید به روشنی در معرض دید بوده و قابل جداکردن از سامانه باشد.
ماده ۲۳۲ ـ تخت های فلزی عمل جراحی که به طور ثابت نصب شده اند و با برق کار نمی کنند، باید به هادی هم پتانسیل کننده سامانه اتصال زمین متصل شود.
ماده ۲۳۳ ـ در هر یک از مکان های درمانی گروه های ۱ و ۲، بین قسمت های فلزی مختلف ذیل که در ارتفاع کمتر از ۵ /۲ متر از کف قرار دارند، باید همبندی اضافی برای هم پتانسیل کردن انجام شود:
۱ ـ شینه هادی اضافی؛
۲ ـ قسمت های هادی بیگانه؛
۳ ـ پرده فلزی تراسفورماتور جداکننده؛
۴ ـ پرده حفاظتی جلوگیری از تداخل میدان های مغناطیسی؛
۵ ـ پرده حفاظتی جلوگیری از تداخل کف های هادی؛
۶ ـ بدنه های هادی تجهیزات مورد استفاده در سامانه ولتاژ بسیار پایین ایمن (SELV) از جمله چراغ های مربوط به میز عمل
۷ ـ تخت های فلزی نصب ثابت عمل جراحی که با برق کار نمی کنند.
ماده ۲۳۴ ـ در سامانه اتصال زمین مکان های درمانی، میزان مقاومت هادی ها و نقاط اتصال بین ترمینال های هادی حفاظتی پریزها یا ترمینال های تجهیزات نصب ثابت یا هر نوع بدنه هادی بیگانه و شینه هم پتانسیل کننده نباید بیش از ۲ /۰ اهم باشد.
ماده ۲۳۵ ـ برای اتصال زمین بدنه تخت مخصوص عمل جراحی یا زایمان و اتاق مراقبت های ویژه و دستگاه های بیهوشی و میز وسایل عمل جراحی و دستگاه سیار عکسبرداری اشعه ایکس باید پریزهای مخصوص اتصال زمین به تعداد کافی تعبیه شود.
ماده ۲۳۶ ـ بدنه فلزی چراغ های مخصوص عمل جراحی و یونیت های سقفی و دیواری مخصوص شیرهای سامانه هوای فشرده و خلاء و اکسیژن و گازهای طبیعی و چارچوب های فلزی درها و پنجره ها و کلیه اشیای فلزی باید به طور ثابت با سیم دارای حداقل سطح مقطع ۱۶ میلی مترمربع، به شبکه اتصال زمین اتاق متصل شود.
ماده ۲۳۷ ـ در اتاق های عمل و زایمان و مراقبت های ویژه و شکسته بندی، باید برای هر جعبه اتصال زمین و چراغ و یونیت و چارچوب فلزی و هر یک از اشیای فلزی در دسترس، یک رشته سیم جداگانه از شینه اصلی اتصال زمین تابلوی برق ایزوله تا دستگاه مربوطه در نظر گرفته شود.
ماده ۲۳۸ ـ در اتاق های عمل و زایمان و مراقبت های ویژه و شکسته بندی، سطح مقطع سیم اتصال زمین پریزهای برق که با سیم های فاز و نول در یک لوله قرار می گیرد، باید مساوی سطح مقطع سیم های فاز و نول مربوطه باشد.
ماده ۲۳۹ ـ در مکان های درمانی گروه های ۱ و ۲ در بخش اعمال جراحی قلب باز و بخش های تشخیصی آنژیوگرافی قلب و کاتتریزاسیون قلب و مراقبت ویژه جراحی قلب، مدارهای تغذیه تجهیزات مستقر در ارتفاع کمتر از ۵ /۲ متر باید علاوه بر سامانه اتصال زمین، به وسیله حفاظتی جریان تفاضلی (RCD) مناسب نیز مجهز باشند.
ماده ۲۴۰ ـ در اتاق های عمل جراحی قلب باز و کاتتریزاسیون قلب باید همبندی هم پتانسیل بین اجزای ذیل بر حسب مورد برقرار باشد:
۱ ـ تخت ها و سایر اشیای فلزی؛
۲ ـ لوله ها و اجزای فلزی ساختمان و تأسیسات مکانیکی؛
۳ ـ بدنه تابلوهای برق و تمام دستگاه ها و تجهیزات الکتریکی؛
۴ ـ کف پوش آنتی استاتیک و یا استاتیک کانداکتیو و شیلد الکترواستاتیک
۵ ـ هادی حفاظتی مدارهای پریز برق.
ماده ۲۴۱ ـ برای هر تخت بیمار در فضای بستری بیمار در بخش های مراقبت ویژه باید پلاگ مخصوص اتصال زمین، برای اتصال هادی حفاظتی (PE) به تخت بیمار، تعبیه شود.
ماده ۲۴۲ ـ در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) و مکان های درمانی مراقبت ویژه جراحی قلب باید از سامانه اتصال زمین S ـ TN استفاده شود.
ماده ۲۴۳ ـ برای هر واحد بستری نوزاد در فضای بستری در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) باید پلاگ مخصوص اتصال زمین، برای اتصال هادی حفاظتی (PE) به انکوباتور نوزاد، پیش بینی و نصب شود.
ماده ۲۴۴ ـ بدنه تمام وسایل الکتریکی و اشیا و تجهیزات فلزی در معرض تماس و هادی های حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی در آبدارخانه و کابین دوش و آزمایشگاه تحقیقاتی بخش مراقبت های ویژه نوزادان و فضاهای مشترک آزمایشگاه ها و بانک خون و اتاق کار کثیف و اتاق ایزوله و آزمایشگاه تحقیقاتی بخش مراقبت ویژه جراحی قلب و فضاهای مشابه باید برای هم پتانسیل سازی همبندی اضافی شوند.
ماده ۲۴۵ ـ سامانه تغذیه تأسیسات برقی در اتاق های ایزوله و فضاهای بستری بیمار در بخش مراقبت ویژه جراحی قلب باید از نوع IT پزشکی باشد.
ماده ۲۴۶ ـ اتاق های ایزوله بیمار و فضاهای بستری بیمار در بخش مراقبت ویژه جراحی قلب باید دارای تابلوی مخصوص برق ایزوله با ترانسفورماتور ایزوله، مانیتور مخصوص و نشانگرهای میزان نشت جریان، شرایط عادی و اعلام خطر باشد که این تابلوها باید از برق حیاتی تغذیه کنند.
ماده ۲۴۷ ـ برای تشخیص اتصالی های احتمالی در مدارهای تغذیه کننده فضاهای مراقبت از بیمار در مراکز درمانی، باید اتصال به زمین مؤثر، از طریق یک مسیر فلزی یا کابل دارای زره یا پوشش فلزی تأمین شود.
ماده ۲۴۸ ـ در مراکز درمانی، ترمینال های زمین همه پریزها، به جز پریزهای ایزوله شده از زمین، جعبه های فلزی پریز و جعبه های فلزی وسایل یا محفظه های فلزی و همه سطوح هادی تجهیزات الکتریکی ثابت که در حالت عادی حامل جریان نیستند و احتمال دارد با ولتاژ بالاتر از ۱۰۰ ولت برق دار شده و با فرد تماس داشته باشند، باید به طور مستقیم به یک هادی مسی ارت با پوشش عایق متصل شوند.
ماده ۲۴۹ ـ ترمینال زمین تجهیزات تابلو برق عادی و حیاتی مدار انشعابی که در فضای مراقبت از بیمار قرار دارند، باید علاوه بر اتصال زمین با یک هادی مسی پیوسته روکش دار بزرگ تر یا مساوی ۵ /۲ میلی مترمربع (نمره ۵ /۲) با یکدیگر همبند شوند.
ماده ۲۵۰ ـ در فضای مراقبت از بیمار، اتصال زمین پریزهای برق نباید منحصر به اتصال زمین عملیاتی (زمین ایزوله) باشند و اتصال زمین حفاظتی نیز الزامی است.
ماده ۲۵۱ ـ در محل تخت بیمار در فضای مراقبت عمومی از بیمار، ترمینال زمین همه پریزها باید به یک هادی زمین تجهیزات مسی روکش دار، متصل شود.
ماده ۲۵۲ ـ در فضاهای حساس مراقبت از بیمار، ترمینال زمین همه پریزهای محل تخت بیمار و پریزهای اتاق عمل باید به وسیله یک هادی زمین مسی روکش دار تجهیزات به شینه اصلی ارت وصل شوند.
ماده ۲۵۳ ـ در تمام پریزهایی که امکان استفاده از تجهیزات قابل حمل تشخیص پزشکی نظیر تجهیزات پرتوایکس متحرک وجود دارد، باید هادی زمین متصل به شینه اصلی ارت وجود داشته باشد.
ماده ۲۵۴ ـ در مکان های درمانی که از ماده بیهوشی قابل اشتعال و انفجار استفاده می شود، همه مجراهای فلزی کابل ها و کابل های با زره مسی و همه قسمت های هادی تجهیزات الکتریکی ثابت که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، باید به یک هادی زمین تجهیزات متصل شوند که برای مکان های کلاس یک تعبیه شده است.
تبصره ـ تجهیزاتی که با ولتاژ کمتر از ۱۰ ولت کار می کنند، الزامی برای اتصال به زمین تجهیزات ندارند.
ماده ۲۵۵ ـ در مکان های درمانی که از ماده بیهوشی قابل اشتعال و انفجار استفاده می شود، سیم کشی مدارهای ایزوله باید در مجراها یا کابل های جدا از سیم ها و کابل های اتصال به زمین تعبیه شوند.
ماده ۲۵۶ ـ در مکان های درمانی که از ماده بیهوشی قابل اشتعال و انفجار استفاده می شود، همه سطوح هادی تجهیزات و روشنایی ها، هسته و قاب ترانسفورماتورهای نوع ایزوله کننده برای تغذیه مدارهای ولتاژ پایین باید به یک هادی زمین تجهیزات متصل شوند.
ماده ۲۵۷ ـ در مکان های مربوط به استفاده از تجهیزات پرتو X همه موارد ذیل باید به هادی زمین حفاظتی وصل شوند:
۱ ـ محفظه فلزی خازن های موجود؛
۲ ـ تمام قسمت های ولتاژ بالای مورد استفاده برای تولید پرتو X؛
۳ ـ تمام قسمت های فلزی تجهیزات پرتو X و تجهیزات جانبی آن که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند.
فصل یازدهم ـ اتصال زمین سالن های نمایش و استودیوهای تلویزیونی و نمایشگاه ها و رویدادهای مشابه
ماده ۲۵۸ ـ در محل نمایش و استودیوهای تلویزیون و نظایر آن، شاسی دیمرهای الکترونیکی (حالت جامد) باید به هادی زمین حفاظتی متصل شود.
ماده ۲۵۹ ـ در تجمعات در فضای باز نظیر جشن ها و اعیاد و مراسم عزاداری و نمایشگاه ها و رویدادهای مشابه، کلیه تجهیزات ذیل که از یک منبع تغذیه استفاده می کنند، باید با یکدیگر همبندی شوند:
۱ ـ مسیرهای فلزی کابل و کابل های با زره فلزی؛
۲ ـ محفظه های فلزی تجهیزات الکتریکی
۳ ـ قاب های فلزی و قسمت های فلزی سازه های قابل حمل و تریلرها یا سایر تجهیزاتی که تجهیزات الکتریکی درون آنها قرار دارند یا نگهدارنده تجهیزات الکتریکی هستند.
ماده ۲۶۰ ـ در تجمعات در فضای باز نظیر جشن ها و اعیاد و مراسم عزاداری و نمایشگاه ها و رویدادهای مشابه، باید سامانه اتصال زمین S ـ TNC اجرا شود.
ماده ۲۶۱ ـ در استودیوهای تلویزیون و مکان های مشابه، کلیه کابل های دارای هادی زمین حفاظتی روکش دار و مسیرهای فلزی کابل ها و همه قسمت های فلزی وسایل و تجهیزات باید به یک هادی زمین حفاظتی متصل شوند.
تبصره ـ این ماده مشمول لامپ های سیار، نور صحنه قابل حمل و تجهیزات صوتی صحنه یا سایر تجهیزات ویژه صحنه و قابل حمل که با ولتاژ کمتر از ۱۵۰ ولت DC نسبت به زمین کار می کنند، نیست.
فصل دوازدهم ـ اتصال زمین تأسیسات کشاورزی و دامپروری و باغبانی
ماده ۲۶۲ ـ در مکان هایی از تأسیسات و زمین های کشاورزی و دامپروری که شرایط خورندگی فراهم باشد (مانند محل جمع آوری کودهای جانوری و مکان های مرطوب آلوده به ذرات خورنده فاضلاب و مواد شوینده شیمیایی و موارد مشابه) هادی زمین مدفون باید عایق بندی شود.
ماده ۲۶۳ ـ در همه سازه ها و ساختمان های کشاورزی، هادی زمین تجهیزات باید در تابلوی توزیع برق هم به بدنه و هم به هادی زمین شده (نول) متصل شود. (سامانه S ـ TNC)
ماده ۲۶۴ ـ در فضاهای دامپروری با کف سیمانی که شرایط مرطوب وجود دارد، باید تمامی بخش های فلزی در معرض تماس که می توانند برق دار شوند، با صفحه هم پتانسیل کننده کف (آرماتورهای یکپارچه فراهم کننده شرایط صفحه هم پتانسیل) همبند و به سامانه اتصال زمین وصل شوند.
ماده ۲۶۵ ـ در ماشین های آبیاری الکتریکی همه تجهیزات ذیل باید از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند:
۱ ـ همه تجهیزات الکتریکی روی ماشین آبیاری؛
۲ ـ همه تجهیزات الکتریکی ملحق شده به ماشین آبیاری؛
۳ ـ تابلوهای برق و تابلوهای فرعی؛
۴ ـ تابلوهای کنترل یا تجهیزات کنترلی که تجهیزات الکتریکی را تا ماشین آبیاری تغذیه و کنترل می کنند؛
۵ ـ روکش فلزی کابل و مسیر فلزی کابل؛
۶ ـ سازه فلزی ماشین.
ماده ۲۶۶ ـ بخش های فلزی در معرض تماس ماشین آبیاری سایر ماشین های کشاورزی الکتریکی متحرک که در حالت عادی حامل جریان الکتریسیته نیستند، باید با هادی زمینی که بخشی از سیم، کابل یا مسیر برق رسانی همان ماشین هستند، به زمین متصل شود. اندازه این هادی زمین نباید کمتر از بزرگ ترین هادی تغذیه در هر سیم باشد.
ماده ۲۶۷ ـ اگر ماشین آبیاری یک نقطه ساکن داشته باشد، یک سامانه الکترود زمین باید در نقطه ساکن برای حفاظت در برابر آذرخش، به ماشین وصل شود.
فصل سیزدهم ـ اتصال به زمین واحدهای متحرک و کاروان ها
بخش اول ـ واحدهای متحرک
ماده ۲۶۸ ـ در داخل کلیه واحدهای متحرک و قابل جابجایی فقط سامانه های اتصال زمین TN و IT مجاز است و به کارگیری سامانه اتصال به زمین خاص C ـ TN و TT ممنوع است.
تبصره ـ مقررات حاکم بر سامانه اتصال به زمین تأسیسات ثابت تأمین کننده برق واحدهای متحرک منطبق بر مقررات بخش عمومی این آیین‌نامه و موارد مربوط به سامانه اتصال به زمین S ـ C ـ TN است.
ماده ۲۶۹ ـ قسمت های رسانای قابل دسترس واحد متحرک باید از طریق هادی همبندی حفاظتی به پایانه اصلی زمین داخل واحد متحرک یا قابل جابجایی متصل شوند.
تبصره ـ هادی های همبندی حفاظتی باید از نوع افشان با انعطاف پذیری بالا باشند.
ماده ۲۷۰ ـ در سامانه اتصال به زمین IT درون واحد متحرک با بدنه و سازه رسانا، اتصال همبندکننده بخش های رسانای در دسترس تجهیزات با بدنه و سازه رسانا الزامی است.
تبصره ـ برای واحدی که فاقد بدنه رسانا باشد، بخش های رسانای در دسترس داخل واحد باید به یکدیگر و به هادی حفاظتی متصل شوند.
ماده ۲۷۱ ـ اگر سامانه اتصال به زمین TN در داخل یک واحد متحرک استفاده می شود و به یکی از دو روش اتصال به ژنراتور مستقل فشار ضعیف یا اتصال از طریق تجهیزات ایزوله کننده نظیر ترانسفورماتور تغذیه می شود، بدنه رسانا و سایر قسمت های رسانای در دسترس باید به نقطه خنثی (نول)، یا اگر نول در دسترس نباشد، به هادی فاز متصل شود. [پاورقی ۸۱]
پاورقی ۸۱ – برای توضیحات بیشتر به بند ۴، ۴۱۱، ۷۱۷ استاندارد IEC 60364 – ۷ – ۷۱۷ مراجعه شود.
تبصره ۱ ـ اتصال بدنه به هادی فاز در صورتی که نول در خارج یا داخل واحد متحرک به زمین متصل شده باشد، ممنوع است.
تبصره ۲ ـ در صورت اتصال مستقیم سامانه تغذیه به برق شبکه،همه بخش های فلزی الکتریکی و غیرالکتریکی باید از طریق اتصال به یک شینه زمین در تابلو برق واحد، زمین شوند و از طریق هادی عایق بندی شده در کابل یا سیم کشی تغذیه به سامانه زمین مستقر در نزدیکی محل واحد متحرک، وصل یا این اتصال ارت در خارج واحد متحرک ایجاد شود.
ماده ۲۷۲ ـ در واحدهای متحرک و پیش ساخته، وسیله اصلی قطع مدار الکتریکی باید به منظور زمین کردن، یک شینه یا هادی زمین از نوع بدون لحیم داشته باشد که از تعداد ترمینال های کافی برای همه هادی های زمین برخوردار باشد.
ماده ۲۷۳ ـ اگر هیچ تجهیز سرویس دهی واحد متحرک یا وسیله قطع کننده ای موجود نباشد، یا تغذیه برق واحد متحرک به وسیله پریز و دوشاخه انجام می شود، هادی زمین ترمینال شبکه یا الکترود زمین باید به وسیله یک هادی همبندی مسی با شاسی فلزی یا ترمینال زمین در دسترس واحد متحرک همبندی شوند.
ماده ۲۷۴ ـ در شینه زمین وسیله اصلی قطع مدار الکتریکی واحدهای متحرک و پیش ساخته، انتهای نول باید عایق بندی شود.
ماده ۲۷۵ ـ تمام پریزهای مورد استفاده در واحدهای متحرک و پیش ساخته باید از نوع ارت دار باشد.
ماده ۲۷۶ ـ در قسمت های مرطوب واحدهای متحرک و پیش ساخته نظیر سرویس های بهداشتی و حمام و آشپزخانه و سینک ها و ماشین های ظرفشویی، باید همبندی اضافی بر اساس مواد مندرج در بخش دوم فصل پنجم این آیین‌نامه اجرا شود.
ماده ۲۷۷ ـ همه سقف های فلزی و پوشش های خارجی فلزی واحدهای متحرک باید با شرایط ذیل همبندی شوند:
۱ ـ صفحه های فلزی یکدیگر را همپوشانی کنند و به وسیله بست های فلزی به قسمت های چارچوب فلزی یا چوبی به طور مطمئن متصل شده باشند؛
۲ ـ پایین ترین صفحه پوشش فلزی خارجی به وسیله بست های فلزی در محل اتصال بدنه به کف محکم شود. در هر واحد باید از دو تسمه فلزی در دو انتهای آن برای این منظور استفاده شود.
ماده ۲۷۸ ـ اگر شبکه داخلی واحد متحرک از نوع TT یا TN باشد، یا در سامانه IT یک پریز برای تغذیه مصرف کننده خاصی در واحد سیار پیش بینی شده باشد که نیاز به قطع برق در صورت اولین اتصالی داشته باشد، باید تغذیه شبکه برق واحد متحرک از طریق وسیله جریان تفاضلی (RCD) انجام شود.
تبصره ـ پریز وصل یک دوشاخه کابل به مدار اصلی مستقر در بدنه بیرونی واحد متحرک باید به وسیله جریان تفاضلی (RCD) با جریان قطع کمتر از ۳۰ میلی آمپر مجهز باشد.
بخش دوم ـ کاروان ها
ماده ۲۷۹ ـ در توقفگاه کاروان ها، سامانه اتصال به زمین تابلوی تأمین برق کاروان باید از نوع S ـ C ـ TN باشد و در محل تفکیک هادی خنثی به الکترود زمین کمکی متصل شود.
ماده ۲۸۰ ـ در خروجی مدار تغذیه بعد از وسیله جریان تفاضلی، هیچ اتصالی بین هادی زمین و هادی نول نباید برقرار شود.
ماده ۲۸۱ ـ پریز وصل دوشاخه کابل به مدار اصلی مستقر در بیرون کاروان، باید به وسیله جریان تفاضلی (RCD) به عنوان قطع کننده مدار مجهز باشد.
ماده ۲۸۲ ـ پریز تأمین کننده برق کاروان ها، باید به اتصال زمین مجهز باشد.
ماده ۲۸۳ ـ برای زمین کردن لوله های فلزی گاز و آب و پسماند در کاروان، همبندی آنها با شاسی مجاز است.
ماده ۲۸۴ ـ الزامات همبندی باید از مواد فصل پنجم این آیین‌نامه تبعیت کند.
ماده ۲۸۵ ـ سیم های اتصال به زمین مدار باید از استحکام و یکپارچگی الکتریکی لازم برخوردار باشند.
ماده ۲۸۶ ـ برای همبندی سقف های فلزی باید از فصل پنجم این آیین‌نامه تبعیت شود.
ماده ۲۸۷ ـ تابلوی برق کاروان باید دارای یک شینه ارت با تعداد ترمینال کافی برای همه هادی های زمین باشد و از طریق کابل تغذیه کاروان باید به شینه زمین تابلوی برق تغذیه کننده مستقر در توقفگاه متصل شود.
ماده ۲۸۸ ـ هادی خنثی (نول) کاروان باید از هادی های زمین تجهیزات و بدنه های تجهیزات و سایر قسمت های زمین شده عایق بندی شود.
فصل چهاردهم ـ اتصال زمین سازه های شناور در آب و اسکله ها و بندرگاه ها
بخش اول ـ اسکله ها و بندرگاه ها
ماده ۲۸۹ ـ هیچ یک از سیم های اتصال به زمین در بندرگاه نباید از جنس آلومینیوم یا کابل غیرقابل انعطاف با عایق معدنی و روکش مس باشد.
ماده ۲۹۰ ـ طراحی سامانه تغذیه اسکله ها باید طوری باشد که هر یک از نقاط سوختگیری روی کشتی ها بتواند به سیم اتصال به زمین سامانه توزیع الکتریکی وصل شود.
ماده ۲۹۱ ـ اتصال به زمین نقاط سوختگیری کشتی ها باید قبل از سوختگیری انجام شود و تا پایان مرحله سوختگیری و جدا شدن لوله های تخلیه از کشتی برقرار باشد.
ماده ۲۹۲ ـ قسمت های فلزی محل سوختگیری باید به مخزن سوخت کشتی و سیم حفاظتی مدار کلیه سیم کشی های حفاظتی در کشتی اتصال دایمی داشته باشد.
ماده ۲۹۳ ـ تمامی قسمت های فلزی روی سطوح شناور در داخل بندرگاه که شامل تجهیزات الکتریکی بوده و یا ممکن است با تجهیزات الکتریکی در تماس باشند، و تمام قسمت های فلزی در دسترس باید با اتصال به زمین همبندی شوند.
ماده ۲۹۴ ـ زمانی که شناور در بندرگاه پهلو گرفته است، در صورت تأمین برق آن از اسکله، برای اتصال زمین اصلی عرشه باید یک هادی زمین به بدنه وصل شود.
ماده ۲۹۵ ـ در مجاورت آب، همه قسمت های فلزی در تماس با آب و همه لوله کشی ها و مخزن های فلزی و همه قسمت های فلزی که در حالت عادی حامل جریان نیستند و احتمال برق دار شدن آنها وجود دارد، باید به ترمینال زمین در تجهیزات توزیع همبندی شوند.
ماده ۲۹۶ ـ در مجاورت آب، در نزدیکی همه تجهیزات سرویس دهی بیرونی یا وسایل قطع که تجهیزات درون یا روی آب را کنترل می کنند و دارای بدنه فلزی و کنترل های در دسترس افراد هستند و احتمال برق دار شدن آنها وجود دارد، باید به منظور دستیابی به اهداف همبندی اضافی، صفحات هم پتانسیل نصب شوند. این صفحات هم پتانسیل باید منطقه اطراف تجهیزات را احاطه کنند و مستقیماً از ناحیه زیر تجهیزات به سمت بیرون گسترده شوند، به طوری که در همه جهاتی که فرد می تواند بایستد و با آن تجهیزات در تماس باشد، حداقل ۹۰۰ میلی متر امتداد داشته باشد.
ماده ۲۹۷ ـ همبندی اضافی صفحات هم پتانسیل در مجاورت آب باید از طریق یک شینه محلی که با سامانه اتصال زمین اصلی همبند شده، انجام شود.
بخش دوم ـ سازه های شناور در آب
ماده ۲۹۸ ـ اتصال زمین تجهیزات الکتریکی و اجزای فلزی غیرالکتریکی سازه های شناور روی آب باید از طریق اتصال به یک شینه زمین در تابلوی برق همان سازه برقرار شود.
ماده ۲۹۹ ـ اتصال زمین ترمینال زمین در تجهیزات توزیع برق سازه های شناور باید از طریق اتصال یک هادی الکترود زمین عایق بندی شده به یک الکترود زمین روی خشکی برقرار شود.
ماده ۳۰۰ ـ در سازه های شناور، اجرای سامانه اتصال زمین S ـ C ـ TN الزامی است.
ماده ۳۰۱ ـ تمام پریزهای محوطه باز درون یا روی ساختمان ها یا سازه های شناور درمحوطه اسکله، صفحه داده الکتریکی در مجاورت آب باید به وسیله جریان تفاضلی (RCD) مجهز باشند که حداقل ۱ متر بالاتر از بالاترین سطح آب در حالت مد قرار گیرد.
فصل پانزدهم ـ اتصال زمین تأسیسات الکتریکی موقت
ماده ۳۰۲ ـ تمام پریزهای مورد استفاده در تأسیسات الکتریکی موقت باید از نوع ارت دار باشند و اتصال ارت پریز، ارتباط الکتریکی قابل اطمینانی با هادی زمین تجهیزات برقرار سازد.
ماده ۳۰۳ ـ در تأسیسات الکتریکی موقت، همه مدارهای انشعابی باید دارای یک هادی زمین تجهیزات مجزا باشند.
ماده ۳۰۴ ـ در تأسیسات الکتریکی موقت، قاب فلزی لامپ ها و سوکت های با قاب فلزی، تنها در صورتی قابل استفاده هستند که از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند.
فصل شانزدهم ـ اتصال زمین جرثقیل ها و بالابرها و ماشین پمپ بتن
ماده ۳۰۵ ـ تمام بخش های فلزی در دسترس جرثقیل ها و مونوریل ها و آسانسورهای کارگاهی و لوازم جانبی آنها باید به یکدیگر همبندی شوند، به گونه ای که کل سازه جرثقیل توانایی عبور حداکثر جریان خطای احتمالی زمین را نیز داشته باشد.
ماده ۳۰۶ ـ چارچوب ترولی و چارچوب پل جرثقیل های سقفی دروازه ای باید توسط هادی همبندی جداگانه، همبندی شوند.
ماده ۳۰۷ ـ در بالابرهای الکتریکی و وسایل نقلیه مجهز به بالابر (نظیر جرثقیل های سیار)، در صورت استفاده از منبع برق خارجی، مجراهای فلزی عبور کابل های متصل به بالابر باید با قسمت های فلزی وسیله مذکور همبندی شده و قسمت های فلزی نیز به هادی زمین تجهیزات همبند شوند. همچنین ابزارها و روشنایی ها باید به وسیله یک هادی زمین تجهیزات، به زمین وصل شوند.
ماده ۳۰۸ ـ در بالابرهای غیرالکتریکی که هادی های الکتریکی متصل به خودرو دارند، قاب فلزی خودرو که در حالت عادی در دسترس افراد است، باید با سامانه اتصال زمین همبندی شود.
ماده ۳۰۹ ـ دستگاه های بالابر و دستگاه های دارای اجزای متحرک در ارتفاع نظیر ماشین پمپ بتون، به دلیل وجود خطر القای خازنی، قوس الکتریکی و برخورد ناخواسته با خطوط هوایی انتقال نیرو باید در زمان کار کردن در نزدیکی این خطوط از اتصال زمین مطمئن برخوردار باشند.
فصل هفدهم ـ اتصال زمین سامانه های فناوری اطلاعات و تجهیزات حساس الکتریکی و الکترونیکی و مخابراتی و تأسیسات فیبر نوری و سامانه رادیو و تلویزیون
ماده ۳۱۰ ـ در طراحی تأسیسات الکتریکی مراکز صنعتی دارای تجهیزات بسیار حساس به منظور اجتناب از تداخل امواج الکترومغناطیسی باید الزامات استاندارد IEC61000 رعایت شود.
ماده ۳۱۱ ـ در کارگاه هایی که به طور گسترده از شبکه های کامپیوتری و سامانه های فناوری اطلاعات استفاده می شود، باید سامانه زمین از نوع S ـ TN باشد و استفاده از سامانه C ـ TN مجاز نیست.
ماده ۳۱۲ ـ در سامانه فناوری اطلاعات همه قسمت های فلزی در دسترس که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، باید به هادی زمین تجهیزات همبندی شوند.
ماده ۳۱۳ ـ در اتاق های تجهیزات فناوری اطلاعات، شبکه مرجع سیگنال [پاورقی ۸۲] باید با هادی زمین تجهیزات فناوری اطلاعات همبندی شوند.
پاورقی ۸۲ – Signal reference structure
ماده ۳۱۴ ـ به منظور جلوگیری از به وجود آمدن اختلاف پتانسیل و القای ولتاژ بین سامانه اتصال زمین حفاظتی و زمین ابزار دقیق (ارت تمیز) [پاورقی ۸۳]، این دو سامانه باید به یکدیگر متصل باشند.
پاورقی ۸۳ – Clean earth
تبصره ـ همبندی زمین حفاظتی با سامانه حفاظت کاتدیک، باعث اختلال سامانه حفاظت کاتدیک می شود و بنابراین نباید این دو مستقیم به هم وصل شوند؛ بلکه میان این دو سامانه باید حذف کننده اضافه ولتاژ با فاصله هوایی [پاورقی ۸۳] نصب شود.
پاورقی ۸۴ – Surge Gap
ماده ۳۱۵ ـ در مکان های دارای تأسیسات مخابراتی و اتوماسیون صنعتی، در صورت نیاز به صاعقه گیر، وجود یک الکترود زمین مجزا برای آن الزامی است که باید در شینه ارتباطی به الکترود زمین حفاظتی و الکترود زمین عملیاتی متصل شود.
ماده ۳۱۶ ـ ابتدا و انتهای مجرای فلزی، سینی ها و نردبان های فلزی در برگیرنده سیم یا کابل ورودی مخابرات باید با یک هادی همبندی یا هادی الکترود زمین به یک الکترود اتصال زمین وصل شود.
ماده ۳۱۷ ـ در صورت استفاده از کابل مخابراتی با روکش فلزی، اجزای فلزی روکش کابل باید به زمین وصل شوند.
ماده ۳۱۸ ـ پایه ها و سازه های فلزی نگهدارنده آنتن و واحد تخلیه بار (دشارژ) آنتن باید از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند.
فصل هجدهم ـ اتصال زمین دستگاه های پرتو X صنعتی (بدون کاربرد پزشکی و دندانپزشکی) و تجهیزات حرارت القایی و دی الکتریک
ماده ۳۱۹ ـ بدنه فلزی حفاظ خازن های دستگاه های پرتو X صنعتی، بدنه های فلزی محافظ همه قسمت های ولتاژ بالای این دستگاه ها و همچنین همه قسمت های فلزی دستگاه پرتو X و تجهیزات جانبی آن (اعم از کنترل ها و میزها و نگهدارنده تیوب پرتو X و مخزن ترانسفورماتور و کابل های شیلد شده و سرتیوب های پرتو X و نظایر آن) که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، باید از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند.
ماده ۳۲۰ ـ تجهیزات متحرک و قابل حمل پرتو X باید دارای دوشاخه ارت دار مناسب باشند.
ماده ۳۲۱ ـ در تجهیزات حرارت القایی و دی الکتریک، برای عملکرد مدار و محدود کردن مقدار ولتاژهای فرکانس رادیویی در سطح ایمن، بین همه قسمت های در دسترس تجهیزات که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، همه قسمت های تجهیزات و اشیای پیرامون آنها و بین این اشیاء و زمین باید همبندی با هادی زمین تجهیزات انجام شود.
فصل نوزدهم ـ اتصال زمین استخرهای شنا و آب نماها و تأسیسات مشابه
ماده ۳۲۲ ـ برای همبندی هم پتانسیل کننده حفاظتی تکمیلی استخرها و آب نماها و نظایر آن، رعایت کلیه زیربندهای بند ۷۰۲ ـ ۴۱۵ با عنوان حفاظت تکمیلی استاندارد ملی ایران به شماره ۷۰۲ ـ ۷ ـ ۱۹۳۷ الزامی است.
ماده ۳۲۳ ـ همبندی هم پتانسیل سازی تکمیلی (اضافی) باید در تمامی نواحی اطراف استخرها انجام شود. بدین منظور، همه هادی های روباز برق دار و هادی های بیگانه از جمله نردبان فلزی و نگهدارنده های فلزی تخته شیرجه و نرده های کنار استخر که در مناطق صفر و ۱ و ۲ قرار دارند، باید به یکدیگر وصل شوند.
ماده ۳۲۴ ـ اتصال همبندی تکمیلی (اضافی) به منظور هم پتانسیل سازی در محیط استخر باید با استفاده از یک هادی عایق بندی شده با سطح مقطع مناسب انجام شود.
ماده ۳۲۵ ـ ترمینال های زمین و همبندی مورد استفاده در استخرهای شنا و آب نماها و تأسیسات مشابه باید از نوع ویژه کاربرد در محیط های مرطوب و خورنده باشند.
ماده ۳۲۶ ـ اتصالات همبندی و زمین نصب شده در حوزه محیط مرطوب و خیس یا خورنده باید از جنس مس و آلیاژ مس یا فولاد زنگ نزن باشد.
ماده ۳۲۷ ـ در روشنایی هایی با جایگاه در محیط مرطوب که با سیم یا کابل انعطاف پذیر تغذیه می شوند، همه قسمت های فلزی روباز که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، باید به وسیله یک هادی زمین تجهیزات عایق بندی شده که از جنس مس می باشد، و درون سیم یا کابل قرار دارد، به زمین وصل شود. این هادی زمین باید در جعبه تقسیم تغذیه و محفظه ترانسفورماتور یا محفظه های دیگر به ترمینال زمین وصل شود.
ماده ۳۲۸ ـ در استخرهای شنا و محیط های مشابه، همه انواع روشنایی دیواری و روشنایی های با جایگاه مرطوب و روشنایی های با جایگاه خشک و بدون جایگاه باید به یک هادی زمین تجهیزات مسی عایق بندی شده که همراه با هادی های مدار (سیم ها) نصب می شود، وصل شوند.
ماده ۳۲۹ ـ در استخرهای شنا و تأسیسات مشابه، جعبه تقسیم ها و بدنه های ترانسفورماتور و منبع تغذیه و بدنه های وسیله قطع مدار خطای زمین که به یک مجرای کابل وصل می شوند و این مجرا مستقیماً به یک پایه نگهدارنده یا بدنه روشنایی بدون جایگاه انتقال می یابد، باید به تعداد کافی ترمینال زمین مجهز باشد.
ماده ۳۳۰ ـ در استخرهای شنا و تأسیسات مشابه، ترمینال های هادی زمین تجهیزات یک جعبه تقسیم و بدنه ترانسفورماتور یا سایر بدنه ها در مدار تغذیه به یک روشنایی بدون جایگاه یا با جایگاه مرطوب و محفظه سیم کشی یک روشنایی با جایگاه خشک باید به ترمینال زمین تجهیزات تابلوی برق متصل شوند. این ترمینال باید مستقیماً به بدنه تابلوی برق وصل شود.
ماده ۳۳۱ ـ به منظور همبندی هم پتانسیل سازی، موارد ذیل در استخرهای شنا و آب نماها و تأسیسات مشابه باید به یکدیگر وصل شوند:
۱ ـ پوسته های هادی استخر؛ (سیمان ریخته شده و سیمان اسپری شده یا به کاربرده شده به صورت پنوماتیک و بلوک سیمانی با روکش های رنگ شده یا پاتیل شده مواد هادی در نظر گرفته می شوند و پوسته های ترکیب فایبرگلاس و آستری وینیل مواد غیرهادی هستند.)
۲ ـ سطوح پیرامونی به طور افقی به فاصله یک متر از دیواره های درونی استخر؛
۳ ـ اجزای فلزی سازه استخر؛
۴ ـ همه پوسته های فلزی و پایه های نگهدارنده روشنایی های بدون جایگاه در زیر آب؛
۵ ـ اجزای فلزی تجهیزات الکتریکی متصل به سامانه چرخش آب استخر شامل موتورهای پمپ و قسمت های فلزی تجهیزات متصل به پوشش های استخر؛
۶ ـ همه قسمت های فلزی ثابت از جمله کابل های با روکش فلزی و لوله کشی فلزی و حصارهای فلزی و قاب های فلزی در و پنجره؛
۷ ـ نردبان های فلزی و تکیه گاه های سکوی شیرجه؛
۸ ـ کف شورها و مسیرهای تخلیه؛
۹ ـ لوله های ورود و خروج آب.
ماده ۳۳۲ ـ پمپ فیلتر استخر باید به وسیله ای برای زمین کردن تنها قسمت های فلزی داخلی و غیرقابل دسترسی که در حالت عادی حامل جریان نیستند، مجهز باشد. این وسیله زمین کردن باید یک هادی زمین تجهیزات باشد که به همراه هادی های منبع تغذیه در سیم (کابل) قابل انعطاف قرار دارد و به پریز ارت داری که یک عضو اتصال زمین ثابت دارد، وصل شود.
ماده ۳۳۳ ـ در استخرهای شنا و تأسیسات مشابه کلیه موارد ذیل باید به وسیله قطع کننده های مدار خطای زمین حفاظت شوند:
۱ ـ تمام تجهیزات الکتریکی اعم از سیم های منبع تغذیه، مورد استفاده در استخرهای با قابلیت ذخیره؛
۲ ـ پریزهای تأمین کننده برق برای آبگرم (چشمه آب معدنی) یا وان داغ؛
۳ ـ روشنایی ها (چراغ ها) و پمپ های شناور و سایر تجهیزات شناور آب نماها و فواره ها؛ مگر اینکه به ولتاژهای پایین محدود باشند؛
۴ ـ تجهیزات الکتریکی آب نما که به وسیله سیم و دوشاخه به برق وصل می شوند؛
۵ ـ پریزهای تأمین برق وان های آب درمانی و مخازن آنها که به راحتی جابجا نمی شوند؛
۶ ـ تمام پریزهای واقع در محدوده ۸ /۱ متری وان؛
۷ ـ وان های هیدروماساژ و اجزای الکتریکی متصل به آنها؛
۸ ـ تمام پریزهای تک فاز زیر۳۰ آمپر مستقر در محدوده افقی ۸/۱ متری از دیواره های جانبی وان هیدروماساژ.
ماده ۳۳۴ ـ در آب گرم (چشمه آب معدنی) و وان داغ و وان ها و مخزن های آب درمانی و وان هیدروماساژ باید موارد ذیل به یکدیگر همبندی شوند:
۱ ـ قسمت های فلزی ثابت درون سازه وان یا متصل به آن؛
۲ ـ قسمت های فلزی تجهیزات الکتریکی متصل به سامانه گردش آب وان از جمله موتورهای پمپ و دمنده؛
۳ ـ کابل ها و مجراهای سیم با روکش فلزی و لوله کشی فلزی که در فاصله ۵ /۱ متری دیواره های درونی وان قرار دارند و هیچ مانع دایمی آنها را از وان جدا نکرده است؛
۴ ـ تمام سطوح فلزی در فاصله ۵ /۱ متری از دیواره های درونی وان که هیچ مانع دایمی آنها را از وان جدا نکرده است؛
۵ ـ وسایل و کنترل های الکتریکی که روی وان نصب نشده اند، اما در فاصله کمتر از ۵ /۱ متر از این واحدها قرار دارند.
ماده ۳۳۵ ـ تمام سامانه های لوله کشی فلزی متصل به آب نما یا فواره باید با هادی زمین تجهیزات مدار تغذیه کننده آن، همبندی شوند.
ماده ۳۳۶ ـ در تجهیزات الکتریکی آب نما یا فواره که به وسیله یک کابل انعطاف پذیر تغذیه می شوند، همه قسمت های فلزی روباز که در حالت عادی حامل جریان الکتریکی نیستند، باید به وسیله یک هادی زمین تجهیزات از جنس مس عایق بندی شده که بخشی از این کابل انعطاف پذیر است، به زمین وصل شوند. هادی زمین تجهیزات باید به یک ترمینال زمین تجهیزات در جعبه تقسیم، محفظه (بدنه) ترانسفورماتور، محفظه منبع تغذیه یا دیگر محفظه ها متصل شود.
ماده ۳۳۷ ـ بالابرهای استخر که برای افراد ناتوان یا کم توان به کار می روند و با ولتاژ بالاتر از ولتاژ محدوده تماس ولتاژ پایین کار می کنند، باید به حفاظت GFCI مجهز باشند.
فصل بیستم ـ اتصال به زمین سیلو
ماده ۳۳۸ ـ به منظور تأمین شبکه اصلی اتصال زمین سیلو می توان از میلگردهای بتن مسلح در پی ها و فونداسیون هایی که نسبت به زمین عایق بندی نشده و حداقل عمق آن از سطح زمین یک متر باشد، استفاده شود.
ماده ۳۳۹ ـ سازه های فولادی که بر پی های سیلوی بتنی تشکیل دهنده شبکه اصلی اتصال زمین سوار هستند، باید به وسیله اتصال بولت های نگهدارنده سازه یا با استفاده از کابل به میلگردهای بتن همبندی شوند.
ماده ۳۴۰ ـ در سیلوهای بتنی باید بدنه فلزی کلیه تابلوهای فشار متوسط و فشار ضعیف و ترانسفورماتورها به وسیله تسمه های مسی یا سیم های تابیده مسی با سطح مقطع مناسب، به یکدیگر وصل و سپس به شبکه اصلی اتصال زمین متصل شوند.
ماده ۳۴۱ ـ تمام سیلوها باید به یک سامانه حفاظت در برابر آذرخش مطمئن مجهز شوند.
ماده ۳۴۲ ـ در پشت بام سیلو، میله های برق گیر باید توسط تسمه مسی با حداقل ابعاد ۳ × ۲۰ میلی متر به یکدیگر متصل شوند.
ماده ۳۴۳ ـ تمام قسمت های فلزی موجود در پشت بام سیلو از قبیل سقف شیروانی یا سایبان فلزی باید به شبکه برق گیر همبندی هم پتانسیل شود.
فصل بیست و یکم ـ اتصال زمین تجهیزات و تأسیسات انرژی های نو و تجدیدپذیر
ماده ۳۴۴ ـ آرایه های فتو ولتائیک DC تأسیسات انرژی خورشیدی باید به حفاظت در برابر خطای زمین DC مناسب مجهز شوند.
ماده ۳۴۵ ـ برای سامانه های فتو ولتائیک (PV) زمین شده صلب، هادی زمین مدار DC در هر نقطه تکی روی مدار خروجی PV باید نصب شود و این هادی زمین شده باید به وسیله یک هادی الکترود اتصال زمین به سامانه الکترود زمین متصل شود.
ماده ۳۴۶ ـ قسمت های فلزی روباز قاب های ماژول PV تجهیزات الکتریکی و بدنه های هادی سامانه های PV که حامل جریان نیستند، باید از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند.
ماده ۳۴۷ ـ سازه های نگهدارنده فلزی PV باید جامپرهای همبندی مشخصی داشته باشند که قسمت های فلزی مجزا را به هم وصل کنند و به هادی زمین تجهیزات متصل باشند.
ماده ۳۴۸ ـ هادی های زمین تجهیزات برای آرایه PV و سازه نگهدارنده آن باید درون یک مجرا یا کابل قرار گیرند.
ماده ۳۴۹ ـ ساختمان یا سازه نگهدارنده آرایه PV باید به یک سامانه الکترود اتصال زمین مجهز باشد.
ماده ۳۵۰ ـ هادی های اتصال زمین تجهیزات آرایه PV باید به سامانه الکترود زمین ساختمان یا سازه نگهدارنده آرایه PV متصل شوند.
ماده ۳۵۱ ـ در سامانه برق سلول سوختی، سامانه اتصال زمین DC باید با سامانه اتصال زمین AC همبندی شود.
ماده ۳۵۲ ـ در سامانه برق سلول سوختی، باید هادی زمین تجهیزات جداگانه نصب شود.
ماده ۳۵۳ ـ در توربین های باد، قسمت های فلزی روباز برج ها و بسترهای توربین و تجهیزات دیگر و بسترهای هادی که در حالت عادی حامل جریان نیستند، باید زمین شوند و با سامانه اتصال زمین و همبندی کارگاه همبند شوند.
ماده ۳۵۴ ـ برج توربین باد باید به سامانه الکترود اتصال زمین وصل شود.
ماده ۳۵۵ ـ در مجاورت نزدیک فونداسیون گالوانیزه یا اجزای لنگر برج توربین باد، الکترودهای اتصال زمین گالوانیزه باید مورد استفاده قرار گیرند.
ماده ۳۵۶ ـ وجود هادی های زمین تجهیزات یا جامپرهای همبندی طرف تغذیه، بین توربین های باد و برج ها و سامانه اتصال زمین کارگاه الزامی است.
فصل بیست و دوم ـ اتصال به زمین در تأسیسات روشنایی و تجهیزات خیابانی
ماده ۳۵۷ ـ در سامانه اتصال به زمین TT، پایه های روشنایی که مدار آنها با یک RCD مشترک حفاظت می شود، نباید با الکترودهای زمین مستقل، به زمین وصل شوند.
ماده ۳۵۸ ـ در صورت استفاده از سامانه S ـ TN در تجهیزات مستقر در خیابان باید از کابل تغذیه با سیم های فاز و نول و اتصال به زمین مجزا از یکدیگر استفاده شود.
ماده ۳۵۹ ـ برای تغذیه و حفاظت تجهیزات خیابان با استفاده از سامانه S ـ C ـ TN باید از کابلی با سیم مشترک نول ـ اتصال زمین (PE) استفاده شود.
ماده ۳۶۰ ـ قسمت های هادی در دسترس تجهیزات خیابان باید به ترمینال اتصال به زمین تجهیزات و همچنین به ترمینال اتصال به زمین مدار تغذیه متصل شوند.
ماده ۳۶۱ ـ در روش S ـ C ـ TN برای تأسیسات جدید، بدنه های هادی در دسترس باید از طریق یک سیم مسی به ترمینال نول وصل شود و سطح مقطع این سیم حداقل باید ۱۰ میلی مترمربع (سیم شماره ۱۰) یا برابر با سطح مقطع سیم نول مدار تغذیه باشد.
تبصره ـ اجزای فلزی کوچک مجزا که احتمال تماس آنها با قسمت های هادی در دسترس یا قسمت های هادی بیگانه یا با سیم اتصال به زمین کم است (مانند درهای فلزی کوچک و چارچوب های در) نباید به ترتیب یاد شده به سامانه اتصال زمین وصل شوند.
ماده ۳۶۲ ـ در صورتی که مداری بیش از یک وسیله خیابان را تغذیه کند (مثلاً به صورت حلقه)، یک الکترود اتصال زمین باید در واحد آخر یا ما قبل آن نصب شود و مقاومت اتصال زمین در هر نقطه قبل از وصل هر سیم همبندی یا سیم اتصال زمین به ترمینال نول باید کمتر از۲۰ اهم باشد و چنانچه این مقاومت الکترود بیش از ۲۰ اهم باشد، باید الکترودهای اتصال زمین دیگری در طول مدار با فاصله های مساوی از یکدیگر نصب شوند.
ماده ۳۶۳ ـ در صورتی که سامانه تغذیه C ـ TN باشد، ولی شرکت ناظر بر روشنایی عمومی، مایل به استفاده از کابل هایی با سیم های مجزای اتصال به زمین و نول باشد و همچنین در مواردی که شرکت برق، ترمینال اتصال زمین را تهیه کرده ولی چاه اتصال زمین را برای استفاده در اختیار شرکت روشنایی نگذارد، شرکت ناظر بر روشنایی باید الکترود ارت حفاظتی خود را نصب کند و در این حالت سامانه اتصال به زمین باید از نوع TT باشد.
ماده ۳۶۴ ـ الکترود ارت نول ترانسفورماتور تغذیه (C ـ TN) یک جزء مهم از حلقه اتصالی است، ولی مقاومت آن نسبت به الکترود اتصال به زمین تحت کنترل شرکت روشنایی خیابان نیست و در چنین شرایطی برای اطمینان از قطع تجهیزاتی که دچار اتصال شده اند، باید از وسایل حفاظتی جریان پسماند استفاده شود.
ماده ۳۶۵ ـ استفاده از تیرهای چراغ برق فلزی یا اسکلت فلزی واحدهای کنترل و غیره به عنوان الکترودهای اتصال به زمین حفاظتی ممنوع است.
فصل بیست و سوم ـ اتصال به زمین داربست های موقت و سایر سازه های فلزی مشابه
ماده ۳۶۶ ـ در سازه هایی که با اتصال های پیچ و مهره ای و یا با بست های پیچی بر پا می شوند، مسیرهای چندگانه موازی ایجاد شده بر روی بدنه سازه، مسیر کم مقاومتی برای عبور جریان الکتریکی فراهم می سازند اما کمی مقاومت مسیر در کل سازه به معنای پیوستگی الکتریکی در همه بخش های سازه فلزی نیست و نباید در طراحی ها این فرض در نظر گرفته شود. کابل های برق رسانی تجهیزات روی سازه باید هادی زمین مجزا داشته باشند.
ماده ۳۶۷ ـ نمی توان از چگونگی اتصالات سازه، چگونگی تماس پایه های سازه با زمین (خاک) و یا اتصال سازه فلزی موقت به یک سازه دایمی کفایت اتصال به زمین موثر سازه را نتیجه گیری کرد و تکیه بر این عوامل برای مناسب فرض کردن اتصال به زمین ممنوع است.
ماده ۳۶۸ ـ در سازه موقتی که از برق و یا تجهیزات برقی استفاده نمی شود و یا ولتاژکار مدار الکتریکی مورد استفاده کمتر از ۵۰ ولت جریان متناوب (AC) است و خطر برق گرفتگی وجود ندارد، اتصال همبندی به زمین حفاظتی لازم نیست.
ماده ۳۶۹ ـ در صورتی که سازه های موقت حامل مدارهای روشنایی یا مصارف کوچک باشد، سازه باید با سیم حفاظتی همبندی شود.
ماده ۳۷۰ ـ سازه فلزی موقت، هادی بیگانه محسوب شده و برای ایمنی در برابر خطر برق گرفتگی به هادی حفاظتی وصل می شود. این هادی از جنس سیم مسی با روکشی محافظ در برابر خوردگی است و باید در مسیری نصب شود که کارکرد تجهیزات و فعالیت های مجاور به آن صدمه نزند. فاصله میان محل های اتصال همبند سازه به زمین حفاظتی نباید از ۲۰ متر بیشتر شود.
ماده ۳۷۱ ـ اگر سازه موقت، در کنار خط هوایی برق فشارقوی برپا شده و خطر تماس تجهیزات و افراد با خطوط برق ممکن باشد باید میان سازه فلزی و هادی های خطوط هوایی، حایل فلزی و یا توری فلزی (فنس) با دوامی نصب شود که اتصال مناسبی با زمین حفاظتی داشته باشد. بر روی حایل و توری فلزی علایم نواری و تابلویی به رنگ قرمز ـ سفید و اعلان هشدار خطر نصب شود.
ماده ۳۷۲ ـ لزوم تدارک سامانه حفاظت در برابر آذرخش سازه موقت مرتفع، باید بر اساس معیارهای ارزیابی ریسک استاندارد ملی ایران به شماره ۲ ـIE C62305 ـ INSO سنجیده شود.
ماده ۳۷۳ ـ ساختمانی که دارای سامانه حفاظت در برابر برخورد آذرخش یا صاعقه گیر است داربست فلزی چسبیده به جداره بیرونی آن، باید از پایین با پایانه الکترود زمین اختصاصی سامانه صاعقه گیر، و از بالا با پایانه هوایی صاعقه گیر همبند شود.
ماده ۳۷۴ ـ کارفرما و تمام اشخاص مرتبط با اجرای کار، مکلف به رعایت مفاد این آیین‌نامه و سایر قوانین جاری کشور و نیز آیین‌نامه های مصوب می باشند.
این آیین نامه مشتمل بر بیست و سه (۲۳) فصل، ۳۷۴ ماده و (۲۸) تبصره و ضمایم آن به استناد مواد ۸۵ و۸۶ و ۹۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران در یکصد و هشتادمین جلسه شورای عالی حفاظت فنی در تاریخ ۲۳ /۰۸ /۱۴۰۱ تدوین و در تاریخ ۳۰ /۹ /۱۴۰۱ به تصویب وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی رسید.
این آیین‌نامه، جایگزین آیین‌نامه سامانه اتصال زمین مصوب ۲۱ /۰۳ /۱۳۸۵ شورای عالی حفاظت فنی می گردد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی ـ صولت مرتضوی
پیوست الف ـ انواع سامانه اتصال زمین
• شناسایی هادی ها در سامانه های جریان متناوب
• حرف L [پاورقی ۸۵]: نمایانگر هادی فاز است.
پاورقی ۸۵ – برگرفته از کلمه Live است.
پاورقی ۸۵]
• حرفN [پاورقی ۸۶]: نمایانگر هادی خنثی است.
پاورقی ۸۶ – برگرفته از کلمه Neutral است.
پاورقی ۸۶]
• حرف PE[پاورقی ۸۷]: نمایانگر هادی حفاظتی است.
پاورقی ۸۷ – برگرفته از کلمه Protective Earthing است.
• حروف PEN [پاورقی ۸۸]: نمایانگر هادی مشترک حفاظتی/خنثی است.
پاورقی ۸۸ – برگرفته از کلمه Protective Earthing Neutralاست.
پاورقی ۸۸]
بنابراین، سامانه های تک فاز به قرار ذیل خواهند بود:
۱ ـ سامانه های دو سیمه 2L+۱L؛ N+1L؛ PEN+L1
۲ ـ سامانه سه سیمه L1+N+PE
سامانه های سه فاز به صورت ذیل خواهند بود:
۱ ـ سامانه سه سیمه L1+L2+L3
۲ ـ سامانه های چهارسیمه (PEN یا PE یا N) L1+L2+L3+
۳ ـ سامانه های پنج سیمه L1+L2+L3+N+PE
طبقه بندی سامانه های اتصال زمین حفاظتی فشار ضعیف:
انواع سامانه های اتصال زمین فشار ضعیف عبارت اند از:
۱ ـ TN شامل C ـ TN و S ـ TN و S ـ C ـ TN
۲ـ TT
۳ـ IT
نامگذاری سامانه های الکتریکی مذکور به صورت ذیل است:
ü از دو حرف اصلی شناسایی، حرف اول سمت چپ، نمایانگر رابطه سامانه با زمین است
حرف اول از سمت چپ T [پاورقی ۸۹] نمایانگر آن است که یک نقطه از سامانه به زمین وصل است.
پاورقی ۸۹ – برگرفته از کلمه Terra (لاتین) به معنای زمین
حرف اول از سمت چپ I [پاورقی ۹۰] نمایانگر آن است که سامانه از زمین مجزاست یا با مقاومتی بزرگ به آن وصل است.
پاورقی ۹۰ – برگرفته از کلمه Isolated
ü از دو حرف اصلی شناسایی، حرف دوم از سمت چپ، نمایانگر رابطه بدنه هادی تجهیزات با زمین است.
حرف دوم از سمت چپ N [پاورقی ۹۱]: نمایانگر آن است که بدنه هادی به هادی خنثای زمین شده (نول)، وصل هستند.
پاورقی ۹۱ – برگرفته از کلمه Neutral
حرف دوم از سمت چپ T: نمایانگر آن است که بدنه هادی، مستقل از زمین سامانه (نول) به زمین وصل است.
ü حروف کمکی نمایانگر زیرسامانه ها هستند (C و S)
حرف سوم از سمت چپ S[پاورقی ۹۲] نمایانگر آن است که بدنه هادی از طریق یک هادی حفاظتی مخصوص (PE) در مبدأ به نقطه خنثای سامانه (نول) وصل می شود. (سامانه S ـ TN).
پاورقی ۹۲ – برگرفته از کلمه Seperatec
حرف سوم از سمت چپ C[پاورقی ۹۳]: نمایانگر آن است که بدنه هادی از طریق یک هادی حفاظتی مشترک مخصوص و خنثی (PEN) به زمین وصل می شود (سامانه C ـ TN).
پاورقی ۹۳ – برگرفته از کلمه Common
الف ـ۱ ـ سامانه TN:
در این سامانه منبع انرژی (ترانسفورماتور پست یا ژنراتور برق) در یک یا چند نقطه ارت شده (به زمین وصل شده) و قسمت هادی در دسترس و قسمت هادی بیگانه تأسیسات، تنها از طریق هادی ارت به نقطه یا نقاط ارت شده منبع متصل می شوند. به عبارت دیگر، مسیری رسانا برای عبور جریان اتصال به زمین تأسیسات به نقطه یا نقاط ارت شده منبع وجود دارد. این سامانه به چند دسته تقسیم می شود:
الف ـ ۱ ـ ۱ ـ سامانه C ـ TN: (شکل پ ـ الف ـ ۱)
در این سامانه، هادی ارت و نول، مشترک هستند. به عبارت دیگر، سیم نول که از شینه نول تابلوی اصلی به مصرف کننده ها انتقال داده می شود، هم به عنوان نول مورد استفاده قرار می گیرد و هم به عنوان هادی ارت؛ بدین معنی که یک انشعاب از سیم نول به بدنه هادی دستگاه های مصرف کننده به عنوان هادی ارت وصل می شود. کابل های هم مرکز ارت شده یا کابل های غلاف دار فلزی ارت شده که مسیر برگشتی برای عبور جریان اتصال زمین را فراهم می آورند، نمونه هایی از این سامانه هستند.
(رسم نمودار)
الف – ۱ – ۲ – سامانه TN – S (شکل پ – الف – ۲)
در این سامانه، سیم های نول و ارت از یکدیگر جدا هستند؛ یعنی در محل تابلوی اصلی برق علاوه بر شینه نول، شینه دیگری به نام شینه ارت وجود دارد که هادی ارت اصلی از الکترودهای زمین به آن وصل شده و از آنجا به موازات سیم های نول و فازها (به صورت پنج سیمه برای حالت سه فاز و سه سیمه برای حالت تک فاز) تا دستگاه های مصرف کننده انتقال داده شده و به بدنه هادی آنها متصل می شود.
رسم نمودار (شکل پ – الف – ۲ – سامانه اتصال زمین TN – S)
الف – ۱ – ۳ – سامانه TN – C – S (شکل پ – الف – ۳):
تنها در بخشی از این سامانه (معمولاً در ابتدای آن)، سیم نول و ارت با یکدیگر مشترک هستند و از آن نقطه به بعد، سیم جداگانه ای از نول منشعب شده و جداگانه به بدنه دستگاه مصرف کننده اتصال داده می شود.
رسم نمودار (شکل پ – الف – ۳ – سامانه اتصال زمین TN – C – S)
الف – ۲ – سامانه TT (شکل پ – الف – ۴):
در این سامانه منبع انرژی (ترانسفورماتور پست یا ژنراتور برق) در یک یا چند نقطه ارت شده و قسمت هادی در دسترس و هادی بیگانه به الکترود ارت محلی یا الکتروهایی که از نظر الکتریکی مستقل از اتصال زمین عملیاتی سامانه هستند، متصل می شوند.
یعنی اتصال زمین حفاظتی هیچ گونه ارتباطی با اتصال زمین عملیاتی ندارد.
رسم نمودار (شکل پ – الف – ۴ – سامانه اتصال زمین TN)
الف – ۳ – سامانه IT (شکل پ – الف – ۵)
در این سامانه منبع انرژی (ترانسفورماتور پست یا ژنراتور برق) یا به طور کلی ارت نشده، یا از طریق یک امپدانس بزرگ ارت می شود و قسمت هادی در دسترس تأسیسات نیز به الکترود ارتی که از نظر الکتریکی مستقل است، وصل می شوند. در این سامانه نیز اتصال زمین حفاظتی و اتصال زمین عملیاتی با یکدیگر ارتباط ندارند.
در سامانه اتصال زمین IT، طرف دوم ترانسفورماتور تغذیه، به عنوان منبع تغذیه، باید از سامانه اتصال زمین جداسازی شود و بدنه ترانسفورماتور (حصار ترانسفورماتور) باید به زمین وصل شود.
رسم نمودار (شکل پ – الف – ۵ – سامانه اتصال زمین TN)
پیوست ب – مقاومت ویژه خاک
مقاومت یک الکترود اتصال زمین به مقاومت ویژه الکتریکی خاکی که الکترود در آن نصب شده است، بستگی دارد. به همین جهت، این عامل می تواند به منظور تصمیم گیری در انتخاب سامانه های حفاظتی مهم باشد.
مقاومت ویژه خاک به میزان رطوبت خاک و ترکیبات شیمیایی و نمک های محلول موجود در خاک و اندازه و توزیع دانه ها و نزدیکی آنها به یکدیگر بستگی دارد. مقاومت ویژه بعضی از انواع خاک بر حسب اهم – متر در جدول پ – ب – ۱ ارایه شده است.
جدول پ – ب – ۱: مقاومت ویژه بعضی از انواع خاک بر حسب اهم – متر
|
نوع خاک
|
شرایط جوی
|
|||
|
ریزش باران معمولی و زیاد
|
شرایط صحرایی و ریزش باران کم (کمتر از mm250 در سال)
|
آب های زیرزمینی (چشمه آب شور)
|
||
|
(بیش از mm500 در سال)
|
||||
|
مقادیر احتمالی
اهم – متر
|
گستره مقادیر واقعی
اهم – متر
|
گستره مقادیر واقعی
اهم – متر
|
گستره مقادیر واقعی
اهم – متر
|
|
|
خاک رس آبرفتی
|
۵
|
*
|
*
|
۱ الی ۵
|
|
خاک رس
|
۱۰
|
۵ الی ۲۰
|
۱۰ الی ۱۰۰
|
۱ الی ۵
|
|
خاک های آهک دار
|
۲۰
|
۱۰ الی ۳۰
|
۵۰ الی ۳۰۰
|
—
|
|
سنگ آهک خلل و فرج دار (مانند گچ)
|
۵۰
|
۳۰ الی ۱۰۰
|
—
|
—
|
|
سنگ سیاه خلل و فرج دار (سنگ های رستی و سنگ سیاه Keupet)
|
۱۰۰
|
۳۰ الی ۱۰۰
|
—
|
—
|
|
کوارتز، سنگ آهک متراکم و بلوری (مانند مرمر)
|
۳۰۰
|
۱۰۰ الی ۱۰۰
|
—
|
—
|
|
تخته سنگ های رس و سنگ های رستی
|
۱۰۰۰
|
۳۰۰ الی ۳۰۰۰
|
بیش از ۱۰۰۰
|
۳۰ الی ۱۰۰
|
|
گرانیت
|
۱۰۰۰
|
—
|
—
|
—
|
|
شیست و سنگ آذرین
|
۲۰۰۰
|
بیش از ۱۰۰۰
|
—
|
—
|
|
*به سطح آب محل بستگی دارد
|
||||
پیوست پ – جدول ها
جدول پ – پ – ۱ – اندازه حداقل انواع الکترودهای اتصال زمین از جنس فولاد
|
سطح
|
نوع الکترود
|
قطر
(mm)
|
مساحت سطح مقطع
(mm2)
|
ضخامت
(mm)
|
|
تسمه
|
—
|
۹۰
|
۳
|
|
|
Hot – dip
گالوانیزه گرم یا ضد زنگ
|
میله های گرد برای الکترودهای اتصال زمین عمیق
|
۱۶
|
—
|
—
|
|
سیم گرد برای الکترودهای اتصال زمین سطحی
|
۱۰
|
—
|
—
|
|
|
لوله
|
۲۵
|
—
|
۲
|
جدول پ – پ – ۲ – اندازه حداقل انواع الکترودهای اتصال زمین از جنس مس
|
نوع الکترود
|
قطر
(mm)
|
مساحت سطح مقطع
(mm2)
|
ضخامت
(mm)
|
|
تسمه لخت
|
—-
|
۵۰
|
۲
|
|
طناب لخت
|
۸ /۱ برای هر رشته
|
۲۵
|
—-
|
|
سیم گرد لخت برای الکترود اتصال زمین سطحی
|
—
|
۲۵
|
—-
|
|
لوله لخت
|
۲۰
|
—-
|
۲
|
|
طناب با روکش قلع
|
۸ /۱ برای هر رشته
|
۲۵
|
—
|
|
تسمه با روکش روی
|
—-
|
۵۰
|
۲
|
جدول پ – پ – ۳ – حداقل سطح مقطع هادی حفاظتی
|
حداقل سطح مقطع سیم فاز، S
|
حداقل سطح مقطع هادی حفاظتی متناظر (PE)
|
|
16S <
|
S
|
|
۳۵ < S <16
|
۱۶
|
|
۳۵ <‘ S
|
۲ /S
|
جدول پ – پ – ۴ – حداقل سطح مقطع هادی همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین
|
نوع هادی همبندی اضافی
|
حداقل سطح مقطع هادی همبندی اضافی
|
|
هادی با حفاظت مکانیکی
|
۵ /۲ میلی مترمربع
|
|
هادی بدون حفاظت مکانیکی
|
۴ میلی مترمربع
|
|
هادی مورد استفاده در حمام ها و مکان های نمناک و مرطوب
|
۴ میلی مترمربع
|
جدول پ – پ – ۵ – حداقل سطح مقطع هادی های همبندی اضافی
|
جنس
|
حداقل سطح مقطع(mm2)
|
|
|
حفاظت شده در برابر صدمات مکانیکی
|
حفاظت نشده در برابر صدمات مکانیکی
|
|
|
مس
|
۵ /۲
|
۴
|
|
آلومینیوم
|
۱۶
|
۱۶
|
جدول پ – پ – ۶ – حداقل ضخامت غلاف های فلزی یا لوله های فلزی در سامانه های پایانه هوایی
|
کلاس LPS
|
ماده
|
ضخامت (t) بر حسب (mm)
|
ضخامت (t’) بر حسب (mm)
|
|
I تا IV
|
سرب
|
–
|
۰ /۲
|
|
فولاد (زنگ نزن و گالوانیزه)
|
۴
|
۵ /۰
|
|
|
تیتانیوم
|
۴
|
۵ /۰
|
|
|
مس
|
۵
|
۵ /۰
|
|
|
آلومینیوم
|
۷
|
۶۵ /۰
|
|
|
روی
|
–
|
۷ /۰
|
|
|
t: از سوراخ شدن جلوگیری می کند
t’: فقط برای غلاف های فلزی که در آنها محافظت در برابر سوراخ شدن، نقاط داغ یا مشکلات جرقه زنی مهم نباشد.
|
|||
جدول پ – پ – ۷ – الکترودهای زمین و حداقل اندازه آن ها از نظر خوردگی و زنگ زدگی و مقاومت مکانیکی
|
جنس الکترود
|
شکل
|
قطر
(mm)
|
سطح مقطع
(mm2)
|
ضخامت
(mm)
|
ضخامت پوشش میکرون
|
|
فولاد دفن شده در داخل بتن (از نوع لخت و گالوانیزه عمقی داغ و یا فولاد ضدزنگ)
|
سیم لخت مفتولی یا میله گرد
|
۱۰
|
—
|
—
|
—
|
|
تسمه
|
—
|
۷۵
|
۳
|
—
|
|
|
فولاد گالوانیزه عمقی داغ
|
تسمه (با لبه های گرد)
|
—
|
۹۰
|
۳
|
—
|
|
میله با مقطع گرد نصب شده به صورت عمودی
|
۱۶
|
—
|
—
|
۴۵
|
|
|
سیم لخت مفتولی نصب شده به صورت افقی
|
۱۰
|
—
|
—
|
۴۵
|
|
|
لوله (هر دوجداره گالوانیزه)
|
۲۵
|
—
|
۲
|
۴۵
|
|
|
سیم لخت چندمفتولی دفن شده در بتن
|
—
|
۷۰
|
—
|
—
|
|
|
فولاد با روکش مس
|
میله با مقطع گرد نصب شده به صورت عمودی
|
۱۵
|
—
|
—
|
۲۰۰۰
|
|
فولاد با روکش مس عجین شده
|
میله با مقطع گرد نصب شده به صورت عمودی
|
۱۴
|
—
|
—
|
۲۵۰
|
|
تسمه نصب شده به صورت افقی
|
—
|
۹۰
|
۳
|
۷۰
|
|
|
فولاد ضدزنگ
|
تسمه
|
—
|
۹۰
|
۳
|
—
|
|
میله با مقطع گرد نصب شده به صورت عمودی
|
۱۶
|
—
|
—
|
—
|
|
|
سیم لخت مفتولی نصب شده به صورت افقی
|
۱۰
|
—
|
—
|
—
|
|
|
لوله
|
۲۵
|
—
|
۲
|
—
|
جدول پ – پ -۷ – الکترودهای زمین و حداقل اندازه آن ها از نظر خوردگی و زنگ زدگی و مقاومت مکانیکی (ادامه)
|
جنس الکترود
|
شکل
|
قطر
(mm)
|
سطح مقطع
(mm2)
|
ضخامت
(mm)
|
ضخامت پوشش میکرون
|
|
مس
|
تسمه
|
—
|
۵۰
|
۲
|
—
|
|
سیم لخت مفتولی نصب شده به صورت افقی
|
—
|
۲۵
|
—
|
—
|
|
|
میله با مقطع گرد نصب شده به صورت عمودی
|
۱۲
|
—
|
—
|
—
|
|
|
سیم لخت چندمفتولی (حداقل قطر هر مفتول ۷ /۱)
|
—
|
۲۵
|
—
|
—
|
|
|
صفحه مسی
|
—
|
—
|
۲
|
—
|
|
|
لوله
|
۲۰
|
—
|
۲
|
—
|
پیوست ت – روش های اندازه گیری سامانه اتصال زمین
ت – ۱ روش دو نقطه ای اندازه گیری امپدانس زمین
در این روش، مقاومت یک الکترود زمین در حالت سری با یک الکترود زمین کمکی اندازه گیری می شود. فرض می شود مقاومت زمین کمکی در مقایسه با مقاومت زمین مورد نظر، قابل صرف نظر باشد. سپس، مقدار اندازه گیری شده، مقاومت زمین مورد نظر را نشان خواهد داد.
یکی از کاربردهای این روش، اندازه گیری مقاومت یک میله زمین نسبت به یک خانه مسکونی نزدیک است. معمولاً، یک خانه مسکونی سامانه زمین با امپدانس پایین دارد؛ زیرا با هادی خنثای سامانه منبع تغذیه به هم وصل شده اند. استفاده از یک چنین سامانه زمین به عنوان زمین کمکی می تواند یک نتیجه آزمون با دقت قابل قبول توید کند.
واضح است، این روش در زمان اندازه گیری های زمین های با مقاومت پایین، خطاهای بزرگی را پدید می آورد. اگر زمین مورد نظر و زمین کمکی خیلی به یکدیگر نزدیک باشند، مقاومت متقابل بین زمین ها نیز می تواند منبع خطا باشد.
ت – ۲ روش ۳ نقطه ای اندازه گیری اتصال زمین
در این روش از دو الکترود کمکی با مقاومت های مشخص r2 و r3 استفاده می شود.
مقاومت الکترود مورد آزمون با r1 نشان داده می شود. مقاومت بین هر زوج الکترود اندازه گیری می شود و با r12 و r13 و r23 مشخص می شوند که:
r12=r1+r2
r13=r1+r3
r23=r2+r3
با حل همزمان سه معادله، رابطه زیر به دست می آید:
r1=T12-T23+T13/2
با اندازه گیری مقاومت الکتریکی سری هر زوج از الکترودهای زمین و جاگذاری مقادیر در معادله، مقدار r1 را می توان بدست آورد. اگر جنس دو الکترود کمکی از موادی با مقاومت بالاتر نسبت به الکترود تحت آزمون باشد، خطای اندازه گیری های مستقل در نتایج نهایی به شدت بزرگ می شوند. برای اندازه گیری دقیق، لازم است الکترودها به اندازه کافی از یکدیگر دور باشند (طبق دستورالعمل سازنده دستگاه)؛ به طوری که مقاومت متقابل بین آنها به حداقل برسد. در صورتی که فاصله بین الکترودها کافی نباشد، احتمال مشاهده نتایج بی معنی مانند معاومت های صفر یا منفی وجود دارد. در اندازه گیری مقاومت یک میله زمین، سه الکترود باید حداقل سه برابر عمق میله مورد نظر از یکدیگر فاصله داشته باشند. همچنین فرض بر این است که الکترودهای کمکی در همان عمق یا عمق کمتر از عمق میله زمین مورد نظر، در خاک قرار گیرند. وقتی سامانه الکترود زمین بزرگ و پیچیده می شود، اجرای این روش دشوارتر شده و روش های دیگر، به ویژه اگر دقت بالاتر مورد نیاز باشد، ترجیح داده می شوند.
ت – ۳ روش افت پتانسل[پاورقی ۹۴]
پاورقی ۹۴ – Fall Of Potential
در روش افت پتانسیل (FOP) جریانی بین یک الکترود زمین (G) و یک پراب جریان (CP) عبور می کند و سپس ولتاژ بین G و یک پراب ولتاژ (PP) اندازه گیری می شود.
(شکل پ – ت – ۱)
شکل پ – ت – ۱ – روش افت پتانسیل
به منظور به حداقل رساندن اثرات الکترود داخلی به دلیل مقاومت های متقابل، پراب جریان معمولاً در فاصله قابل توجهی از الکترود زمین مورد آزمون قرار داده می شود. معمولاً این فاصله حداقل ۵ برابر بزرگ ترین بعد الکترود زمین مورد آزمون است. پراب ولتاژ نیز هم جهت با پراب جریان قرار داده می شود. اما می توان آن را همانطور که در شکل پ – ت – ۱ نشان داده شده، در جهت مخالف نیز قرار داد. در عمل، فاصله X برای پراب ولتاژ اغلب ۶۲ % فاصله پراب جریان در نظر گرفته می شود. (وقتی که پراب های ولتاژ و جریان در یک جهت باشند). این فاصله بر اساس موقعیت صحیح برای اندازه گیری دقیق امپدانس الکترود برای یک خاک با مقاومت یکنواخت، به صورت تئوری انتخاب می شود با این فرض که فاصله کافی بین الکترود زمین تحت آزمون و پراب های آزمون موجود باشد تا بتوان پراب های آزمون را به صورت یک نیمکره در نظر گرفت و نیز فرض می شود که الکترود زمین هیچ اتصالات داخلی از خارج ندارد.
وقتی شرایط و محدودیت های پراب جریان رضایت بخش باشند، محل پراب ولتاژ برای اندازه گیری دقیق مقاومت الکترود زمین حیاتی است. این محل باید عاری از هرگونه تأثیرپذیری از الکترود زمین مورد آزمون و پراب جریان باشد. یک روش عملی برای تعیین اینکه آیا الکترودهای دیگر روی پراب ولتاژ تأثیر می گذارند یا خیر، این است که با جابجایی پراب ولتاژ بین شبکه زمین و پراب جریان چندین مقاومت بدست آید. دو یا ۳ مقاومت ثابت متوالی را می توان به عنوان مقدار مقاومت (روش شیب هموار) در نظر گرفت. شکل پ – ت – ۲ گراف های معمول امپدانس را نسبت به فاصله PP از زمین نشان می دهد. خط توپر نشان دهنده جهت الکترودهای کمکی در همان جهت (صفر) نزدیک الکترود زمین و در انتها نزدیک پراب جریان است. گراف متناظر با PP و CP در جهات مخالف یکدیگر، به گونه ای متفاوت رفتار می کند، همان گونه که با خط چین نمایش داده شده است. در یک موقعیت ایده آل، یک نقطه انحنا (خمیدگی) واضح را می توان شناسایی کرد که امپدانس الکترود مورد آزمون را نتیجه می دهد. گراف های نشان داده شده در شکل پ – ت – ۲ متناظر با خاک هایی با مقاومت یکنواخت هستند. برای خاک های غیریکنواخت، این گراف ها قسمت های با شیب صفر که معمولاً نواحی عاری از تأثیر را نشان می دهند، نخواهند داشت.
(نمودار)
شکل پ – ت – ۲ – امپدانس به نسبت فاصله پراب ولتاژ برای روش افت پتانسیل
تئوری افت پتانسیل بیان می کند که برای یک خاک با مقاومت یکنواخت، خط چین نشان – داده شده در شکل پ – ت – ۲ همیشه از پایین به سمت خط توپر خواهد رفت، اما فاصله جدایی مورد نیاز بیشتر از زمانی است که از پراب ها در جهات مختلف استفاده می شود. همچنین، انحرافات به دلیل غیریکنواختی خاک، زمانی که PP و CP در جهت مخالف قرار می گیرند، بزرگ تر هستند.
محدودیت های بیشتر روش FOP مانع دستیابی آن به یک مقدار امپدانس درست می شود. یک اندازه گیری دقیق امپدانس، تنها زمانی قابل دستیابی است که سامانه زمین مورد نظر را در نظر گرفت. طبق تعریف، یک مرکز الکتریکی مؤثر، یک نقطه روی یک سامانه زمین است که بیشترین جریان آزمون از طریق آن جاری می شود. بیشتر شبکه های زمین ایزوله با شکل های هندسی ساده را می توان با نیمکره معادل نمایش داد. برای سامانه های زمین پیچیده مانند یک شبکه زمین بزرگ ایستگاه فرعی (یا حتی یک شبکه زمین کوچک ایستگاه فرعی با اتصال داخلی سامانه های شیلد و نول)، دسترسی به چنین شبیه سازی دشوار است.
روش دیگری به نامه «روش شیب» وجود دارد. در این روش، مفروضات مقاومت خاک یکنواخت و نمایش سامانه الکترود زمین به عنوان یک الکترود معادل نیمکره ای به قوت خود باقی می ماند. به هر حال، این روش اجازه می دهد، فواصل پراب از یک نقطه راحت مانند لبه یک سامانه الکترود زمین اندازه گیری شود و فواصل خطا در معادله افت پتانسیل در نظر گرفته می شود. این روش را می توان به صورت ذیل خلاصه کرد:
الف – یک نقطه شروع راحت برای اندازه گیری های خطی در نظر بگیرید و یک فاصله مناسب برای CP انتخاب کنید.
ب – مقاومت های R1 و R2 و R3 را با اعمال PPها در فواصل CP2 /0 و CP4 /0 و CP6 /0 به ترتیب اندازه گیری کنید.
پ – ضریب انحراف شیب را محاسبه کنید.
μ=R3 – R2 / R2 – R1
ت – مقدار PPT/CP متناظر با مقدار μرا از جدول پ – ت – ۱ استخراج کنید.
ث – با استقرار پراب ولتاژ در فاصله PPT، مقاومت را اندازه گیری کنید.
تفسیر نتایج
در روش افت پتانسیل برای یک مکان پراب جریان معین، یک فاصله پراب ولتاژ وجود دارد که امپدانس درست زمین مورد آزمون را نشان می دهد. به هر حال، تعیین فاصله صحیح، به ویژه اگر شبکه زمین شکل پیچیده ای داشته باشد، می تواند بسیار دشوار باشد. همچنین، فاصله درست تابعی از شکل خاک است، همانطور که در شکل پ – ت – ۳ نشان داده شده است که قابل اعمال به سامانه های زمین کوچک است. همان گونه که در شکل پ – ت – ۳ مشخص شده، فاصله مورد نیاز پراب ولتاژ X (وقتی پراب بین C و E قرار دارد و خاک یکنواخت است)، به گونه ای است که نسبت زیر برقرار است:
x/d=0.618
(برای الکترودهای نیمکره ای کوچک)
مطالب پیشین نشان می دهند که برای اعمال قانون ۶۲ % شرایط ذیل باید برقرار باشند:
1 – یک خاک نسبتاً یکنواخت
2 – فواصل بزرگ بین شبکه زمین مورد آزمون و الکترودهای مرجع به گونه ای که همه الکترودها را بتوان نیمکره در نظر گرفت.
3 – الکترود مورد آزمون هیچ اتصالات زمین خارجی نداشته باشد.
جدول پ – ت – ۱ – ضرایب روش شیب
|
Ppr/cp
|
μ
|
Ppr/cp
|
μ
|
Ppr/cp
|
μ
|
|
۰.۴۹۴
|
۱.۲۰
|
۰.۵۸۰
|
۰.۸۰
|
۰.۶۴۳
|
۰.۴۰
|
|
۰.۴۹۱
|
۱.۲۱
|
۰.۵۷۹
|
۰.۸۱
|
۰.۶۴۲
|
۰.۴۱
|
|
۰.۴۸۸
|
۱.۲۲
|
۰.۵۷۷
|
۰.۸۲
|
۰.۶۴۰
|
۰.۴۲
|
|
۰.۴۸۶
|
۱.۲۳
|
۰.۵۷۵
|
۰.۸۳
|
۰.۶۳۹
|
۰.۴۳
|
|
۰.۴۸۳
|
۱.۲۴
|
۰.۵۷۳
|
۰.۸۴
|
۰.۶۳۷
|
۰.۴۴
|
|
۰.۴۸۰
|
۱.۲۵
|
۰.۵۷۱
|
۰.۸۵
|
۰.۶۳۶
|
۰.۴۵
|
|
۰.۴۷۷
|
۱.۲۶
|
۰.۵۶۹
|
۰.۸۶
|
۰.۶۳۵
|
۰.۴۶
|
|
۰.۴۷۴
|
۱.۲۷
|
۰.۵۶۷
|
۰.۸۷
|
۰.۶۳۳
|
۰.۴۷
|
|
۰.۴۷۱
|
۱.۲۸
|
۰.۵۶۶
|
۰.۸۸
|
۰.۶۳۲
|
۰.۴۸
|
|
۰.۴۶۸
|
۱.۲۹
|
۰.۵۶۴
|
۰.۸۹
|
۰.۶۳۰
|
۰.۴۹
|
|
۰.۴۶۵
|
۱.۳۰
|
۰.۵۶۲
|
۰.۹۰
|
۰.۶۲۹
|
۰.۵۰
|
|
۰.۴۶۲
|
۱.۳۱
|
۰.۵۶۰
|
۰.۹۱
|
۰.۶۲۷
|
۰.۵۱
|
|
۰.۴۵۸
|
۱.۳۲
|
۰.۵۸۸
|
۰.۹۲
|
۰.۶۲۶
|
۰.۵۲
|
|
۰.۴۵۵
|
۱.۳۳
|
۰.۵۵۶
|
۰.۹۳
|
۰.۶۲۴
|
۰.۵۳
|
|
۰.۴۵۲
|
۱.۳۴
|
۰.۵۵۴
|
۰.۹۴
|
۰.۶۲۳
|
۰.۵۴
|
|
۰.۴۴۸
|
۱.۳۵
|
۰.۵۵۲
|
۰.۹۵
|
۰.۶۲۱
|
۰.۵۵
|
|
۰.۴۴۵
|
۱.۳۶
|
۰.۵۵۰
|
۰.۹۶
|
۰.۶۲۰
|
۰.۵۶
|
|
۰.۴۴۱
|
۱.۳۷
|
۰.۵۴۸
|
۰.۹۷
|
۰.۶۱۸
|
۰.۵۷
|
|
۰.۴۳۸
|
۱.۳۸
|
۰.۵۴۶
|
۰.۹۸
|
۰.۶۱۷
|
۰.۵۸
|
|
۰.۴۳۴
|
۱.۳۹
|
۰.۵۴۴
|
۰.۹۹
|
۰.۶۱۵
|
۰.۵۹
|
|
۰.۴۳۱
|
۱.۴۰
|
۰.۵۴۲
|
۱.۰۰
|
۰.۶۱۴
|
۰.۶۰
|
|
۰.۴۲۷
|
۱.۴۱
|
۰.۵۳۹
|
۱.۰۱
|
۰.۶۱۲
|
۰.۶۱
|
|
۰.۴۲۳
|
۱.۴۲
|
۰.۵۳۷
|
۱.۰۲
|
۰.۶۱۰
|
۰.۶۲
|
|
۰.۴۱۸
|
۱.۴۳
|
۰.۵۳۵
|
۱.۰۳
|
۰.۶۰۹
|
۰.۶۳
|
|
۰.۴۱۴
|
۱.۴۴
|
۰.۵۳۳
|
۱.۰۴
|
۰.۶۰۷
|
۰.۶۴
|
|
۰.۴۱۰
|
۱.۴۵
|
۰.۵۳۱
|
۱.۰۵
|
۰.۶۰۶
|
۰.۶۵
|
|
۰.۴۰۶
|
۱.۴۶
|
۰.۵۲۸
|
۱.۰۶
|
۰.۶۰۴
|
۰.۶۶
|
|
۰.۴۰۱
|
۱.۴۷
|
۰.۵۲۶
|
۱.۰۷
|
۰.۶۰۲
|
۰.۶۷
|
|
۰.۳۹۷
|
۱.۴۸
|
۰.۵۲۴
|
۱.۰۸
|
۰.۶۰۱
|
۰.۶۸
|
|
۰.۳۹۳
|
۱.۴۹
|
۰.۵۲۲
|
۱.۰۹
|
۰.۵۹۹
|
۰.۶۹
|
|
۰.۳۸۹
|
۱.۵۰
|
۰.۵۱۹
|
۱.۱۰
|
۰.۵۹۷
|
۰.۷۰
|
|
۰.۳۸۴
|
۱.۵۱
|
۰.۵۱۷
|
۱.۱۱
|
۰.۵۹۶
|
۰.۷۱
|
|
۰.۳۷۹
|
۱.۵۲
|
۰.۵۱۴
|
۱.۱۲
|
۰.۵۹۴
|
۰.۷۲
|
|
۰.۳۷۴
|
۱.۵۳
|
۰.۵۱۲
|
۱.۱۳
|
۰.۵۹۲
|
۰.۷۳
|
|
۰.۳۶۹
|
۱.۵۴
|
۰.۵۰۹
|
۱.۱۴
|
۰.۵۹۱
|
۰.۷۴
|
|
۰.۳۶۴
|
۱.۵۵
|
۰.۵۰۷
|
۱.۱۵
|
۰.۵۸۹
|
۰.۷۵
|
|
۰.۳۵۸
|
۱.۵۶
|
۰.۵۰۴
|
۱.۱۶
|
۰.۵۸۷
|
۰.۷۶
|
|
۰.۳۵۲
|
۱.۵۷
|
۰.۵۰۲
|
۱.۱۷
|
۰.۵۸۵
|
۰.۷۷
|
|
۰.۳۴۷
|
۱.۵۸
|
۰.۴۹۹
|
۱.۱۸
|
۰.۵۸۴
|
۰.۷۸
|
|
۰.۳۴۱
|
۱.۵۹
|
۰.۴۹۷
|
۱.۱۹
|
۰.۵۸۲
|
۰.۷۹
|
(رسم نمودار)
شکل پ – ت – ۳ – موقعیت مورد نیاز الکترود ولتاژ در یک زمین دولایه
همچنین، منطقه مرجع برای اندازه گیری فواصل الکترودهای کمکی (پراب های جریان و ولتاژ) مورد نیاز است. برای زمین های نیمکره ای، نقطه مرجع، مرکز زمین است. برای سامانه های زمین بزرگ، برخی از متخصصان مفهوم مرکز الکتریکی را مطرح می کنند و روش تعیین امپدانس زمین سامانه های گسترده را که در یک خاک یکنواخت مدفون هستند، شرح می دهند.
کاربر باید توجه داشته باشد که برای یک سامانه شبکه زمین بزرگ و پیچیده، مرکز الکتریکی احتمالاً همان مرکز هندسی شبکه زمین نخواهد بود. برخلاف مرکز هندسی، محل زمین الکتریکی به شدت به پروفایل چگالی جریان درون و پیرامون هادی های شبکه زمین بستگی دارد. آزمون افت پتانسیل، مقاومت بین یک نقطه در شبکه زمین و زمین دور را اندازه گیری می کند. اگر یک مقدار بسیار بزرگ تر از مقدار مورد انتظار باشد، پس احتمال دارد سیم های آزمون به یک هادی که به صورت نامناسبی به شبکه زمین وصل است، چسبیده باشد. اگر مظنون به یک اتصال ضعیف هستیم، می توان اندازه گیری ها را در نقاط دیگری در شبکه زمین تکرار کرد. اگر مقادیر اصلی و تکرار شده، اختلاف فاحشی با یکدیگر داشته باشند، احتمالاً شبکه زمین آسیب دیده و یک آزمون پیوستگی زمین برای شبکه زمین باید انجام شود. به روش دیگر، آزمون های پیوستگی را می توان پیش از انجام آزمون افت پتانسیل انجام داد.
در حالت کلی، بهترین راه بدست آوردن یک اندازه گیری رضایت بخش، دستیابی به فاصله بین شبکه زمین و پراب جریان (شکل پ – ت – ۱) است؛ به طوری که همه مقاومت های متقابل به اندازه کافی کوچک باشند و منحنی افت پتانسیل در بیرون قرار بگیرد (شکل پ – ت – ۲). فایده اصلی روش افت پتانسیل این است که الکترودهای ولتاژ و جریان می توانند مقاومت بسیار بالاتری نسبت به الکترود زمین مورد آزمون داشته باشند بدون اینکه تأثیر قابل ملاحظه ای روی دقت اندازه گیری داشته باشد.
یادآوری – در زمان اندازه گیری سامانه اتصال زمین به روش افت پتانسیل، الکترود جریان کمکی باید از دسترس افراد انجام دهنده آزمون، دور باشد.
ت – ۴ روش کلمپی (stakeless)
کلمپ، مقدار مقاومت یک الکترود زمین را با کلمپ کردن روی سیم هادی پایین دستی طبق شکل پ – ت – ۴ اندازه گیری می کند. وقتی دستگاه روشن می شود، ولتاژی با فرکانس معین، معمولاً بین ۱ کیلوهرتز و KHz4 /3 به سامانه زمین یکپارچه شامل الکترود زمین مورد اندازه گیری القا می شود. ولتاژ القایی باعث می شود که یک جریان (Itest) درون سامانه ای با چند زمین جاری شود که این مقدار جریان توسط دستگاه اندازه گیری می شود. سپس، نسبت ولتاژ به جریان (امپدانس) مشخص و در صفحه نمایش دستگاه به صورت دیجیتالی نشان داده می شود. این روش بر این فرض استوار است که امپدانس سامانه خنثای (نول) با چند زمین (یا شیلد)، به جز الکترود زمین مورد آزمون، در مقایسه با امپدانس الکترود زمین آنقدر کوچک است که می توان آن را صفر در نظر گرفت(Zeq-O) . با این فرض، عدد نشان داده شده، مقاومت الکترود زمین را وقتی به روش مناسبی استفاده شود، تخمین می زند. دقت دستگاه کلمپ بر تنظیم مناسب چنگک ها مبتنی است. برای اطمینان از عملکرد مناسب، این دستگاه باید به صورت دوره ای کالیبره شود.
گرچه این روش، یک روش عملی است و به طور گسترده برای خطوط انتقال و توزیع استفاده می شود، تئوری خود را وامدار برخی از محدودیت های کاربردی طبق فهرست زیر است:
1 – کاربرد آن به الکترود زمینی که به یک سامانه زمین با امپدانس نسبتاً پایین وصل است، محدود می شود.
2 – اگر راکتانس القایی شیلد چندزمینی یا سامانه نول تحت آزمون در مقایسه با مقاومت مورد اندازه گیری قابل ملاحظه باشد، خطای بزرگی در نتایج اندازه گیری پدید می آید. تا حدودی درست است که دستگاه کلمپ نیاز به فرکانس های آزمون بالا (KHz1 تا KHz4 /3) برای حفظ شکل های متراکم خود دارد، با این فرض که هیچ تلاشی برای محاسبه راکتانس در مدار آزمون نیاز نیست. فرکانس بالای تزریق شده به مدار آزمون، امپدانس راکتیو مدار را افزایس می دهد و در صورتی که اندوکتانس قابل ملاحظه باشد، می تواند اختلال بزرگی در نتایج آزمون پدید آورد.
(نمودار)
شکل پ – ت – ۴ – اندازه گیری مقاومت به روش کلمپی
3 – اثرات خوردگی روی محل های اتصالات روی سامانه نول (یا سیم شیلد) می تواند در نتایج آزمون تأثیرگذار باشد. به هر حال، معمولاً یک شیلد یا سیم نول باز توسط دستگاه نشان داده می شود.
4 – این روش، قابل اعمال به یک سامانه الکترود زمین با چندین اتصال مانند یک شبکه زمین ایستگاه فرعی یا زمین های سازه نیست. زمین های سازه را باید به جز در محل مورد اندازه گیری قطع کرد. مطمئن شوید که هر سیم زمین، باید به روشی ایمن قطع شود.
5 – نویز فرکانس بالا در سامانه می تواند روی نتایج اندازه گیری تأثیر بگذارد. در زمان اندازه گیری یک زمین با مقاومت بالا، یک نسبت نویز به سیگنال بالا ممکن است اتفاق بیفتد.
ت – ۵ روش ترکیبی افت پتانسیل و کلمپی
یک مقاومت مستقل الکترود زمین را می توان با ترکیب روش افت پتانسیل و کلمپی نیز اندازه گیری کرد (شکل پ – ت – ۵). پراب های ولتاژ و جریان مانند الزام موجود در روش افت پتانسیل (FOP) در یک جهت قرار داده می شوند. علاوه بر عبور جریان از درون سامانه زمین جاری می شود، اندازه گیری می کند. سپس نسبت ولتاژ اندازه گیری شده به جریان زمین اندازه گیری شده، مقاومت مستقل سامانه زمین را نشان می دهد.
(نمودا)
شکل پ – ت – ۵ – سامانه اندازه گیری مقاومت زمین دکل با استفاده از روش افت پتانسیل و اندازه گیری های جریان نشتی
روش ترکیبی افت پتانسیل/ کلمپ، اغلب برای اندازه گیری مقاومت های چند پایه یا سازه های خط انتقال سیمی که سامانه های الکترود زمین اختصاصی ندارند، مورد استفاده قرار می گیرد. برای اندازه گیری جریان جریان زمین، از یک ترانسفورماتور جریان با هسته دو قسمتی [پاورقی ۹۵] بزرگ استفاده می شود
پاورقی ۹۵ – Split core CT
(شکل پ – ت – ۵). در حالت دکل چهارپایه، مقاومت هر پایه قبل از ترکیب آن ها اندازه گیری می شود تا مقاومت کل سازه تعیین شود. همچنین، دستگاهی ساخته شده است که امکان اندازه گیری همه چهار مقاومت را به طور همزمان فراهم می کند.
مشابه روش کلمپی، نویز فرکانس بالا در سامانه می تواند روی مقدار قرائت شده تأثیر بگذارد. در زمان اندازه گیری یک زمین با مقاومت بالا نیز یک نسبت نویز به سیگنال بزرگ ممکن است به وجود آید.
ت – ۶ – روش استفاده از مالتی متر زمین کامپیوتری
یک دستگاه مالتی متر زمین کامپیوتری با قابلیت تعیین مشخصات امپدانس یک سامانه زمین ایزوله یا مجتمع (یکپارچه) ساخته شده است. آزمون، شامل نصب یک الکترود برگشت جریان و ۶ الکترود سنجش ولتاژ است (از طریق یک جفت سیم کواکسیال سه تایی [پاورقی ۹۶] که هر یک به ۳ الکترود متصل هستند).
پاورقی ۹۶ – Tricoaxial
پاورقی ۹۶]
(شکل پ – ت – ۶) الکترود برگشت جریان در فاصله حداقل ۲ برابر بلندترین بعد ایستگاه فرعی قرار داده می شود. اولین پراب ولتاژ به طور خودکار نسبت به پراب اول ثابت می شود. برای دقت بهتر، پراب های ولتاژ تا حد امکان دور از سایر سازه های زمین (مانند لوله ها و زمین های قطب) قرار داده می شوند.
عموماً، این نوع مالتی مترها امکانات اندازه گیری ذیل را در اختیار کابر قرار می دهند:
1 – امپدانس زمین (سامان زمین ایزوله یا اتصال داخلی یک دکل، قطب یا ایستگاه فرعی)؛
2 – مقاومت خاک؛
3 – امپدانس زمین دکل (امپدانس زمین مستقل دکل/ قطب بدون قطع سیم های شیلد یا نول)؛
4 – ولتاژ تماسی؛
5 – ولتاژ گام؛
6 – امپدانس زمین مستقل ایستگاه فرعی بدون قطع سیم های شیلد یا نول؛
7 – ولتاژ انتقال؛
8 – امپدانس پایین/ پیوستگی (آزمون یکپارچگی هادی شبکه زمین ایستگاه فرعی).
(رسم نمودار)
شکل پ – ت – ۶ – اندازه گیری امپدانس زمین با استفاده از مالتی متر زمین کامپیوتری
بر اساس اندازه گیری انتخاب شده، کاربر چندین پارامتر را از جمله نوع و اندازه سامانه زمین (میله های زمین، سیم های متقابل یا شبکه زمین) و مختصات تقریبی برای الکترودهای جریان و ولتاژ را وارد می کند. در زمان آزمون، واحد منبع تغذیه، پالس های پیوسته (نویز سفید) را بین الکترود زمین تحت آزمون و الکترود برگشت جریان تزریق می کند. پالس های جریان برای یک مدت کوتاه، معمولاً ۵ /۰ ثانیه، تزریق می شوند. در حالت امپدانس زمین، اختلاف پتانسیل های زمین (GPD) به وسیله ۶ الکترود ولتاژ اندازه گیر می شود. سپس، نرم افزار کامپیوتر، جریان و اختلاف پتانسیل های (GPD) اندازه گیری شده را پردازش می کند و عملیات زیر را انجام می دهد:
1 – فیلتر کردن نویز؛
2 – تصحیح خطاهای مبدل ولتاژ و جریان؛
3 – تخمین امپدانس الکترود زمین و ضریب خاک با حل یک معادل ماتریسی ۶×۲ با استفاده از روش حداقل مربعات وزنی [پاورقی ۹۷]؛
پاورقی ۹۷ – Weighted least square
4 – نمایش یک منحنی امپدانس زمین (دامنه و زاویه فاز) نسبت به فرکانس روی صفحه نمایش.
در حوزه های دیگر مانند موارد ذیل، روش کامپیوتری محدودیت هایی مشابه روش افت پتانسیل دارد که می تواند دقت داده ها را تحت تأثیر قرار دهد:
1 – فاصله های پراب جریان و ولتاژ از یک مرکز الکتریکی مفروض اندازه گیری شده و در نتیجه، امپدانس یک سامانه زمین با اتصالات داخلی به دقت تعیین نمی شود؛
2 – مقدار امپدانس اندازه گیری شده با تغییر مکان های پراب ولتاژ و یا جریان تغییر می کند. به هر حال این روش، محدوده ای از خطاها را به همراه مقدار امپدانس فراهم می کند.
یادآوری – در اندازه گیری سامانه اتصال زمین در کارگاه هایی که سامانه اتصال زمین آن ها به صورت شبکه است، در صورتی که اشیای فلزی مدفون در زمین با گستردگی خوب موجود باشند و مقاومت الکتریکی آن ها بسیار ناچیز و قابل صرف نظر باشد، از این اشیای فلزی می توان هم به عنوان الکترود کمکی جریان و هم به عنوان الکترود کمکی ولتاژ استفاده نمود. در این شرایط، از نول ولتاژ پایین پست همسایه می توان هم به عنوان الکترود کمکی جریان و هم به عنوان الکترود کمکی ولتاژ استفاده کرد. در این صورت، باید نول مورد آزمایش واقع شود و از تخلیه انرژی الکتریکی آن اطمینان حاصل شود.